HAZIRLAYANLAR YAYIN SAHİBİ Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi Adına Fakülte Dekanı Prf. Dr. Metin SARIBAŞ EDİTÖR Prf. Dr. Metin SARIBAŞ EDİTÖR YARDIMCILARI Yrd. Dç. Dr. Selma ÇELİKYAY Yrd. Dç. Dr. Latif Gürkan KAYA SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ Yrd. Dç. Dr. Selma ÇELİKYAY DERGİ SEKRETARYASI Arş. Gör. Şirin DÖNMEZ Arş. Gör. İlhami Emrah DÖNMEZ Arş. Gör. İlyas BOLAT YAYIN KURULU Prf. Dr. Metin SARIBAŞ Prf. Dr. Harzemşah HAFIZOĞLU Prf. Dr. Selman KARAYILMAZLAR Prf. Dr. İsmet DAŞDEMİR Yrd.Dç. Dr. Sebahat AÇIKSÖZ Yrd.Dç. Dr. Barbars YAMAN Yrd.Dç. Dr. Alper AYTEKİN Yrd. Dç. Dr. Selma ÇELİKYAY Yrd.Dç. Dr. Latif Gürkan KAYA I
DANIŞMA KURULU* Prf. Dr. Adnan UZUN Prf. Dr. Ercan TANRITANIR Prf. Dr. Harzemşah HAFIZOĞLU Prf. Dr. Hüdaverdi EROĞLU Prf. Dr. İsmet DAŞDEMİR Prf. Dr. Kani IŞIK Prf. Dr. Krhan TUNÇTANER Prf. Dr. Muzaffer YÜCEL Prf. Dr. Selman KARAYILMAZLAR Prf. Dr. Sümer GÜLEZ Prf. Dr. Şinasi YILDIRIMLI Prf. Dr. Tahsin AKALP Prf. Dr. Yalçın MEMLÜK Prf. Dr. Zeki YAHYAOĞLU Dç. Dr. Azize TOPER KAYGIN İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi Akdeniz Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi Çukurva Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi KTÜ Orman Fakültesi Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi *Danışma kurulu üyeleri ünvanları esas alınarak isimlerine göre alfabetik larak sıralanmıştır. ISSN 1302-0943 (Basılı) 1308-5875 (Elektrnik) Yazışma Adresi Bartın Orman Fakültesi Dergisi Editörlüğü 74200/BARTIN E-mail: bfdergi@gmail.cm Telefn: 0 378 227 74 22-23 dahili 131 Yayın Türü Yaygın Süreli Yayın http://bf.karaelmas.edu.tr/jurnal adresinden dergiye ilişkin bilgilere ve makalenin tam metnine ulaşılabilir. Yılda iki kez yayınlanan hakemli bir dergidir. Bartın Orman Fakültesi Dergisi CAB Internatinal tarafından taranmaktadır. II
HAKEM LİSTESİ * Prf.Dr. Ferhat BOZKUŞ Prf.Dr. Harzemşah HAFIZOĞLU Prf.Dr. Hüseyin KOÇ Prf.Dr. İlçin ASLANBOĞA Prf.Dr. Metin SARIBAŞ Prf.Dr. Nedim SARAÇOĞLU Prf.Dr. Selman KARAYILMAZLAR Prf.Dr. Ünal ASAN Dç.Dr. Erdğan ATMİŞ Dç.Dr. Kenan OK Dç.Dr. Sezgin AYAN Dç.Dr. Taşkın KAVZOĞLU Yrd.Dç.Dr. Hamiyet ŞAHİN KOL Yrd.Dç.Dr. Mehmet ALKAN Yrd.Dç.Dr. Selim ŞEN Yrd.Dç.Dr. Zehra ODABAŞ SERİN İstanbul Üniversitesi Bartın Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Ege Üniversitesi Bartın Üniversitesi Bartın Üniversitesi Bartın Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Bartın Üniversitesi İstanbul Üniversitesi Kastamnu Üniversitesi Gebze Yüksek Teknlji Enstitüsü Karabük Üniversitesi Znguldak Karaelmas Üniversitesi Düzce Üniversitesi Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi *Hakemliğine başvurulan öğretim üyeleri ünvanları esas alınarak isimlerine göre alfabetik larak sıralanmıştır. 13. sayıda yayınlanan makaleler için hakemliğine başvurulan öğretim üyelerine dergimize yaptıkları bilimsel katkı ve ayırdıkları kıymetli zamanlarından dlayı teşekkürlerimizi sunarız. Yayın Kurulu III
Sıra 1 İÇİNDEKİLER Makale Adı, Yazar Adı Türkiye Tprak Üstü Tek Ağaç ve Meşcere Biykütle Tablları Turkey s Abvegrund Single Tree and Stand Bimass Tables Birsen DURKAYA, Ali DURKAYA Sayfa 1-10 2 3 Ahşap Levha Endüstrisinin Avrupa Birliği Ülkeleri ile Rekabet Edebilirliği Cmpetitive Pwer f Turkey with Eurpean Unin Cuntries in Wd-Based Panel Industry İbrahim YILDIRIM, Kadri Cemil AKYÜZ, Tarık GEDİK, Yasin BALABAN, Yıldız ÇABUK Küre Dağları Milli Parkı Optimum Yönetim Stratejisinin Belirlenmesi Determinatin f Optimum Management Strategy fr Küre Muntains Natinal Park İsmet DAŞDEMİR, Ersin GÜNGÖR 11-22 23-36 4 Uçucu Yağ Elde Etme Yöntemleri Methds f Essential Oil Prductin Ayben KILIÇ 37-45 5 6 7 8 Akçakca (Düzce) İlçesinin Genel Vejetasynu Üzerine Bir Araştırma A Research n the General Vegetatin f Akçakca (Düzce) District Aslı DOĞRU KOCA, Şinasi YILDIRIMLI Dğu Kayını (Fagus rientalis Lipsky.) Ormanlarında Gençleştirme Srunları ve Genetik Bzulmalar Regeneratin Prblems f Oriental Beech (Fagus rientalis Lipsky.) Frests in Western Black Sea Regin Krhan TUNÇTANER, Halil Barış ÖZEL Odunda Dğal Dayanımı Etkileyen Faktörler Factrs Effecting Natural Durability in Wd Hüseyin SİVRİKAYA Çk Zamanlı Uydu Görüntüleri ile Amasra ve Yakın Çevresine Ait Bitki Örtüsü Değişim Analizi Analysis f Changes in Vegetatin Bimass abut Amasra and Nearby Places Using Multitempral and Multisensr Satellite Data Metin TUNAY, Ayhan ATEŞOĞLU 46-56 57-65 66-70 71-80 Yazım Kılavuzu ve Yazım Düzeni 81-82 IV
TÜRKİYE TOPRAK ÜSTÜ TEK AĞAÇ VE MEŞCERE BİYOKÜTLE TABLOLARI Birsen DURKAYA*, Ali DURKAYA* *Bartın Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, BARTIN ÖZET Türkiye de bu güne kadar düzenlenmiş ağırlık tabllarının düzenlenmesinde kullanılan denklemler bir araya getirilerek, hem yapılmış çalışmaların tplu larak gösterilmesi, hem de ihtiyaç duyanlara bu denklemler üzerinden istedikleri ağırlık verilerine ulaşma imkânı sağlanması hedeflenmiştir. Tek girişli denklemlerin verdiği değerler grafikler üzerinde tpluca gösterilerek görsel larak kıyaslamalar da yapılmıştır. Ayrıca ağırlık tabllarının genel düzenlenme yöntemine de değinilmiştir. Anahtar Kelimeler: Biykütle, Türkiye, Tprak üstü TURKEY S ABOVEGROUND SINGLE TREE AND STAND BIOMASS TABLES ABSTRACT It is aimed that t shw all bimass equatins tgether develped up t nw in Turkey and t make pssible t establish bimass data frm these equatins. In additin, single entry bimass equatins are cmpared n graphs. General cnstracting methd f bimass tables are als explained. Keywrds: Bimass, Turkey, Abve grund 1. GİRİŞ Biykütle veya biyljik kütle, genellikle birim alandaki ftsentez yaparak büyüyen ve gelişen bitkisel rganizmaların, bir kütle larak düşünülmesini ifade eden bir tanımdır. Ormancılıkta ise biykütle tanımından belirli büyüklükteki bir rman alanındaki ağaç ve ağaçcık tpluluklarının tplam miktarı anlaşılır. Birim alandaki biykütle yaş veya fırın kurusu ağırlık larak (kg veya tn) ifade edilir. Rutubet miktarı ağaç türüne, yetişme rtamına, kesim zamanına, iklim kşullarına vb. bağlıdır. Ayrıca ağaç içerisinde gövdenin byuna kesitinde alt bölümünden üst bölümüne ve yatay kesitinde farklılıklar gösterir. Rutubet farklılıkları ilkbahar ve yaz dunu ile dal dunu ve öz dunu arasında da gözlenir. Bu nedenlerden dlayı, kuru ağırlık değerleri, yaş ağırlık değerlerine kıyasla tercih edilmekte ve uygulamada daha çk kullanılmaktadır (Saraçğlu, 1992). Geçmiş dönemlerde biykütle çalışmalarının gerçekleştirilmesindeki asıl amaç, petrl ve dğalgaz gibi yenilenemeyen kaynakların yerine, yenilenebilir enerji kaynaklarının ikamesi knularında çeşitli veriler türetilmesi lmuştur (Alemdağ, 1981). Yani biykütle knusundaki ilk yaklaşımlar enerji perspektifli lmuştur. Orman yeşil kütlesi ile güneş enerjisini tutup depladığı için en göze batan yenilenebilir dğal enerji kaynaklarından birisidir. Orman biykütlesinin değişik ağaç türlerinden sağlayabileceği enerjinin dğru tahmin edilebilmesi ve meşcerelerin sağlayabileceği tüm üretim miktarının rtaya knabilmesi açısından, ağırlık tablları hacım tabllarına kıyasla daha etkin bulunmuş ve biykütle tablları düzenlenmeye başlamıştır. 1
Biykütle aynı zamanda rganik karbn larak ta kabul edilebilir. Dünyada küresel ısınmaya neden lan sera gazları arasında en önemli etkiye sahip lan CO 2, karbn havuzu larak nitelendirilen altı karasal eksistemden biri lan rman eksistemi içerisinde ftsentez yluyla deplanmaktadır. Ftsentez yluyla enerji kaynağı lan bitkisel maddeler sentezlenirken, atmsferden CO 2 alınıp atmsfere canlıların yaşamı için gerekli lan O 2 verilmektedir. Biykütlenin yakılması snucu rtaya çıkan CO 2 daha önce bu maddelerin luşması esnasında atmsferden alındığından, çevre CO 2 salınımı açısından krunmuş lmaktadır. Günümüzde biykütle çalışmalarına artık yenilenebilir enerji ve çevre kruma perspektiflerinden bakılmaktadır. Biykütle çalışmalarından, rman eksistemleri tarafından tutulan CO 2 miktarlarının belirlenmesi çalışmalarında yaygın larak yararlanılmaktadır. 2. MATERYAL VE METOT Biykütle tabllarının düzenlenmesinde yararlanılan materyal ağaç türleri itibarıyla aşağıda özetlenmiştir. Kızılağaç biykütle tablsunun düzenlenmesi amacıyla, kızılağacın dğal yetişme rtamını kapsayacak şekilde Trabzn, Giresun ve Artvin Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı rmanlar ve özel şahıs arazilerinden örnek alanlar alınmıştır. 20*20 m byutlarında, K-G ve D-B yönleri kullanılarak 19 örnek alan alınmıştır. 5 cm den kalın bütün ağaçlar ölçülmüş, 5 cm lik çap kademesinde bulunan ağaçlardan 5 er ağacın byu ölçülmüş ve en az iki ağaç ta örnek ağaç larak kesilmiştir (Saraçğlu, 1988). Dğu Karadeniz bölgesinde yayılış gösteren Dğu Kayınının biykütle tabllarını düzenleyebilmek için, bu türün dğal yayılış alanındaki Giresun ile Hpa arasında kalan bölgede değişik yükseklik, bakı, eğim özelliğindeki meşcerelerden 20*20 m byutlarında 32 örnek alan alınmıştır. Her örnek alandan rtalama göğüs yüzeyine en yakın ağaç örnek ağaç larak kesilmiştir (Saraçğlu, 1998). Stepe geçiş yörelerindeki sarıçam meşcerelerinin birim alandaki biykütle miktarlarının tespiti amacıyla, 21 ha lık alana eşit aralık mesafelerle 10 adet 400 m 2 büyüklüğünde örnek alan yerleştirilmiştir. 21 ha büyüklüğündeki alan tek meşceredir ve rtalama yaşı 80 dir. Araştırma alanı Kızılcahamam Çamkru araştırma rmanıdır. Her örnek alandan göğüs yüzeyi rta ağacı örnek ağaç larak kesilmiştir (Sun vd., 1976). Znguldak yöresi meşe meşcerelerinin biykütle tabllarını düzenleyebilmek için Znguldak Orman Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde kalan bölgede değişik yükseklik, bakı, eğim özelliklerine sahip meşcerelerden 20*20 m büyüklüğünde örnek alanlar alınmıştır. Ortalama göğüs yüzeyine sahip ağacın aynı zamanda rtalama kütleye sahip lacağı varsayımından hareketle her örnek alandan göğüs yüzeyi rta ağacı örnek ağaç larak kesilmiştir (Durkaya, 1998). Znguldak yöresi kestane meşcerelerinin biykütle miktarlarını belirleyebilmek amacıyla, Znguldak Orman Bölge Müdürlüğü sınırları içerisinde kalan bölgede değişik yükseklik, bakı, eğim özelliklerine sahip meşcerelerden 20*20 m büyüklüğünde 30 örnek alan alınmıştır. Ortalama göğüs yüzeyine en yakın ağaç örnek ağaç larak kesilmiştir (İkinci, 2000). Kızılçam biykütle miktarlarının tespitine yönelik ilk çalışma Antalya Orman Bölge Müdürlüğü, Bük Araştırma Ormanında gerçekleştirilmiştir. 2. ve 3. bnitet kızılçam meşcereleriyle kaplı bu alandan 400 m 2 büyüklüğünde sistematik larak alana dağıtılmış 14 adet örnek alan alınmıştır. Göğüs yüzeyi rta ağacı örnek ağaç larak kesilmiştir (Sun vd., 1980). Yine kızılçam biykütle miktarlarının belirlenmesine yönelik bir çalışma Adana Orman Bölge Müdürlüğü Karaisalı Orman İşletme Müdürlüğü sınırları içerisinde kalan bölgede değişik yükseklik, bakı, eğim özelliğindeki saf ve dğal kızılçam meşcerelerinde yapılmıştır. 30 adet 20*20 m büyüklüğünde örnek alan alınmış ve bu örnek alanların herbirinde göğüs yüzeyi aritmetik rta ağaçları seçilerek örnek ağaç larak kesilmiştir (Ünsal, 2007). Bu çalışmalar sırasında uygulanan yöntemler birbirinin hemen hemen aynıdır ve yöntem aşağıda özetlenmeye çalışılmıştır. 2
Örnek alanlarda göğüs çapları ölçülen ağaçların göğüs yüzeyleri hesaplanır, tplam ağaç sayısına bölünerek rtalama göğüs yüzeyi belirlenir. Bu değere eşit ya da en yakın göğüs yüzeyine sahip ağaç, örnek ağaç larak alınır. Örnek ağaçların canlı, tepesi sağlam, tek gövdeli, sağlıklı bir görünüm göstermesine özen gösterilir. Örnek ağaçlar yerden 30 cm yükseklikten kesilir. Kesilen ağaçların byu, en alttaki yeşil ve kuru dala kadar lan taç byları, rtalama taç çapı, ağaç yaşı, tacı luşturan dalların sayısı, tacın alt, rta ve üst bölümlerinde yer alan üç dalın kalınlıklarına ilişkin ölçümler yapılır. Daha snra kesilmiş örnek ağacın dalları gövdesinden ayrılır, tacın alt, rta ve üst bölümlerindeki dallar ayrı ayrı kümelenir. Kuru dallara da benzer işlemler uygulanır. Dal kümelerinden yeteri kadar örnek dallar alınır, dallar yapraklarından ayrılır ve dal ile yaprak ağırlıkları ayrı ayrı tartılır. Gövde kalın ucundan itibaren 2.05 m lik seksiynlara ayrılır ve bu seksiynların rta kısımlarından 5 cm kalınlığında örnek kesitler alınır. Her seksiynun ve her kesitin yaş ağırlıkları tartılır. Örnek alanlarda yaş ağırlıkları ayrı ayrı belirlenen gövde, dal ve yaprak örnekleri plyetilen trbalara knularak labratuara getirilir. Örneklerin kuru ağırlıklarının belirlenebilmesi için, kurutma fırınında 105±3 0 C de değişmez ağırlığa gelinceye kadar kurutulur ve tam kuru hale getirilen örnekler kurutma fırınından alınıp sğuyuncaya kadar desikatörde tutulur. Daha snra hassas terazide tartılarak tam kuru ağırlığı belirlenir. Tek ağacın bileşenlerine ilişkin örneklerin fırın kurusu ağırlıkları saptandıktan snra, aynı bileşenlerin tümüne ilişkin kuru ağırlıkları hesaplanır. Bunun için aşağıdaki işlemler yürütülür. Gövde fırın kurusu ağırlığın hesaplanması; Z i = i. Ağacın fırın kurusu gövde ağırlığı (kg) n R Z i ( S ) i= 1 A = (2.1) ij S ij = i. ağacın j. kesitine ilişkin örnek fırın kurusu ağırlığı (kg) R ij = i. ağacın j. kesitinin yaş ağırlığı (kg) A ij = i. ağacın j. kesitine ilişkin örnek yaş ağırlığı (kg) (i = 1, 2, 3,.32; j = 1, 2, 3,..n; n = tek ağaçtaki kesit sayısı (Saraçğlu, 1992). Dal, yaprak ve taç fırın kurusu ağırlıklarının hesaplanması; ( D KA ) ( D ) + ( Y ) YA i YA i i = ( D ) ÖKA i (2.2) ( D ) ÖYA i + ( Y ) ÖYA i (D KA ) i = i. ağacın fırın kurusu dal ağırlığı (kg) (D ÖKA ) i = i. ağaca ilişkin örneğin fırın kurusu dal ağırlığı (kg) (D YA ) i = i. ağacın yaş dal ağırlığı (kg) (Y YA ) i = i. ağacın yaş yaprak ağırlığı (kg) (D ÖYA ) i = i. ağaca ilişkin örnek yaş dal ağırlığı (kg) (Y ÖYA ) i = i. ağaca ilişkin örnek yaş yaprak ağırlığı (kg) ( Y KA ) ( D ) + ( Y ) YA i YA i i = ( Y ) ÖKA i (2.3) ( D ) ÖYA i + ( Y ) ÖYA i (Y KA ) i = i. ağacın fırın kurusu yaprak ağırlığı (kg) (Y ÖKA ) i = i. ağaca ilişkin örnek fırın kurusu yaprak ağırlığı (kg) Diğer simgeler 2.2 bağıntısında açıklanmıştır. Dal ve yaprak fırın kurusu ağırlıkları saptandıktan snra, taç fırın kurusu ağırlığı, bu iki değerin tplamı larak işlemlerde kullanılır. (T KA ) i = (D KA ) i + (Y KA ) i (2.4) (T KA ) i = i. ağacın fırın kurusu taç ağırlığı (kg) 3
Daha snra bu değerler hektar değerlerine dönüştürülür. Tek girişli tabllarda hesaplanan tek ağacın yaş-kuru ağırlığı ve hektardaki ağaçların yaş-kuru ağırlıkları, çapları ile ilişkilendirilerek regresyn analizi uygulanır. Çift girişli tabllarda çaplar ile birlikte bylarda regresyn analizlerinde kullanılmaktadır. Fakat yurdumuzda düzenlenen tablların tamamına yakını tek girişli larak düzenlenmiştir. Regresynun en uygun denkleminin bulunmasında her bir bileşen için daha önce kullanılmış çeşitli frmüller denenir veya yeni frmüller elde edilir. Bu frmüller arasında regresyn katsayısı ve F değeri en büyük, standart hatası en küçük lanını en uygun regresyn frmülü larak seçilmektedir. Bu çalışmalarda kullanılan en yaygın altı frmül aşağıdaki gibidir. Y= a+b(d 1,3 )+c(d 1,3 ) 2 (3.1) Y= a+b(d 1,3 ) (3.2) Y= a+b(d 1,3 ) 2 (3.3) Y= a+blg(d 1,3 ) (3.4) LgY=a+ blg(d 1,3 ) (3.5) LgY= a+b(d 1,3 )+c(d 1,3 ) 2 (3.6) 3. TABLOLARIN DÜZENLENMESİNDE KULLANILAN MODELLER İLE KIYASLAMALAR Mdeller ve kıyaslamalı grafikler aşağıda tek ağaç ve hektar değerlerine göre verilmektedir. Şekil 1 de tek ağaçların gövde fırın kurusu ağırlıkları ile göğüs çapları ilişkileri ağaç türlerine göre tplu larak verilmektedir. Yine bu ilişkilerin geliştirilmesinde kullanılan denklemler katsayıları ile birlikte Tabl 1 de verilmiştir. Ağaç Türlerine Göre GFKA-d1,30 İlişkisi 4000 3500 Gövde Fırın Kurusu Ağırlık (Kg) 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80-500 Göğüs Çapı (cm) Ks Kn Me Çkz ALP Çs Çkz Şekil 1. Ağaç türlerine göre gövde fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkisi. Tek ağaçlarda en yüksek fırın kurusu gövde ağırlık değerine kayının, en düşük değere ise meşenin sahip lduğu görülmektedir. Kayın dışındaki türlerde ağırlık değerleri birbirine yakın seyretmektedir. 4
Tabl 1. Ağaç türlerine göre gövde fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkisinin luşturulmasında kullanılan regresyn denklemleri. Ağaç türü Denklem Sarıçam (Sun vd.) Y=-233,83714+21,3558xd 1,30 Kızılçam (Sun vd.) Y=-1,0362+(d 1,30 ) 2,30844 Kayın (Saraçğlu) Lg Y=2,829961+0,012535 x d 1,30-16,31951 x (d 1,30 ) -1 Meşe (Durkaya) Y=-207,805+19,033 x d 1,30 Kestane (İkinci) Y=-309,205+22,9622 x d 1,30 Kızılçam (Ünsal) LN=-2,52163+2,339236 x LN (d 1,30 ) Şekil 2 de ağaç türlerine göre tek ağaçların taç fırın kurusu ağırlıkları ile göğüs çapı ilişkisi bir arada verilmektedir. Taç fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkilerine ait denklemler katsayıları ile birlikte Tabl 2 de verilmektedir. 800 Ağaç Türlerine Göre Taç FK ağırlığı-d1,30 700 600 Taç Fırın Kuru Ağırlık (Kg) 500 400 300 200 100 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80-100 -200 Göğüs Çapı (cm) Çkz ALP Ks Me Kn Çkz Çs Şekil 2. Ağaç türlerine göre taç fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkisi. Tek ağaç fırın kurusu taç ağırlıklarına bakıldığında, en yüksek değerin yaşa göre farklılıklar gösterdiği, en düşük değere ise Sun vd. tarafından düzenlenen kızılçam tablsunun sahip lduğu anlaşılmaktadır. En yüksek gövde ağırlığına sahip kayının taç ağırlığı ise en düşük ikinci değer lmuştur. Tabl 2. Ağaç türlerine göre taç fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkisinin luşturulmasında kullanılan regresyn denklemleri. Ağaç türü Denklem Sarıçam (Sun vd.) Y=-154,22569+8,13483 x d 1,30 Kızılçam (Sun vd.) Y =-1,49383+( d 1,30 ) 2,15698 Kayın (Saraçğlu) Lg Y=1,915983+0,010857 x d 1,30-10,51148 x (d 1,30 ) -1 Meşe (Durkaya) Y=-94,3879+7,532554 x d 1,30 Kestane (İkinci) Y =-71,4662+5,95038 x d 1,30 Kızılçam (Ünsal) LN =-3,16552+2,160043 x LN (d 1,30 ) 5
Tek ağaçların fırın kurusu tüm ağaç-göğüs çapı ilişkisi tplu halde ağaç türlerine göre Şekil 3 te verilmiştir. İlişkilere ait katsayı ve denklemler ise Tabl 3 te verilmektedir. Ağaç Türlerine GöreTüm Ağaç Fırın Kurusu ağırlığı-d1,30 Kıyaslaması 4500 4000 3500 Tüm Ağaç Fırın Kuru Ağırlığı (Kg) 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80-500 -1000 Göğüs Çapı (cm) Çkz ALP Ks Me Kn Çkz Çs Şekil 3. Ağaç türlerine göre tüm ağaç fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkisi. Yukarıdaki grafiğin incelenmesi üzere görüleceği gibi, kayın tek ağaç tüm ağaç fırın kurusu ağırlıkları içinde en yüksek değere sahip türdür. Diğer ağaç türlerine göre bariz bir ağırlık üstünlüğü söz knusudur. Diğer beş türün ağırlıkları ise özellikle 50 cm göğüs çapına kadar birbirine çk yakın seyretmektedir. Tabl 3. Ağaç türlerine göre tüm ağaç fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkisinin luşturulmasında kullanılan regresyn denklemleri. Ağaç türü Denklem Sarıçam (Sun vd.) Y=-406,27916+26,13597 x d 1,30 Kızılçam (Sun vd.) Y =-0,88492+(d 1,30 ) 2,2672 Kayın (Saraçğlu) Lg Y=2,86264+0,012441 x d 1,30-14,90987 x (d 1,30 ) -1 Meşe (Durkaya) Y =-302,193+26,56596 x d 1,30 Kestane (İkinci) Y =-376,794+28,7981 x d 1,30 Kızılçam (Ünsal) LN Y =-1,93352+2,243357x LN (d 1,30 ) Ağaç türlerine göre hektardaki kuru ağırlık değişimleri takip eden şekillerde verilmektedir. Sarıçam türü için hektar değerlendirmeleri bulunmadığından bu türe yer verilememiştir. Ağaç türleri itibarıyla hektarda gövde fırın kurusu ağırlığı-meşcere rta çapı arasındaki ilişkiler Şekil 4 te ve bu ilişkilere ait katsayı ve denklemler Tabl 4 te verilmektedir. 6
Ağaç Türlerine Göre Hektarda Gövde Kuru Ağırlık-d1,30 İlişkisi Gövde Fırın Kurusu Ağırlığı (tn/ha) 700 600 500 400 300 200 100 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Göğüs Çapı (cm) Çkz Alp Ks Me Kn Çkz Şekil 4. Ağaç türlerine göre hektarda gövde fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkisi. Şekil 4 incelendiğinde, hektarda gövde fırın kurusu ağırlığı değeri larak 45 cm meşcere rta çapından snra kestane türünün üstünlüğü yakaladığı, Sun vd. (1980) tarafından düzenlenen kızılçam biykütle tablsunun en düşük snucu verdiği göze çarpmaktadır. Tabl 4. Ağaç türlerine göre hektarda gövde fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkisinin luşturulmasında kullanılan regresyn denklemleri. Ağaç türü Denklem Kızılçam (Sun vd.) Y =0,66878+0,92013 +(d 1,30 ) 0,92013 Kayın (Saraçğlu) Lg Y =2,803018+0,000618 x d 1,30-18,24466 x (d 1,30 ) -1 Meşe (Durkaya) Lg Y =3,622129+1,068773 x Lg d 1,30 Kestane (İkinci) Lg Y =2,89438+1,53923 x Lg d 1,30 Kızılçam (Ünsal) LN Y =6,564528+(1,50280256 x LN (d 1,30 ) Hektarda taç fırın kurusu ağırlık-meşcere rta çapı ilişkisi ağaç türlerine göre Şekil 5 te ve ilişkilere ait katsayı ve denklemler Tabl 5 te verilmektedir. Tabl 5. Ağaç türlerine göre hektarda taç fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkisinin luşturulmasında kullanılan regresyn denklemleri. Ağaç türü Denklem Kızılçam (Sun vd.) Y =0,19458+(d 1,30 ) 0,77757 Kayın (Saraçğlu) Lg Y=1,927377--0,002273 x d 1,30-12,33863 x (d 1,30 ) -1 Meşe (Durkaya) Y =-12990,7+2314,134 x d 1,30 Kestane (İkinci) Lg Y =2,5601+1,34018 x Lg d 1,30 Kızılçam (Ünsal) LN Y =5,474371+1,4437534 x LN (d 1,30 ) 7
Ağaç Türlerine Göre HektardaTaç Kuru Ağırlık-d 1,30 İlişkisi Taç Fırın Kurusu Ağırlık (Tn/ha) 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0-20 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Göğüs Çapı (cm) Çkz Alp Ks Me Kn Çkz Şekil 5. Ağaç türlerine göre hektarda taç fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkisi. Şekil 5 de de görüldüğü gibi, en yüksek taç ağırlığına meşe, yine en düşük taç ağırlığı değerine ise Sun vd. tarafından düzenlenen kızılçam biykütle tablsu sahiptir. Ağaç türlerine göre hektarda tüm ağaç fırın kurusu ağırlığı-meşcere rta çapı ilişkisi Şekil 6 da ve ilişkilere ait katsayı ile denklemler Tabl 6 da verilmektedir. Tabl 6. Ağaç türlerine göre hektarda tüm ağaç fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkisinin luşturulmasında kullanılan regresyn denklemleri. Ağaç türü Denklem Kızılçam (Sun vd.) Y = =0,81535+(d 1,30 ) 0,881143 Kayın (Saraçğlu) Lg Y =2,834483+0,0005311 x d 1,30-16,82563 x (d 1,30 ) -1 Meşe (Durkaya) Lg Y =3,705655+1,09609 x Lg d 1,30 Kestane (İkinci) Lg Y =3,04224+1,50159 x Lg d 1,30 Kızılçam (Ünsal) LN Y =6,9008376+1,4774043 x LN (d 1,30 ) 8
Ağaç Türlerine Göre Hektarda Tüm Ağaç Kuru Ağırlık-d1,30 ilişkisi 800 Tüm Ağaç Fırın Kurusu Ağırlığı (Tn/kg) 700 600 500 400 300 200 100 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Göğüs Çapı (cm) Çkz Alp Ks Me Kn Çkz Şekil 6. Ağaç türlerine göre hektarda tüm ağaç fırın kurusu ağırlığı-göğüs çapı ilişkisi. Şekil 6 da görüldüğü gibi yaklaşık 45 cm çap değerine kadar 4 ağaç türüne ait tüm ağaç ağırlık değerleri birbirine çk yakın değerlerde seyretmekte, bu çaptan snra kestane bir miktar daha fazla değere sahip görülmektedir. Sun vd. tarafından düzenlenen kızılçam biykütle tablsu ise 20 cm çap değerinden snra diğer türlerin altında bir ağırlık değerine sahip lmaya başlamakta ve bu eksi fark çap ilerledikçe artmaktadır. Ünsal (2007) tarafından düzenlenen Kızılçam biykütle tablsu ile Sun vd. (1980) tarafından düzenlenen tabl değerleri arasında önemli farklılık vardır. 4. SONUÇ Türkiye de günümüze kadar çeşitli tek ağaç ve meşcere biykütle tablları düzenlenmiştir. Ülkemizdeki rman ağacı tür sayısı dikkate alındığında yetersiz sayıda lan bu çalışmalarda, tek ağaç veya meşcere için yaş ve kuru ağırlık değerleri gövde, taç ve tüm tprak üstü ağaç ağırlığı larak verilmektedir. Bu tabllar ağırlıkla çapa dayalı tek girişli tabllardır. Saraçğlu (1988) tarafından düzenlenen kızılağaç tek ağaç ve meşcere biykütle tablları ile Sun vd. (1976) tarafından düzenlenen sarıçam tek ağaç biykütle tablsu ise çap ve bya dayalı larak çift girişli düzenlenmiş tabllardır. Bunların dışında, genellikle yangın hassasiyetini tespite yönelik ve taç üzerinde daha detaylı tespitlerin yapılmasına dayalı bazı ağırlık çalışmaları da bulunmaktadır. Çalışma genel larak değerlendirildiğinde, tek ağaçlarda en yüksek fırın kurusu gövde ağırlık değerine kayının, en düşük değere ise meşenin sahip lduğu görülmektedir. Kayın dışındaki türlerde ağırlık değerleri birbirine yakın seyretmektedir. Tek ağaç fırın kurusu taç ağırlıklarına bakıldığında, en yüksek değerin yaşa göre farklılıklar gösterdiği, en düşük değere ise Sun vd. (1980) tarafından düzenlenen kızılçam tablsunun sahip lduğu anlaşılmaktadır. En yüksek gövde ağırlığına sahip kayının taç ağırlığı ise en düşük ikinci değer lmuştur. Kayın, tek ağaç tüm ağaç fırın kurusu ağırlıkları içinde en yüksek değere sahip türdür. Diğer ağaç türlerine göre bariz bir ağırlık üstünlüğü söz knusudur. Diğer beş türün ağırlıkları ise özellikle 50 cm göğüs çapına kadar birbirine çk yakın seyretmektedir. Hektarda gövde fırın kurusu ağırlığı değeri larak 45 cm meşcere rta çapından snra kestane türünün üstünlüğü yakaladığı, Sun vd. (1980) tarafından düzenlenen kızılçam biykütle tablsunun en düşük snucu verdiği göze çarpmaktadır. En yüksek hektar taç ağırlığına meşe, yine en düşük taç ağırlığı değerine ise Sun vd. (1980) tarafından düzenlenen kızılçam biykütle tablsu sahiptir. Tüm ağaç hektar değerlerinde yaklaşık 45 cm çap değerine kadar 4 ağaç türüne ait ağırlık değerleri birbirine çk yakın değerlerde seyretmekte, bu çaptan snra kestane bir miktar daha fazla değere sahip görülmektedir. Sun vd. (1980) tarafından düzenlenen kızılçam biykütle tablsu ise 20 cm çap değerinden snra diğer türlerin altında bir ağırlık değerine sahip lmaya başlamakta ve bu eksi fark çap ilerledikçe artmaktadır. Ünsal (2007) tarafından düzenlenen Kızılçam biykütle tablsu ile Sun vd. (1980) tarafından düzenlenen tabl değerleri arasında önemli 9
farklılık vardır. Tek ağaçlarda birbirine yakın seyreden değerler arasında, hektar bazında yapılan değerlendirmelerde görülen farkın, Sun vd. (1980) tarafından alınan örnek alanlardaki ağaç sayısının düşük lmasından kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Tprak üstü biykütle çalışmalarının varlığına karşın, ülkemizde devam eden bir prje dışında tprak altı biykütlenin tespitine yönelik bir çalışma bulunmamaktadır. Henüz snuçlandırılmış bir çalışma yktur. Orman eksistemlerinin depladığı karbn miktarlarının dğru şekilde tespit edilebilmesi için tprak altı biykütle çalışmalarının da gerçekleştirilerek, tüm ağaç biykütle miktarlarının hesaplanması gerekmektedir. Dlayısıyla bundan snraki biykütle çalışmalarının bu dğrultuda gerçekleştirilmesi isabetli lacaktır. KAYNAKLAR Alemdağ, İ.Ş. 1981. Abvegrund-mass Equatins fr Six Hardwd Species frm Natural Stands f the Research Frest at Petawawa, Canadian Frestry Service, Infrmatin Reprt, PI-X-6, p 9, Canada. Durkaya, B. 1998. Znguldak Orman Bölge Müdürlüğü Meşe Meşcerelerinin Biykütle Tabllarının Düzenlenmesi, ZKÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 110 s. İkinci, O. 2000. Znguldak Orman Bölge Müdürlüğü Kestane Meşcerelerinin Biykütle Tabllarının Düzenlenmesi, ZKÜ Fen Bil.Ens., Yüksek Lisans Tezi, 86 s. Saraçğlu, N. 1988. Kızılağaç Gövde Hacım ve Biykütle Tabllarının Düzenlenmesi, Dktra Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzn. Saraçğlu, N. 1992. Kayın Biykütle Tabllarının Düzenlenmesi, Prje Snuç Rapru, KTÜ, Trabzn. Saraçğlu, N. 1998. Kayın (Fagus rientalis Lipsky) Biykütle Tablları, Tr. J. f Agriculture and Frestry, 22, pp 93-100. Sun, O., Uğurlu, S. ve Araslı, B. 1976. Stepe Geçiş Yörelerindeki Sarıçam Meşçerelerinde Biyljik Kütlenin Saptanması, OAE Yayınları Teknik Bülten Serisi, N 80, 48 s, Ankara. Sun, O., Uğurlu, S. ve Özer, E. 1980. Kızılçam (Pinus brutia Ten) Türüne Ait Biyljik Kütlenin Saptanması, OAE Yayınları Teknik Bülten Serisi, N 104, 32 s, Ankara. Ünsal, A. 2007. Adana Orman Bölge Müdürlüğü Karaisalı Orman İşletme Müdürlüğü Kızılçam Biykütle Tabllarının Düzenlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, ZKÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Znguldak. 10
TÜRKİYE AHŞAP LEVHA ENDÜSTRİSİNİN AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ İLE REKABET EDEBİLİRLİĞİ İbrahim YILDIRIM*, Kadri Cemil AKYÜZ*, Tarık GEDİK*, Yasin BALABAN*, Yıldız ÇABUK ** *KTÜ Orman Fakültesi Orm. End. Müh. Böl. 61080 TRABZON, ibrahim@ktu.edu.tr ** Bartın Orman Fakültesi 74200 BARTIN ÖZET Yaklaşık yarım asırdır Avrupa Birliğine üye lmak için büyük çaba harcayan Türkiye, bu süreç zarfında istenilen kriterlere ulaşmak için büyük aşamalar kaydetmiştir. Bu nedenledir ki sahip lduğumuz öz kaynakların kıymetini bilip nları en iyi şekilde değerlendirmeliyiz. Öz kaynaklarımızdan biri lan rmanların hammadde larak kullanıldığı rman ürünleri sanayi, ülke eknmisine güç katabilecek sektörler arasında önemli bir ağırlığa sahiptir. Bu çalışmada rman ürünleri sanayi bünyesinde bulunan ahşap levha endüstrisine ait bazı ürün gruplarının Türkiye ve Avrupa Birliği ülkelerinde ne durumda bulunduğu ve rekabet durumu ele alınmıştır. Bu bağlamda çk byutlu istatistikî yöntemlerden lan aşamalı kümeleme analizi ve ayırma analizi yöntemleri kullanılmıştır. Anahtar Kelimeler: Orman Ürünleri Sanayi, Ahşap Levha Endüstrisi, Avrupa Birliği, Aşamalı Kümeleme Analizi, Ayırma Analizi. COMPETITIVE POWER OF TURKEY WITH EUROPEAN UNION COUNTRIES IN WOOD-BASED PANEL INDUSTRY ABSTRACT Turkey, endeavring fr being member t Eurpean Unin fr a half century, made prgress t reach criterin intended during this prcess. Fr this reasn, we must appreciate ur equity capitals and interpret them in the best way. Frest prducts industry, using frests being ne f the equity capitals fr raw material, pssesses an imprtant value amng the sectrs strengthening cuntry s ecnmy. In this study, certain prduct grups belnging t wd-based panel industry situated in frest prducts industry were discussed what situatin they are in Turkey and Eurpean Unin cuntries and cmpetitin psitin. In this cntext, hierarchical cluster analysis and discriminant analysis being f multidimensinal statistical methds were used. Keywrds: Frest Prducts Industry, Wd-Based Panel Industry, Eurpean Unin, Hierarchical Cluster Analysis, Discriminant Analysis. 11
1. GİRİŞ Avrupa Birliğine girebilmek için 40 yılı aşkın bir süredir faaliyet gösteren Türkiye bu süre içerisinde kendini belirli alanlarda yenilemiş ve istenilen standartlara ulaşım nktasında önemli aşamalar kaydetmiştir. Ankara anlaşması ile temel metni belirlenen rtaklık çalışmaları kimi zaman iyi, kimi zaman kpma nktasına gelen ilişkiler nedeni ile iki taraf içinde vazgeçilmesi zr bir nitelik taşımaktadır (Aykaç, 2002). Yönümüzü Avrupa ya çevirdiğimiz bu dönemde sahip lduğumuz öz kaynakların kıymetini bilip nları en iyi şekilde değerlendirmeliyiz. Ülkelerin gelişimi ve istenilen kalkınmışlık seviyelerine ulaşmada, kendi güçlerinin iyi bilinmesi ve bu güçten azami düzeyde yararlanabilmek için gerekli adımlarında bu yönde atılması büyük bir öneme sahiptir. Eknmik gelişim ve kalkınmanın itici gücü sayılan sanayi sektörü ülkemizde lduğu gibi Avrupa Birliği ülkeleri içinde vazgeçilmez bir öneme sahiptir. Bu alanda luşacak üstünlükler ülkeleri ön plana geçirebilecek ve dünya ile bölge eknmilerini yönlendirebilme gücünü sağlayabilecektir. Bu nedenle sahip lduğumuz gücü iyi bilmeli ve ptansiyel anlamda harekete geçirebilecek lduklarımızı iyi analiz etmeliyiz. Türkiye nin sanayi yapılanması içerisinde ptansiyel güce sahip lan ve Avrupa Birliği sürecinde ülke eknmisine güç katabilecek sektörler arasında, gerek işyeri ve gerekse istihdam gücü bakımından, yer alan Orman Ürünleri sanayi sektörü önemli bir yere ve ağırlığa sahip knumdadır. Ormanlardan elde edilen birincil ve ikincil ürünleri işleyerek yarı mamul ya da sn ürün haline getiren rman ürünleri sanayi sektörü, irili ufaklı binlerce işletmenin dağınık bir yerleşim düzenine sahip lduğu bir knumdadır. İmalat sanayi yapılanması içerisinde birincil ve ikincil imalat sanayi grupları larak tanımlanabilen rman ürünleri sanayi sektörü; birincil imalat sanayi ana grubu içerisinde dunu dğrudan hammadde larak kullanan sanayi çeşitleri lan; - Kereste ve Ambalaj sanayi, - Levha sanayi ( Kaplama, Ynga Levha, Lif Levha, Kntrplak, Kntrtabla) - Kağıt hamuru ve kağıt sanayi alt sektörleri yer alırken, İkincil imalat ana sanayi grubu içerisinde ise birincil imalat ana sanayi grubunun ürünlerini hammadde larak kullanan; mbilya, dğrama, ahşap parke, prefabrik ev, v.b. gibi sanayiler bulunmaktadır. Sektör içerisinde yer alan alt gruplar arasında ise levha ürünleri sanayi kendini ön plana çıkarabilmektedir (Yıldırım, 2006). Dünya genelinde rman ürünleri sanayinin hacim larak % 17 sini, değer larak % 13 ünü luşturmakta lan levha ürünleri üretiminin 2010 yılında 179,5 milyn m 3 lacağı tahmin edilmektedir (Juslin, 2002). Ynga Levha ve Lif Levha üretiminde Avrupa kıtası, Kntrplak üretiminde ise Asya kıtası ilk sıradadır. Levha sanayi açısından Türkiye yi incelediğimizde ise 1994 yılında 817 bin m 3 lan üretiminin 2005 yılında % 33 azalarak 541 bin m 3 e, 2010 yılında da tekrardan % 54 lük bir artışla 835 bin m 3 e çıkacağı tahmin edilmektedir (İlter, 2004). 2001 yılında luşan 107,9 Milyar TL lik Gayri Safi Milli Hâsıla nın % 28,9 unu (31,2 milyar TL) sanayi sektörü luştururken levha sektörünün de içinde bulunduğu imalat sanayinin sanayi sektörü içerisindeki payı ise % 83,3 düzeyindedir (Yıldırım, 2004). Ülkemizin her alanda sahip lduğu üretim gücünün Avrupa Birliği üyesi ülkelerine ranla hangi knumda bulunduğu önemli bir tartışma knusu lmaya başlamıştır. AB ülkelerinin 2002 yılı verileri incelendiğinde işletmelerin yaklaşık % 99 unun küçük ve rta ölçekli işletmeler (KOBİ) tarafından luşturduğu görülmektedir. Oluşturulan katma değerde KOBİ lerin ve mikr işletmelerin payı % 59,7 civarındadır (URL 1, 2005). Türkiye nin sanayi yapılanması incelendiğinde, KOBİ lerin işyeri ve istihdam alanlarında önemli ağırlıklara sahip ldukları görülmektedir. KOBİ ler 2001 yılında imalat sanayinin % 99,4 ünü, istihdamın % 55,3 ünü ve katma değerinde % 30,5 ini teşkil etmektedir (DİE 2002). Bu değerler 1985 yılında tplam imalat sanayi işletmelerinin % 99,6 sını, istihdamın % 57,3 ünü ve katma değerinde % 31,7 sini luşturmaktaydı (Akyüz, 2000). Aradan geçen 17 yıllık süreç zarfında pek bir değişimin lmadığı görülmektedir. 12
Orman ürünleri sanayimiz, kağıt ve kağıt ürünleri sanayi dahil imalat sanayi içinde % 28,7 ve istihdamda % 12,4 lük bir paya sahiptir (Yıldırım, 2004). Bu nedenle Türkiye nin AB sürecinde KOBİ ler ve sanayi yapımızda labilecek değişiklikler üzerinde durulması gereken knuları teşkil etmektedir. Türkiye 23 Nisan 2002 tarihinde küçük işletmeler için Avrupa şartını kabul ettiğine ilişkin Maribr Bildirisini diğer aday ülkelerle birlikte imzalayarak, bu bildirgede yer alan küçük işletmelerin Avrupa eknmisinin belkemiğini luşturduğunu ve küçük işletmeler ile girişimciler için mümkün lan en iyi iş rtamının luşturulması gerekliliğini kabul edilmiştir (URL 2, 2005). Sn yıllarda yaşanan küreselleşme süreci snucunda küçük bir köy haline gelen dünya, rekabet çağı larak adlandırılabilecek hızlı bir dönüşüm içerisinde lup rekabet edebilirlik farklı ve çk byutlu bir anlam kazanmıştır. Dış ticarette üstünlük ve rekabet edebilirlik, sürekli değişen piyasa rtamında en avantajlı knumu alma yeteneğidir (URL 3, 2006). Gelişen bilgi ve iletişim teknljileri hizmet ve imalat sektörleri arasındaki bağlılığı arttırmaktadır (URL 4, 2006). Türkiye nin sektörel bazda rekabet gücünü ölçmeye yönelik yapılan çalışmaları şöyle özetleyebiliriz; Küçükahmetğlu (2000), Türk sanayi ürünlerinin AB karşısında rekabet edebilirliğini, Karakaya ve Özgen (2002), Türkiye ve AB için eknmik entegrasynun ptansiyel ticaret yaratıcı ve saptırıcı etkilerini, Akgüngör, Barbars ve Kumral (2002), sektörel düzeyde Türk meyve ve sebze_işleme sanayinin AB pazarındaki rekabet gücünü, Yılmaz ve Ergun (2003), söz knusu dönemde aday ülkelerin (Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Rmanya, Plnya ve Türkiye) merak edilen rekabet gücünü, Ferman, Akgüngör ve Yüksel (2004), Türkiye nin AB pazarındaki rekabet edebilirligini, Çban ve Kök (2005), ise Türk tekstil endüstrisinin AB ülkeleri tekstil endüstrileri karşısındaki rekabet gücünü belirlemeye yönelik çalışmalarda bulunmuşlardır. İmalat sanayi içerisinde yer alan sektörel gruplar farklı alanlarda farklı üstünlüklere sahip knumda bulunmaktadır. Ülkemiz için kritik öneme sahip lan bu sektörlerin AB sürecinde nasıl bir yapılanmada lacakları ve sahip ldukları dış ticaret ptansiyeli sayesinde ülkemize ne denli katkı sağlayacakları incelenmesi gereken önemli knuları luşturmaktadır. Bu amaçla Türkiye ile AB ülkelerinin, rman ürünleri sanayi bünyesinde bulunan levha endüstrisine ait bazı ürün gruplarının genel durumu incelenip, aşamalı kümeleme analizi yöntemi yardımıyla ülkemizin üye ülkeler arasında hangi knumda bulunduğunun rtaya knulması amaçlanmıştır. 2. MATERYAL VE METOT 2.1. Materyal Çalışmada AB üyesi (Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hllanda, Prtekiz, İspanya, İsveç, İngiltere, Çek Cumhuriyeti, Estnya, Macaristan, Letnya, Litvanya, Plnya, Slvakya, Slvenya, Malta, Kıbrıs, Bulgaristan ve Rmanya) lan 27 ülke ve Türkiye nin ahşap levha endüstrisine ait ürün (ynga levha, MDF (Orta Yğunluklu Lif Levha), kntrplak, ahşap kaplamalı levha ve izlasyn levha) gruplarının üretim miktarları, ithalat ve ihracat miktarları ile ithalat ve ihracat değerleri 2002, 2003, 2004, 2005 ve 2006 yılları itibariyle değerlendirilmiştir. Daha snra yapılacak lan istatistiksel analizlerde ise bu beş yılın rtalama değerleri kullanılmıştır. 2.2. Mett AB ye üye bulunan 27 ülke ile Türkiye nin ahşap levha endüstrisi sektörlerinin rekabet edebilirliğinin rtaya çıkarılması, çk byutlu istatistikî yöntemlerin kullanılmasını gerektirmektedir. Bu nedenle sayısal verilerin düzenlenmesinde Micrsft Excel prgramı ile istenilen gruplandırmanın yapılabilmesi ve luşturulan grupların geçerliliğinin test edilmesi amacıylada SPSS 11 fr Windws istatistik paket prgramı kullanılmıştır. Bu paket prgramında, gruplandırmanın yapılmasında Aşamalı Kümeleme Analizi (Hierarchical Cluster Analysis) ve grupların geçerliliğini belirlemede Ayırma Analizi (Discriminant Analysis) yöntemleri kullanılmıştır. 13
2.2.1. Aşamalı Kümeleme Analizi (Hierarchical Cluster Analysis) Kümeleme analizinin temel hedefi, dağınık bir halde bulunan verileri benzerliklerine göre bir araya getirip sınıflandırarak, işlenebilir hale getiren istatistiksel bir yöntemdir. Bu mett tamamen sayısal verilere dayanmakta ve sınıflar önceden bilinmemektedir. Kümeleme analizinin değerli lmasının birçk nedeni bulunmaktadır. İlk larak dğru grupların bulunması bir amaç labilir. İkinci larak kümeleme analizi, verilerin azaltılması için yararlı labilir. Kümeleme analizi için pek çk algritma uygulanmaktadır. Aşamalı (Hiyerarşik) tekniklerle bir dendrgram üretilmesinde bir bireyin tüm birimlerine lan uzaklıklarının hesaplanması yapılmakta, gruplar daha snra yığılmalı ya da bölüm halinde biçimlendirilmektedir. Aşamalı kümeleme yöntemleri, birimleri birbirleri ile değişik aşamalarda bir araya getirerek ardışık biçimde kümeler belirlemeye ve bu kümelere girecek elemanların hangi uzaklık (ya da benzerlik) düzeyinde küme elemanı lduğunu belirlemeye yönelik istatistiksel yöntemlerdir (Özdamar, 2002). Yığılmalı tercihte ilk larak tüm bireylerin ayrı birer gurup ldukları kabul edilir. Daha snra birbirine yakın bireyler birleştirilerek grup sayısı en snunda 1 luncaya kadar işlemlere devam edilir. Bölümlü tercihte ise yığılmalının aksine tüm bireyler başlangıçta tek grup larak düşünülüp daha snra 2, 3, 4 vs gibi snunda her bir birey bir grup luşturacak biçimde n gruba bölünür. Kümeleme analizinde ikinci yaklaşım ise parçalanma yaklaşımıdır. Diğer bir ifade ile analizin farklı adımlarında bireyler değişik kümelere dâhil edilip çıkarılabilirler. Başlangıçta keyfi larak az ya da çk grup merkezleri belirlenerek bireylerin hangi merkeze daha yakın lduğu belirlenmektedir. Daha snra ardışık larak işlemler yürütülerek amaç sayıda gruba ulaşılınca işleme sn verilmektedir (Manly, 1990). 2.2.2. Ayırma Analizi (Discriminant Analysis) Ayırma analizi, başlangıçta tanımlanan sınıflandırma değişkenlerinin incelenen bireylerin gruplanmasını ne ölçüde başardığını rtaya kyan, gruplar arasında ayrım sağlama hususunda en fazla etkisi lan değişken veya değişkenleri belirleyen ve aynı değişkenler ile yeni bir bireyin hangi grupta yer alabileceği knularının rtaya çıkarılmasını amaçlayan çk değişkenli bir istatistiksel analizdir (Gümüş, 1996). Kümeleme analizi ile ayırma analizi birbirine benzemektedir. Aralarındaki temel fark kümeleme analizinde sınıflar snradan belirlenirken, ayırma analizinde bu sınıfların önceden biliniyr lmasıdır. 3. BULGULAR Orman ürünleri alanında masif dun kullanımının fiyatlanması snucu, dun kökenli levha ürünlerinin kullanımı artmış ve bu artışa paralel larak kullanım alanlarında önemli gelişmeler lmuştur (Yıldırım, 2005). Çalışma knumuzu luşturan AB ülkeleri ile Türkiye nin levha endüstrisine ait kullanmış lduğumuz veriler, FAOSTAT ın (Fd and Agriculture Organizatin f f tthhe United Natins) internet sitesinden elde edilmiştir (URL 5, 2008). AB ülkeleri ve Türkiye nin ahşap levha endüstrisine dair 5 farklı ürün grubu ve bunlara ait tplam 25 değişken değerlendirilmiştir. Bahsi geçen değişkenler aşağıdaki Tabl 1 de verilmektedir. Bu kadar çk değişkene bağlı larak bu ülkelerin levha endüstrisi yapıları hakkında karar verip karşılaştırma yapmak ldukça güçtür. Bunun yanı sıra değerlendirmenin, değişkenlere tek tek bağımlı kalınarak yapılması da pek gerçekçi ve anlamlı bir snuç vermeyecektir. Bu bağlamda sözü edilen değişkenlere bağlı larak 28 ülkeyi birbirleri ile değişik aşamalarda bir araya getirerek ardışık biçimde kümeler belirlemeye ve bu kümelere girecek ülkelerin hangi benzerlik (uzaklık ya da yakınlık) düzeyinde küme elemanı lduğunu anlamak amacıyla istatistiksel bir yöntem lan Aşamalı kümeleme analizi kullanılmıştır. 14
Tabl 1. Levha endüstrisine ait değişkenler ve açıklamaları Değişken Açıklama Değişken Açıklama Yngalevha Üretim (m 3 ) Ahşap Kaplamalı Levha Üretim (m 3 ) Yngalevha İthalat (m 3 ) Ahşap Kaplamalı Levha İthalat (m 3 ) Yngalevha İhracat (m 3 ) Ahşap Kaplamalı Levha İhracat (m 3 ) Yngalevha İthalat (1000 $) Ahşap Kaplamalı Levha İthalat (1000 $) Yngalevha İhracat (1000 $) Ahşap Kaplamalı Levha İhracat (1000 $) MDF (Orta Yğunluklu Liflevha) Üretim (m 3 ) İzlasyn levha Üretim (m 3 ) MDF (Orta Yğunluklu Liflevha) İthalat (m 3 ) İzlasyn levha İthalat (m 3 ) MDF (Orta Yğunluklu Liflevha) İhracat (m 3 ) İzlasyn levha İhracat (m 3 ) MDF (Orta Yğunluklu Liflevha) İthalat (1000 $) İzlasyn levha İthalat (1000 $) MDF (Orta Yğunluklu Liflevha) İhracat (1000 $) İzlasyn levha İhracat (1000 $) Kntrplak Üretim (m 3 ) Kntrplak İthalat (m 3 ) Kntrplak İhracat (m 3 ) Kntrplak İthalat (1000 $) Kntrplak İhracat (1000 $) Levha endüstrisi bünyesinde ele alınan 5 farklı ürüne ait tüm değişkenler kullanılarak yapılan aşamalı kümeleme analizi snucu elde edilen dendgram Şekil 1 de verilmektedir. Dendgram analiz edildiğinde 28 ülkenin 25 değişkene bağlı larak 4, 3 ve 2 gruba ayrılabileceği görülmektedir. Burada yapılan işlem benzer özelliklere sahip ülkelerin bir grup içersinde yer almasıdır. Yapılan aşamalı kümeleme analizi snucu belirlenen gruplamadan hangisinin daha anlamlı lduğu belirlemek için ayırma analizi yapılmış ve 4 grubun anlamlı lduğu (p<0,05) belirlenmiştir. Ülkelerin bu dört grup içinde nerede yer aldığı ise Tabl 2 de verilmektedir. Ayrıca ayırma analizi snucunda, ayırma işleminin % 100 başarı ile gerçekleştirildiğini, yine aynı analiz snucunda grup rtalamalarının eşitlik testi tablsundan kntrplak üretim miktarı, kntrplak ihracat miktarı, kntrplak ihracat değeri, izlasyn levha üretim miktarı değişkenlerinin F değerlerinin % 5 anlamlılık düzeyinde birbirinden farksız lduklarını ve gruplandırma yapmada etkili bir faktör lmadıklarını söyleyebiliriz. Geri kalan 21 değişken ise gruplandırma yapmada etkilidir. 15
Şekil 1. Aşamalı kümeleme analizi snucu tüm değişkenlere göre elde edilen dendgram Tabl 2. Aşamalı kümeleme analizi snucu tüm değişkenlere bağlı larak luşan ülke grupları Gruplar 1 2 3 4 Grup üyeleri Almanya Fransa İngiltere Türkiye Plnya İspanya İtalya Belçika Avusturya Finlandiya Çek Cumh. Hllanda Danimarka Prtekiz Rmanya İrlanda Yunanistan İsveç Macaristan Letnya Lüksemburg Slvakya Slvenya Litvanya Estnya Bulgaristan Malta Kıbrıs Tabl 2 de görüldüğü üzere Almanya ve Fransa diğer ülkelere ve birbirlerine ele alınan 25 değişkene göre heterjen bir durum sergileyerek ayrı birer grup luşturmuşlardır. Türkiye ise ikinci sırada yer aldığı grubunda İngiltere, Plnya, İspanya, İtalya, Belçika ve Avusturya ile aynı grup içersinde yer almışlardır. Diğer 19 ülke ise hmjen bir durum sergileyerek dördüncü grup içersinde bulunmaktadırlar. 16
Ele alınan 5 levha endüstrisi, sadece üretim miktarları bakımından aşamalı küme analizine tabi tutulmuş lup luşan dendgram Şekil 2 de verilmektedir. Dendgrama bakıldığında 3 ve 2 gruba ayrılabileceği görülmektedir. Şekil 2. Aşamalı kümeleme analizi snucu üretim miktarları değişkenlerine göre elde edilen dendgram Dendgrama göre luşan gruplardan hangisinin anlamlı lduğunu anlamak için yapılan ayırma analizi snucu 3 grubun anlamlı lmadığı tespit edilmiştir. Ülkelerin hangi grupta yer aldığı ise Tabl 3 de verilmektedir. Tabl 3. Aşamalı kümeleme analizi snucu üretim miktarları değişkenlerine bağlı larak luşan ülke grupları Gruplar 1 2 Grup üyeleri Almanya Plnya Fransa İspanya İtalya Belçika Avusturya İngiltere Türkiye Finlandiya Çek Cumh. Prtekiz Yunanistan İsveç Macaristan Rmanya İrlanda Letnya Lüksemburg Danimarka Slvakya Slvenya Bulgaristan Litvanya Estnya Hllanda Malta Kıbrıs 17
Tabldan görüleceği üzere Almanya, ahşap levha üretim miktarları bakımından ayrı bir grup luşturmuştur. Geri kalan ülkeler ise ahşap levha üretim değişkenleri bakımından istatistiki larak aynı grup içersinde yer almaktadırlar. AB üyesi ülkeler ve Türkiye nin sadece ihracat miktarları ve ihracat değerleri değişkenleri dikkate alınarak yapılan aşamalı kümeleme analizi snucunda elde edilen dendgram Şekil 3 de görülmektedir. Dendgramdan görüleceği üzere ülkeler kendi arasında 5, 4, 3 ve 2 gruba ayrılabilmektedir. Belirlenen gruplar ayırma analizine tabi tutulmuş ve 5 gruba ayırmanın anlamlı lduğu görülmüştür. Çalışma kapsamında ele alınan 28 ülkenin ise hangi grupta yer aldığı ayrıntılı larak Tabl 4 de verilmektedir. Şekil 3. Aşamalı kümeleme analizi snucu ihracat miktarları ve ihracat değerleri değişkenlerine göre elde edilen dendgram 18
Tabl 4. Aşamalı kümeleme analizi snucu ihracat miktarları ve ihracat değerleri değişkenlerine bağlı larak luşan ülke grupları Gruplar 1 2 3 4 5 Grup üyeleri Almanya Fransa Belçika Avusturya Finlandiya Plnya Çek Cumh. İspanya İtalya Prtekiz İrlanda İngiltere Rmanya Slvakya Macaristan Bulgaristan Letnya Hllanda Türkiye Lüksemburg Estnya Litvanya Yunanistan İsveç Slvenya Danimarka Malta Kıbrıs Tabl 4 de görüldüğü gibi Almanya, Finlandiya ve Plnya birbirlerinden ve diğer ülkelerden ayrı bir grup luşturmuşlardır. Fransa, Belçika ve Avusturya ise üçlü hmjen bir grup meydana getirmişlerdir. Türkiye nin de içinde bulunduğu 22 ülke ise birbiriyle hmjen bir yapı göstererek ayrı bir grup içersinde yer almışlardır. Sn larak 28 ülkelerin ithalat miktarları ve ithalat değerleri değişkenleri dikkate alınarak yapılan aşamalı kümeleme analizinde elde edilen dendgram Şekil 4 de verilmektedir. Bu dendgrama bakılacak lursa ülkelerin 8, 5, 4, 3 ve 2 gruba ayrılabileceği görülmektedir. Yapılan aşamalı kümeleme analizi snucu luşan gruplar sırasıyla ayırma analizine tabi tutulmuş ve 5 gruba ayırmanın anlamlı lduğu tespit edilmiştir. Bu 5 grupta ülkelerin nasıl yer aldığı Tabl 5 de görülmektedir. Tabl 5. Aşamalı kümeleme analizi snucu ithalat miktarları ve ithalat değerleri değişkenlerine bağlı larak luşan ülke grupları Gruplar 1 2 3 4 5 Grup üyeleri İngiltere Almanya Belçika İspanya Plnya İtalya Hllanda Fransa Danimarka Rmanya İsveç Avusturya Türkiye Yunanistan Slvenya Slvakya Litvanya Macaristan Çek Cumh. İrlanda Estnya Prtekiz Finlandiya Bulgaristan Letnya Kıbrıs Malta Lüksemburg 19
Şekil 4. Aşamalı kümeleme analizi snucu ithalat miktarları ve ithalat değerleri değişkenlerine göre elde edilen dendgram Almanya nın yapılan tüm analizlerde lduğu gibi burada da tek başına ayrı bir grup luşturduğu, İngiltere ve Belçika da ithalat değişkenleri kapsamında ayrı bir heterjen grup luşturmaktadır. İspanya, Plnya, İtalya, Hllanda, Fransa ve Danimarka ise kendi aralarında benzer özelliklere sahip ülkelerdir. Türkiye ise sn grupta 19 ülke ile birlikte ithalat değişkenleri bakımından benzer bir yapı göstermektedir. 4. SONUÇ VE ÖNERİLER Levha Endüstrisi alanında Gümrük Birliği öncesinde 18 farklı AB üyesi ülke ile aynı düzeyde bir üretim, ihracat ve ithalat knumuna sahip lan ülkemiz, Gümrük Birliği snrasında üretim, ihracat ve ithalat alanlarında luşan lumlu değişimler snucu, bu alanda mutlak bir üstünlüğe sahip gözüken Almanya haricinde, gelişmiş 7 farklı AB üyesi ülke ile aynı knuma sahip lmuştur. Gümrük Birliği lumlu özelliklerini bu alanda göstermiş ve ülkemizi ön plana çıkarmıştır (Akyüz, 2006). Çalışmada yapılan analizlerden görüleceği üzere ahşap levha endüstrisinde Almanya ve Fransa gerek üretim gerekse dış ticaret hacmi işlemlerindeki yüksek değerlerden dlayı diğer ülkelere göre önemli bir üstünlüğe sahiptirler. İngiltere, Türkiye, Plnya, İspanya, İtalya, Belçika ve Avusturya ise diğer Avrupa ülkelerinden daha fazla üretim ve dış ticaret hacmine sahip lmaları bakımından farklı bir hmjen grupta yer almaktadırlar. 20
Finlandiya nın başını çektiği diğer tüm ülkelerin ise ele alınan 25 değişkene göre istatistiki larak aynı grup içersinde yer almaları anlamlı bulunmaktadır. Türkiye içinde bulunduğu grup itibariyle tüm değişkenler dikkate alındığında İngiltere, Plnya ve İspanya ile daha fazla benzerlik göstermektedir. Bu bağlamda Türkiye nin ahşap levha sanayi alanında AB ülkeleri ile rekabet edebilir bir yapıda lduğunu söylemek mümkün labilmektedir. Türkiye nin rman ürünleri sanayi ve ahşap levha ürünleri alanında daha ileri seviyelere gelebilmesi için yapılması gerekenleri şöyle sıralayabiliriz; Eknmide istikrarlı bir seyrin devam ettirilmesi, Çğunluğu KOBİ niteliğinde bulunan ahşap levha ürünleri sanayi işletmelerinde vergi ranlarının sanayiciye teşvik sağlayıcı nitelikte düzenlenmesi, Levha ürünleri alanında önemli bir maliyet unsuru lan enerji maliyetlerinin azaltılması, Sektörün teknljik larak yenilenmesi ve teknljik yeniliklerin uygulanabilmesi için teşvik sisteminin uygulanabilmesi, Genelde durum tespiti amacıyla kullanılan AR-GE çalışmalarının gereğine uygun bir biçimde yapılması ve gerek ürünsel bazda ve gerekse tüm süreçlerde yenilik luşumuna yönelik yatırımlara yönlenilmesi, Bilgi ve sermayenin rtak hareket edebileceği prjeler luşturulmalı ve bu anlamda üniversiteler ile bir türlü sağlanamayan işbirliği sağlanmalı, İşletmelerde verim ve iş etüdü çalışmalarına yön verilmeli maliyet azaltıcı tedbirler alınmalı, Uluslararası alanda pazar araştırma çalışmaları hızlandırılmalı ve uygun pazarlama bileşenleri yardımıyla değişik ülke pazarlarına girilmeli, Ürünlerin AB standartlarına uygun larak imal edilmesi için gereken yasal ve teknljik düzenlemeler yapılmalı. KAYNAKLAR Akgüngör, S., Barbars, F. ve Kumral, N.,. 2002. Cmpetitiveness f the Turkish Fruit and Vegetable Prcessing Industry in the EU Market,. Russian and East Eurpean Finance and Trade, 38(3), May-June, 2002. Akyüz, K. C.,. 2000. Dğu Karadeniz Bölgesinde Yer Alan Küçük ve Orta Ölçekli Orman Ürünleri Sanayi İşletmelerinin Yapısal Analizi,. KTÜ Yayınlanmamış Dktra Tezi, Trabzn., Nisan 2000. Akyüz, K. C.,. 2006. Avrupa Birliği Sürecinde Türkiye Orman Ürünleri Sanayinin Rekabet Düzeyi,. ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 9., 2006. Aykaç, M. ve Parlak, Z.,. 2002. Tüm Yönleriyle Türkiye- AB İlişkileri,. Elif Kitabevi, İstanbul., 2002. Çban, O. ve Kök, R. 2005., Türkiye Tekstil Endüstrisi ve Rekabet Gücü: AB Ülkeleriyle Karşılaştırmalı Bir Analiz Örneği, 1989-2001,. İktisat, İşletme ve Finans, Sayı: 228, Mart 2005. DİE, 2002. Türkiye İstatistik Yıllığı 20012001., DİE Matbaası, 2690, Ankara., 2002. Ferman, M., Akgüngör, S. ve Yüksel, A.H.,. 2004. Türkiye nin İhracat Rekabet Gücü ve Sürdürülebilirliği: Avrupa Birliği Pazarında Rakip Ülkeler ve Türkiye Açısından Bir Karşılaştırma., 2004 Türkiye İktisat Kngresi, 5-9 Mayıs 2004., İzmir. Gümüş, C.,. 1996. Orman Köyleri Kalkınma Planlarında Çk byutlu Yöntemlerden Yararlanma Olanakları (Gümüşhane İli Orman Köyleri Örneği), ). Exspres Ofset, Trabzn., 1996. İLTER, E., OK, K., 2004,. Ormancılık ve Orman Endüstrisinde Pazarlama İlkeleri ve Yönetimi, Frm Ofset Matbaacılık, Ankara. Juslin, hh. and, hansenhansen, ee.,. 2002. Strategic Marketing in the Glbal Frest Industries,. Authrs A. Pres. 2002. 21