15. ÜNİTE ÖRNEK KUVVET TESİSAT UYGULAMA PROJESİNİN HAZIRLANMASI KONULAR 1. Küçük Bir Atölyenin Kuvvet Tesisat Projesinin Hazırlanması 2. Asma Katlı Bir İş Yerinin Aydınlatma ve Kuvvet Projesinin Hazırlanması
BU ÜNİTEYE NEDEN ÇALIŞMALIYIZ? Kuvvet tesisatları projesinin çizimini öğrenecek, Antetli Proje Başlığı hakkında bilgi sahibi olacak, Proje detaylarında kullanılan proje başlığı hakkında bilgi sahibi olacak, Kuvvet projelerinde kullanılan sembollerin anlamlarını öğrenecek, Kuvvet tesisatı projelerine ait kolon şemasını çizebilecek, Kuvvet tesisatlarına ait yükleme cetveli, gerilim düşümü kontrolü ve tablo detayları hakkında bilgi sahibi olacaksınız.
BU ÜNİTEYE NASIL ÇALIŞMALIYIZ? Ünite içerisinde yer alan tanım ve kavramları iyi öğreniniz. Ünite içerisinde yer alan konulara ait açıklamaları dikkatlice okuyunuz. Üniteye ait konuların içerisindeki bir bölümü öğrenmeden başka bir bölüme geçmeyiniz. Ünite sonunda yer alan özet kısmını mutlaka okuyarak değerlendirme sorularını yanıtlarına bakmadan dikkatlice çözmeye çalışınız. Çözümünü yaptığınız değerlendirme sorularını kitabınızın sonunda yer alan yanıt anahtarı ile karşılaştırınız. Yanlış cevaplarınızın nedenini bulup bu konudaki eksikliğinizi mutlaka tamamlayınız.
15.1 KÜÇÜK BİR ATÖLYENİN KUVVET TESİSAT PROJESİNİN HAZIRLANMASI Kuvvet projeleri hazırlanmasında, hizmet veya üretim biçimi, işyerinin çalışma koşulları, işyerinin gelişimi, tesisin yapımındaki ekonomiklik, iş akışına göre makinelerin yerleştirilmesi değerlendirilmelidir. Şekil 15.1: Antetli Proje Başlığı 245
Bu etkenlere göre hazırlanan projeler elektrik işletmesi müdürlüğünün onayına sunulur. 15.1.1 Antetli Proje Başlığı Elektrik tesisat projeleri detay eklerindendir. Antetli proje başlığında, elektrik şirketinin adı, adresi, proje sorumlusunun adı ve soyadı, ünvanı, oda kayıt no, yetki gücü, vergi dairesinin adı ve numarası, oda onayının bulunduğu bölüm, projeyi yaptıranın bilgilerinin bulunduğu, yapı ile ilgili bilgiler bulunur. Proje detayında aşağıdaki bilgiler yer alır; a- Antetli proje başlığı b- Şantiye kuvvet elektrik projesi c- Projede kullanılan semboller ve anlamlan d- Proje kolon şeması e- Tablo detayı 15.1.2 Şantiye Kuvvet Elektrik Projesi Bu proje inşaat yapım sırasında asansör, harç karma vb. makinaları çalışacaksa hazırlanır. Eğer binanın yapımı sırasında elektrik enerjisinin kullanımına ihtiyaç yoksa, şantiye kuvvet elektrik projesine ve detayına gerek yoktur. Şantiye elektriği kullanımı için piyasada hazır olarak satılan sac tablolar kullanılabilir. Ayrıca yapılan şantiye kuvvet elektrik projesinin gerilim düşümü hesabı da yapılır (sekil15.2). 15.1.3 Projede Kullanılan Semboller ve Anlamları Bütün elektrik projelerinde olduğu gibi kuvvet elektrik tesisat projelerinde de projede kullanılan semboller ve anlamlarının olduğu çizelge proje detayında bulunur. Kullanılan semboller Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğinde belirtilen sembollere uygun olmalıdır. Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğinde belirtilmeyen ancak kullanılması zorunlu olan elektrik malzemelerinin sembolüde ayrıca anlamı ile birlikte çizelgede belirtilmelidir. 15.1.4 Elektrik Kuvvet Tesisatı Uygulama Projesi Kuvvet tesisleri, işyerinin çalışma düzenini bozmayacak ve gelişmelere de uyacak şekilde yapılmalıdır. Kuvvet tesisatları, iş yerinin çalışma düzenini aksatmayacak ve ilerideki gelişmelere de uyacak biçimde olmalıdır. İş yerinde kullanılan veya yeniden konacak alıcıların yerleri tespit edilerek yerleştirme plânı çıkarılır. Alıcıları besleyecek elektrik enerjisinin dağıtım merkezinin yeri (Genel olarak tablo dairesi veya enerji tablosu denir.) İlgililerin de fikrini almak suretiyle tespit edilir. 246
Şekil 15.2: Şantiye Kuvvet Elektrik Projesi Alıcılar ile enerji tablosu arasındaki iletim hatlarının tamamı kuvvet tesisatını teşkil eder. Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği ve Teknik Resim kuralları göz önünde bu- 247
lundurularak mimari proje üzerine, dağıtım tablosundan makinelerin bulunduğu yere kadar elektrik kuvvet hatları çizilir. Hat boyunca çekilen kablonun kaçlık kablo ve hangi tip kablo olduğu belirtilir. Ayrıca tesisatın sıva altından çekilecekse, kaçlık boru içinden çekileceği, duvar üzerinden veya beton kanallar içinden çekileceği veya tavana asılı sac kanallardan çekileceği belirtilir. Çalışma düzeni açısından her alıcının dağıtım tablosundan ayrı ayrı beslenmesi tercih edilendir. Bu yapım şekli büyük güçlü motorlar için güvenli olmaktadır. 15.1.5 Kolon Şeması Elektrik tesisatı yapıldıktan sonra, tesisatın şebekeye bağlanması gerekir. Elektrik işletmesi yetkililerince, yapılmakta olan tesisatta kullanılacak elektrik malzemelerinin özellik ve değerlerinin bilinmesi gerekir. Kolon şemasında ise enerji giriş şekli, iletken kesiti ve kullanılmışsa boru çapı, kolon sigortasının akım değeri, sayacın akım değeri, topraklama iletkeni kesiti, topraklama levhası ölçüleri, dağıtım tablosu güçleri, detaylıca belirtilir. Şekil 15.3: Şantiye Kuvvet Elektrik Projesi 248
Şekil 15.4: Şantiye Kuvvet Elektrik Projesi 15.1.6 Yükleme Cetveli Yükleme cetvelinde, tabloların numarası veya adı, linye sayısı sorti sayıları, sigorta akım değerleri, linye gücü, sortilerin bağlandığı fazların adı ve tabloların güçleri detaylı bir şekilde belirtilir. Çizelge 15.1 de örnek uygulama projesine ait yükleme cetveli görülmektedir. 15.1.7 Gerilim Düşüm Kontrolü Gerilim düşümünün en büyük sebebi sortilerin gücü ve hatların uzunluğudur. Güç ve hattın uzunluğu arttıkça gerilim düşümünün de artacağı daha önce açıklanmıştı. Elektrik tesisat hattının, gerilim düşümü hesabı yapılırken, en uzun ve en güçlü linyesi ele alınır. 249
Tablo 15.1: Yükleme Cetveli Şekil 15.5: Örnek uygulama projesinde en uzun ve en güçlü linyesi olan M7 motoruna ait hattın gerilim düşümü ve kesit hesabını yapalım. Örnek projenin 7 nolu maakinası olan 5500 Watt gücündeki bir pres tezgahı motoru B tablosundan 10 metre mesafeden enerji almaktadır. Coscp = 0,90 olduğuna göre, kullanılacak iletkeni ve gerilim düşümünü hesaplayalım. (Çalışma gerilimi 380 volt, kullanılan kablo kesiti 2,5 mm2 dir.) Formüllerde kullanılan harflerin anlamı: L İ U u : Hat uzunluğu (metre) : Akım şiddeti (Amper) : İşletme gerilimi (Volt) (Üç fazlı şebekelerde fazlar arası gerilim kullanılır.) : Gerilim düşümü (Volt) 250
%e : Yüzde olarak gerilim düşümü Coscp : Güç katsayısı (Omik yüklerde ve doğru akımda coscp= 1 alınır) N : Güç (Watt) K : Özgül iletkenlik katsayısı (m/ohm.mm2) (Bakır kablolar için X = 56 alınır) S : İletken kesiti (mm2) verilenleri formülde yerine koyduğumuzda K B tablosu ile M7 motoru arasında çekilen hatta düşen gerilim yüzde olarak hesaplanmış oldu. Şimdide ana pano ile B tablosu arasında çekilen hatta düşen gerilimi yüzde olarak hesaplayalım. K Elektrik işletmesine ait kofreden, ana panoya kadar çekilen ana kolon hattındaki gerilim düşümünü yüzde olarak hesaplamış olduk. %etoplam = %e AK + %e PB +%e BM7 = 0,27 +0,50 +1,58 = 2,35 < % 3 olduğundan kullanılan kablo kesitleri uygundur. (2,35 rakamı 3 ten küçük olduğundan kullanılan kablo kesitleri uygundur.) Akım şiddeti kontrolü ise aşağıdaki gibi yapılır. Ana kolon hattından çekilecek akım şiddeti 1= 73.2 Amperlik elektrik akım şiddeti çekilir. Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği çizelge-10,2. grupta 35 mm2 lik kablo dan 110 ampere kadar akım geçirilmesine müsaade edilmektedir. 73.2 <110 olduğundan ana kolon hattında kullanılan kablo kesiti uygundur. 251
15.2 ASMA KATLI BİR İŞYERİNİN AYDINLATMA VE KUVVET PROJESİNİN HAZIRLANMASI Şekil 15.6: Antetli Proje Başlığı. 252
Şekil 15.7: 253
Şekil 15.8: 254
15.2.1 Örnek Kuvvet Uygulama Projeleri Şekil 15.9: 255
Şekil 15.10 256
ÖZET Kuvvet projeleri hazırlanmasında, hizmet veya üretim biçimi, işyerinin çalışma koşulları, işyerinin gelişimi, tesisin yapımındaki ekonomiklik, iş akışına göre makinelerin yerleştirilmesi değerlendirilmelidir. Bu etkenlere göre hazırlanan projeler elektrik işletmesi müdürlüğünün onayına sunulur. Elektrik tesisat proje detayında, elektrik şirketinin adı, adresi, proje sorumlusunun adı ve soyadı, unvanı, oda kayıt no, yetki gücü, vergi dairesinin adı ve numarası, oda onayının bulunduğu bölüm, projeyi yaptıranın bilgilerinin bulunduğu, antetli proje başlığı, bulunur. İnşaat yapım sırasında asansör, harç karma vb. makinaların çalışacaksa şantiye kuvvet elektrik projesi hazırlanır. Eğer binanın yapımı sırasında elektrik enerjisinin kullanımına ihtiyaç yoksa, şantiye kuvvet elektrik projesine ve detayına gerek yoktur. Bütün elektrik projelerinde olduğu gibi kuvvet elektrik tesisat projelerinde de projede kullanılan semboller ve anlamlarının olduğu çizelge proje detayında bulunur. Elektrik kuvvet tesisatı uygulama projesi, kuvvet tesisleri, işyerinin çalışma düzenini bozmayacak ve gelişmelere de uyacak şekilde yapılmalıdır. Elektrik tesisatı yapıldıktan sonra, tesisatın şebekeye bağlanması gerekir. Elektrik işletmesi yetkililerince, yapılmakta olan tesisatta kullanılacak elektrik malzemelerinin özellik ve değerlerinin bilinmesi gerekir. Kolon şemasında ise, enerji giriş şekli, iletken kesiti ve kullanılmışsa boru çapı, kolon sigortasının akım değeri, sayacın akım değeri, topraklama iletkeni kesiti, topraklama levhası ölçüleri, dağıtım tablosu güçleri, detaylıca belirtilir. Yükleme cetvelinde, tabloların numarası veya adı, linye sayısı sorti sayılan, sigorta akım değerleri, linye gücü, sortilerin bağlandığı fazların adı ve tabloların güçleri detaylı bir şekilde belirtilir. Gerilim düşümünün en büyük sebebi sortilerin gücü ve hatların uzunluğudur. 257
DEĞERLENDİRME SORULARI Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz. 1. Bilindiği gibi, elektrik kuvvet tesisatı projeleri hazırlanmaya başlanırken bazı hususlar dikkate alınmalıdır. Aşağıdakilerden hangisi bu hususlardan değildir? a. Hizmet veya üretim biçimi dikkate alınmalıdır. b. İşyerinin çalışma koşullan ve gelişimi dikkate alınmalıdır. c. İş akışına göre makinelerin yerleştirilmesi d. Şebekenin frekansı ve gerilim değerleri işletmeden yazılı olarak istenir. 2. İnşaatın yapımı sırasında asansör, harç karma makinası gibi makina ve cihazlar çalışacaksa elektrik enerjinin temini için ne tür işlemler yapılır? a. Şantiye kuvvet elektrik projesi hazırlanarak işletmeye müracaat yapılır. b. Her inşaat için direkten elektrik enerjisi alma hakkı vardır müracaat yapmadan enerji alınabilir. c. İnşaat bitmeden elektrik enerjisi alınmaz, dizel motorlar vasıtası ile hizmet yürütülür. d. Binanın elektrik projesi onayından sonra inşaata hemen elektrik enerjisi bağlanır ihtiyaç giderilir. 3. Elektrik kuvvet tesisatı projesi detayından olan kolon şemasında aşağıdaki bilgilerden hangisi bulunmaz? a. elektrik enerjisinin binaya giriş şekli, kablo kesiti, boru çapı b. kolon sigortası akım değeri, sayaç akım değeri c. topraklama iletkeni kesiti, topraklama levhası ölçüleri d. dağıtım tablosu imalat resimleri 258