Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı nda gerçekleşen Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Seçimi Üzerine Anket (*) Özet Bu çalışma 2 3 Ağustos ta Londra da gerçekleşen Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Seçimi ile ilgili olarak 252 kişi ile yürüttüğümüz anket çalışmasının sonuçlarını göstermektedir. Anketin amacı seçim öncesi, süreci ve sonrasında seçmenlerin seçime yönelik izlenimlerini incelemek üzerine tesis edilmiştir. Bunun yanı sıra, seçim gözlemlerine de yer verilmiştir. Anket, aşağıda tanımlanan kişi, kurum ve kuruluş temsilcileri ile yapılmıştır: 2 3 Ağustos ta Londra ya oy kullanmaya gelen seçmenler ile seçim sırasında, Birleşik Krallık ta faaliyet gösteren Sivil Toplum Kuruluşları ve siyasi parti yetkilileri ile seçim sonrasında (telefon ve mail yolu ile), Birleşik Krallık ta faaliyet gösteren Gazeteciler ile seçim sonrasında (telefon ve mail yolu ile). Teşekkür Bu çalışma AB Komisyonu Bursu ile çalışmalarımızı yürüttüğümüz Leeds Beckett University de hazırlanmıştır. Seçimler dâhilinde yaklaşık 2 hafta Londra da bulunarak seçimin öncesini ve sonrasını yakında takip ettik. Bunun yanı sıra 2-3 Ağustos ta 18 numaralı sandıkta Sandık Komisyonu Üyeliği yaparak süreci de yakından inceleme fırsatı bulduk. Çalışmanın gerek hazırlık aşaması gerekse değerlendirme aşamasında direkt yönlendirmelerde bulunan Gediz Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Yardımcı Doçent Doktor Zeynep ŞAHİN MENCÜTEK hocama teşekkür ederim. (*) Gediz Üniversitesi Uluslararası İlişkiler 2.sınıf, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Çift Ana Dal öğrencisi. boyrazhacimehmet@gmail.com 1
Giriş 17 Ağustos 2014 de gerçekleşen Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı seçimleri Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı nda 2 3 Ağustos ta Kensington Olympia Center da gerçekleştirilmiştir. Bu seçimde Birleşik Krallık ta kayıtlı olan 79614 seçmenden, 3605 kişi randevu almıştır; kalanlara ise otomatik olarak verilmiştir. Yüksek Seçim Kurulu (YSK) tarafından yapılan açıklamaya göre olan seçimlerin 2. turu için 1928 vatandaş randevu almışsa da seçimler ilk turda sonuçlanmıştır. Seçimlere katılım oranı ise % 6.5 ile oldukça düşük kalmıştır. Anadolu Ajansı verilerine göre kurulan 57 sandıkta oy kullanan toplam 5105 vatandaştan 5078 inin oyları geçerli sayılmıştır. Seçimlerde Londra da kullanılan oyların geçersizlik oranın (% 0.53), Türkiye geneline ve oy kullanılan diğer ülkelere kıyasla oldukça düşük çıktığı açıklanmıştır. Başını CHP ve MHP nin çektiği 14 partinin çatı adayı olan Ekmeleddin İhsanoğlu, İngiltere de yaşayan 2525 vatandaşın oyunu alarak %49,64 ile ilk sırada yer almıştır. 1358 oy alan HDP adayı Selahattin Demirtaş %26,83 ile ikinci olurken, Cumhurbaşkanı seçilen Tayyip Erdoğan ise 1195 oy ve %23,53 ile üçüncü sırada yer almıştır. (İngiltere de Seçim Sonuçları) 2
Anketin Yöntemi Anket soruları önceden hazırlanarak (structured) seçmenlere yönlendirilmiştir. Ayrıca, sadece Birleşik Krallığa oy kullanmaya gelen 252 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ile yapılmasından ötürü özel grup (focus group) üzerine yapılan çalışma özelliği de taşımaktadır. Anket soruları seçmenlere yöneltilmeden önce ilk olarak kendimizi () tanıttık ve anketin amacını açıkladık. Anket sırasında yönlendirme (probing) yapılmamaya özen gösterildiyse de bazı sorularda anketin amacı dâhilinde yapılmak zorunda kalınılmıştır. Anketin yapılış yönetimi olarak iki yol seçilmiştir: doğrudan (yüz yüze) ve dolaylı (telefon ya da mail ile). 252 kişiye sonraki bölümde yer alan on soru yöneltilmiş ve elde edilen bulgular toplanarak grafiksel sonuçlarla birlikte bu çalışma meydana getirilmiştir. Son olarak, anket yapılan kurum ve kuruluşların birçoğu bu çalışmada isimlerinin geçmemelerini talep etmelerinden ötürü kurum ve kuruluş isimlerine yer verilmemiştir. Anket soruları ve elde edilen bulgular 1. Türkiye Cumhuriyetinin yurtdışındaki vatandaşlarına yönelik hizmetlerinde (bürokratik, sosyal, kültürel) son yıllarda olumlu gelişmelerin olduğunu düşünüyor musunuz? Örneğin konsolosluk hizmetlerinde iyileşmeler oldu mu? Buradaki diğer göçmenlere kendi ülkelerinin sağladıkları hizmetlerden haberdar mısınız, Türkiye Devletinin hizmetleriyle karşılaştırabilir misiniz? Olumlu bakanlar (iyileşme oldu): 230 kişi (mavi renk); Olumsuz bakanlar (iyileşme olmadı; aynı durumda): 2 kişi (kırmızı renk); Yeni oldukları için karşılaştırma yapamayanlar: 20 kişi (yeşil renk). 2 20 230 (Şekil 1) 3
2. Bu yıl yurtdışında da oy kullanılabilecek olunmasını nasıl değerlendiriyorsunuz, sizce neden 1995 den beri var olan bu hakkın bu yıl pratikte kullanılabilmesine karar verildi? Politik olarak görenler: 202 kişi (mavi renk); Fikirsiz/ cevapsız kalanlar: 50 kişi (kırmızı renk). 50 202 (Şekil 2) 3. Oy kullanma hakkının elde edilmesinde buradaki STK ların rolü oldu mu? Hayır, olmadı cevabı verenler: 246 kişi (kırmızı renk); Evet, oldu cevabı verenler: 5 kişi (mavi renk); Fikrim yok diyen: 1 kişi (yeşil renk). 1 5 246 (Şekil 3) 4. Oy kullanmayla ilgili olarak yeterince bilgilendirildiğinizi düşünüyor musunuz? Evet cevabı verenler: 47 kişi (mavi renk); Hayır cevabı verenler: 205 kişi (kırmızı renk). 47 205 (Şekil 4) 4
5. Oy kullandınız mı? Belli bir problemle karşılaştınız mı? Evet, kullandım, bir sorunla karşılaşmadım cevabı verenler: 252 kişi (mavi renk). 252 (Şekil 5) 6. Randevu sistemini nasıl değerlendiriyorsunuz? Beğenmeyenler: 179 kişi (mavi renk); Beğenenler: 73 kişi (kırmızı renk). 73 179 (Şekil 6) 7. Partilerin bulunduğunuz ülkede yoğun bir seçim çalışması oldu mu? Olmadı cevabı verenler: 252 kişi (mavi renk). 252 (Şekil 7) 5
8. Türkiye deki politik kutuplaşmanın İngiltere deki Türkiye kökenliler arasında yansıması oldu mu? Evet, oldu cevabı verenler: 221 kişi (mavi renk); Hayır, olmadı cevabı verenler: 31 kişi (kırmızı renk). 31 221 (Şekil 8) 9. Buradaki Türk toplumunu diaspora olarak görüyor musunuz? Son yıllarda bu şekilde tanımlanıyor olmaktan memnun musunuz? Hayır, diaspora değildir ve bundan memnun değilim cevabı verenler: 250 kişi (mavi renk); Fikrim yok diyen : 2 kişi (kırmızı renk). 2 250 (Şekil 9) 10. Türkiye siyasetiyle yakından ilgilenmenin ve seçimlerde oy kullanmanın İngiltere deki entegrasyonunuzu etkileyeceğini düşünüyor musunuz? Hayır, etkilemez cevabı verenler: 251 kişi (mavi renk); Evet, etkiler cevabı veren: 1 kişi (kırmızı renk). 1 251 (Şekil 10) 6
Anket sonuçlarının değerlendirilmesi Yukarıda görüldüğü gibi 252 seçmene koyu renkli sorular yöneltilmiş ve alınan cevaplar dâhilinde sonuçlar matematiksel olarak kayıt altına alındıktan sonra grafik haline de getirilmiştir. Bu bölümde ise on soru teker teker kısa değerlendirmeye alınmıştır. Birinci sorudan elde edilen sonuç: Vatandaşların konsolosluk hizmetlerinden genelde memnun oldukları ama izlenimlerimiz dâhilinde İskoçya ve Galler de yeni misyonların açılması gerekli olduğu kanaati olduğu üzerinedir. İkinci sorudan elde edilen sonuç: Vatandaşlar seçimlerde oy kullanma hakkının yakın zamanda etkinlik kazanmasını politik sebeplerden ötürü görmüşlerdir. Yani, iktidarın ve/veya muhalefetin yurtdışından oy alabilme adına yaptığı bir hamle olarak addedilmiştir. Üçüncü sorudan elde edilen sonuç: Burada faaliyet gösteren Türkiye kökenli STK lar neredeyse hiç aktivite yap(a)mamışlardır. Bunun en önemli nedeni olarak mali kaynaklarının yetersiz olması görülmektedir. Dördüncü sorudan elde edilen sonuç: Seçimle ilgili olarak Londra Başkonsolosluğu kendilerinden daha önce hizmet almış vatandaşlara seçimle ilgili bilgilendirme maili göndermiş ama internet ile sürekli iç içe olmayan vatandaşlar için bu sorun teşkil etmiştir. Bu sebepten genel kanı itibariyle Konsolosluğun yeterli bilgi vermediği ya da veremediği izlenimi ortaya çıkmıştır. Beşinci sorudan elde edilen sonuç: Oy kullanan 252 kişi herhangi bir sorunla karşılaşmadıklarını belirtmişlerdir ama burada belirtilmesi gereken bir husus vardır. Oy kullanan vatandaşların üstü kapalı tek şikâyeti yer ve ulaşım konusu ile ilgilidir. Seçim yeri için çok ters bir yer tutulmuşsa da vatandaşlar bunu açıktan bir şikâyet unsuru olarak görmemişlerdir. Altıncı sorudan elde edilen sonuç: Randevu sistemi seçmenlerin çoğunluğu tarafından beğenilmemiştir; çünkü vatandaşlar 2 günlük süre zarfında istediği zaman gelip oyunu kullanma hakları olduğu düşünmüşlerdir. Yedinci sorudan elde edilen sonuç: Demirtaş ın Londra ya gelmesi dışında siyasi partilerin Büyük Britanya da neredeyse faaliyeti olmamıştır. Selahattin Demirtaş dışında 2 aday da Büyük Britanya ya gelmemişlerdir. Onlar yerine parti temsilcilerinden katılım olmuşsa da seçmenler bunu yoğun bir faaliyet olarak görmemişlerdir. Sekizinci sorudan elde edilen sonuç: Türkiye deki politik kutuplaşma çoğunluğun görüşü dâhilinde Birleşik Krallık taki Türk kökenliler arasındaki kutuplaşmayı daha da arttırmıştır. 7
Dokuzuncu sorudan elde edilen sonuç: İngiltere deki Türk toplumu kendilerini kesinlikle bir diaspora olarak görmemektedirler. Ayrıca, İngiltere deki Türkler bu şekilde adlandırılmaktan da hoşnut değillerdir. Onuncu sorudan elde edilen sonuç: İngiltere de oy kullanan Türkler için oy kullanmak, İngiliz toplumuna entegre olmayı zorlaştırıcı bir unsur olarak görülmemiştir. Seçimlerde katılımın düşük seviyede kalmasının sebepleri Gerek Birleşik Krallık ta gerekse diğer yurtdışı sandıklarında katılım oranı beklenenin de altında kalmıştır. % 6,5 katılım oranı ile Birleşik Krallık, yurtdışındaki en düşük katılım oranına sahip ülkelerden birisi olmuştur. Bu oranın bu denli düşük olmasını üç sebep üzerinden yorumlayabiliriz: yer ve zaman seçimi ile yetersiz bilgi aktarımı. Yer seçimi: Sandıkların Birleşik Krallık'ta sadece Londra da ve Londra nın merkezinde olmayan Kensington Olympia semtinde yer alması, ülkenin çeşitli şehirlerinden gelen seçmenlerin zorlanmasına neden olmuştur. Seçimlerin Londra ayağının Kensington Olympia yerine Türklerin yoğun olarak yaşadığı Edmonton da gerçekleşmesi seçmenleri rahatlatabilirdi. Seçimlerin ikinci günü yer altı ulaşım sisteminin çalışmaması ise seçmenler için sıkıntı arz etmiştir. Ayrıca, çalışma sırasında görüşmeler yaptığımız gazetecilere göre İskoçya ve Galler de de sandıklar kurulabilseydi katılım oranı %10 u geçebilirdi. Zaman seçimi: Ağustos ayı gurbetçiler için Türkiye ye seyahat ayıdır. Bu sebepten herkesin Türkiye de olduğu bir zaman diliminde seçimlerin olması haliyle katılım oranını düşük tutmuştur. Yetersiz bilgi akışı: Anket sonucuna göre seçmenler Konsolosluktan seçimle ilgili olarak yeterli bilgi alamamışlardır (Anketin 4. sorusuna bakınız). Konsolosluk yetkililerinin yapmış oldukları açıklamaya göre Londra da oy kullanabilmek için ya adres beyanı yapılması ya da daha önce Konsolosluk hizmetlerinden yararlanılmış olunması gerekmektedir. Bu sebepten Konsolosluk sadece bu iki gruba seçimle ilgili olarak bilgi maili göndermiştir. Sadece maile bağlı kalınması vatandaşlar arasında seçimle ilgili olarak yeterli bilgi verilmediği kanaatini uyandırmıştır. Ancak bu hususu eğitim düzeyine bağlamak oldukça zordur; çünkü belirtildiği gibi oy kullanabilmek için ya adres 8
beyanı yapılması ya da daha önce Konsolosluk hizmetlerinden yararlanılmış olunması gerekmektedir. Seçim Gözlemleri Seçimler sırasında gözlemlediğimiz önemli ayrıntıları çalışmanın bu kısmında açıklamaya çalıştık. Aşağıdaki verilerin oluşturulmasında seçim sürecinde yer aldığımız İngiltere nin Oyları Platformu nun mail grubu paylaşımlarından yararlanılmıştır. Öncelikle, seçim başlamadan önce komisyon üyelerinden birinin, müşahitlerin hangi partilerden geldiğini görmek istedikleri ve bu nedenle müşahitlerden müşahit kartı takmalarını istediği görülmüştür. Müşahitlerin, komisyon üyesine sandık başında kimsenin oy kullanacak seçmeni etkilememek amacıyla üzerinde herhangi bir siyasi simge taşımaması gerektiğine dair mevzuatı hatırlatması üzerine uygulama sona ermiştir. Seçim Komisyonlarına oy zarflarının ince kâğıttan yapılması sebebiyle yoğun seçmen şikâyetleri ulaşmıştır. Şikâyette bulunan seçmenler, İngiltere nin Oyları Platformu gönüllülerinin yardımlarıyla Seçim Komisyonu na bireysel şikâyet dilekçelerini sunmuşlardır. Randevu aldıklarını zanneden birçok vatandaş, SEÇSİS sistemi onayla butonuna basmadan da randevu tarihi yazan kâğıdın print out (çıktı alınması) alınmasına izin verdiği için, oy kullanamadan geri dönmek zorunda kalmışlardır. Büyük çoğunluğu başka şehirlerden 2-3 saat yolculuk yaparak seçim yerlerine ulaşan seçmenlerden, 2 günde tespit edilen 100 civarında seçmen adına YSK ya hitaben bir bilgilendirme dilekçesi hazırlanarak Seçim Komisyonu na sunulmuştur. Birçok seçmenin randevu alma sisteminden haberdar olmadığı görülmüştür. Aynı şekilde, randevu almadıkları takdirde kendilerine SEÇSİS tarafından otomatik randevu atanacağından ve sadece o gün oy kullanılabileceğinden habersiz oldukları da gözlemlenmiştir. Seçmen kütüğü aynı adrese bağlı olan ailelere ayrı ayrı günlerde randevu verildiğini gözlemledik. Bu nedenle aile fertlerinden bazıları, oy kullanamadıklarını söyleyerek şikâyette bulunmuşlardır. Seçimin ilk günü özellikle partili sandık kurul üyelerinin gelmemesi nedeniyle, müşahitlerden birçoğu bizim gibi sandık kuruluna girmek durumunda kalmışlardır. Bazı müşahitler sandık kuruluna girip kurulun değiştiğine dair tutanak tutulduktan sonra, bazı partilerin kendi üyelerini aynı kurula sokmaya çalışarak müşahitlere baskı uygulamaya başlamışlardır. Müşahitler tarafından mevzuata göre 9
böyle bir değişikliğin yasak olacağı belirtilmesine rağmen ısrarını sürdüren partililere kurula atamaya çalıştıkları üyenin diğer kurul üyelerinin yaptığı gibi kaç oy pusulası ve zarf olduğuna dair imzalaması ve bu nedenle baştan sayım yapması gereği şart koşulmuştur. Bunun üzerine üye olmak isteyen partililerin isteklerinden vazgeçtikleri görülmüştür. Bazı seçmenlerin oylarını aleni bir şekilde oy kullandıkları görülmüştür. Yapılan ikazlara rağmen oyunu açık bir şekilde kullanan bazı seçmenlerin durumu tutanak ile kayıt altına alınmıştır. Seçimin ilk günü kimlik kontrolleri sırasında TC kimlik numaralı pasaport ya da pasaportu olmayan kişiler, İngiliz ehliyeti ya da benzer kimlik belgesiyle oy kullanmışlardır. Söz konusu usulsüzlük seçimin ikinci gününde büyük ölçüde önlenmiştir. Bazı sandıklarda zarflara basılan sandık mühürlerinin zarfların yanlış yüzüne basılması nedeniyle, bu zarflar geçersiz kabul edilmiştir. Ancak bu zarfların bazılarının seçmenler tarafından oy verme sırasında kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Söz konusu zarflar sandığa atılmış olduğu için bu durum tutanak ile kayıt altına alınmıştır. Bazı sandıklarda sandık mühürlerinin ayırt edici bir şekilde basılmadığı (mürekkebin fazla çıkmaması nedeniyle silik damgalanması ve sandık numarasının anlaşılmaması ya da çok fazla mürekkep olması nedeniyle mürekkebin pusula ve zarfın çeşitli yerlerine bulaşması durumları) tespit edilerek söz konusu hata şikâyet tutanağı ile belgelenmiştir. Son olarak bazı sandık üyelerinin ve hatta başkanların seçim mevzuatından habersiz oldukları veya seçim usulleri hakkında yeteri kadar bilgi sahibi olmadığı gözlemlenmiştir. Sonuç Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin Londra ayağı önemli bir sorun yaşanmadan sona ermiştir. 252 kişi ile yürüttüğümüz Anket sonuçlarına göre en önemli bulgular Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi kısmında incelenmiştir. % 6,5 ile en düşük oranda oy kullanılan ülkelerin başında gelen Birleşik Krallık ta yürüttüğümüz bu Anket çalışmasında ayrıca seçimlerdeki gözlemlerimizi de son kısımda görüleceği gibi belirtmeye çalıştık. 10
Seçimden fotoğraflar 11
Seçim sırasında Büyük Britanya ve Birleşik Krallık nezdinde Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçisi Sayın Abdurrahman BİLGİÇ ile de görüşme imkanımız oldu. 12