Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Gelecek Stratejisi Konferansı Sonuç Raporu
İçindekiler YÖNETİCİ ÖZETİ... 9 A. KKTC GELECEK STRATEJİLERİ KONFERANSI AJANDA AÇIKLAMALARI...17 B. KKTC GELECEK STRATEJİLERİ KONFERANSI UYGULAMA SONUÇLARI... 19 B.1. GZFT DEN STRATEJİK AÇILIMLAR...31 B.2. KKTC İŞLETMELERİNİN GELECEĞİNİ ETKİLEYEN EĞİLİMLER...37 B.3. SONUÇ VE TESPİTLER...51
C. KKTC GELECEK STRATEJİLERİ KONFERANSI GRUP ÇIKTILARI... 56 C.1. GZFT UYGULAMASI...56 C.2. GZFT DEN STRATEJİK AÇILIMLAR...71 C.3. EĞİLİMLER HARİTASI...78 D. KKTC GELECEK STRATEJİLERİ KONFERANSI KATILIMCI BİLGİLERİ... 84
YAYINA HAZIRLIK - BASKI Paragraf Basım Sanayi A. Ş. Yüzyıl Mahallesi Matbaacılar Sitesi 2. Cadde No: 202/A Bağcılar 34560 İstanbul t: 0 212 629 06 07 f: 0 212 629 03 85
KKTC Ekonomisi ve DEİK... Küreselleşmeyle birlikte uluslararası ticaret ve yatırımlar hızla artmakta, ticaretin serbestleştirilmesi ile küresel entegrasyon da ivme kazanmakta ve bu süreçte her geçen gün dünya ekonomisine yeni aktörler dahil olmaktadır. Türkiye, Balkanlar, Ortadoğu, Kuzey Afrika ve Orta Asya bölgelerindeki en dinamik ve dünyaya entegre olmuş özel sektöre sahip bir ülkedir. Türk özel sektörü, başta bu bölgeler olmak üzere, dünyanın dört bir yanında önemli sanayi yatırımlarına imza atmış ve sağlam ticaret bağları oluşturmuştur. Türkiye, sahip olduğu dinamik özel sektörü, genç nüfusu, girişimcilik gücü ve ekonomik altyapısı ile sanayileşmiş ve kalkınmış bir ekonomik güç olarak öne çıkmıştır. 1988 yılında, Türk özel sektörüne dış ekonomik ilişkilerinde öncülük etme misyonunu üstlenerek çalışmalarına başlayan Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK), Türkiye de bu görevi üstlenen en güçlü kurumdur. Türk özel sektörünün her kesimini temsil eden kurucu kuruluşları ile yakın işbirliği içinde çalışan DEİK, Türk iş camiasına etkin hizmet vermeyi hedeflemiştir. Bu hedefe yönelik olarak, DEİK, sanayimizin dış pazarlardaki mevcut payının arttırılmasında ve Türk iş dünyasının, ulaşılamayan bölgelere ve kitlelere ulaşmasında öncü rol üstlenerek, Türkiye nin uluslararası pazarlarla ticaret ve yatırım ilişkilerinin gelişmesine önemli katkı sağlamaktadır. Küreselleşmeyle birlikte, DEİK, hedef pazarın, artık iç pazar olarak değil, dünya pazarı olarak algılanması gerektiği gerçeğinden hareketle, hizmetlerini geliştirmeyi ve faaliyet alanlarını çeşitlendirmeyi hedeflemiştir. Bu anlayışla, DEİK üye firmalarına dış pazarları, bu pazarlarda iş kurmayı, yatırım yapmayı, ticari ilişkilerini geliştirmeyi ve bu yönde izlenmesi gereken yasal düzenlemeleri tanıtmayı amaçlamaktadır. DEİK bünyesinde yer alan 85 iş konseyinden birisi de, daha güçlü bir işbirliğinin tesisi için gereken yol haritalarını oluşturmak ve iş geliştirme çalışmaları yürütmek amacıyla faaliyet gösteren Türkiye KKTC İş Konseyidir. Bu amaç doğrultusunda, K.K.T.C. ekonomisi ve yatırım ortamının güçlü ve zayıf yönleriyle ele alındığı ve ülkenin gerçek potansiyelinin ortaya çıkarılmasını hedefleyen bu raporun, karar vericilere, kamuoyuna ve kanaat önderlerine önemli bir perspektif kazandıracağına inanıyorum. M. Rifat Hisarcıklıoğlu TOBB - DEİK Başkanı 5
6
DEİK in Kıbrıs Açılımı... 1988 yılında Türk iş dünyasının dış dünya ile ilişkilerini geliştirmek ve Türk ekonomisinin dünya ekonomisine entegrasyonuna katkıda bulunmak amacıyla kurulan Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) 2010 yılı itibariyle İş Konseyi sayısını 85 e çıkararak görevini en iyi şekilde yerine getirmeye devam etmektedir. 1980 lerde başlayan liberalleşme ve dışa açılma sürecinin bir sonucu olarak Türkiye, uluslararası ticaret alanında önemli aktörlerden biri ve yabancı yatırımlar açısından cazip fırsatlara sahip bir ülke haline gelmiştir. Türkiye nin geldiği bu noktada, kurulduğu yıldan itibaren Türkiye yi dünyaya açmak için çalışan DEİK in büyük payı vardır. Üyelerine daha önce ulaşılmamış coğrafyalara ve kitlelere ulaşma imkanı sunmak için çalışan DEİK, cazip iş imkanlarına ve yatırım potansiyeline sahip olan ülkeleri ve pazarları tanıtarak, üyelerine söz konusu pazarlarda gerçekleştirecek yatırımlar ve ticari ilişkilerinde rehber olma misyonunu da üstlenmiştir. Rona Yırcalı DEİK İcra Kurulu Başkanı DEİK bünyesinde faaliyet gösteren T.C. K.K.T.C. İş Konseyi, ticari ilişkilerin yanısıra ortak yatırımların, sınai ve teknolojik işbirliğinin geliştirilmesi, potansiyel arz eden sektörlerde ikili işbirliğinin derinleştirilmesi amacıyla karşı kanat kuruluşu Kıbrıs Türk Ticaret Odası işbirliği ile faaliyet göstermektedir. 1958 yılında kurulan 3500 üyeli Kıbrıs Türk Ticaret Odası nın temel hedefi K.K.T.C iş dünyasının gelişimine destek olmak, verimliliğinin artırılmasını ve etki alanının gelişmesini sağlamaktır. TEB işbirliğiyle, Kıbrıslıların katkılarıyla derlenen bu raporun K.K.T.C. de gerekli ekonomik altyapının oluşturulması yönünde önemli katkı sağlayacağına inancımız tamdır. Günay Çerkez T.C.-K.K.T.C İş Konseyi Eşbaşkanı Mustafa Fethi Gürbüz T.C.-K.K.T.C İş Konseyi Başkanı
KKTC nin gerçek gücü ortaya çıkıyor Türk Ekonomi Bankası olarak, ülkemizin dinamosu olan KOBİ lerimizin gücüne inanarak başlattığımız ve artan rekabet ortamında onlara değer katmayı misyon edindiğimiz çalışmalarımızı, uluslararası boyuta taşıyarak sürdürüyoruz. Bu misyonun verdiği sorumlulukla başlattığımız TEB KOBİ Akademi Eğitim Programları 2005 yılından bu yana artan bir ilgi ile farklı bölgelerde gerçekleştiriliyor. TEB KOBİ Akademi ile KOBİ lerimize uluslararası alanda rekabet gücünü artırmalarını sağlayacak eğitimleri uygulamalı olarak veriyoruz, firmalar ile birebir görüşerek potansiyellerini ortaya çıkarıyoruz. Bu toplantılarımız sırasında gördük ki, KOBİ lerimizin gerçek gücünü ortaya koyarken, üretim yaptıkları bölgelerin de potansiyellerini ortaya çıkarmamız gerekiyor. Bu noktadan hareket ile başlattığımız ve TEB KOBİ Akademi çatısı altında gerçekleştirdiğimiz Gelecek Stratejileri konferans dizimizde önemli bir yol kat ettik. Türkiye de gelişme potansiyeli yüksek 13 noktada düzenlediğimiz Gelecek Stratejileri Konferansı nı, ilk defa bir ülke bazında uygulayarak Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ne taşıdık. İklimi ve coğrafi güzellikleri ile turizm için büyük bir potansiyel barındıran ve bir üniversite adası olarak gençleri kucaklayan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde 24-25 Mayıs 2010 tarihinde düzenlediğimiz KKTC Gelecek Stratejileri Konferansı nın sonuçlarını rapor haline getirerek sizlerle paylaşmanın gururunu yaşıyoruz. Elinizde tuttuğunuz rapor; KKTC nin güçlü ve zayıf tüm yönleriyle incelendiği, gerçek potansiyelini ortaya çıkarmayı hedefleyen toplantının sonuçlarını ortaya koymaktadır. KKTC nin gelecek stratejisini ve bu stratejiyi oluşturan kısa ve orta vadeli hedeflerinin belirlendiği toplantının sonuçlarını içeren bu değerli raporun sizlere önemli açılımlar sağlayacağına yürekten inanıyoruz. Bizler için bu çok değerli projenin başarılı bir şekilde gerçekleşmesinde, yanımızda olan bizimle işbirliği yapan Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu na (DEİK) Türk- KKTC İş Konseyi ne, Kıbrıs Türk Ticaret Odası na ve bu projenin içinde yer alarak ülkesi hakkındaki değerli fikirlerini bizlerle paylaşan KKTC li işadamlarına teşekkürlerimi sunuyorum. Saygılarımla, Varol Civil Türk Ekonomi Bankası Genel Müdürü 9
10
Yeni durağımız KKTC... Türk Ekonomi Bankası (TEB) olarak 2007 yılında 3 şube açarak adım attığımız KKTC nin geleceğine dair taşıdığımız umutları gerçeğe dönüştürmek için hazırladığımız yol haritası niteliğindeki KKTC Gelecek Stratejileri Raporu nu ülke yönetimine ve işadamlarına kazandırmanın mutluluğunu yaşıyoruz. Ekonomisine genel olarak baktığımızda, diğer ada ülkelerinde olduğu gibi KKTC de de iç pazarın küçüklüğü, alt yapının yetersizliği, uzmanlaşma imkanlarının kısıtlılığı, işgücünün sanayi üretimi için yetersizliği gibi sorunlar göze çarpmaktadır. Diğer taraftan, ada ekonomileri için avantaj sayılabilecek bir durum, küçük yatırımların bile ekonomi üzerinde çok önemli büyüme ve istihdam potansiyeli yaratabilmesidir. Yine küçük grupların birlikte hareketinin daha kolay sağlanabilmesi, kalkınma hamleleri için avantaj oluşturabilmektedir. Malta, Singapur, Japonya gibi ada ülkesi olup başarıyı yakalayanlar da bulunmaktadır. Bir başka ada ülkesi olan Tayvan, KKTC ile benzer uluslararası sorunlar ile karşı karşıya kalmış ancak bunların üstesinden gelerek güçlü ve hızlı büyüyen bir ekonomiye ulaşmıştır. KKTC ekonomisi için Tayvan ın başarı öyküsü incelenmeye değerdir. İçinde buluduğumuz küresel rekabet ortamında bizleri öne çıkaracak olan güç, nitelikli bilgidir. Bunun farkında bir banka olarak, sosyal sorumluluk bilinciyle hareket ettik ve ekonominin dinamosu olan KOBİ leri küresel rekabette avantajlı konuma getirecek nitelikli bilgi ile donatmaya başladık. Bu alanda önemli çalışmalarımızdan biri olan TEB KOBİ Akademi ile Türkiye nin dört bir yanında 7 bine yakın işadamına ulaştık. Onlara global pazarlarda rekabet güçlerini artırmalarını sağlayacak eğitimleri uygulamalı olarak verdik, firmalarla birebir görüşerek potansiyellerini ortaya çıkardık. TEB KOBİ Akademi toplantılarımızı yurtdışına da ihraç etmeye başladık. Ortağımız BNP Paribas bizden aldığı bu know-how ı Cezayir, Fransa, Belçika ve İtalya da uygulamaya başladı. Bu toplantılarımız sırasında KOBİ lerimizin gerçek güçlerini ortaya koyarken, üretim yaptıkları yörelerin de potansiyelini ortaya çıkarmamız gerektiğini gördük ve Gelecek Stratejileri konferans dizimizi başlattık. 3 yılda 13 noktada düzenlediğimiz konferansların sonuçlarını da rapor haline getirdik. Gelecek Stratejileri artık kendi başına bir marka haline geldi ve Türkiye Halkla İlişkiler Derneği nin en başarılı halkla ilişkiler projelerine verdiği Altın Pusula ödülünü kazandı. TEB olarak övündüğümüz bu çalışmamızı, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu nun Türk-KKTC İş Konseyi ve Kıbrıs Türk Ticaret Odası işbirliği ile Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ne taşıdık. 24-25 Mayıs 2010 da KKTC Gelecek Stratejileri Konferansı nı gerçekleştirdik. Konferansa katılan KKTC nin kamu ve özel sektör temsilcilerinden oluşan 94 kişilik bir grubun görüş ve katkılarıyla ülkenin gelişimini etkileyen faktörleri analiz ettik ve izlenmesi gereken stratejileri KKTC Gelecek Stratejileri Raporu nda topladık. Bu rapor KKTC nin güçlü ve zayıf tüm yönleriyle incelendiği, turizmden inşaata birçok alanda gerçek potansiyelini ortaya çıkarmayı hedefleyen toplantının sonuçlarını ortaya koymak amacıyla hazırlandı. Raporumuzun sonuçlarından faydalanılarak yeni yatırımların ortaya çıkması, mevcut yatırımların iyileştirilmesi ve KKTC ekonomisinin büyümesinde katkımızın olması en büyük mutluluğumuz olacaktır. Saygılarımla, Turgut Boz Ticari ve KOBİ Bankacılığı Genel Müdür Yardımcısı
12
YÖNETİCİ ÖZETİ KKTC nin hedeflediği ekonomik ve sosyal gelişimi başarması ve sahip olduğu potansiyeli gelecekte daha etkin bir şekilde hayata geçirmesi için gerekli stratejilerin belirlenebilmesi amacıyla, KKTC GELECEK STRATEJİLERİ KONFE- RANSI 24-25 Mayıs 2010 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. KKTC Gelecek Stratejileri Konferansı, ülkenin ekonomik ve ticari yapısını temsil eden, özel sektör, kamu kurumları, üniversite ve sivil toplum örgütü temsilcilerinden oluşan 94 kişilik bir katılımcı grupla gerçekleştirilmiştir. Bir stratejik analiz çalışması olan KKTC Gelecek Stratejileri Konferansında, çalışmanın amacına uygun olarak geçmiş, bugün ve gelecekle ilgili tartışma ve analizler yapılmıştır. Katılımcıların yoğun çalışmaları ile ülkenin ekonomik gelişiminde, geçmişten bugüne yaşanan gelişmeler, ülkenin güçlü-zayıf yanları ve çevresindeki fırsat ve tehdit unsurlarına ilişkin stratejik açılımlar, bugün ekonomik yapıyı etkileyen fırsat ve tehdit eğilimleri ve bu eğilimlerden doğan görevler tespit edilmiştir. KKTC Gelecek Stratejileri Konferansı üç temel aşamadan oluşmaktadır: Birinci aşama, ülkenin sahip olduğu güçlü ve zayıf yönleri ile çevresindeki fırsat ve tehditlerin belirlenmesi çalışmalarıdır. İkinci aşama, ülkenin sahip olduğu güçlü-zayıf yanlar ve çevresindeki fırsat ve tehditler doğrultusunda stratejik açılımların tespiti çalışmalarıdır. Üçüncü aşama, ülkenin ekonomisini ve işletmelerini direkt ya da dolaylı yollardan etkileyen fırsat ya da tehdit eğilimlerinin ve bu eğilimlerin sonucu ülkenin ve işletmelerin gelişimi için gerekli görevlerin tespit edilmesi olmuştur. Elde edilen tüm çıktıların bir araya getirilmesi ve stratejik açılımlar ile eğilimlerden doğan görev tanımlarının da ortaya çıkması ile birlikte şu tespit ve görüşlere ulaşılmaktadır: KKTC ekonomisinin gelecek dönemde gelişmesine yönelik olarak turizm sektörünün taşıdığı potansiyel son derece önemlidir. Bu potansiyelin etkin bir biçimde değerlendirilmesi adına bir Stratejik Plan hazırlanmalıdır. Hazırlanacak bu stratejik plan çerçevesinde aşağıda tespit edilen noktalar dikkate alınmalıdır. Turizm sektöründe ihtiyaç duyulan nitelikli eleman ihtiyacının karşılanması adına Turizm Çevre ve Kültür Bakanlığı ile üniversitelerin işbirliği sağlaması faydalı olacaktır. Sektörün ülke ekonomisine sağladığı katma değerin artırılmasına yönelik olarak altyapı iyileştirmeleri projeler kapsamında ele alınmalıdır. Stratejik planın hazırlanması ve ardından uygulanması aşamasında yatırım ve teşvik sistemlerinin tekrar gözden geçirilmesi gerekmektedir. 13
KKTC nin coğrafi özellikleri bakımından güçlü olduğu yanlar dikkate alınarak; eko turizm, su altı arkeolojisi, marina ve yat turizmi alanlarında gelişim sağlanmalıdır. Ülkenin sahip olduğu turizm potansiyelinin öncelikle bölge ardından dünyaya tanıtım ve pazarlamasının yapılması ekonomik gelişimi sağlayacak bir diğer öğedir. Mevcut durumda ülke ekonomisine katkı sağlayan bir diğer unsur üniversiteler ve ilgili eğitim imkânlarıdır. KKTC de eğitim alan öğrenci sayısının büyüklüğü dikkate alındığında üniversitelerin mevcut nitelik düzeyini geliştirecek bir Master Plan oluşturulması gerekmektedir. Söz konusu plan kapsamında aşağıda belirtilen konular ele alınmalıdır. Üniversite ve sanayi işbirliğinin sağlanarak gelecek dönemde sanayinin ihtiyaç duyacağı gelişimi karşılaması faydalı olacaktır. İşbirliği kurulmasına yönelik çalışmalar üniversiteler kapsamında Teknokent, Teknopark ve Teknoloji Merkezlerinin hayata geçirilmesi bakımından da düşünülmelidir. Master Plan kapsamında ele alınabilecek bir diğer unsur, üniversite öğrencilerinin akademik bilgilerini pratiğe dönüştürme yolunda yapacakları staj programlarıdır. Staj programlarının önem düzeyi unutulmamalı ve bu programların etkin biçimde yürütülmesi adına konu dikkatle değerlendirilmelidir. Gelişmekte olan eğitim sektörü ve adaya sağlayacağı fayda düzeyinin artırılması yönünde bölgesel ve uluslar arası tanıtım faaliyetleri düzenlenmelidir. Eğitim sektöründe artan rekabet ortamı KKTC de faaliyet gösteren üniversitelerin mevcut algı yapısını değiştirmesini zorunlu kılmaktadır. Artan rekabet ortamında maksimum etkinliğin ve verimliliğin sağlanması noktasında farklılık olarak algılanacak girişimcilik, kişisel gelişim vb ekstra programların hizmete sunulması sağlanmalıdır. Kamu nun girişimci ekonomik desteği geliştirmesindeki öncü rolü aşağıda tespit edilen noktalar bazında ele alınmalıdır. Finansal kaynakların yaratılması işletmelerin kuruluş dönemlerinde karşılaştıkları önemli sorunlardan birisidir. Bu sorunun çözülmesi adına girişimcilere yönelik kamu destekli finansal kaynakların, projeler bazında yaratılması son derece önemlidir. Girişimcilerin yapacakları yatırımların ve kuracakları işletmelerin sürdürülebilir, istikrarlı ve ekonomik dalgalanmalardan minimum seviyelerde etkilenmesini sağlamak adına girişimcilik eğitimleri düzenlenmeli ve eğitim desteğini almayan girişimcilerin finansal destekten yararlanmasının önüne geçilmelidir. Bu destek mekanizmasının etkinliği ve sürdürülebilirliğini sağlamak adına; girişimcileri iş kurma süreçlerinde ve işletmelerinin gelişim aşamalarında destekleyecek kamu içerisinde girişimci uzmanlarının yetiştirilmesi gerekmektedir. 14
Girişimciliğin yaygınlaşmasını ve ülkenin gelecek dönemde ekonomik anlamda büyümesini sağlamak amacıyla söz konusu desteklerin uygulanması noktasında üniversitelerin ve Sivil Toplum Örgütlerinin görev alması faydalı olacaktır. Üniversitelerin girişimciliğin bir alt kolu olan tekno-girişimciliği desteklemesi ve buna yönelik olarak alt yapı sistemlerini iyileştirip geliştirmesi unutulmaması gereken bir diğer noktadır. Turizm sektörü, üniversiteler ve girişimciliğin yanı sıra ciddi bir potansiyel taşıyan bir diğer eğilim inşaat sektörünün geçmişten bugüne katteği gelişmelerdir. İnşaat sektörünün gelişimi şüphesiz çevresel hassasiyet düzeyini artırmakta olup bu yönde ele alınabilecek tedbirleri gündeme getirmektedir. Mevcut güçlü yan özelliğinden etkin bir biçimde faydalanmak, beraberinde çevresel sorunlara yol açmamak adına Çevre Master Planı oluşturulması son derece faydalı olacaktır. Söz konusu master planı gerek sektörün gelişiminden kaynaklı sorunların bertaraf edilmesine yol açacak gerekse de gelişmekte olan turizm sektörüne katkı sağlayacaktır. 2004-2009 dış ticaret verileri incelendiğinde, ihracatın ithalatı karşılama oranının artırılması yönünde ciddi dış ticaret politikalarına ihtiyaç duyulduğu tespit edilmiştir. Bu tespit doğrultusunda İhracat Teşvik Mekanizması nın projelendirilmesi ve ivedilikle hayata geçirilmesi ekonomik büyümeyi destekleyecek ve yeni iş olanaklarının doğmasına imkân verecektir. Söz konusu teşvik mekanizmasının kurulması ile birlikte aşağıda belirlenen çalışmaların dikkate alınması faydalı olacaktır. Dış ticaret faaliyetleri yürüten firmaların; iş yapma biçimlerini geliştirmesi, sürdürülebilirliklerini sağlaması ve artan rekabet ortamında yapılarını güçlendirmesine yönelik olarak eğitim ve danışmanlık hizmetleri alması önem arz etmektedir. KKTC de dış ticarette öne çıkan sektörlerin katkı düzeylerini incelemek ve bunun yanı sıra farklı sektörlerinde ihracat fasıllarında yer almasını sağlamak amacıyla sektör analizlerinin yapılması ve analizler doğrultusunda planlamauygulama adımlarının hayata geçirilmesi gerekmektedir. Ülke işletmelerinin gelişim düzeyini artıracak bir diğer yön Türkiye de faaliyet gösteren firmalar ile işbirliği içersine girilmesi, know-how transferi yapılması ve hatta şirket evliliklerinin gerçekleştirilmesidir. İzolasyonların ve yüksek iş gücü maliyetlerinin ekonomik gelişimi etkilemesi, tespit edilen bir diğer önemli nokta olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu doğrultuda izolasyon ve insan kaynağına hassas olmayan sektörlere yönelik araştırmaların yapılması ve elde edilecek analitik veriler kapsamında bu sektörlere yönelik yatırımların hayata geçirilmesi önemli katkılar sağlayacaktır. 15
16
A. KKTC GELECEK STRATEJİLERİ KONFERANSI AJANDA AÇIKLAMALARI Gelecek Stratejileri Konferansı, geçmiş deneyimler ve günümüzü şekillendiren faktörler ve eğilimlere bakarak; gelecek stratejilerini oluşturma çalışmasıdır. KKTC Gelecek Stratejileri Konferansı, kamu, sivil toplum kuruluşları(stk) ve özel sektör temsilcisi katılımcıların katkıları ile 24-25 Mayıs 2010 tarihlerinde KKTC Mercure Otel de gerçekleştirilmiştir. KKTC Gelecek Stratejileri Konferansı, öncesinde yapılan çok taraflı hazırlıklar, katılımcıların bilgi ve deneyimlerini ortaya koydukları detaylı oturum uygulamaları ve konferans sonrasında ortaya çıkan analiz, görev ve hedeflerin titizlikle incelenerek raporlanması aşamaları ile önemli bir çabayı içermektedir. 17
KKTC Gelecek Stratejileri Konferansı 24-25 Mayıs 2010 tarihlerinde aşağıdaki ajanda ile gerçekleştirilmiştir: 09.00 09.30 Kayıt ve Karşılama KKTC GELECEK STRATEJİLERİ KONFERANSI AJANDA BİLGİLERİ* 24 MAYIS 2010 09.30 10.30 Gelecek Stratejileri Konferansı Açılış Töreni 10.30 10.45 Kahve Arası 10.45 11.00 Gelecek Stratejileri Konferansı Açılış Sunumu ve Ajanda Aktarımı 11.00 12.00 KKTC nin Baskın Özellikleri - GZFT Uygulaması 12.00 13.00 Öğle Yemeği 13.00 14.30 Stratejik Açılımlar Uygulaması -1 14.30-14.45 Kahve Arası 14.45-15.45 Stratejik Açılımlar Uygulaması -2 15.45-16.00 Kahve Arası 16.00-17.00 Stratejik Açılımlar Uygulaması -3 17.00-17.15 Gelecek Stratejileri Konferansı 1. Gün Kapanış Oturumu 25 MAYIS 2010 09.30 10.30 Gelecek Stratejileri Konferansı 1. Gün Sonuçlarının Derğerlendirilmesi 10.30 10.45 Kahve Arası 10.45 11.45 KKTC İşletmelerinin Geleceğini Etkileyen Eğilimler Uygulaması -1 11.45 12.00 Kahve Arası 12.00 13.00 KKTC İşletmelerinin Gelişimini Etkileyen Eğilimler Uygulaması 2 13.00 13.30 Gelecek Stratejileri Konferansı Kapanış Oturumu 18
B. KKTC GELECEK STRATEJİLERİ KONFERANSI UYGULAMA SONUÇLARI GÜÇLÜ YANLAR KKTC nin Güçlü Yanları 1. Eğitim seviyesinin yüksek olması (8) 2. Coğrafi konum ve güzellikleri (7) 2. İklim şartları (turizm ve tarım açısından) (6) 2. Türkiye Cumhuriyeti nin vermiş olduğu destekler (5) 5. Eğitim adası haline gelmiş olması (7 üniversite) (5) Eğitim seviyesinin yüksek olması (8) Gelecek Stratejileri Konferansı katılımcıları, yüksek eğitim seviyesinin KKTC nin en güçlü yönü olduğunu belirtmişlerdir. Özellikle KKTC ekonomisinin de gelişen ve büyüyen bir yapıya sahip olması ve neticesinde artan nitelikli iş gücü ihtiyacı bu güçlü yanı daha da kritik hale getirmektedir. Söz konusu yüksek eğitim seviyesinin, ülkenin tüm kamu ve özel kurum ve kuruluşlarındaki kadrolar için nitelikli iş gücü şekline dönüştürülmesi ise ülkenin insan kaynağını etkin ve verimli kullanmasını sağlayacaktır. Bu kapsamda öncelikle KKTC nin ekonomik gelişimi doğrultusunda ihtiyaç duyulan nitelikli iş gücü gereksinimlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Sonrasında ise eğitim seviyesinin hali hazırda yüksek olduğu insan kaynağının, ortaya çıkacak gereksinimler doğrultusunda uzmanlaşmasını sağlayacak eğitim politikaları oluşturulması gerekmektedir. Bu uygulamalar KKTC nin stratejik insan kaynağı temin planının hazırlanmasını sağlayacak böylece uzun dönemde dünya ekonomisinde rekabetin en önemli unsurlarından olan beşeri sermayenin ülke içinde gelişimini sağlayacaktır. Coğrafi Konum ve Güzellikleri (7) Konferans katılımcıları KKTC nin en güçlü ikinci özelliğinin coğrafi konum ve güzellikleri olduğunu belirtmişlerdir. Söz konusu özellik ülkenin turizm potansiyeli açısından büyük önem arz etmektedir. Özellikle Akdeniz iklimine sahip 19
bir ada ülkesi olma özelliğini bugüne kadar turizm açısından iyi değerlendiren KKTC, turizm sektörünü en fazla ekonomik getiri elde edilen sektörlerden biri konumuna getirmiştir. Fakat gelinen bu noktada sektörün daha ileriye taşınması ve turizm alanında çeşitlendirme ile birlikte sektörden elde edilen gelir önemli ölçüde artırılabilir. Bu kapsamdaki tartışmalarda katılımcılar yat turizmi, doğa ve kültür turizmi gibi alternatif turizm alanlarında gelişme hedefleri ortaya koymuşlardır. Bu tarz sektörel gelişmeler Dünya nın her yerinde olduğu gibi KKTC de de ilgili bakanlıklar, STK ları ve de ülkenin turizm alanında faaliyet gösteren firmaları nezdinde yapılacak eşgüdümlü çalışmalar ile gerçekleştirilebilir. Ülke ekonomik gelişimi açısından öncü sektör konumunda olan turizmin etkinliğinin artırılması adına öncelikli olarak yapılması gereken aktivite mevcut turizm potansiyeli üzerinden çok yönlü stratejik turizm planının hazırlanmasıdır. Bu plan doğrultusunda ülkenin kritik başarı faktörleri belirlenmeli ve bu faktörler doğrultusunda; Gerekli fiziki alt yapı, Turizme yönelik nitelikli insan kaynağı yetiştirme, Ülke turizm bilincinin artırılması, Tanıtımda vurgulanacak noktaların belirlenmesi ve dokümantasyonu, Pazarlama aktivite planı, çalışmaları gerçekleştirilmelidir. İklim Şartları (Turizm ve Tarım Açısından) (6) Ülke iklim şartları, konferans katılımcıları tarafından üçüncü en güçlü yön olarak belirlenmiştir. Katılımcılar ülke iklim şartlarının gerek turizm gerekse tarım açısından önemini vurgulamışlardır. Ülkenin öncü sektörlerinden olan turizm sektörü söz konusu iklim şartları nedeniyle rakip ülkelere göre yıl içerisinde daha uzun hizmet verebilmektedir. Bu, ülkeye önemli bir rekabet avantajı sağlamakla birlikte turizmin ekonomiye katkısının artırılmasında tek yeter şart değildir. Bu nedenle iklim şartları güçlü yönü, bir önceki güçlü yön ifadesi içerisinde yer alan turizme yönelik yapılması gerekenler ile birlikte ele alınarak değerlendirilmelidir. Güçlü yönün işaret ettiği bir diğer nokta ise tarım açısından elverişli olmasıdır. KKTC de yetişip Dünya nın başka hiçbir yerinde yetişme fırsatı bulamayan 17 epidemik bitkinin de yetişmesinde etkin olan ada iklimi, yurt dışındaki doğa meraklılarına ve fotoğrafçılara farklılıklar sunmaktadır. Bunların yanı sıra tarımsal verimlilik açısından da sebze ve meyve yetiştiriciliğinde fırsatlar doğuran iklim şartları, tropik muz ve avokado gibi meyvelerin yanı sıra soğuk iklimde yetişen elma ve kirazın da adada yetişmesine imkân sağlamaktadır. Bu imkânlar doğrultusunda meyve-sebze potansiyelinin ihracat yatırımlarına dönüştürülmesi, KKTC nin ihracat-ithalat dengesini kurmasında önemli rol oynayacaktır. Bu noktada Devlet tarafından sağlanacak teşvik ve destekler dış ticaretin sürdürü- 20
lebilirliğine katkı sağlayacaktır. Buna paralel olarak üreticilerin ihracattaki kalite standartlarını yakalaması adına eğitilmesinde ve bilinçlendirilmesinde fayda görülmektedir. Türkiye Cumhuriyeti nin Vermiş Olduğu Destekler (5) Türkiye Cumhuriyeti nin KKTC ye sağlamakta olduğu siyasi ve mali destekler, konferans katılımcıları tarafından güçlü bir yön olarak ifade edilmiştir. Söz konusu mali desteklerin yatırım projelerine dönüştürülmesi ve bu projelerden elde edilecek finansal kaynaklar, KKTC ekonomisinin gelişimine hız verecektir. Destek ve teşvik sistemleri ülke ekonomilerinin gelişimine katkı sağlamakla birlikte etkin kullanılmadığı takdirde ekonomik aktörlerin rekabet unsurlarını geliştirememesine neden olmaktadır. Globalizasyonun artması ile ülke ekonomik aktörlerinin dünya ile rekabet etmesi gereksinimi her geçen gün artmaktadır. Bu nedenle söz konusu desteklerin doğrudan ekonomiye mali enjeksiyon şeklinde değil de, ülkenin rekabet düzeyini güçlendirmesine ve firmaların ulusal ve uluslar arası düzeyde sürdürülebilirliğini sağlayacak yapıya kavuşmasına yönelik alternatif kanallarda kullanılması sonuç etkinliği açısından daha uygun olacaktır. Eğitim Adası Haline Gelmiş Olması (7 üniversite) KKTC de eğitim alanında faaliyet gösteren 7 üniversite, grup çıktılarında KKTC nin en güçlü ilk 5 özelliği arasında karşımıza çıkmaktadır. İstatistiklere göre de 7 Üniversite bünyesinde 55.000 dolaylarında öğrencinin eğitim olanaklarından faydalandığı bilinmektedir. Bu tespit ve bilgiler, kuruldukları tarihten bu yana büyümelerini devam ettiren ve aynı zamanda öğrenci kapasitesinde de yüksek oranda artış sağlayan üniversitelerin, bu sayede birçok girişimci için potansiyel yatırım alanı haline geldiğini işaret etmektedir. KKTC ekonomisi açısından göreceli olarak yüksek rakamlara ulaşan öğrenci sayısının ülke ekonomisine katkısı önemlidir. Bu nedenle KKTC için eğitim sektöründe toptan bir bakış açısı ile hem kamu hem de sektör katılımının sağlandığı bir Stratejik Plan hazırlanmalıdır. Bu plan eğitim sektörünün geleceğinde uzun dönemli başarının yol haritasını çizmeli ve ülke ekonomisine katkıyı daha da artırmak için gerekli sektör-kamu koordinasyon noktalarında da planlar içermelidir. Buna paralel olarak kayda değer öğrenci mevcudu, Ülkenin sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik gelişimine olan katkısını kaçınılmaz kılarken aynı zamanda üniversite-sanayi iş birliğini de olumlu yönde etkilemektedir. Üniversitelerin sanayiye olan katkıları aşağıda belirtilen gelişim yönleri bazında ele alınmasında fayda görülmektedir; İşletmelerin mevcut ve yeni kurulacak teknoparklardan her türlü noktada destek alması İşletmelerin Ar-Ge fonksiyonlarını geliştirmesi 21
Yenilikçi nosyona sahip işletmelere mevcut ve yeni kurulacak teknoparkların alt yapı oluşturması Sanayi işletmelerinin ihtiyacı olan nitelikli iş gücü temininin sağlanması Konferans çalışmasında üniversite-sanayi işbirlikteliğindeki eksiklikler sıkça dile getirilmiştir. Bu alanda öncelikle üniversitelerin sanayi ve ticareti destekleyebilecekleri alanlar tespit edilmelidir. Bu tespitlerin nasıl hayata geçirileceğini ve ülke ekonomisine ne tür katkılar sağlayacağını ortaya koyan, planlı ve somut bir çalışma yapılmalıdır. Yazılım sektörü gibi hem üniversitelerin katkı verebileceği hem de mevcut ekonomik ve siyasi koşullarda ülkenin yüksek katkı alabileceği alanlar öncelikle üniversite-sanayi işbirliğine konu edilmelidir. ZAYIF YANLAR KKTC nin Zayıf Yanları 1. Altyapı ve plan eksikliği (ulaşım, telekomünikasyon, su ve elektrik) (6) 2. Yüksek girdi maliyetleri (enerji, işgücü, vb.) (6) 3. Finansmana ulaşım zorluğu ve yüksek finansman maliyetleri (6) 4. Kamunun verimsizliği ve hantallığı (6) 5. Ara eleman eksikliği (5) Altyapı ve plan eksikliği (ulaşım, telekomünikasyon, su ve elektrik) (6) Konferansta zayıf yön olarak en fazla tekrar sayısı alan altyapı ve plan eksikliği, sanayi ve kentleşme kriterleri çerçevesinde değerlendirilebilir. Bu eksiklikler kentleşme kapsamında; inşaat/turizm sektörlerinin gelişimini, mimari ve tarihsel dokunun korunmasını ve de şehirlerin düzenli büyümesini olumsuz yönde etkilemektedir. Öte yandan sanayi gelişimine de negatif yönde etki eden alt yapı eksikliği, yeni iş alanları kurulması veya mevcutların büyümesini imkansız hale getirebilmektedir. Bunun yanında, projelerde başlangıç yatırım maliyetlerinin artmasına dolayısıyla yerli ve yabancı sermayenin yatırımlara dönüştürülememesine de neden olmaktadır. Bu etkenlerin doğurduğu risk faktörlerinin asgariye indirgenmesi adına öncelikle söz konusu zayıf yöne yönelik hizmet eden kamu kurumlarının etkinliğinin artırılması gerekmektedir. Ancak bu noktada sadece kamu kurumlarının etkinliğinin artması yetmemektedir. Bu nedenle öncelikle STÖ lerin sonrasında halkın bilincinin artırılması ve söz konusu çalışmalarda kamuya destek olması sağlanmalıdır. Ekonomik yapının gelişiminin hızlandırılması amacıyla ise, Sanayi açısından yeni yatırımcının kazanılmasına yönelik mevcut alt yapısı hazır Organize Sanayi Bölge alanlarının genişletilmesi ve eş zamanlı yeni Organize Sanayi Bölgelerinin kurulması/yapılandırılması gerekmektedir. 22
KKTC ekonomisinin gelişmesini desteklemek adına mevcut koşullarda en pratik potansiyel sanayi ve ticaret alanları belirlenmelidir. Bu alanlarda beklenen gelişmeleri sağlamak için tamamlanacak altyapı gelişim planları ülke koşulları doğrultusunda hazırlanmalı ve özel sektör yatırımları ile senkronize bir çalışma yürütülmelidir. Yüksek girdi maliyetleri (enerji, işgücü, vb.) (6) Yüksek girdi maliyetleri yine alt yapı eksikliği gibi en fazla tekrar alan zayıf yönlerden biri olarak tespit edilmiştir. Söz konusu bu durum sanayi işletmelerini üretim noktasında zorlamakta ve rekabet ortamını maliyet yönetimi kapsamında daha da zorlaştırmaktadır. Buna paralel olarak sanayicilerin işletme sermayesi yönetimi ve nakit yönetimi noktasında yaşadıkları sıkıntılar, işletmeleri daha fazla dikkatli olmaya itmektedir. Aynı zamanda yüksek girdi maliyetleri, işletmeler açısından etkin maliyet yönetimine olan ihtiyacın daha da artmasına ve bunu sürdürebilir kılamayan işletmelerin rekabet ortamında küçülmesine hatta yok olmasına neden olmaktadır. Girdi maliyetlerinin yüksek olması, üretim açısından maliyet yönetimini etkileyebileceği gibi fiyatlama noktasında da işletmelerin satış çabalarına olumsuz etki eden bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak işletmelerin bu noktada ortaya koyabilecekleri stratejik ve satış hedefli yönetim, sabit giderleri azaltmalarına böylece fiyat ile rekabette bir adım daha önde yer almalarına katkı sağlayacaktır. Söz konusu bu noktada işletmelerin profesyonel anlamda hizmet veren kamu veya özel danışmanlık hizmetlerinden yararlanmasında fayda görülmektedir. Girdi ve maliyetlerdeki yüksekliğin işletmelere verdiği zararlar ortalama işletme ölçeğini yükseltmekle de bir miktar azaltılabilir. Ülkedeki işletmelerin küçük olması maliyet yönetimindeki sıkıntıları daha da büyütmektedir. Ülkedeki orta ve büyük boy işletmelerin sayısını artıracak teşvik ve destek sistemleri maliyetlerin yol açtığı sıkıntıları azaltmaya yardımcı olacaktır. Girdiler kapsamında iş gücü maliyetleri ele alındığında ise iş gücünün maliyetinin yüksekliği işletmelerin genel maliyetleri içerisinde önemli bir unsur olarak yer almaktadır. Ancak bu noktada önemli olan söz konusu iş gücü maliyetinin yüksekliği değil, yüksek eğitim seviyesine sahip insan kaynağının etkin kullanılabilirliğidir. Bu kapsamda eğitim seviyesi yüksek insan kaynağının üretimde katma değeri artırma seviyeleri ölçümlenmeli ve iş gücünün verimliliğini artıracak uygulamalar işletmeler bünyesinde gerçekleştirilmelidir. Yüksek eğitimle ve yüksek maliyetli işgücünün küreselleşen ekonomide kullanımının en temel yöntemi katma değeri yüksek iş kollarında çalıştırılmalarıdır. Bunun ülke ölçeğinde insan kaynağı ve maliyetlerine uygun geliştirilecek sektörler için bir planlamaya konu olması gerekmektedir. Ar-Ge sektörü, yazılım sektörü, organize organik tarım, vb. potansiyel alanlar araştırılmalı ve hedef sektörler belirlenmelidir. Bunun yanı sıra enerji alanında yüksek kalan girdi maliyetlerinin aşağıya çekil- 23