Romanya'ya Hoşgeldiniz!

AVRUPA BİRLİĞİ Ç LER VE DARES BAKANLI I Ç LER VE DARES BAKANLI I AVRUPA BİRLİĞİ tarafından finanse edilen proje Avrupa İşleri ve Uluslararası İlişkiler Genel Müdürlüğü Göçmen için Romen Te kilat ADO SAH ROM CENTRUL PENTRU RESURSE CIVICE Gina Mocanu, Simina Guga, Rodica Novac Romanya'ya Hoşgeldiniz! Üçüncü ülke vatandaşları için Bilgilendirme Rehberi 2012

Gina Mocanu, Simina Guga, Rodica Novac ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! Yurtdışından gelen vatandaşlar için bilgilendirme rehberi II. Baskı Tercüman: Niculae Păscuț Bükreş, 2012 1

2

Önsöz Yabancı bir ülkenin vatandaşıysanız ve Romanya da oturma izniniz varsa, en azından kısa bir süre için Romanya da çalışmaya, okumaya, aile birleşmesi için veya ticaret yapmaya karar verdiniz demektir. Bu Bilgilendirme rehberi - sizin içindir- en önemli amacı ev sahibi toplum içerisinde sizin adaptasyon ve entegrasyon aşamanıza yardımcı olmak. Bu rehberin birinci baskısı, Ocak 2010 tarihinde, Romanya ya hoş geldiniz! Romanya toplumu ile entegrasyon olanakları ve yabancă ülkelerden gelen vatandaşların hakları ve zorunlulukları ile ilgili bilgilerin genişletilmesi projesi kapsamında, ADO SAH ROM ve Romanya Soros Vakfı işbirliği ile ARCA FARM tarafından yayınlanmıştır. Bu yeni baskı, daha önce Romanya ya hoş geldiniz! Yabancı ülkelerden gelen vatandaşlar için bilgi rehberi adı altında yayınlanan önceki rehberi, 2010-2012 döneminde romen kanunlarına yapılan değişiklikleri de göz önünde bulundurarak, güncelleştiriyor ve tamamlıyoruz. Bu rehber, ilk olarak yabancı ülkelerden gelen yabancılara, yani Avrupa Birliği dışındaki ülkelerden, Avrupa Ekonomik Alanındaki ülkelerden veya Isviçre Konfederasyonundan gelenlere, yerel vatandaşlara göre farklı yönetimleri olan yabancılara hitap etmektedir. Bilgilendirme kılavuzunun amacı, sizin, Romanya da oturum hakkı olan bir yabancı olarak, entegrasyon olanaklarınızı, hak ve sorumluluklarınız hakkındaki bilgilerinizi geliştirmektir. Kamu kurumlarının sorumlulukları, işgücü piyasası, Romanya da savunma ve sosyal yardımlaşma sistemi, şikayetleri halletme yolları, ortaklık şekilleri ve başka bilgiler ile, bu haklardan sizin tamamen yararlanma şanslarınızı yükseltmeniz için katkıda bulunmayı, işyerinde ayırımcılığı ve sosyal marjinalizasyonu yok etmek için mücadele etmeyi ve üyesi olduğunuz toplumun hayatına aktif olarak katılım yolları göstermeyi umuyoruz. Aynı zamanda, Romanya da kendinizi evinizdeki gibi hissetmeniz umuduyla, işbu bilgilendirme kılavuzu ile, karşılıklı güven ve sorumluluğa dayalı bir ilişki geliştirme arzusundayız. İşbu Bilgilerndirme Kılavuzu; Romence, İngilizce, Fransızca, Türkçe ve Çince 3

dillerinde olmak üzere, kanuni sorumluluğu olmayan, fakat okuyucuyu özel konu hakkında yetkili bilgi kaynaklarına yönlendirmektedir. İşbu rehberde geçen bilgilerin doğru ve tutarlı olmasına gayret göstermemize rağmen, lütfen, kanun, telefon numaraları, adres ve diğer bilgilerin günden güne değişebildiğini göz önünde bulundurun ve bu sebepten dolayı sizleri ilgilendiren konuyla ilgili her zaman yetkili kurum veya kuruluşlara başvurmanızı tavsiye etmekteyiz. Bu girişimde bizi destekleyen ve bu rehberin yayınlanması için faydalı bilgiler veren herkese teşekkür ederiz. 4

İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ...3 2. KISALTMALAR...8 3. ROMANYA GENEL BİLGİLER 9 3.1. Romanya-genel bilgiler 3.2. Temel hak ve sorumluluklar 3.3. Romen toplumuna yabancıların entegrasyonu 4. ROMANYA DA OTURUM HAKKI 16 4.1. Romanya ya giriş ve çıkış ile ilgili bilgiler 4.2. Vize rejimi 4.3. Romanya da oturum izni 5. ROMANYA DA ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK 30 5.1. Bir işte çalışmak 5.2. Çalışma izinleri 5.3. Romanya da çalışma şartları 5.4. Başka sözleşmeli şekiller 5.5. Yasa dışı çalışma 5.6. Bireysel çalışma sözleşmesi sonucu hak ve sorumluluklar ile ilgili anlaşmazlıkların halledilmesi 5.7. İşgücü işe alma ajansları 5.8. İnsan kaçakçılığı 5.9. Sosyal güvenlik 6. ROMANYA DA BiR İŞ KURMAK..63 7. EĞİTİM VE KÜLTÜR 67 7.1. Eğitim 7.2. Romen eğitim sistemi 7.3. Romen eğitim kurumlarına kayıt şekilleri 7.4. Burslar 7.5. Yabancı dilde eğitim veren eğitim kurumları 7.6. Özel ve dini eğitim 5

7.7. Yabancı üniversite öğrencilerinin Romanya ya girişleri ve oturumları 7.8. Yabancı üniversite öğrencilerinin ögrenci evlerine yerleşmeleri 7.9. Diplomaların tanınması ve denkliği 7.10. Tahsiline Romanya da devam etme 7.11. Kültür 7.12. Birkaç romen kültür simgesi 7.13. Sanat, kültür, medya, eğlence 8. SAĞLIK VE SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ..87 8.1. Sağlık hizmetleri 8.2. Sigortalıların hakları ve zorunlulukları 8.3. Sosyal yardım hizmetleri 9. AİLE VE FIRSAT EŞİTLİĞİ 96 9.1. Aile 9.2. Bir evliliğin gerçekleşebilmesi için romen kanunların ön gördüğü şartlar 9.3. Fırsat eşitliği 9.4. Anlaşmalı evlilik 9.5. Bir evliliğin sona erdirilmesi (Boşanma) 9.6. Doğum 9.7. Bir veya her iki ebeveyni de yabancı vatandaş olan çocuklar 9.8. Vefat 10. KONUTLAR..109 10.1. Bir evi kiralamak 10.2. Ariyet sözlesmesi veya kendi alanına alma ile oturmak 10.3. Bir ev satın almak 10.4. Yan gereksinimlerin kaydı 10.5. Zorunlu ev sigortası 11. ULAŞIM.113 11.1. Şehiriçi ulaşım 11.2. Şehirlerarası ulaşım 11.3. Ehliyetler 12. FİNANS 118 6

12.1. Ulusal para birimi 12.2. Banka hesapları 12.3. Yurtdışından veya yurtdışına para havalesi 12.4. Krediler 12.5. Romen posta 12.6. Vergilendirme vergi ve harçlar 13. KENDİ TOPLUMUNA KATILIMDA BULUN!..122 13.1. Siyasi, gönülülük, çağırışımlı hayata katılım 13.2. Romanya da yabancıların entegrasyonu ve yabancılara sunulan destek hakkında uzman kurumlar 13.3. Hükümetlerarası kurumlar. 13.4. Kamu kurum ve kuruluşların, müfettişlik / acente/ il müdürlükleri 13.5. Sendika ve İşverenler 13.6. Mesleki dernekler 14. EKLER 131 14.1. Gerekli bilgiler 14.2. Bireysel Çalışma Sözleşmesi 14.3. Yasalar 14.4. Romence dilinde kullanılan günlük deyimler 7

KISALTMALAR AJOFM ANAF ANITP ANOFM CNAS CNFPA CNP CNPP CNRED FNUASS IM ITM MAI MECTS MFP MMPSF MS O.G ONG ONRC ONU ORI OUG RTT SEE EU İş Gücü Meşguliyeti ile ilgili İl Kurumu Ulusal Kamu İdare Acentesi İnsan Trafiğine Karşı Ulusal Örgüt Iş Gücü Meşguliyeti için Ulusal Kurumu Ulusal Sağlık Sigorta Kurumu Reşitlerin Mesleki Formasyonu için Ulusal Kurum Kişisel Kimlik Numarası Ulusal ve Kamu Emeklilik Kurumu Diplomaların Tanımlanması ve Denkleştirilmesi için Ulusal Merkez Sosyal Sağlık Sigortaları Tek Ulusal Fonu Çalıma Müfettişliği Bölgesel İş Müfettişliği İç İşleri ve İdare Bakanlığı Eğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanlığı Kamu Maliye Bakanlığı Aile, Sosyal Koruma ve Çalışma Bakanlığı Sağlık Bakanlığı Hükümet Kararnamesi Hükümete bağlı olmayan örgüt Ulusal Ticaret sicil Bürosu Birleşik Devletler Kurumu Romanya Göç Dairesi Acil Hükümet Kararnamesi Üçüncü ülke uyrukluları Avrupa Economik Topluluğu Avrupa Birliği 8

ROMANYA GENEL BİLGİLER 3.1 Romanya-Genel Bilgiler ROMANYA Avrupa Birliği üyesi ülkedir: 1 Ocak 2007 Romanya, Orta Avrupa nın güneydoğusunda bulunan, Bulgaristan, Sırbistan, den beri Yer: Avrupa nın Macaristan, Ukrayna ve Moldavya güneydoğusunda Cumhuriyeti ile komşu olan, güneydoğuda Resmi dili : romence Karadeniz ile ve güneyde ise tuna Nehri ile Hükümet biçimi: sınırlı bir ülkedir. cumhuriyet Romenler, beyanlara dayanarak, nüfusun % 88, 6 oranı ile, Romanya daki ana Para birimi: ley/ron etnik grubunu temsil etmektedirler. Nüfusu, 2011 yılında: Romenlerden sonra, nüfüsun %6,5 oranı ile, 19.043.000 vatandaş en önemli ikinci toplum macarlardır. 20 000 Iklim: dört mevsimli kişi uzeri olan başka toplumlar ise aşagdaki ılıman iklim etnik gruplar bulunmaktadır: ukrainalılar Ulusal Marşı : (51,7 bin kişi ile), almanlar (35,9 bin), türkler Deşteaptă-te române! (28,2 bin), rus-lipovanlar (23,9 bin) ve tatarlar Romanya bayrağı üç (20,5 bin kişi). renklidir; renkler dikey Resmi dili latince kökenli olan, olarak aşağdaki romencedir ve başka külturlere özgü olan sıralamaya göredir: mavi, sarı, kırmızı. önemli sayıda kelime ve deyimler de içermektedir. Nüfusun %20 den fazlası İdari bölge birimleri: azınlık ağırlıklı olduğu bölgelerde, sözkonusu 41 il artı Bükreş ili. İller şehir ve ilçelere azınlığın dili hem yerel yönetimde, hem de bülünmüştur. İlçeler yargısal sistemde de kullanılabilir. kırsal yerlerdir. Romanya daki okullarda öğrenilen en önemli Nüfus sayısına göre en yabancı diller İngilizce, Fransızca ve büyük şehirler: Bükreş Almancadır. (başkent), İaşi, Dini hayat, Romanya da dini inanç Köstence, Cluj-Napoca, hürriyeti prensibine göre yaşanmaktadır. Timişoara, Craiova, Romanya, dini birliklere ve inançlara karşı Galaţi, Braşov, Ploieşti, tarafsızlığını koruyan laik bir devlettir. Brăila. Romanya toplumunun en büyük kısmı kendilerini hristiyan-ortodox dininde olduklarını beyan etmektedir. Aynı zamanda hristiyanlık, ortodoxluktan 9

başka hristiyanlık dallarına ait önemli dini topluluklar aşağdaki gibi temsil edilmektedir : roman-katoliklik, protestanlık, pentikostallık ve yunan katoliklik. Dobruca bölgesinde, özelikle türk ve tatarlardan oluşan,müslüman bir azınlık yaşamaktadır. Romenlerin Esasları ve Temel Değerleri Romen toplumunda aşağıdaki değerlere karşı saygı ve takdir gösterilmekte ve hoşnutlukla karşılanmaktadır: müsamaha, cömertlik, eğitim, görgü kuralları, çalışkanlık, onur, azim, misafirperverlik. Romanya Devleti insan hakları ve temel özgürlükleri, çoğulculuğu, demokrasi değerlerini, azınlık haklarını, çok kültürlülük ve açık toplum ilkelerini şeffaflık, medeni aktivizm, görüş ve çıkarların çokluğunu korumakta ve teşvik etmektedir. Romanya da kadın ve erkek eşittir. Kadın ve erkekler, eğitim, istihdam, kültür, sosyal yaşam, yüksek kamu ve politik görevlerine erişim konusunda hak ve muamelelerden eşit olarak yararlanmaktadır. Sosyal anlaşmalar Diğerleri ile herhangi bir etkileşim esnasında, hiçbir konuşmacının sözü kesilmemeli ve konuşmasının bitmesini beklemek gerekir. Selamlaşmadan sonra çoğu kez el sıkışılır. Kafayı dikey yönde hareket etme (yukardan aşağı) Evet manasına gelmekte ve onayı ifade etmektedir. Yatay yönde kafa hareketi ise (sağdan sola) Hayır manasına gelmekte ve onaylamadığınızı ifade etmektedir. Çiçek hediyeleri tek verilmektedir. Bir görüşmeye zamanında gelmeniz çok takdir edilmektedir. Gecikmeler haber verilmelidir. Toplu taşıt vasıtalarında; yaşlılar, hastalar, hamile bayanlar ve kucakta çocuk taşıyan kişiler için özel koltuklar öngörülmüştür. 10

Kanuni çerçeve Romanya hem kendi vatandaşları hem de kendi toprakları üzerinde bulunan diğer kişilerin de, Anayasaya ve diğer yasalarına uymaları mecburi olan, demokratik bir cumhuriyet, bir hukuk devletidir. Devlet güçleri kanun koyucu (Parlamento), yürütme organı (Hükümet) ve yargı gücü (Yargılama kurumları: adalet sarayları, mahkemeler, temyiz mahkemeleri, Temyiz ve Adalet Yüksek Mahkemesi) ayrıdırlar. Kanun koyucu Parlamento - kanunların düzenlenmesi ve Kabul edilmesi ile ilgilenen otoritedir. 2007 yılından beri bir Avrupa Birliği üyesi ülke olarak, Romanya nın topluluk kurallarını ve yönergelerini Kabul etmesi ve iç düzeyde uygulaması gerekmektedir. Yasal çerçeve ise, aşağıdakiler tarafından verilmektedir: Romanya nın da katıldığı uluslararası yönetmelikler ve Avrupa Birliği katılımı sonucu uyması zorunlu olan yönetmelikler; Belli bir anda tüm ulusal hukuki normları içeren, iç hukuğa bağlı yönetmelikler. Romanya daki kanuni sistem önem açısından hiyerarşi edilmiştir ve devlet içerisindeki temel kanun Anayasadır (1991 yılında kabul edilmiş ve 2003 yılında referandum yoluyla değiştirilmiştir). Anayasa hükümleri hariç, Romen vatandaşlar ve Romanya sınırları içerisinde bulunan yabancılar, yabancıların rejimi,kanunlara aykırı gelme, eğitim, sivil anlaşmaların, ticari ilişkilerin ve ticari şirketilerin düzenlemesi v.s. gibi farklı alanlarda belli sosyal ilişkileri veya alanları düzenleyen yönetmenliklere uymaları gerekmekte. Bu yasalar ise organik yasa, olağan yasa, hükümet kararları (HG), karanameler (OG), Acil Hükümet kararları (OUG) ce emirler vs gibi sınıflandırılmıştır. Aynı şekilde, aşağıdaki gibi, çok önemli alanlar için, Romanya da (İtalya veya Almanya gibi başka avrupa ülkelerindeki gibi) kanunların içerisine alınmış kararnameler vardır : İş Kanunu işveren ile işçi arasındaki çalışma ilişkileri ile ilgili; Medeni Kanun Ceza Kanunu (kişiler arasındaki meydana gelebilecek ve temel sosyal ilişklieri tehdit eden, genel anlamdaki cezalar ve bunlara ilişkin uygulanabilir cezalar hakkındadır) Vergi Kanunu 11

Romanya da yabancılar rejimini düzenleyen esas belgeler şunlardır: 157/2011 Kanunu bazında 2011 yılında değiştirilip güncelleştirilen, Romanya daki yabancıların rejimi ile ilgili 12 Aralık 2011 tarhli 194 no lu Acil Hükümet Kararı 157/2011 Kanunu bazında değiştirilen Romanya topraklarında yabancıların işe alınması ve atanması ile ilgili 56/2007 no lu Acil Hükümet Kararı Romanya da bit tür himaye veya oturum hakkı elde etmiş yabancıların sosyal entegrasyonu ile ilgili 44/2004 no lu Hükümet Kararnamesi Romanya göçmenlik idaresi Kurumlar, hizmetler ve programlar Romanya da göçmenlik idaresi için sorumluluk merkezi düzeydeki kurumlar (hükümet bünyesi) ve yerel düzeydeki (yerel kamu idaresi makamları ve bağımsız hizmetler) arasında bölünmüştür. Bunlar hem kendi aralarında hem de başka ülkelerdeki benzeri kurumlarla, uluslararası kurumlarla ve romen sivil toplumu ile işbirliğinde bulunmaktadır. Avrupa Birliği politikalarını, ve aynı zamanda kendi ulusal düzeydki öncelikleri ile uyumlu bir şekilde olması şartı ile, romen devleti Göçmenlik ile ilgili Ulusal Stratejiyi ve bunun uygulanması için yıllık faaliyet Planları hayata geçirmektedir. Aynı zamanda başka ülkeler ile imzaladığı çift taraflı anlaşmalar ile, bazı öngörülenleri, Romanya nın, ilgili ülkelerin vatandaşları için uyguladığı önlemleri şahsileştirmektedir. Romen devletinin, Romanya da oturum hakkına sahip veya bu hakkı elde etmek isteyen yabancılara karşı ilgisi, doğrudan hizmetler (gişede), bedava kurslar ve sosyal ve kültürel entegrasyon programları, eğitime ve başka kamu hizmetlerine (tıbbi, sosyal, finansal, v.s) serbest bir şekilde veya para karşılıgı giriş ile tercüme edilmektedir. Romanya Göçmenlik Bürosunun veya hükümet dışı organizasyonların verdiği bu bedava entegrasyon hizmetlerinden yararlanmak için, doğrudan Romanya Göçmenlik Bürosuna başvurabilir veya anılan organizasyonların faaliyetleri hakkında, bu rehberin son bölümünden bilgi edinebilirsiniz. 12

3.2 Temel haklar ve zorunluluklar Bir yabancı olarak Romanya da yasal şekilde bulunduğunuz takdirde, temel hak ve özgürlüklerden yararlanabilirsiniz. Fakat aynı zamanda bazı önemli sorumluluklarınız da vardır. Romanya Anayasası devletin demokratik ve sosyal karakterinden bahsemekte ve aynı zamanda insan haysiyeti, vatandaşların hak ve özgürlükleri, kişiliğin serbest gelişimi, adalet ve siyasi çoğulculuk bu ülkede garanti edip yüce değerleri temsil etmektedir. Dolayısıyla size de, yabancı bir vatandaş olarak, vazgeçilmez bazı temel haklar (anayasa hükümlerine göre) tanınmaktadır. Hicbir engel tanımadan, aşağdaki haklar sizin için de geçerlidir: yaşam ve ruhi ve fiziki bütünlülük hakkı (işbu vatandaşın temel haklarından biri olamakta ve aynı zamanda insanın en doğal hakkıdır. Romanya da idam cezası yasaktır ve hiçbir insan işkenceye veya insanlık dışı veya aşağılayıcı cezalara maruz kalamaz) bireysel özgürlük ve insan güvenliği hakkı; savunma hakkı; yazışmaların gizliliği hakkı; sağlığı koruma hakkı; vicdan ve ifade özgürlüğü. Bazı haklarının yerine getirilmesinde aşağıda belirtilen bazı önemli durumları da göz önünde bulundurmanız gerekmekte: diğer kişilerin haklarını özgürlüklerini ihlal etmemeniz şartı ile, aile ve özel yaşam temel hakkına sahipsiniz. Bilmeniz gereken bir başka şey de yabancı vatandaş olarak, siyasi faaliyet içerisinde bulunma hakkı ve iznininizin olmadığı oy kullanma veya seçilme hakkı. Tabii ki, toplumun bir üyesi olarak, özel durumunuza göre haklarınız var, fakat Romanya da bulunduğunuz süre içerisinde özellikle yürürlükte olan yasaların yerine getirilmesi ile, ahlak, kamu düzenine karşı saygı gibi başka yükümlülükleri de yerine getirmeniz gerekmektedir. Romanya da tanınan temel hak ve özgürlükler hakkında bütün anayasanın öngörüleri İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Romanya nın taraf olduğu diğer antlaşmalara uygun ve buna göre 13

yorumlanmakta ve iç kanunlar ve uluslararası haklar ile ilgili antlaşmalar veya sözleşmeler arasında uyuşmazlık olduğu takdirde, sadece iç yasa hükümlerinin daha olumlu hükümler kapsamadığı durumlarda, uluslararası düzenlemelere öncelik tanımaktadır. 3.3 Romanya Toplumuna Yabancıların Entegrasyonu Romanya da, toplumun özellikleri ile alışmanıza izin vermesi gereken ve kendinizi bunun bir parçası olarak hissetmenizi sağlayacak kanuni ve kurumsal kadro oluşturulmuştur. Sosyal entegrasyon çok boyutlu ve sürekli olan Romanya da bir koruma şekli veya oturum hakkı elde etmiş yabancıların, sosyal dışlamayı önlemek ve mücadele etmek için, ve romen toplumunun şartlarına adapte olmaları için, romen toplumunun ekonomik, sosyal ve kültürel hayatına aktif olarak katılma 1 işleminin nihai ürünüdur. Sosyal engtegrasyon dört boyutun gerçekleşmesini kapsamaktadır: külturel (romen dilini tanıma düzeyinden, Romanya da geçirilen zamandan, kültürel medeniyet değerlerini tanımaktan bahseden) sosyal ( arkadaşlıklar, iki farklı ırktan kişilerin evlilikleri, ayırım yapmama tavırları ile değerlendirilen) ekonomik (çalışma piyasasına, eve, eğitime, sağlık bakımı ve başka hizmetlere giriş olasılığı) kamu görüşü (yabancılar hakındaki görüşü, sosyal ifadeler ve bazı stereotiplerin mevcudiyeti veya yokluğu ile gerçekleşmiş). Romanya da bir oturum hakkı elde etmiş yabancılar istek üzerine, aşağdaki bedava hizmetlerden yararlanabilir: 1. yabancıların romen dili ile alışması amacı ile, Eğitim Bakanlığı ve Romanya Göçmenlik Bürosu işbirliği ile düzenlenen, romen dili kursları 2 ; 2. kültürel kaynaşma toplantıları 3. Romanya daki yabancıların hakları ve bu hakları uygulamak için belirli yöntemler ile ilgili bilgilendirme ve danışma Külturel bağdaşma seanslarının amacı, yabancıları romen gelenekleri, adetleri ve kültürel değerlerine alıştırmak ve romen toplumu hakkında uygulamaya dönük bilgiler vermektedir 3. 1 44/2004 no lu Hükümet Kararının b harfi 2. Maddesine uygun olarak 2 44/2004 no lu Hükümet Kararının 35 2. maddesinin 1. paragrafına uygun olarak 14

Kültürel uyum, bilgilendirme ve danışma hizmetleri Romen Göçmenlik Bürosunun uzman personelleri tarafından bölgesel merkezlerde özel düzenlenmiş alanlarda veya hükümet dışı organizasyonlara alt mukavele ile verilebilir. Yürürlükte olan kanunlara uygun olarak, sadece bir kez kültürel uyum toplantıları ve romen dili eğitimi kurslarından yararlanabilirsiniz. Daha fazla bilgi için bölgesel Romen Göçmenlik Bürosu merkezlerine başvurabilirsiniz. Bu merkezlerle irtibat bilgilerini aşağıdaki link e girerek bulabilirsiniz: http://ori.mai.gov.ro/formatiuni_teritoriale/index/ro. Bir kişinin tamamen topluma entegre olduğunu aşağıdaki durumlarda sayabiliriz: eğer teşhis edilidiği toplumun üyeleri ile, konuk toplumun üyeleri ile ve devlet kurumları ile sosyal bağlar sürdurmekte ise ve durumu sabit ve konuk ülkenin bir vatandaşına benzer şekilde algılamakta ise ve kendini güvende hissedebilmesi için yeterli kültür ve dil bilgilerine sahipse. Sonuç olarak, bu rehberde, sizin romen toplumunun şartlarına alışmanız için, sizin burdaki durumunuzu, faydalandığınız hakları ve uymanız gereken zorunluluklarınızı anlayabilmeniz için, bir temel temsil edebilecek bilgileri bulmanız- ve- neden olmasın- entegre olmanın karmaşık işleminde size yardımcı olabilecek bilgileri bulmanızı ümit ediyoruz. 3 44/2004 no lu Hükümet Kararının 35 1. maddesinin 2. paragrafına uygun olarak 15

OTURUM HAKKI Romanya da bir oturma izni elde etmek, sizin aşagıda bulunan haklardan yararlanabilmeniz için ilk adımdır : calışma, eğitim, tıbbi hizmetler, v.s. Oturma izninin süresinin uzatılması için, bunun geçerlilik süresinin bitiminden en az 30 gün evvel gerekli olan dosyayı vermeniz için, oturma hakkını elde ettikten sonra, süresinin ne zaman dolduğuna bakmanız önemlidir. Romanya daki yabancıların girişleri, oturumları ve çıkışları ve bunların hak ve zorunlulukları, 157/2011 no lu Kanun bazında güncelleştirilen, Romanya daki yabancıların rejimi ile ilgili 194/2002 no lu Acil Hükümet Kararı ile düzenlenmektedir 4 ; Yabancıların Romanya topraklarında işe alınması, aynı 157/2011no lu Kanun bazında güncelleştirilen, 56/2007 no lu Acil hükümet Kararı ile düzenlenmektedir; Romen kanunları yabancıyı romen vatandaşlığı, Avrupa Birliği veya Avrupa ekonomik Alanı üyesi bir başka ülkenin vatandaşlığı, veya İsviçre Konfederasyonu vatandaşlığı olmayan kişi olarak tanımlıyor. Eğer bu kişi kategorisinde bulunuyorsanız, ileride sunduğumuz bilgiler sizin içindir. 4.1. Romanya ya giriş ve çıkış ile ilgili bilgiler Eğer Romanya da oturum için bir belgeniz varsa, aşağdaki haklara sahipsiniz: yurtiçinde serbest dolaşım ve ikametinizi veya evinizi istediğiniz yerde belirlemek; oturum belgesinin geçerliliği süresince ülkeye girmek ve çıkmak; 4 Bu kanunların güncelleşmiş br şekilini Romanya Göçmenlik Bürosunun sitesinde bulabilirsiniz http://ori.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/legislatienationala/121 16

kanunların belirlediği şartlar çercevesinde herhangi bir kamu hizmetinden yararlanmak; Aynı şekilde, aşağdaki sorumluluklarınız vardır: Romanya kanunlarına uymak; Oturma belgesi elde ettiğiniz amacınıza uymak ; evlenmeniz/boşanmanız durumunda, aile bireylerinden birinin doğumu veya vefatı durumunda, vatandaşlığınızı değiştirmeniz veya yeni bir adrese taşınmanız durumunda Romanya Göçmenlik Bürosuna bildirmek; pasaportunuzu değiştirmeniz durumunda veya yeni bir iş yerinde işe girmeniz durumunda bunu Romanya Göçmenlik Bürosuna bildirmek; Bu durumlardan birinde bulunduğunuz zaman, durmunuzda yapılan değişiklikği, olayın meydana gelmesinden sonra 30 gün içerisinde beyan etme zorunluluğunuz vardır. Romanya Göçmenlik Bürosuna beyanda bulunmadığız durumda, 100-500 Ley arası olan bir ceza alabilirsiniz. Romanya ya girebilmeniz için aşağdakilere sahip olduğunuzdan emin olmalısınız: romen devleti tarafından tanımlanan, gümrüğu geçebilmek için bir belge (pasaport, seyahat belgesi, v.s). Eğer bir başka kişinin pasaportunda kayıtlı iseniz, ülkeye sadece o kişi ile birlikte girebilirsiniz. Ülkeye giriş vizesi veya Romanya Göçmelik Bürosu tarafından verilen oturma izni veya Romanya topraklarında oturma veya tranzit geçme hakkı veren herhangi başka bir izin; Ülkeye bir vize bazında girdiğinizde, Romanya da geçinme araçlarını ıspatlayan belgeler (örnek: nakit olarak bir miktar para veya hesap bakiyesi ıspatı, konaklamanızın veya hotel rezervasiyonunun sağlandığını doğrulayan bir davet mektubu, v.s. ). Geçinme araçlarının ıspatı Romanya da oturma iznine sahip olmayanlardan veya romen vatandaşının aile üyelerinden istenmez. Romanya ya girişinizin reddelmesi durumunda, bu reddin açıklamasını içeren yazılı bir belge kabul edeceksiniz. Eğer ülke topraklarından hemen gidemezseniz, 24 saati geçmemesi şartı ile, transit bir bölgede 17

veya aynı rejimli bir merkezde, Polis size geçici konaklama için bir alan sağlayacaktır. Romanya topraklarından çıkış Romanya toraklarından çıkış yaptığınızda, ülkeye son kez girdiğiniz, üzerinde giriş vizesinin bulunduğu ve/veya yurtdısındaki Romanya konsolosluğundan veya büyükelçiliğinden elde ettiğiniz vizenin bulunduğu aynı seyahat belgesini kullanmanız tavsiye edilir. 4.2. Vize Rejimi Vize, yabancı vatandaşa havalimanı tranzitini, belli bir sure için geçici oturum veya tranzit hakkının verilmesi iznidir. Aşağdaki durumlarda vizeye ihtiyacınız yoktur : İkamet hakkını Romanya topraklarında kullanan, Avrupa Birliği / Avrupa Ekonomik Alanı / İsviçre Konfederasyonu da bulunan bir ülkedeki bir vatandaşın aile ferdi olarak, ona eşlik ettiğinizde veya katıldığınızda; Romanya Göçmenlik Bürosu tarfından verilen bir oturum izniniz varsa; Bir AB ülkesinde uzun süreli oturma izniniz varsa; Vatandaşlığınız yok ise ve AB ülkelerinden birinde uzun süreli bir oturum hakkınız var ise; Kısa süreli oturum, uzun süreli oturum vizeniz veya Schengen üyesi ülkelerin, Bulgaristan veya Kıbrısın verdiği oturma izniniz varsa, bu durumda Romanya yı 5 gün için tranzit geçebilirsiniz. Konseyin 539/2001 (CE) Yönetmeliğin II. ekinde bulunan bir ülkenin vatandaşıysanız- Üye ülkelerin dış sınırlarından geçebilmek için vatandaşlarının vizeye sahip olma zorunluluğu olmayan üçüncül ülkeler listesi. (!) Romanya ya giriş vizesi ihtiyacı olmayan kişilerin oturumu 6 ay içersininde 90 günden fazla olamaz. Vizyeye ihtiyacınız olduğu durumlar 539/2001 (CE) Konseyi Yönetmeliğinin I. ekinde Üye ülkelerin dış sınırlarından geçildiğinde vatandaşlarının vizeye 18

sahip olması gereken üçüncül ülkelerin listesi- bulunan bir ülkenin vatandaşıysanız 90 günden fazla bir oturum için giriş yapıyorsanız ve oturma izni isteğinde bulunuyorsanız (İstisna olarak ABD, Kanada ve Japonya vatandaşları Romanya ya giriş vizesi elde etmeleri zorunluluğu olmadan oturum haklarını uzatabilirler). Vize türleri Verilme amacına göre, herbiri değişik özelliklerle, birçok vize türleri vardır: Seyahat amacı Kısa sureli vize ( C) Uzun süreli vize ( D ) diplomatik görev (ilgili ekonomik memurlar ve bunların faaliyetler (D/AE) aile fertleri için) ticari faalieytler turizm (D/AC) ziyaret- romen bir mesleki faaliyetler vatandaşın veya (D/AP) Romanya da oturma işe grime (D/AM) hakkı sahibi olan bir tayin ( D/DT) yabancının daveti üzerine verilen; iş nakliyat spor,kültürel, bilimsel, insani faaliyetler kısa süreli tıbbi tedavi eğitim (D/SD) aile birleşmesi (D/VF) dini faaliyetler (D/AR) bilimsel araştırma faaliyetleri (D/CS) diplomatik vize ve çalışma vizesi (DS) başka amaçlar (D/AS) Giriş sayısı Bir/Birden fazla Bir/Birden fazla Geçerlilik/ Vize geçerliliği süresince Vize geçerliliği Şartlandırmalar genelde Romanya da süresince Romanya da devamlı veya kesintili devamlı veya kesintili olarak toplam 90 gün olarak toplam 90 gün 19

Uzatabilme oturma olanağı vererek, en fazla 6 ay için verilmektedir. Romanya da çok seyahat edenler için birinci günden başlayarak 6 ay içerisinde ülkenin topraklaraında en fazla 90 gün kalabilme olanağı sağlayan, en fazla 5 yıl için geçerli olan kısa süreli bir vize verilebilir. Uzatılamaz. Oturma izni isteğinde bulunmanıza izin vermez. Başka bilgiler Alınma amacı değiştirilemez. oturma olanağı vererek, en fazla 6 ay için verilmektedir Oturm amacının aynı olduğu sürece, uzatılabilir. Bunun bazında bir oturma izni elde edilebilir. Alınma amacı değiştirilemez. Aksi takdirde ülkeyi terkedip yeni bir uzun süreli vize için başvurmanız gerekir. Vizeleri Romanya diplomatik misyonlarından elde edilebilir. Bunların listesini bu internet adresinde bulabilirsiniz: http://www.mae.ro/romanian-missions. Sunmanız gereken evrakların listesi, vatandaşı olduğunuz ülkeye göre değişebilir, bu sebepten dolayı lütfen memleketiniz veya ikamet ettiğiniz ülkenin misyonlarından bizzat bilgi edinin. (!) Eğer Romanya da kısa sureli bir vize ile girmiş olduysanız, herhangi bir anda, ülkede kalmak için mazeretinizin meydana gelmesi durumunda bile oturumunuzu uzatamazsınız (örn: çalışma yeri sözü). Romanya da uzun bir süre kalabilmeniz için, Romanya ya girebilmeniz ve vize 20

başvurusunda bulunduğunuz amaç için bir oturma izni isteyebilmeniz için, memleketinize dönüp, uzun süreli bir vize için başvurmanız gerekir. (!) Yabancı bir vatandaş ile romen bir vatandaş/romanya da oturma hakkı olan bir yabancı arasındaki evlilikler, Romanya topraklarında sadece yabancı vatandaşın geçerli bir oturum hakkına (geçerli uzun süreli vize ile veya oturma izni ile verilen) sahip olması durumunda gerçekleşebilir. 4.3. Romanya da Oturma Izni Romanya ya giriş için vize alma zorunluluğundan muaf kişiler ve uzun süreli vizeye sahip olan kişiler, bir oturma izni elde ederek, Romanya da oturumlarının uzatılmasını isteyebilirler. Bu belge için başvuru sadece aşağdaki şartların yerine getirildiği kanıtını yaptığınız durumda kabul edilecektir: Geçerli bir seyahat belgesine sahipseniz; Romanya da uzun süreli vizenin verilmesi sebebinin aynı amacı için kalacağınızı ıspat edebilirseniz veya oturum amacını ıspatlayabilirseniz (eğer giriş vizesine ihtiyacınız olmamış ise); Romen bir vatandas ile evlendiğinizde,ve romen vatandaşlarının aile ferdleri için geçici bir oturma izni için başvurmak istediğinizde. Romanya da geçici olarak bir oturma hakkını elde etmek veya uzatabilmek için, yasal oturma hakkınızın (geçerli bir vize veya oturma izni) geçerli olduğu süre içerisinde Romanya Göçmelik Bürosuna bir talepte bulunmanız gerekecektir. Doasya nın şu evrakları içermesi gerekmektedir: pasaportun bir kopyası, oturma alanın kanıtı, tıbbi sigortanın kanıtı, izinin verilmesi için gereken ücretlerin makbuzu. Bu evraklardan başka Romanya da oturumunuzun uzatılması isteyinde bulunduğunuz amaca göre, başka ek belgeler de istenilecektir. Hangi evraklara ihtiyacınız olduğunu öğrenmek için, Romanya Göçmenlik Bürosuna başvurabilir veya www.ori.gov.ro sitesinin, AB den olmayan vatandaşlar/romanya da oturum, bir oturum hakkı istemenizin amacı bölümüne girebilirsiniz. Oturma izni üzerinde yazılı olan bilgiler: Yabancı vatandaşın soyadı ve adı Doğum tarihi 21

Memleketi Romanya da ilk oturum belgesi istemi anında yabancı vatandaşlara verilen seri, numara ve KŞN (Kişisel Şahsi Numara). Kişisel şahsi numara, kişinin romen vatandaşlığı elde edip başka Kişisel şahsi numara elde edene kadar geçerli olacaktır. Oturma izninin türü ve yabancının Romanya da ikamet etmesinin amacı Oturum belgesinin verilme tarihi ve son kullanma tarihi Oturum izninin kaybı, çalınması veya zarar görmesi durumunda, 5 günlük bir süre içerisinde Romanya Göcmenlik Bürosunu bilgilendirmek ve yeni bir oturma izni verilmesi başvurusunda bulunmak zorundasınız. Geçici Oturma Izni Kısa sureli oturma izni, Romanya ya girmek için bir vizeye ihtiyacı olamayan üçüncül ülke veya uzun oturum vizesi sahibi olan hergangi bir vatandaş tarafından istenebilir. Bu belge aşağda da bulunduğu gibi birden fazla amaçlar için verilebilir: Geçici oturum izninin türü (amacı) Ekonomik faaliyetler Bu belge için kimler başvurabilir Bireysel veya ailevi ortaklık çercevesinde yapılan ekonomik faaliyetler. Belgenin maximum geçerliliği Belgenin verilmesi için minimum özel şartları 5 1 yıl Iş için işletme izin belgesine sahip olduğunuzun kanıtını ve aylık en az 250 euro miktarında geçinme araçlarına sahip olduğunuzun kanıtını yapıyorsanız. 5 Bunlar bir oturma izni için başvurabilmeniz için yerinde getirmeniz gereken sadece birkaç minimum özel şartlar. Gerekli olan evrakların tam bir listesi için Romanya Göçmenlik Bürosunun verdiği bilgilere bakın. 22