T.C. GÜMRÜK VE TĠCARET BAKANLIĞI KOPERATĠFÇĠLĠK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 2012 YILI ĠPEKBÖCEĞĠ RAPORU ġubat 2013
ĠÇĠNDEKĠLER SAYFA NO 1- GĠRĠġ 2 2- ÜRETĠM... 3 2.1- DÜNYA ÜRETĠMĠ. 3 2.2- TÜRKĠYE ÜRETĠMĠ. 4 3- ĠHRACAT... 5 3.1- DÜNYA ĠHRACATI 5 3.2- TÜRKĠYE ĠHRACATI 6 4- ĠTHALAT 6 4.1- DÜNYA ĠTHALATI. 6 4.2- TÜRKĠYE ĠTHALATI 8 5- TÜKETĠM.. 8 5.1- DÜNYA TÜKETĠMĠ 8 5.2- TÜRKĠYE TÜKETĠMĠ.. 8 6- POLĠTĠKALAR.. 9 6.1- DÜNYADA UYGULANAN POLĠTĠKALAR. 9 6.2- TÜRKĠYE DE UYGULANAN POLĠTĠKALAR... 9 7- FĠYATLAR.. 9 7.1- DÜNYA FĠYATLARI... 9 7.1.1. Dünya YaĢ Koza Fiyatları. 10 7.1.2. Dünya Kuru Koza Fiyatları. 10 7.1.3. Dünya Ġpek Fiyatları. 10 7.2- KOZABĠRLĠK ve TÜRKĠYE FĠYATLARI 11 7.2.1- Birlik ve Destekleme Alım Fiyatları. 11 7.2.2- Borsa Fiyatları 15 8- SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ.. 15 1
1- GĠRĠġ İpeğe ve ipekböcekçiliğine dair en eski bilgiler Çin kaynaklarında görülmektedir. İpekçiliğin uzun yıllar burada yapılmasından sonra Çin sınırlarından batıya doğru geniş toprakları ve ticaret yollarını elinde bulunduran Türk devletleri, ipekçiliğin dünyaya yayılmasında önemli rol oynamışlardır. Osmanlı Devleti nde XVI. yüzyılın ortasına doğru, ipekli dokumacılık çeşitlenmiş ve bu işle uğraşanların sayısı artmıştır. Bursa dan başka, İstanbul, Edirne, Amasya, denizli, İzmir ve Konya gibi yerlerde ipekli kumaşlar dokunmuştur. İpek çekme sanayi ise 1845 yılında Bursa da kurulan 60 mancınıklı fabrika ile başlamıştır. Bursa ve İzmit dolaylarında kurulan ipek çekme fabrikaları 1860 yılına kadar büyük gelişme göstererek 85 e ulaşmıştır. Diğer taraftan, yerli ipekböceği tohumu üretilmesine yönelik olarak Bursa da bir İpekböcekçiliği Enstitüsü kurulmuştur. Bu gelişmeyle beraber ipekböcekçiliği ilk kez ilmi esaslar dâhilinde yapılmaya başlanmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra, 1926 yılında 859 sayılı kanunla Türkiye de tohum üretimi, ipekböceği bakım ve beslemesi ile ilgili hususlar hukuki teminat altına alınmıştır. Atatürk ün Kooperatif yapmak, zeka ve maharetleri, maddi ve manevi güçleri birleştirmektir sözünden hareket ederek ülkemizde koza üretimini korumak ve arttırmak amacıyla 1940 yılında Bursa, Bilecik ve Adapazarı nda ilk Kooperatifler kurulmuştur. Daha sonra bu kooperatifler birleşerek 11 Mayıs 1940 tarihinde S.S. Bursa Koza Tarım Satış Kooperatifleri Birliğini (Kozabirlik) kurmuşlardır. 1963 yılında Kozabirlik Tohum Üretim İşletmesi kurulmuştur. Bu işletmede ülkemizde yetiştirilen yerli ırk ipekböceğinin hastalıklara karşı dayanıklı, kutu başına verimliliği yüksek polihibrid ipekböceği tohumunun üretilmesi sağlanmıştır. Ülkemizin ihtiyaç duyduğu ipekböceği tohumları bu tarihten itibaren Birlik bünyesindeki Tohum Üretim İşletmesince üretilmektedir. Bu anlamda ülkemiz dünyada kendi tohumunu üretebilen birkaç ülkeden biridir. Ülkemizde ipekböcekçiliği ilkbahar ve sonbahar dönemlerinde olmak üzere yılda 2 kez yapılabilmekle beraber ekonomik anlamda daha verimli olduğu için sadece ilkbahar beslemesi gerçekleştirilmektedir. İnficar (kuluçka) ettirilen ipekböcekleri, havaların daha erken ısındığı Ege ve Akdeniz bölgelerinde Nisan ayı başında, diğer bölgelerde Nisan ayı sonu ile Mayıs ayı başında üreticilere teslim edilerek beslemeye alınmaktadır. Üreticiler yaklaşık 1 aylık besleme dönemi ve 10 günlük koza örme dönemi olmak üzere toplam 40 günlük dönem sonunda ürünlerini Birliğe teslim etmektedirler. İpekböceği yumurtaları, içinde 20.000 canlı yumurta bulunacak şekilde kutulanmaktadır. 1 kutu ipekböceğinden 20-40 Kg a kadar ürün alınabilmektedir. Bölgelere göre farklılıklar olmakla birlikte Ülkemiz ortalaması 30 Kg dır. 2
2- ÜRETĠM 2.1- DÜNYA ÜRETĠMĠ Dünya da yaklaşık 30 kadar ülkede ipekböcekçiliği yapılmaktadır. Bu ülkelerin ilk 10 tanesinde 100 ton un üzerinde üretim yapılmaktadır. Bunların da ilk 3 tanesi (Çin, Hindistan, Özbekistan) Dünya üretiminin yaklaşık %95 ini gerçekleştirmektedir. (ISC verilerine göre) 2010 yılı Dünya yaş koza miktarı toplam 840.000 ton dur. 2011 yılındaki üretim miktarları halen yayınlanmamış olup 2010 yılındaki miktara paralel olduğu ifade edilmektedir. 2007-2011 yılları arası dünya yaş koza üretimi ülkeler itibariyle aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 1: Dünya YaĢ Koza Üretimi (Ton) ÜLKELER 2007 2008 2009 2010 2011 ÇİN 792694 683381 574099 649000 661000 HİNDİSTAN * 133316 131661 130714 * ÖZBEKİSTAN * 25760 25896 * * BREZİLYA 8617 6266 4835 4439 3037 TAYLAND 1785 7700 4655 4655 * İRAN 1665 * * * * JAPONYA 433 382 327 264 220 BANGLADEŞ 408 * * * * TÜRKİYE 127 127 140 129 151 ENDONEZYA 470 273 133 161 * YUNANİSTAN 104 * * * * BULGARİSTAN 55 48 51 75 49 FİLİPİNLER 9 9 4 * * ROMANYA 4 5 25 * SURİYE 2,5 2,5 4 3,5 3 TOPLAM 806.373,5 857.269,5 741.830,0 789.440,5 664.460 Kaynak: International SericulturalCommission (ISC), Kozabirlik *Bu yıllara ait bilgiye ulaşılamamıştır. Dünya yaş koza üretiminde yıllık ortalama 670 bin ton ile Çin ilk sırayı almakta, bu ülkeyi 130 bin tonla Hindistan takip etmekte ve 25 bin tonla Özbekistan üçüncü sırayı almaktadır. 3
Tablo 2: Dünya Ham Ġpek Üretimi (Ton) ÜLKELER 2007 2008 2009 2010 2011 ÇİN * 98620 84000 115000 104000 HİNDİSTAN 18320 18370 19690 * * BREZİLYA 1220 1177 811 770 558 TAYLAND 760 1100 665 655 * JAPONYA 105 95 69 53 44 İRAN 253 180 * * * TÜRKİYE 21 21 14 11 7 BANGLADEŞ 84 * * * * ÖZBEKİSTAN * * 2447,5 * * BULGARİSTAN 7,5 7,5 6,3 9,4 6 ENDONEZYA 65 37 19 20 * FİLİPİNLER 1 1 1 * * SURİYE * 0,4 0,6 0,6 0,5 TOPLAM 20.836,5 119.608,9 107.723,4 116.519,0 104.615,5 Kaynak: International SericulturalCommission (ISC), Kozabirlik *Bu yıllara ait bilgiye ulaşılamamıştır. 2.2- TÜRKĠYE ÜRETĠMĠ Ülkemizde ipekböcekçiliği ilkbahar ve sonbahar dönemlerinde olmak üzere yılda 2 kez yapılabilmekle beraber ekonomik anlamda daha verimli olduğu için sadece ilkbahar beslemesi gerçekleştirilmektedir. İnficar (kuluçka) ettirilen ipekböcekleri, havaların daha erken ısındığı Ege ve Akdeniz bölgelerinde Nisan ayı başında, diğer bölgelerde Nisan ayı sonu ile Mayıs ayı başında üreticilere teslim edilerek beslemeye alınmaktadır. Üreticiler yaklaşık 1 aylık besleme dönemi ve 10 günlük koza örme dönemi olmak üzere toplam 40 günlük dönem sonunda ürünlerini Birliğe teslim etmektedirler. İpekböceği yumurtaları, içinde 20.000 canlı yumurta bulunacak şekilde kutulanmaktadır. 1 kutu ipekböceğinden 40 Kg a kadar ürün alınabilmektedir. Bölgelere göre farklılıklar olmakla birlikte Ülkemiz ortalaması 30 Kg dır. Ülkemizde üretilen yaklaşık 130-140 ton yaş koza Kozabirlik tarafından satın alınmaktadır. Satın alınan bu kozanın kuruması sonucunda yaklaşık 55 ton kuru koza elde edilmektedir. Ülkemizde üretilen bu kozalar 2009 yılında faaliyete geçen Birlik Koza Çekim Tesisinde işlenerek, yıllık 12 ton ipek ipliği elde edilmektedir. Birlikçe üretilen ipek iplikleri ile birlikte yıllık ortalama 4-5 ton civarında kuru koza satışı yapılmaktadır. 2011 yılı sonunda ipek ipliği fiyatlarının Özbekistan da 30$ a Çin de 40$ a düşmesi üzerine tüketicileri ithal ipeğe yöneltmiştir. İşçilik maliyetlerinin yüksekliğinden dolayı fiyatlarda Birliğimizce revizyonlar yapılmasına rağmen tüketicilerin ithal ipeği tercih etmeleri nedeniyle aşırı stokların oluşması Birliğimizin nakit durumunun yeterli olmaması üzerine Şubat 2012 ayında ipek ipliği üretimine ara verilmiştir.2012 yılı Haziran - Temmuz aylarında gerçekleştirilen ürün alımı sonrasında ipek fiyatlarında herhangi bir artış yaşanmadığından iplik çekimine devam edilmesi ile Kozanın işlenmeden satılması arasında yapılan değerlendirme sonucunda ipek ipliği çekimine devam edilmesi durumunda çok az bir gelir elde edilebileceği ancak koza olarak satışının yapılması durumunda %40a yakın daha fazla karlı olduğundan kozanın satılmasına karar verilmiş ve fabrika çalıştırılmamıştır. 4
2007-2012 yılları arası ipekböcekçiliğinin durumu ve yaş koza üretim miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 3 : Türkiye Ġpekböcekçiliği ve YaĢ Koza Üretimi (Damızlık dahil) YILLAR ĠPEKBÖCEĞĠ BESLEYEN ĠL SAYISI KÖY SAYISI AĠLE SAYISI AÇILAN KUTU SAYISI ALINAN YAġ KOZA MĠKTARI (POLĠHĠBRĠT+ DAMIZLIK) (KG) 2007 25 217 2.318 5.273 127.146,20 2008 26 199 2.238 5.564 126.614,20 2009 28 207 2.358 5.683 133.599,60 2010 26 193 2.183 5.476,5 128.960,08 2011 37 299 2.623 5.808 150.646,55 2012 29 342 2.572 5.576 133.707,10 Kaynak: Kozabirlik Türkiye de 2012 yılında yaklaşık 29 ilde 350 e yakın köyde 2.600 civarında aile ipekböcekçiliği ile uğraşmaktadır. Ülkemiz yaş koza üretimi damızlık ve polihibrid olmak üzere yaklaşık 135 ton civarındadır. 3- ĠHRACAT 3.1- DÜNYA ĠHRACATI 2007-2011 yılları arasında dünya kuru koza ihracatı Tablo 4 de, ham ipek ihracatı ise Tablo 5 de ülkeler itibariyle gösterilmiştir. Tablo 4: Dünya Kuru Koza Ġhracatı ÜLKELER 2007 2008 2009 2010 2011 BREZİLYA 72 6 1 * ÇİN 0 28,5 29,6 42 53 HİNDİSTAN * * * 0,9 * PAKİSTAN * * * * 12 TAYLAND * * 4 0,7 * ÖZBEKİSTAN * * 765 * * İRAN 660 * * * * TÜRKİYE - - 31 68 8 *Bu yıllara ait bilgiye ulaşılamamıştır. 5
Tablo 5: Dünya Ham Ġpek Ġhracatı ÜLKELER 2007 2008 2009 2010 2011 BREZİLYA 909 721 728 767 508 ÇİN * 12688 9179 17875 10305 HİNDİSTAN * 66 313 80,5 * PAKİSTAN * * * * 59 JAPONYA * * * 19 26 İRAN * 217 * * * TÜRKİYE 14 27 14 8 6 BULGARİSTAN * * * 17 30 TAYLAND * 1 3 8 * ÖZBEKİSTAN * 568 1710 * * Kaynak: International SericulturalCommission (ISC) *Bu yıllara ait bilgiye ulaşılamamıştır. Dünyanın en önemli üretici ülkeleri olan Çin ve Hindistan kuru koza ve ham ipek ihracatında da ilk iki sırayı almaktadırlar. 3.2- TÜRKĠYE ĠHRACATI Türkiye nin yıllara göre değişmekle birlikte 2011 yılında yaklaşık yıllık 32 ton kuru koza ve 8 ton ham ipek ihracatı bulunmaktadır. Tablo 6: Türkiye Kuru Koza ve Ham Ġpek Ġhracatı YILI KURU KOZA HAM ĠPEK ĠPEK ĠPLĠĞĠ MĠKTAR (Ton) DEĞER ($) MĠKTAR (Ton) DEĞER ($) MĠKTAR (Ton) DEĞER ($) 2007 0 0 8,8 492.943 5,5 264.211 2008 0 0 3,0 169.800 23,8 634.092 2009 31 154.182 8,9 502.846 5 209.750 2010 68 381.820 0,02 457 7,9 321.810 2011 32 170.340 8 540.500 5,7 118.117 Kaynak: TUİK 4- ĠTHALAT 4.1- DÜNYA ĠTHALATI 2007-2011 yılları dünya kuru koza ithalatı Tablo 7 de, ham ipek ithalatı ise Tablo 8 de gösterilmiştir. 6
Tablo 7: Dünya Kuru Koza Ġthalatı (Ton) ÜLKELER 2007 2008 2009 2010 2011 PAKİSTAN 49 BREZİLYA 5 ÇİN 57 416 134 30 MISIR HİNDİSTAN 4 10 İRAN 540 FRANSA 6 İSPANYA 2,8 İTALYA 0,3 1 0,5 0,4 JAPONYA 14 4 10 14 4 BANGLADEŞ 1,5 TÜRKİYE TAYLAND 23 56 Kaynak: International SericulturalCommission (ISC) Tablo 8: Dünya Kuru Koza Ġthalatı (Ton) ÜLKELER 2007 2008 2009 2010 2011 BREZİLYA 68 125 76 39 87 BULGARİSTAN * * * 9 32 CEZAYİR * 18 * * * ÇİN * 203 173 196 192 ENDONEZYA * 20 * * * FİLİPİNLER 57 20 * * * MISIR 1251 98 4 FRANSA * * * 108 * HİNDİSTAN * 8392 7392 7063 * PAKİSTAN * * 2830 2133 İSVİÇRE * 35 * 8 * İTALYA 1483 1040 501 2463 2571 JAPONYA 756 902 725 1710 1611 TAYLAND 35 50 30 27 * TUNUS 68 47 TÜRKİYE 310 306 169 180 163 Kaynak: International SericulturalCommission (ISC) Dünyada en fazla ham ipek ithal eden ülkeler Çin, Hindistan, İtalya ve Japonya dır. Kuru koza ithalinde ise yine Çin, Hindistan ve Japonya ilk sıralardadır. 7
4.2- TÜRKĠYE ĠTHALATI İpek ipliği ithalatı, ülkemiz piyasası ve halı ihracatına bağlı olarak devamlı değişebilmektedir. Ülkemiz piyasasını en çok etkileyen Özbek ipliğidir. Kalitesi düşük olmasına karşın fiyatının düşük olması özellikle halı dokumacılığında tercih edilmesine yol açmaktadır. Özbekistan dan ülkemize yaklaşık 75-100 ton iplik ithal edilmektedir. Çin ipek ipliği fiyatı nedeniyle halı sektöründe çok fazla kullanılmamakta olup daha çok dokumada (fular, şal, eşarp v.b.) kullanılmaktadır. Çin den ülkemize yaklaşık 30-40 ton iplik ithal edilmektedir. Ülkemiz ipek halıcılığı her geçen gün kan kaybetmekte olup, halıcılıkla ismi özdeşleşen Hereke de halen faaliyet gösteren firma sayısı 5 in altına düşmüştür. Ülkemizin diğer bölgelerindeki firmalar da devamlı azalmakta ayrıca mevcut firmaların da bir kısmı Ülkemiz yerine işçiliğin ucuz olduğu Çin ve Özbekistan da halı dokutarak Ülkemize ithal etmektedir. 2007-2011 yılları Türkiye kuru koza ve ham ipek ithalatı Tablo 8 de verilmiştir. Tablo 9: Türkiye Kuru Koza ve Ham Ġpek Ġthalatı KURU KOZA HAM ĠPEK ĠPEK ĠPLĠĞĠ YILLAR MĠKTAR DEĞER ($) MĠKTAR MĠKTAR DEĞER ($) (Ton) (Ton) (Ton) DEĞER ($) 2007 0 0 132 2.837.242 179 6.492.974 2008 0 0 97 1.955.285 209 7.880.144 2009 0 0 55 1.201.601 113 4.359.205 2010 0 0 93 2.306.509 86 4.011.465 2011 0 0 114.025 3.365.804 49 2.276.380 Kaynak: TUİK Ülkemizin son beş yıllık ortalamalara göre yıllık ham ipek ithalatı 99 tondur. 5- TÜKETĠM 5.1- DÜNYA TÜKETĠMĠ Dünyada ipek ihracatçısı ülkelerin başında Çin, Özbekistan ve Brezilya gelmektedir. En fazla İpek ithalatı yıllık 10.000 Ton un üzerinde olmak üzere Hindistan tarafından yapılmaktadır. 5.2- TÜRKĠYE TÜKETĠMĠ Ülkemizde kuru koza kullanımı Kozabirlik dışında çok azdır. Halı firmaları şov amaçlı yıllık 2 ton civarında koza kullanmakta olup, Hatay da 1 kişi yıllık 500-1.000Kg arasında mancınıkta kendi ihtiyacına göre ipek çekmekte ayrıca Bilecik/Tuzaklı da piyasa durumuna göre satmak amacıyla yıllık 1-2 ton civarında 1-2 mancınıkta ipek çekilmektedir. Birlikçe yıllık 45-50 ton koza işlenerek ipek üretilmektedir. 8
Ülkemizde ipek kullanımı farklılık arz etmekte olup, ham ipek ithalatı yanında genellikle halı firmalarınca bükülmüş ve boyalı ipek ithalatı da yapılmaktadır. İpek ithalatı halı piyasasına göre değişmekte olup yıllık ortalama 100 tona yakın ipek ipliği ithalatı yapılmaktadır. Ayrıca Bursa Kozahan da satılan ipek kumaşların (fular, eşarp vb.) tamamına yakını dokunmuş ham kumaş olarak çeşitli ülkelerden ithal edilmekte, boya ve baskıları ise ülkemizde yapılmaktadır. 6- POLĠTĠKALAR 6.1- DÜNYADA UYGULANAN POLĠTĠKALAR Avrupa Birliği ülkelerinde üreticilere asgari 20 Kg ürün elde etmek şartıyla, kutu başına 133 destekleme verilmektedir. Üreticilerin elde ettiği kozalar kendilerine bırakılmaktadır. Üreticiler bu kozaları satarak ayrıca gelir elde etmektedirler. İran da yaş koza Devlet tarafından 3,5 $ dan satın alınarak daha düşük fiyattan tüketicilere satılmaktadır. Çin de piyasada satış yapılmakta olup özel sektörün payı her geçen yıl artmaktadır. Piyasada yapılan ticaretin yaklaşık %70-80 i özel sektör tarafından gerçekleştirilmektedir. piyasa koşullarına göre 2012 yılında 6$ a kadar fiyat çıkmasına rağmen ortalama 5 $ dan işlem görmüştür. Özbekistan da üretilen yaş kozayı Devlet almaktadır. Buradaki piyasada Çin in etkisi fazla olduğundan fiyatlar Çin in fiyatlarına göre değişmektedir. 2012 yılında 3-4 $ dan işlem görmüştür. 6.2- TÜRKĠYE DE UYGULANAN POLĠTĠKALAR Ülkemizde üreticilerce Kozabirliğe teslim edilen ürüne kg başına. T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Hayvancılık Desteklemeleri kapsamında destekleme ödemesi, ayrıca buna ilaveten Birlikçe üreticilere kg başına ürün bedeli ödemesi yapılmaktadır. 2012 yılında kilo başına 20,00 TL destekleme ödemesi, 4,00 TL Birlik alım fiyatı olmak üzere toplam 24,00 TL fiyattan ürün alımı gerçekleştirilmiştir. İpekböceği yumurtaları T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Hayvancılık Desteklemeleri kapsamında üreticilere ücretsiz olarak verilmektedir. Üreticilere teslim edilen ipekböceği kutusu başına Birliğimize destekleme ödemesi yapılmakta olup, 2012 yılında kutu başına 30,00 TL ödeme gerçekleştirilmiştir. 7- FĠYATLAR 7.1- DÜNYA FĠYATLARI Dünya yaş koza fiyatları Çin in uygulamalarına göre farklılıklar göstermektedir. 2009 yılında Çin de yaş koza 2,5-3,0 $ seviyesinde iken 2010 yılında 4,0-5,0 $ seviyesindeki fiyattan alım yapıldığı belirtilmektedir. Diğer önemli koza üreticilerinden Özbekistan gibi Türk Cumhuriyetleri Çin in fiyatlarına yakın fiyat uygulamaktadırlar. Dünyada birçok ülke kuru koza satışını ya yasaklamış veya aşırı derecede zorlaştırmıştır. Hindistan da koza ve ipek satışı yasaktır. Özbekistan 2010 yılında koza satışını yasaklamıştır. Çin de yasak değil ancak ihracat zorlaştırılmaktadır. 9
Dünya ipek piyasasını Çin belirlemektedir. 2010 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık % 10-15 arasında meydana gelen üretim azalması nedeniyle 2010 yılının ikinci yarısında ipek fiyatları 35,0 $ dan 50-55 $ a çıkmıştır. Fiyatlar günlük değişebilmektedir. Çin den sonra ikinci ipek ihracatçısı Özbekistan da fiyatlar Çin e göre ayarlanmakta olup kalitesi daha düşük olması nedeniyle ipek fiyatları yaklaşık 7-10$ arasında daha düşük olup 40,0 $ seviyesinde idi. 2011 yılının ortalarında ipek fiyatlarında düşüş başlamış ve yıl sonunda fiyatlarda %20-25 oranında düşüş gerçekleşmiştir. 2011 yılı sonu 2012 yılı başında Çin ipeği yaklaşık 40$ a Özbek ipeği 30$ a kadar düşmüştür. 2012 yılı sonuna doğru fiyatlarda biraz düzelme yaşanmıştır. Hindistan yılda 10.000 tonun üzerinde ipek ithal etmektedir. Fiyatların hızlı artmasında bazı ülkelerin aşırı miktarlarda yaptığı bağlantılar nedeniyle piyasaya fazla ipek ipliği verilmemesinden kaynaklandığı şeklinde duyumlar alınmaktadır. 7.1.1- Dünya YaĢ Koza Fiyatları Çin piyasasında özel sektörün etkinliği yaklaşık %80 e ulaşmıştır. Üreticilerden 2010 yılında 3-4$ arasında, 2011 yılında 3,5-4,5$ arasında yaş koza alımı yapılmıştır. Çin in fiyat politikaları dünya piyasasında belirleyici bir etkendir. Özbekistan da yaş koza üretimi devletin kontrolü altında olup, devlet üretilen yaş kozayı üreticilerden alarak kendisi piyasaya vermektedir. Buradaki yaş koza alım fiyatları Çin in 1-1,5$ altındadır. 7.1.2- Dünya Kuru Koza Fiyatları Son yıllardaki dünya kuru koza fiyatları 8-11$ aralığında bulunmaktadır.1991 yılında ipek fiyatlarında yaşanan düşüş koza fiyatlarını da etkilemiştir. 2000 li yılların başında kuru koza fiyatları 2-3 $ seviyesine, ipek fiyatları da 20 $ seviyesine kadar düşmüştür. Daha sonra fiyatlarda yavaş da olsa artışlar görülmeye başlamış, özellikle son 2 yıl içinde ham ipek fiyatlarında önemli oranda yükseliş görülmektedir. 2009 yılında Çin de 30-35 $ olan ham ipek ipliği 2010 yılı sonuna gelindiğinde 45-50 $ seviyesine çıkmıştır. 2011 yılının ortalarında ipek fiyatlarında düşüş başlamış ve yıl sonunda fiyatlarda %20-25 oranında düşüş gerçekleşmiştir. 2011 yılı sonu 2012 yılı başında Çin ipeği yaklaşık 40$ a Özbek ipeği 30$ a kadar düşmüştür. 2012 yılı sonuna doğru fiyatlarda biraz düzelme yaşanmıştır. 7.1.3- Dünya Ġpek Fiyatları İpek fiyatlarını genellikle Çin in politikaları belirlemekte olup burada oluşmakta olan fiyatlara göre Özbekistan fiyatlarını belirlemektedir. Hindistan mevcut üretiminin yanında yıllık 15.000 ton civarında ipek ipliği ithal etmektedir. İpek ipliği piyasasında fiyatlar Çin in politikaları nedeniyle haftalık olarak değişmekte olup, ipek üreticisi firmaların ekonomik durumlarına, kalite (A3, A4, A5, A6) ve denyelerine (20/22, 40/44, 50/70) göre fiyatlar farklılık arz etmektedir. 10
A3 kalite 40/44 denye ham ipek ipliğinin fiyatı ortalama 45$, A5 kalite 40/44 denye ham ipek ipliğinin fiyatı ortalama 50$ seviyesindedir. Özbekistan ipliği ise Çin ipliğinden yaklaşık 10$ aşağıda olup, A3 kalite 40/44 denye ham ipek ipliğinin fiyatı ortalama 35$ seviyesindedir. Bugüne kadar kalitesi ile ön planda olan ancak son yıllarda üretimi önemli ölçüde azalan Brezilya ipliği ise Çin ipliğinden yaklaşık 5-10$ daha pahalıdır. Ülkemizde şu an için ipek ipliği üreten tek kuruluş olan ve Birliğimizce aylık 1 ton üretilen 40/44 denye ipek iplik fiyatları dış piyasa şartları dikkate alınarak 50$ dan 45$ a indirilmiş olup, bu fiyattan satışı yapılmaktadır. Dünyada ipek ihracatını gerçekleştiren Çin ve Özbekistan ın belirlediği ipek fiyatları tüm dünyada belirleyici etki yapmaktadır. Ülkemiz piyasasını en çok etkileyen Özbek ipliğidir. Kalitesi düşük olmasına karşın fiyatının düşük olması özellikle halı dokumacılığında tercih edilmesine yol açmaktadır. Özbekistan dan ülkemize yaklaşık 75-100 ton iplik ithal edilmektedir. Ülkemizde şu an için ipek ipliği üretebilen tek kuruluş olan Kozabirlikçe aylık üretim kapasitesi 1 ton olan 40/44 denye ipek iplik fiyatları dış piyasa şartları dikkate alınarak 2012 yılı sonuna doğru 50$ dan 40$ a indirilmiş olmasına rağmen 35 seviyesinde bulunan Özbek ipliği ile rekabet edememesi sonucu üretime bir süre ara verilmiştir Çin ipek ipliği fiyatı nedeniyle halı sektöründe çok fazla kullanılmamakta olup daha çok dokumada (fular, şal, eşarp vb.) kullanılmaktadır. Çin den ülkemize yaklaşık 30-40 ton iplik ithal edilmektedir. 7.2- KOZABĠRLĠK VE TÜRKĠYE FĠYATLARI 7.2.1- BĠRLĠK VE DESTEKLEME ALIM FĠYATLARI Yaş koza üretiminde Dünya rekoltesinin yaklaşık %80 ini oluşturan Çin, Hindistan ve Özbekistan da son yıllarda üretimde meydana gelen azalmalar, ipek ipliğinin kullanım alanlarının önceki yıllara göre artması nedeniyle 1990 lı yılların başında başlayan ve 2000-2001 yıllarında 15-20 $ seviyesine inen ham ipek ipliği fiyatlarındaki artış eğilimi dikkate alınarak Ülkemizde üretimi yapılan ipekböceği kozalarından ipek ipliği üretimi yapılması amacıyla 2009 yılında üretime alınan Mayıslar Köyünde Sarıcakaya Eskişehir de Kozabirlik'çe kurulan Koza Çekim tesisinde ipekböceği kozasından ham ipek ipliği üretimine tekrar başlanmıştır. Ancak 2011 yılı sonuna doğru fiyatların çok düşmesi üzerine 2012 yılı Şubat ayında üretime bir süre ara verilmiştir. Kozabirlik halen Bursa, Bilecik, Adapazarı, Eskişehir ve Alanya bölgelerindeki kooperatifleriyle faaliyetine devam etmekte olup, 3.254 kayıtlı ortağı bulunmaktadır. 4572 sayılı Kanunun 16.06.2000 tarihinde yürürlüğe girmesiyle Birlik özerk bir yapıya kavuşmuştur. Bu sayede Kozabirlik ipekçilik sektöründe yaşanan ve yaşanabilecek olumsuzluklara hızlı bir şekilde müdahale edebilmektedir. 2000 yılından itibaren yaş kozanın destekleme kapsamına alınmasıyla Birliğe Dünya fiyatları üzerinden alım yapabilme imkânı doğmuştur. Bu arada üretimi teşvik etmek amacıyla Birlik imkânları kullanılarak üreticilere yaş koza bedellerinin tamamı peşin olarak 11
ödenmektedir. Tohum Üretim İşletmesinde üretilen ipekböceği tohumları Hayvancılık Desteklemeleri kapsamında üreticilere ücretsiz olarak dağıtılmaktadır. Birlik iyi fiyat uygulamalarının yanında, üreticinin bilinçli bir şekilde üretim yapmasına, dolayısıyla da üretim kayıplarının en alt seviyeye çekilmesine yönelik olarak tüm üretim bölgelerinde köy-köy eğitim çalışmaları düzenlemekte, yine bu çalışmalar kapsamında tüm böcekhaneler Birlik imkanları ve teknik elemanlarınca ilaçlanarak dezenfekte edilmektedir.üretici ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla 2007 ve 2008 yıllarında 170.000 adet dut fidanı ücretsiz olarak Türkiye genelindeki üreticilere dağıtılmıştır. 1 kutu ipekböceği besleyen üretici yaklaşık 30-35 kg. yaş koza elde etmekte olup kazancı kutu başına yaklaşık 540,00 TL ile 630,00 TL arasında değişmektedir. Üreticilerin ihtiyacı olan İpekböceği yumurtalarını ülkemizde sadece Kozabirlik üretmekte olup, Türkiye dünyada kendi ipekböceği yumurtasını üreten ender ülkelerden birisidir. Birlikçe ipekböceği yumurtaları son iki yıldır tüm bölgelerde inficar (kuluçka) ettirilmiş böcek olarak üreticilere teslim edilmektedir. Polihibrit ve damızlık yaş koza Birlik ve Destekleme alım fiyatları yıllar itibariyle Tablo 10, 11, 12, 13, 14 ve 15 de verilmiştir. Tablo 10 : 2007 Yılı YaĢ Koza Alım Fiyatları (Tl/Kg) POLĠHĠBRĠT BĠRLĠK ALIM FĠYATI DESTEKLEME ÖDEMESĠ TOPLAM ALIM FĠYATI I. SINIF 3,50 9,50 13,00 II. SINIF 1,75 8,25 10,00 III. SINIF 1,50 7,00 8,50 ÇİPEZ 0,50 5,00 5,50 DAMIZLIK I. SINIF (0-3 Fondü) 10,00 13,00 23,00 II. SINIF(4-7 Fondü) 6,00 13,00 19,00 III. SINIF(8-10 Fondü) 4,50 13,00 17,50 IV. SINIF(11-15 Fondü) 3,00 13,00 16,00 V. SINIF (16 Fondü ve yukarısı) 1,00 13,00 14,00 12
Tablo 11 : 2008 Yılı YaĢ Koza Alım Fiyatları (Tl/Kg) POLĠHĠBRĠT BĠRLĠK ALIM FĠYATI DESTEKLEME ÖDEMESĠ TOPLAM ALIM FĠYATI I. Sınıf Yaş Koza 5,00+1=6 10,00-1=9 15,00 II. Sınıf Yaş Koza 3,00+0,9=3,90 9,00-0,9=8,10 12,00 III. Sınıf Yaş Koza 1,50+0,8=2,30 8,00-0,8=7,2 9,50 Çipez Koza 1,00+0,6=1,6 6,00-0,6=5,4 7,00 DAMIZLIK I. Sınıf (0 3 Fondü) 11,00+1,4=12,4 14,00-1,4=12,6 25,00 II. Sınıf (4 7 Fondü) 7,00+1,4=8,4 14,00-1,4=12,6 21,00 III. Sınıf (8-10 Fondü) 5,50+1,4=6,9 14,00-1,4=12,6 19,50 IV. Sınıf (11 15 Fondü) 2,00+1,4=3,4 14,00-1,4=12,6 16,00 V. Sınıf (16 ve yukarısı) 0+1,4=1,4 14,00-1,4=12,6 14,00 2008 yılında destekleme ödemesinden Kg başına %10 luk kesinti yapılmış olup, yapılan kesintiler Birlik kaynaklarından üreticilere ödenmiştir. Tablo 12: 2009 Yılı YaĢ Koza Alım Fiyatları (Tl/Kg) POLĠHĠBRĠT BĠRLĠK ALIM FĠYATI DESTEKLEME ÖDEMESĠ TOPLAM ALIM FĠYATI I. Sınıf Yaş Koza 4,00 12,00 16,00 II. Sınıf Yaş Koza 4,00 8,00 12,00 III. Sınıf Yaş Koza 2,00 8,00 10,00 Çipez Koza 0,10 8,00 8,10 DAMIZLIK I. Sınıf (0 3 Fondü) 11,00 15,00 26,00 II. Sınıf (4 7 Fondü) 7,00 15,00 22,00 III. Sınıf (8-10 Fondü) 6,00 15,00 21,00 IV. Sınıf (11 15 Fondü) 3,00 15,00 18,00 V. Sınıf (16 ve yukarısı) 0,10 15,00 15,10 Tablo 13: 2010 Yılı YaĢ Koza Alım Fiyatları (Tl/Kg) POLĠHĠBRĠT BĠRLĠK ALIM DESTEKLEME TOPLAM ALIM FĠYATI ÖDEMESĠ FĠYATI I. Sınıf Yaş Koza 3,00 15,00 18,00 II. Sınıf Yaş Koza 3,00 10,00 13,00 III. Sınıf Yaş Koza 1,00 10,00 11,00 Çipez Koza 0,10 10,00 10,10 DAMIZLIK I. Sınıf (0 3 Fondü) 10,00 18,00 28,00 II. Sınıf (4 7 Fondü) 6,00 18,00 24,00 III. Sınıf (8-10 Fondü) 4,00 18,00 22,00 IV. Sınıf (11 15 Fondü) 1,00 18,00 19,00 V. Sınıf (16 ve yukarısı) 0,10 18,00 18,10 13
Tablo 14: 2011 Yılı YaĢ Koza Alım Fiyatları (Tl/Kg) POLĠHĠBRĠT BĠRLĠK ALIM FĠYATI DESTEKLEME ÖDEMESĠ TOPLAM ALIM FĠYATI I. SINIF 3,50 20,00 23,50 II. SINIF 3,00 12,00 23,00 III. SINIF 1,50 20,00 21,50 ÇİPEZ 0,10 20,00 20,10 DAMIZLIK I. SINIF (0-3 Fondü) II. SINIF(4-7 Fondü) III. SINIF(8-10 Fondü) IV. SINIF(11-15 Fondü) V. SINIF (16 Fondü ve yukarısı) 14,00 20,00 34,00 9,00 20,00 29,00 5,00 20,00 25,00 2,00 20,00 22,00 0,10 20,00 20,10 Tablo 15: 2012 Yılı YaĢ Koza Alım Fiyatları (Tl/Kg) BĠRLĠKALIM DESTEKLEME TOPLAM ALIM POLĠHĠBRĠT FĠYATI ÖDEMESĠ FĠYATI I. SINIF 4,00 20,00 24,00 II. SINIF 3,50 12,00 23,50 III. SINIF 2,00 20,00 22,00 ÇİPEZ 0,10 20,00 20,10 DAMIZLIK I. SINIF (0-3 Fondü) II. SINIF(4-7 Fondü) III. SINIF(8-10 Fondü) IV. SINIF(11-15 Fondü) V. SINIF (16 Fondü ve yukarısı) 20,00 20,00 40,00 15,00 20,00 35,00 10,00 20,00 30,00 5,00 20,00 25,00 0,10 20,00 20,10 14
7.2.2- BORSA FĠYATLARI Ülkemizde borsada koza alım satımı yapılmamaktadır. Sadece Kozabirlik alımları borsaya tescil ettirilmektedir. 8- SEKTÖRÜN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ Tarımsal ilaçlamalar nedeniyle yaşanan zehirlenmeler, sanayideki gelişmeler nedeniyle köyden şehre göçler sonucunda köylerde genellikle yaşlı nüfusun kalması, yılda 1 kez yapılabiliyor olması nedeniyle özel besleme yerlerinin yapılmayarak evlerde beslemenin yapılmakta olması gibi nedenlerle üretimde azalmanın yaşanması en önemli sorunlardır. Üretim süresinin kısa olması nedeniyle üreticilerin emeklerinin karşılığını kısa sürede almaları, üreticinin emeği dışında fazla masraf gerektirmemesi, Ülkemizde sanayinin ve tarımsal ilaçlamanın olmadığı bölgelerin hala mevcut olması, diğer tarımsal ürünlerle karşılaştırılınca kısa sürede iyi bir gelir getirmesi gibi nedenler üretimin daha uzun yıllar ülkemizde devam ettirilebileceği konusundaki avantajlı yönleridir. Gerek mevcut üretim bölgelerinde gerekse yeni oluşturulmaya çalışılan bölgelerde karşılaşılan en önemli sorunların başında özel besleme yerlerinin olmayışı gelmektedir. Ülkemizde tarım ile ilgili çeşitli krediler verilmesine karşın bu krediler genellikle üretim sonrası aşamaları kapsamaktadır. İpekböceği besleme yerlerinin yapımı konusunda uzun vadeli kredi sağlandığı takdirde mevcut üretim korunabilecektir. Bunun dışında üreticilerin ihtiyaçlarının tümü (dut fidanı, vb.) Kozabirlikçe karşılanmaktadır. 15