İNSAN VE ÇEVRE İNSAN VE ÇEVRE Ekosistemler Ülkemizdeki Biyolojik Çeşitlilik Ülkemizdeki ve Dünyadaki Çevre Sorunları ve Etkileri Bu ünitede öğrencilerin; Ekosistem, tür, popülasyon ve habitat kavramlarını öğrenmeleri, Biyolojik çeşitliliğin önemini kavramaları, Ülkemiz ve dünyadaki çevre sorunları ile etkilerini anlamaları, Ülkemizde ve dünyadaki nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan canlıların yok olmasının yaratacağı sorunları ortaya koyarak işbirliğine dayalı çözümler üretmeleri amaçlanmaktadır. Bu üniteyi başarıyla tamamlayan her öğrenci; 1. Tür, habitat, popülasyon ve ekosistem kavramlarını örneklerle açıklar. 2. Bir ekosistemdeki canlı organizasyonların birbirleriyle ve cansız faktörlerle ilişkilerini açıklar. 3. Farklı ekosistemlerde bulunabilecek canlılar hakkında tahminler yapar. 4. Ekosistemleri canlı çeşitliliği ve iklim özellikleri açısından karşılaştırır. 347
İNSAN VE ÇEVRE 5. Ekosistemdeki biyolojik çeşitliliği fark eder ve bunun önemini vurgular. 6. Ülkemizde ve dünyada nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bitki ve hayvanlara örnekler verir. 7. Ülkemizde ve dünyada nesli tükenme tehlikesinde olan bitki ve hayvanların nasıl korunabileceğine ilişkin öneriler sunar. 8. Çevresinde bulunan bitki ve hayvanlara sevgiyle davranır. 9. Ülkemizdeki ve dünyadaki çevre sorunlarından bir tanesi hakkında bilgi toplar, sunar ve sonuçlarını tartışır. 10. Dünyadaki bir çevre probleminin ülkemizi nasıl etkileyebileceğine ilişkin çıkarımlarda bulunur. 11. Ülkemizdeki ve dünyadaki çevre sorunlarına yönelik işbirliğine dayalı çözümler önerir. 12. Atatürk'ün çevre sevgisi ile ilgili uygulamalarına örnekler verir. 348
İNSAN VE ÇEVRE EKOSİSTEMLER Günümüzde çevre, insan ve ekosistem kavramlarını bir bütün olarak kullanmaktayız. Çevremizde gördüğümüz akarsular, denizler yer altı suları, bitkiler, hayvanlar ve mikroorganizmalar arasında düzenli bir ilişki vardır. Buna bağlı olarak yaşadığımız çevre, canlı ve cansız varlıkların etkileşimi sonucu meydana gelmiştir. Cansız faktörler ÇEVRE Canlı faktörler Üreticiler Işık CANSIZ FAKTÖRLER İklim Tüketiciler iklim, ışık, sıcaklık, su, toprak ve mineraller çevreyi oluşturan cansız faktörlerdendir. Bu faktörler yarattıkları etkiler sayesinde canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için gereklidir. Örneğin; en büyük ışık kaynağı olan güneş sayesinde bitkiler fotosentez yaparak besin üretirler. Bu besin de diğer canlılar tarafından kullanılır. Ayrıca canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için nem, su, sıcaklık gibi faktörlere ihtiyaç duyarlar. Sıcaklık Su Toprak Mineraller Ayrıştırıcılar Işık: Güneş yeryüzündeki bütün enerjilerin kaynağıdır. Güneş ışığı bitkiler tarafından fotosentez yapmak için kullanılır. Topraktan su ve mineralleri, atmosferlerden de karbondioksiti alan bitki güneş ışığının etkisiyle glikoz ve oksijen üretir. Oluşan glikoz ve oksijeni kullanan canlılar da bu sayede enerji üretir. Sıcaklık: Güneş ışığı, dünyamızın her yerine eşit miktarda ulaşamaz. Dolayısıyla sıcaklık da her yerde aynı ölçüde değildir. Dünyada yaşayan canlılar da bu sıcaklığın dağılışına göre farklı alanlara yayılmıştır. Doğada düşük ve yüksek sıcaklığa göre yaşayan çok çeşitli canlı grupları vardır. Yeryüzünde bulunan farklı bölgelerde farklı sıcaklıklar olması canlıların da farklı ve çeşitli olmasını sağlamıştır. Güneş ışığı Besin Oksijen Su: Su yaşamın en temel gereksinimlerinden biridir. Bütün canlılar yaşamları için suya ihtiyaç duyarlar. Yeryüzünün dörtte üçü suyla kaplıdır. Yağmur, kar, dolu yağışı ile yeryüzündeki su dengesi sağlanır. Her bölgedeki yağış miktarı birbirinden farklıdır. Bitkilerin topraktaki mineralleri alabilmeleri ve fotosentez yapabilmeleri için suya ihtiyaçları vardır. Ayrıca canlıların yapısının büyük bir kısmı da sudan oluşmaktadır. Üreticiler Tüketiciler Toprak ve mineraller: Doğayı oluşturan temel canlılardan olan bitkiler toprakla bağlantılı olarak yaşarlar. Toprakta; su, hava, mikroorganizmalar ve böcekler bulunmaktadır. Ayrıca toprak humus ve minerallerin karışımından meydana gelir. Bitkiler de mineral ihtiyacını topraktan karşılar. İklim: Dünyanın küresel yapıda olması, güneş ışınlarının ve ısının yeryüzündeki farklı bölgelere farklı şekilde gelmesi, nem miktarı, rüzgar ve yağış gibi faktörler iklimi meydana getirir. Yeryüzünde çeşitli iklimler ve bu iklimlere bağlı olarak çeşitli bitki örtüleri görülür. Su Karbondioksit Mineraller Ekosistemdeki üretici ve tüketiciler arasındaki ilişki 349
İNSAN VE ÇEVRE CANLI FAKTÖRLER GÜNEŞ Yeryüzündeki bitkiler, hayvanlar, bakteriler, tek hücreli canlılar ve mantarlar çevreyi oluşturan canlı faktörlerden olup görevlerine göre üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar şeklinde gruplandırılmıştır. Üreticiler (Yeşil bitkiler) Tüketiciler (Otçul hayvanlar) Ayrıştırıcılar (Bazı bakteriler, bazı mantarlar) Yeryüzündeki üreticiler, yeşil bitkiler ve bazı bakterilerdir. Üreticiler fotosentez yaparak besin ve oksijen üretirler. Tüketiciler, üreticilerin ürettiği besinlerle beslenirler. Hayvanlar tüketici canlılardır. Bazı bakteriler ve mantarlar ayrıştırıcı canlılardır. Ayrıştırıcılar topraktaki ölü bitki ve hayvan dokularını parçalayarak hem kendi besin ihtiyaçlarını karşılarlar hem de atıkları diğer canlıların kullanabileceği hale getirirler. Ayrıştırıcı canlılara saprofit (çürükçül) canlılar da denir. Canlı ve cansız faktörler birbirleri ile etkileşim kurarak yaşama alanları oluştururlar. Belirli bir alanda yaşayan bitki ve hayvan toplulukları etkileşim halinde bulundukları cansız çevre ile birlikte ekosistemi oluşturur. Doğal çevredeki canlılar ve bu canlıların canlı ve cansız çevreleri ile olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji denir. Ülkemizdeki Marmara Bölgesi, Tuz Gölü birer ekosistemdir. Ekosistemlerde madde alışverişi söz konusudur. O zaman ekosistemlerde üretici, tüketici ve ayrıştırıcılar arasında bir etkileşim ve madde alışverişi olduğu sonucu ortaya çıkar. Yeryüzünde çok çeşitli ekosistemler bulunur. Göl, çöl, deniz ve ormanlar yeryüzünde yer alan ekosistemlere örnek olarak verilebilir. Peki bu ekosistemlerde hep aynı çeşit canlılar mı yaşamaktadır? Ortak atadan gelen, birbiriyle çiftleştiklerinde verimli döller verebilen ve benzer özelliklere sahip organizmalara tür denir. Bu ekosistemlerde, iklim ve bitki örtüsüne göre çeşitli canlılar yaşamaktadır. Ayrıca ekosistemler populasyonlardan ve canlı türlerinden meydana gelmiştir. Şimdi bir orman ekosistemini inceleyelim. Orman ekosistemini oluşturan üreticiler çeşitli türdeki ağaçlardır. Tüketiciler ise bu ormanda yaşayan hayvanlardır. Bu hayvanlara örnek olarak bitkileri yiyen tavşanları verebiliriz. Bu ekosistemin ayrıştırıcıları da toprakta yaşayan bakterilerdir. Belirli bir alanda yaşayan aynı tür organizmaların oluşturduğu topluluğa populasyon denir. Örneğin; insan populasyonu, kaplan populasyonu, çam populasyonu vb. Peki bu orman ekosistemindeki canlı türleri neler olabilir? Çam, gürgen ağaçları bitki türlerine; tavşan da hayvan türlerine örnek verilebilir. Bu canlıların habitatı ise ormanlardır. 350
İNSAN VE ÇEVRE Bir organizmanın doğal olarak yaşadığı ve üreyebildiği ortama habitat denir. Örneğin; eskimolar kutuplarda yaşar, burası onların habitatıdır. Orman ekosisteminde yer alan bazı bitki türleri Orman ekosisteminde yer alan bazı hayvan türleri Göl ekosistemlerinde, farklı türden canlılar yer almaktadır. Balıklar, çeşitli su yosunları, bitkiler göl ekosistemini oluşturan canlılar arasında bulunur. Burada yaşayan canlıların çeşitliliği; gölün bitki örtüsü, sıcaklığı, ışık miktarı ve derinliği ile belirlenir. Deniz ekosistemleri, yeryüzünün en büyük ekosistemlerinden biridir. Çok çeşitli hayvan ve bitki türleri denizlerde yaşamaktadır. Denizin sıcaklığı, denize gelen ışık miktarı, tuz oranı ve bitki örtüsü denizde yaşayan canlıların çeşitliliğini belirler. Su yosunları (alg) fotosentez yaptığı için üretici olarak görev alır. Balina, yunus, köpek balığı gibi hayvanlar ise tüketicidirler. Göl ekosistemi Deniz ekosistemi Çöl ekosistemlerinde yaşayan canlılar, kurak ve sıcak ortama uyum sağlamışlardır. Burada yaşayan bitkiler kaktüslerdir. Çöl ortamına uyum sağlamak için kaktüslerin yaprakları diken şeklini almıştır. Bunun nedeni kurak iklimin sahip olduğu çölde su kaybını önlemektir. Ayrıca develer de hörgüçlerinde su depo ederek Çöl ekosistemi 351
İNSAN VE ÇEVRE Kendi besinini kendi üreten canlılara ototrof canlı denir. günlerce su içmeden yaşayabilmektedirler. Çöl ekosisteminde yağışın, suyun ve bitki örtüsünün yeterli olmadığını bilmekteyiz. Bu yüzden bitki çeşitliliği bir orman ekosistemine göre oldukça sınırlıdır.en büyük çöl ekosistemi Sahra Çölü'dür. Ekosistemdeki canlılar yaşamlarını nasıl sürdürüyorlar? Otla beslenen hayvanlara otobur (herbivor), etle beslenenlere etobur (karnivor), hem et hem otla beslenenlere ise omnivor adı verilir. Canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için beslenmeleri gerekmektedir. Bu besinleri de bazı kaynaklardan elde ederler. Besin kaynağı olarak bazen bitkiler, bazende hayvanlar kullanılır. Bitkiler fotosentez yaparak kendi besinlerini kendileri üretirler. Hayvanlar ise besinlerini dışardan alırlar. Bazıları etle, bazıları otla bir kısmı da hem et hem de otla beslenirler. İnek, koyun, tavşan otla; aslan, kartal, yılan etle; ayı, domuz gibi canlılar da hem et hem de otla beslenir. Canlılar arasındaki beslenme ilişkisini bir zincirle gösterebiliriz. Bu zincirde yer alan halkalar her bir canlıyı ifade eder. Güneşten alınan enerji, bitkileri yiyen otçul canlılara, otçul canlıları yiyen etçil canlılar yolu ile de bir sürü organizmadan geçerek iletilir. Bu olaya besin zinciri denir. Bu zincirde bir besin aktarımı söz konusudur. Her ekosistem çok sayıda farklı besin zinciri içerir ve bunlar bir araya gelerek besin ağını oluşturur. Yandaki resimde bir besin zinciri oluşturulmuştur. Burada en altta yer alan bitkiler fotosentez yaparak besin ve oksijen üretirler. Bu bitkileri yiyen sümüklü böcek ise besinini hazır olarak tükettiği bitkilerden sağlar. Sümüklü böceği yiyen çekirge enerji ve besin ihtiyacını karşılar. Kır faresi çekirgeyi yiyerek yaşamına devam eder. Besin ağının son halkasını ise kartal oluşturur. Kartal da kır faresini yiyerek enerji ihtiyacını karşılamış olur. Doğada bulunan canlılar birbirlerini yiyerek yaşamlarını sürdürürler. Ekosistemin dengesini koruması için bu gereklidir. Besin halkalarında yer alan bir canlının azalması veya artması diğer canlıları olumlu ya da olumsuz olarak etkiler. Her zaman bir besin zincirinde üreticiler en altta yer alır ve sayıca en fazla olan canlı grubudur. Üreticilerden tüketicilere doğru gidildikçe birey sayısında azalma görülür. Yani doğada yer alan üreticilerin sayısı diğer canlı gruplarına göre daha fazladır. Yandaki besin zincirini inceleyerek siz de kendi örneklerinizle bir besin zinciri oluşturabilirsiniz. Karada yaşayan canlıların oluşturduğu besin zinciri 352
İNSAN ÇEVRE ETKINLIK - 1 Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanlarının yanına (D), yanlış olanlarının yanına (Y) koyunuz. 1. ( ) Üretici, tüketici ve ayrıştırıcılar çevreyi oluşturan canlı faktörlerdir. 2. ( ) Yeşil bitkiler üretici, hayvanlar tüketici, bazı bakteriler ayrıştırıcıdır. 3. ( ) Bitkiler cansız faktörlerden olan mineralleri yaprakları ile alır. 4. ( ) Güneş ışığı hayvanlar tarafından besin yapmak için kullanılır. 5. ( ) Kaktüs bitkisi göl ekosistemi İçerisinde yer alır. 6. ( ) Ortak atadan gelen birbiriyle çiftleşebilen, üreme yeteneğine ve benzer özelliklerine sahip organizmalara habitat denir. 7. ( ) Kendi besinini kendisi üreten canlılara ototrof canlılar denir. 8. ( ) Her ekosistem çok sayıda farklı besin zinciri içerir ve bunlar bir araya gelerek besin ağını oluşturur. 9. ( ) Canlıların yapısının büyük bir kısmı sudan oluşur. 10.( ) Üreticilerin zamanla yok olması ekosistemin bozulmasına yol açmaz. ETKINLIK - 2 Ayrıştırıcılar Üreticiler Tüketiciler Ototrof Tür Habitat Populasyon Işık Otobur Çürükçül Yukarıda verilen kutucuklardaki uygun kelimeleri aşağıdaki uygun boşluklara yazınız. 1. Ortak atadan gelen, birbirleriyle çiftleşebilen, üreme yeteneğine ve benzer özelliklere sahip organizmalara... denir. 2. Topraktaki ölü bitki ve hayvan dokularını parçalayan canlılara... denir. 3. Bir organizmanın doğal olarak yaşadığı ve üreyebildiği ortama... denir. 4.... belirli bir alanda yaşayan aynı tür organizmaların oluşturduğu topluluktur. 5.... güneş ışığını kullanarak fotosentez yapan canlılardır. 6. Kendi besinini kendisi yapan canlılara... canlılar denir. 7.... besinlerini hazır olarak alırlar. 8.... enerjisini kullanarak besin üreten canlılar üreticilerdir. 9. Ayrıştırıcı canlılara... canlılar da denir. 10. O tla beslenen hayvanlara... canlılar denir. 353
İNSAN VE ÇEVRE ETKINLIK - 3 Yukarıda verilen canlı resimlerine bakarak bu canlıların isimlerini uygun olan zincir halkalarına yazınız. A) B) C) 354
İNSAN ÇEVRE ETKINLIK - 4 1. Aşağıda verilen besin zincirinde bulunan boş kutucuklara hangi canlılar yazılabilir? Penguen Su yosunu 2. Koyun Küf mantarı İstavrit Su yosunu Atmaca Bakteri Ot Balina Kartal Kaplan Yukarıdaki kutucuklarda canlı isimleri verilmiştir. a) Buna göre; Canlılardan hangileri üreticidir?... Canlılardan hangileri tüketicidir?... Canlılardan hangileri ayrıştırıcıdır?... b) Yukarıda verilen canlılardan uygun olanlarını kullanarak deniz ve kara ekosistemlerinde yer alan besin zincirlerini oluşturunuz.......... 355
İNSAN VE ÇEVRE ETKINLIK - 5 Yandaki orman ekosistemi ile ilgili aşağıda verilen soruları cevaplayınız. 1. Bu ekosistemde yaşayan canlıları yazınız....... 2. Bu ekosistemde yaşayan canlılardan hangileri üretici, hangileri tüketicidir?...... 3. Bu canlılar bir göl ekosisteminde yaşayabilir mi? Açıklayınız....... Yandaki deniz ekosistemi ile ilgili aşağıda verilen soruları cevaplayınız. 1. Bu ekosistemde yaşayan canlıları yazınız....... 2. Bu ekosistemde yaşayan canlılardan hangileri üretici, hangileri tüketicidir?...... 3. Bu canlılar bir çöl ekosisteminde yaşayabilir mi? Açıklayınız....... 356
İNSAN ÇEVRE ETKINLIK - 6 1. Verilen resimlere bakarak aşağıdaki soruları cevaplayınız. Üzüm yaprağı Su yosunu a) Hangi canlılar orman ekosisteminde bulunur? b) Hangi canlılar besin zincirinin birinci basamağında yer alır? c) Hangi canlılar sadece etle beslenir? d) Hangi canlılar sadece otla beslenir? 2. Yukarıda verilen resimlerdeki canlılar arasında bulunan beslenme ilişkilerini besin zincirleri oluşturarak gösteriniz. Bu besin zincirlerini aşağıda ayrılan boşluklara yazınız............. 357
İNSAN VE ÇEVRE ETKINLIK - 7 Hamsi Çam Kaktüs Ayı Geyik Tavşan Alabalık Kurt Deve Yılan Serçe Söğüt Kertenkele Köpek balığı Kavak Akasya Ahtapot Kurbağa İnek Akrep Yukarıdaki canlıları, aşağıda verilen uygun ekosistem tablosuna yazınız. GÖL EKOSİSTEMİ ÇÖL EKOSİSTEMİ DENİZ EKOSİSTEMİ ORMAN EKOSİSTEMİ 358
İNSAN VE ÇEVRE TEST - 1 1. K canlısı sadece etle, L canlısı otla, M canlısı ise canlı atıkları ile besleniyor. Buna göre K, L, M yerine gelebilecek canlılar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? K L M 4. N M L K Yandaki şekilde K ile gösterilen kavram tür olduğuna göre L,M ve N kavramları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Kartal At Bakteri B) Ayı Geyik Şapkalı mantar C) Şahin Geyik Kurbağa D) Tavşan Aslan Arı A) L: Ekosistem B) L: Populasyon M: Habitat M: Habitat N: Populasyon N: Ekosistem 2. C) L: Populasyon D) L: Habitat M: Ekosistem M: Populasyon N: Habitat N: Ekosistem 5. Tek bir atadan gelen, benzer özelliklere sahip olan ve, çiftleştiklerinde verimli döller üretebilen organizmalardır. Yukarıda resimleri verilen canlılar ile ilgili aşağıda yapılan yorumlardan hangisi doğrudur? Palme Yayıncılık Yukarıda açıklaması yapılan kavram aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Ekosistem B) Populasyon C) Tür D) Habitat A) Aynı tür canlılardır. B) Deve etçil, kaktüs hazır beslenir. C) Aynı habitatta bulunurlar. 6. Su ve CO 2 D) Bulundukları populasyonlar aynıdır. X canlısı Y canlısı O 2 ve Besin 3. Orman Göl Çöl Kutup bölgesi Deniz Okyanus Yukarıda verilenlerden kaç tanesi ekosisteme örnektir? A) 6 B) 5 C) 4 D) 3 Yukarıdaki şemaya göre X ve Y yerine gelebilecek canlılar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? X Y A) Gül bitkisi Papatya B) Çam Tavşan C) Fare Çam D) Su yosunu Hamsi 359
İNSAN VE ÇEVRE 7. Belirli bir bölgede yaşayan ve aynı türden bireylerin oluşturduğu topluluğa popuasyon denir. D Y TEST - 1 9. Her habitatta aynı çeşit canlılar bulunur. Burcu Her habitatta yer alan canlı sayısı birbirine eşittir. Ortak bir atadan gelen, benzer özelliklere sahip olan ve birbirleriyle çiftleşerek verimli döller üretebilen organizmalara habitat adı verilir. Yeryüzünün en büyük ekosistemlerinden biri deniz ekosistemidir. Umut Habitatlar ekosistemlerden daha büyük alanlar kaplar. Bora D Y D Y Yukarıdaki öğrencilerden hangisinin söylediği ifade yanlıştır? A) Yalnız Burcu B) Burcu ve Bora C) Bora ve Umut D) Burcu, Bora ve Umut Yukarıdaki ifadeleri doğru ise D, yanlış ise Y olarak değerlendirerek ilerleyen Simge hangi hayvana ulaşılırsa doğru olur? A) B) 10. 1 2 C) D) Palme Yayıncılık 3 4 8. Fare, ot, yılan, akbaba Yukarıda resimleri verilen ekosistemlerden hangisinde canlı çeşitliliği en azdır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Yukarıda verilen canlılar yandaki besin piramidine doğru bir şekilde yerleştirilirse alttan 3. sırada hangi canlı yer alır? A) Fare B) Ot C) Yılan D) Akbaba 11. Aşağıda verilenlerden hangisi bir populasyona örnek verilebilir? A) Çölde yaşayan canlılar B) Hazar denizindeki balıklar C) Karadenizdeki ağaçlar D) Avustralyadaki kangurular 360
İNSAN VE ÇEVRE TEST - 2 1. Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin söylediği populasyon örneğidir? A) B) Ezgi Nilay Gölbaşı ilçesindeki ağaçlar. Kuşadasındaki kuşlar. 3. X canlısı fotosentez yapıyor. Y canlısı X ile besleniyor. Z canlısı Y ile besleniyor. T canlısı hem Y hem de Z ile besleniyor. Yukarıda beslenme şekilleri verilen canlıların oluşturduğu besin zincirinin en sonunda hangi canlı yer alır? A) X B) Y C) Z D) T C) Afrika da yaşayan memeli hayvanlar. 4. K canlısı sadece etle beslenen bir canlıdır. D) Emre Muğla da yaşayan caretta kaplumbağaları. L canlısı kendi besinini kendi üretiyor. M canlısı ölmüş bitki ve hayvan artıklarını ayrıştırıyor. Umut Buna göre, yukarıda özellikleri belirtilen K, L, M canlıları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? K L M Palme Yayıncılık A) Aslan Çam ağacı Çürükçül bakteri B) Keçi Ot Mantar C) Geyik Çam ağacı Su yosunu D) Kartal İnek Çürükçül bakteri 2. Aşağıda verilen canlılardan hangisi kendi besinini yapamaz? A) B) 5. Işık Bitki Yer solucanı Ardıç kuşu Atmaca Çilek C) D) Gül Maydanoz Şapkalı mantar Yukarıdaki besin zinciri ile ilgili verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Atmaca tüketicidir. B) Ardıç kuşu yer solucanıyla beslenir. C) Yer solucanı bitkiyi yiyerek beslenir. D) Atmacanın sayısının azalması, ardıç kuşunun da azalmasına yol açar. 361
İNSAN VE ÇEVRE TEST - 2 6. Havuç Tavşan? 10. Atmaca Yukarıdaki besin zincirinde tavşandan sonraki? yerine aşağıda verilen canlılardan hangisi gelebilir? A) Çekirge C) İnek 1. Orman B) Yılan D) Çam 2. Çöl 7. 1. K: Bakteriler L: Otçul hayvanlar Güneş enerjisini doğrudan kullanıp besin üretebilen canlılardır. 2. 3. Deniz Ölmüş bitki ve hayvan artıklarını ayrıştırırlar. 3. M: Bitkiler 4. Kutup Bitkilerle beslenen canlılardır. Yukarıda bazı canlı grupları ve özellikleri verilmiştir. A) 1 K B) 1 L C) 1 M D) 1 M 2 M 2 K 2 K 2 L 3 L 3 M 3 L 3 K 3 Deniz, orman, çöl vb. çeşitleri vardır. Yukarıda ekosistemlerle ilgili verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Aşağıda verilenlerden hangisi üreticiler tarafından fotosentez sırasında kullanılmaz? A) Oksijen C) Güneş ışığı 362 A) 1 B) 1 C) 1 D) 1 2 2 2 2 3 3 3 3 4 4 4 4 Belli sınırları vardır. 4 İçinde sadece aynı tür canlılar yer alır. Yukarıda bazı ekosistemlerin isimleri ve bu ekosistemlerde yaşayan canlıların resimleri verilmiştir. Buna göre, ekosistem ve canlıların eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 2 1 Canlı ve cansız varlıklar bir arada bulunur. 9. Palme Yayıncılık Buna göre aşağıda yapılan eşleştirmelerden hangisi doğrudur? 8. Canlılar Ekosistemler B) Glikoz D) Karbondioksit 11. K L M N O Yukarıda verilen besin zincirinde M canlı sayısının artması, hangi canlıların sayısının artmasına yol açar? A) K ve L C) N ve O B) K, N ve O D) L, N ve O 12. Aşağıda verilenlerden hangisi ototrof canlıdır? A) İnsan C) Çam B) Fare D) Yılan
İNSAN VE ÇEVRE ÜLKEMİZDEKİ BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK Ekosistemlerin çeşitliliği arttıkça canlıların çeşitliliği de artar. Canlı çeşitliliği arttıkça habitat, tür ve çeşit sayısı da fazlalaşır. Bir bölgedeki hayvan ve bitki türleri ile beraber çeşitlerinin sayısı ne kadar artarsa biyolojik çeşitlilik de o kadar artar. Her ekosistemde biyolojik çeşitlilik birbirinden farklıdır. Çünkü ekosistemlerin iklimi, bitki örtüsü bu canlı çeşitliliğini etkiler. Biyolojik çeşitlilik sayesinde ekosistemler dengede kalır. Peki; ekosistemlerin dengesini neler bozar? Nüfusun hızlı artışı, doğal kaynakların bilinçsiz kullanılması, bitki ve hayvan türlerinin yok olması, habitatların kaybolması ekosistemlerin dengesinin bozulmasına neden olmaktadır. Canlıların nesillerinin tükenmesi biyolojik çeşitliliğin azalmasına neden olmaktadır. Anadolu leoparı, Asya fili, Kafkas öküzü, kunduz, pars kaplanı, Mersin balığı ülkemizde yaşamış ve nesli tükenmiş canlılardır. Ayrıca dinozor, mamut, moa gibi canlılar ise Dünya'da nesli tükenmiş olan canlılardır. Kelaynaklar, deniz kaplumbağaları, alageyikler, Akdeniz foku, bozayı, tepeli pelikan kuşu, kardelen çiçeği, göl soğanı, orkide, ters lale nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan canlılardan bazılarıdır. Bitki ve hayvan nesillerini korumak için ekosistemlerin de dengeli olması gerekir. Doğal kaynakları bilinçli kullanmak, nüfus artışını düzenlemek, bitki ve hayvanları korumak ekosistemleri dengede tutacaktır. Böylece bitki ve hayvan nesilleri korunup biyolojik çeşitliliğin azalması engellenecektir. Ülkemizin her bölgesinde bitki ve hayvan çeşitleri farklılık gösterebilir. Bunun nedeni iklim, bitki örtüsü gibi etkenlerdir. Çevrede bulunan üreticiler yani bitkiler ne kadar çok ve çeşitli ise diğer canlılar da buna bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Bu yüzden bitki ve hayvan türlerinin sayısının fazla olması o bölgedeki doğal zenginliğin göstergesidir. Ülkemizde ve dünyada nesli tükenme tehlikesi altında olan bazı hayvan türleri 363
İNSAN VE ÇEVRE Havada bulunan gazlar ve oranları Azot %78 Oksijen %21 Argon %0,93 Karbondioksit %0,03 Diğer gazlar %0,04 ÜLKEMİZDEKİ ve DÜNYADAKİ ÇEVRE SORUNLARI ve ETKİLERİ Dünyamızı ve ülkemizi tehdit eden çevre sorunlarını az çok hepimiz biliyoruz. Çevre sorunları zamanla ekosistemleri bozmakta ve canlıların hayatını tehdit etmektedir.ekosistemlerin bozulmasındaki en büyük faktör insandır. Teknolojiden yararlanmaya ve doğal kaynakları bilinçsizce kullanmaya başlayan insanlar doğanın dengesini bozarak çevre sorunlarını ortaya çıkarmışlardır. Çevre Sorunları Bacalardan çıkan dumanlarla kirlenmiş hava Kömür, doğalgaz, gazyağı, odun ve kömür yataklarının yakılması sonucu karbondioksit çıkışı olur. Hava Kirliliği: Havanın doğal yapısını değiştiren her etken hava kirliliğine yol açar. Taşıtlar, sanayi ve endüstri tesisleri, aşırı kentleşme hava kirliliğinin nedenleri arasındadır. Hava kirliliği deyince sera etkisi, asit yağmurları ve ozon tabakasının delinmesi akla gelir. İnsanların yol açtığı hava kirliliğinin en kötü sonuçlarından biri de asit yağmurlarıdır. Bu yağmurlar fosil yakıt atıklarının doğal su çevrimine karışması ile meydana gelir. Asit yağmurları ormanların yok olmasına ve insanların sağlığının bozulmasına yol açmıştır. Asit yağmurlarını engellemek için elektrik üreten santrallerin bacalarına ve araçların egzoz borularına filtre takılmalıdır. Hava kirliliğinin bir başka sonucu da sera etkisidir. Atmosferdeki karbondioksit sera etkisiyle Güneş'in yaydığı ısıyı tutar ve yeryüzünün ısınmasında büyük rol oyar. Sanayileşme sonucu fosil yakıt kullanımının artması, atmosferdeki karbondioksit oranının büyük oranda yükselmesine sebep olmuştur. Sera etkisiyle Dünya'nın sıcaklığı yükselmektedir. Isınma sonucunda da buzullar erimeye, okyanuslardaki su seviyesi yükselmeye başlamıştır. Hava kirliliğine neden olan gazlar ozon tabakasının da incelmesine neden olmaktadır. Ozon tabakasının incelmesi bitki ve hayvan türlerini olumsuz etkilemekte, biyolojik çeşitliliği azaltmaktadır. Su kirliliği: Sanayi atıkları, tarım ilaçları, doğal ve yapay gübreler suyun kirlenmesine neden olmaktadır. Doğal olarak da suyun kirlenmesi tüm canlıların hayatını tehlikeye sokmaktadır. İnsanların yakalandığı bazı bulaşıcı hastalıklar ise bu kirli sulardan bulaşmaktadır. Ayrıca petrol ve yağların çevreye yayılması sonucu da su kirliliği meydana gelmektedir. Atıklarla kirlenmiş su 364
İNSAN VE ÇEVRE Su kirliliğini önlemek için; sanayi kuruluşları yerlerinden yerinden uzak olmalı, sanayi tesisleri tarafından arıtma tesisi kurulmalı ve atık maddeler mutlaka toplanmalıdır. Toprak kirliliği: Tarımda kullanılan ilaçlar, plansız kentleşme, kullanılan gübreler, sanayi atıkları ve erozyon toprağın kirlenmesine yol açar. Kirlenen toprakta verim düşer. Kirli topraktaki zehirli maddeleri bitkiler kökleriyle topraktan alırlar. Bu bitkileri yiyen hayvanlar da zehirli maddeleri vücutlarında biriktirirler. Hayvanları yiyen insanlara da zehirli maddeler geçer. Ayrıca toprak kirliliğinden dolayı toprak içinde bulunan mikroorganizmalar da ölür. Toprak erozyonu, toprağın yüksek verimli üst tabakasının yağmur ve rüzgar etkisiyle kaybolması sonucu ortaya çıkar. Toprak kirliliğini önlemek için; sanayi atıkları toprağa verilmemeli, tarım araçları ve gübreleme doğru kullanılmalı, ağaç dikilmeli, ormanlar korunmalı ve verimli tarım alanlarına sanayi tesisleri kurulmamalıdır. Orman yangınları, kaçak yapılaşma, ağaçların bilinçsizce kesilmesi yüzünden ormanlar yok olmaktadır. Bu yok olma sonucunda ekosistemlerin dengesi bozulmakta ve canlı türleri yok olmaktadır. Çevre Sorunlarının Çözülmesi World Wide Fund for Nature (Uluslararası Doğa Fonu) 1961 yılından beri doğal yaşamın ve yaşam alanlarının korunması için mücadele eden bir kuruluştur. Bahsettiğimiz pek çok çevre sorunu çözüm beklemektedir. Bu sorunlar için alınabilecek önlemleri inceleyelim. Elektrik santrallerine ve motorlu araçlara filtre takılmalıdır. Yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalıdır. Tarımda kullanılan kimyasal maddeler yerine doğal maddeler kullanılmalıdır. Kentlerde ve kırsal alanlarda daha fazla doğal yaşam alanları oluşturulmalıdır. Kloroflorokarbon, ozon tabakasının delinmesine neden olduğu için kullanımı yasaklanmalıdır. Şişe, kağıt gibi maddelerin geri dönüşüm için biriktirilmesi ve geri dönüşüm kutularına atılması gerekmektedir. Bu önlemlere her birey duyarlı olursa çevre sorunlarının çözümü gerçekleşecektir. Böylece dengeli ve sağlıklı bir çevre oluşacaktır. 365
İNSAN VE ÇEVRE ETKINLIK - 8 1. Aşağıda verilen soruları kısaca cevaplayınız. a) Orman ekosisteminde yaşayan canlılara hangi örnekleri verebiliriz? b) Ekosistemlerin dengesini neler bozar? Kısaca açıklayınız. c) Dünya'da ve ülkemizde nesli tükenen canlılar hangileridir? d) Bitki ve hayvan nesillerini korumak için neler yapabiliriz? 2. Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanların yanına (D), yanlış olanların yanına (Y) yazınız. a. ( ) Hayvan ve bitki türlerinin, sayısının azalması ekosistemleri etkilemez. b. ( ) Ekosistemlerin bitki örtüsü ve iklimi canlı çeşitliliğini etkiler. c. ( ) Canlıların nesillerinin tükenmesi biyolojik çeşitliliği azaltır. d. ( ) Ekosistem çeşitliliği arttıkça ekosistemlerdeki tür ve habitat çeşitliliği de artar. e. ( ) Deniz kaplumbağaları ve kelaynaklar nesli tükenmekte olan canlılar arasındadır. 366
İNSAN ÇEVRE ETKINLIK - 9 Azot Sera etkisi Asit yağmurları Oksijen Toprak kirliliğine Küresel ısınmadan Erozyon Karbondioksit Hava kirliliğine Yukarıda verilen kutucuklarda bulunan kavramları aşağıdaki uygun boşluklara yazınız. 1. Plansız kentleşme, tarımda kullanılan ilaçlar, sanayi atıkları ve erozyon... neden olur. 2. Havada %0,03 oranında... bulunur. 3. Fosil yakıt artıklarının doğal su çevrimine katılmasıyla... oluşur. 4. Su ve rüzgar gibi faktörlerin etkisi ile toprağın verimli olan üst kısmının aşınmasına... denir. 5.... dolayı kutuplardaki buzullar eriyerek, deniz seviyesi yükselecek ve karasal alanlar sular altında kalacaktır. 6. Havada %21 oranında... bulunur. 7. Atmosferdeki karbondioksit... ile Güneş'in yaydığı ısıyı tutar ve yeryüzünün ısınmasına yol açar. 8. Havanın %78'ini... oluşturur. 9.... neden olan gazlar ozon tabakasının da incelmesine neden olmaktadır. Aşağıdaki soruları kısaca açıklayınız. 1. Küresel ısınma nelere yol açar? Yazınız. 2. Toprak kirliliğinin nedenleri nelerdir? 3. Doğada gerçekleşen hangi olaylar sonucunda karbondioksit çıkışı olur? Kısaca açıklayınız. 367
İNSAN VE ÇEVRE KARMA TEST - 1 1. (1)Bir bölgedeki bitki ve hayvan türleri ile beraber çeşitlerinin sayısı ne kadar artarsa biyolojik çeşitlilik de o kadar artar. (2) Her ekosistemdeki biyolojik çeşitlilik birbirinden farklıdır. (3) Ekosistemlerdeki iklim ve bitki örtüsü canlı çeşitliliğini etkilemez. (4) Nüfusun hızlı artışı, doğal kaynakların bilinçsiz kullanımı bitki ve hayvan türlerinin yok olmasına sebep olur. 3. Simge Elektrik santrallerine ve motorlu araçlara filtre takılmalıdır. Tarımda kullanılan kimyasal maddeler yerine doğal maddeler kullanılmalıdır. Yukarıda verilen numaralandırılmış cümlelerden hangisi yanlıştır? Yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalıdır. Berk A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 Figen 2. Yukarıdaki öğrencilerden hangileri çevre sorunlarının çözümleri ile ilgili doğru bilgi vermişlerdir? A) Yalnız Simge Fare Yılan B) Simge ve Figen C) Figen ve Berk D) Simge, Figen ve Berk Buğday Baykuş Yukarıdaki canlılardan oluşabilecek besin zinciri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Palme Yayıncılık 4. (1) (2) (3) Kelaynak Alageyik Deniz kaplumbağası Yukarıda verilenlerden hangileri Türkiye'de nesli tükenme tehlikesi olan canlılardır? A) Yalnız 1 B) 1 ve 2 C) 2 ve 3 D) 1, 2 ve 3 B) 5. Fosil yakıtların (petrol, kömür, doğalgaz) kullanımının artması...x... meydana getirir. C) Yukarıda X ile gösterilen yere aşağıdaki kavramlardan hangisi gelmelidir? A) Erozyon D) B) Küresel ısınma C) Ekosistem D) Besin zinciri 368
İNSAN VE ÇEVRE KARMA TEST - 1 6. 1 2 8. Yılan Atmaca Kurbağa 3 Tavşan Ot Böcek Yukarıda verilen resimlerle ilgili olarak; I. 1 2 3 4 numaralı resimde türe örnek verilmiştir. Yukarda bir besin ağı gösterilmiştir. Buna göre; 1 II. 2 numaralı 3 resim 4 habitatı anlatmak istiyor. 1 2 III. 3 numaralı 4 resimde orman ekosistemi gösteril- En çok canlı ile beslenen atmacadır. Atmaca etle beslenir. miştir. verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III Palme Yayıncılık Osman Berfu Tavşan ve böcek otla beslenir. Gökçe Emirhan Tavşan ot böcek kurbağa bir besin zinciri oluşturur. öğrencilerden hangisinin söylediği ifade yanlıştır? A) Osman B) Gökçe C) Berfu D) Emirhan 7. Küresel ısınma sonucunda buzul sayısı artacak ve deniz seviyesi azalacak. İdil Küresel ısınma doğadaki bitki çeşitliliğini olumsuz etiler. Okan Erdem Küresel ısınma atmosferdeki oksijen artışının bir sonucudur. Yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin yaptığı yorum yanlıştır? A) Yalnız İdil B) İdil ve Okan C) Erdem ve Okan D) İdil, Erdem ve Okan 9. p Hatay Samandağ'da yaşayan kral kelebekleri Rize'de yetişen şimşir ağaçları Karadeniz'de yaşayan istavrit balıkları u Kutuplarda yaşayan hayvanlar. Yukarıda verilenlerden hangisi populasyona örnek olamaz? A) p B) C) D) u 369
İNSAN VE ÇEVRE KARMA TEST - 2 1. Güneş ışığı Üretici X Y Z T Tüketici Yukarıdaki şemada üretici ve tüketicilerin ürettikleri ve kullandıkları maddeler X, Y, Z, T ile gösterilmiştir. Buna göre X, Y, Z, T yerine gelebilecek kavramlar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) X: Karbondioksit B) X: Besin Y: Su Y: Oksijen Z: Oksijen Z: Karbondioksit T: Besin T: Su 3. Aşağıdaki tabloda bir ekosistemde yer alan X, Y, Z, T türlerindeki hayvanların doğum ve ölüm oranlarının yüzde değerleri verilmiştir. Doğum oranı (%) X Y Z T 25,2 10,5 39,5 41,3 Ölüm 21,6 5,5 4,4 39,7 oranı (%) Buna göre hangi hayvan türündeki populasyon artışı en fazladır? A) X B) Y C) Z D) T C) X: Oksijen D) X: Su Y: Karbondioksit Y: Karbondioksit Z: Besin Z: Besin T: Su T: Oksijen Palme Yayıncılık 2. Ege Koyun, serçe, çekirge, geyik İrem Kaplan, arı tavşan, fare 4. I. Fosil yakıtların kullanıldığı fabrika bacalarından ve araba egzozlarından çıkan gazlar havadaki su molekülleri ile birleşerek asit yağmurlarını oluşturur. Kaplumbağa, atmaca, kedi, çekirge Fare, kurbağa, aslan, yılan II. Fosil yakıtlar kullanılması ve ormanlık alanların azalması sera etkisini arttırır. Sezen Arda Yukarıdaki öğrencilerden hangisinin söylediği canlıların tümü sadece otla beslenir? A) Ege B) İrem C) Sezen D) Arda Hava kirliliğine sebep olan gazlar atmosferdeki ozon tabakasının incelmesine ve III. delinmesine sebep olmaktadır. Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III 370
İNSAN VE ÇEVRE 5. KARMA TEST - 2 7. Fosil yakıt atıklarının doğal su çevrimine katılması sonucu meydana gelir. Büşra Öğretmen Sevgi Öğretmen bir ekosisteme ait olan yukarıdaki resmi öğrencilerine gösteriyor. Buna göre resimle ilgili olarak; Büşra Öğretmen'in açıklamasını yaptığı kavram aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I. Ekosistemde kendine özgü canlılar yaşar. A) Sera etkisi B) Toprak kirliliği II. Ekosistemde etçil canlılar bulunmaz. C) Küresel ısınma D) Asit yağmurları III. Ekosistemde otçul canlılar yer alır. IV. Çölde yaşayan canlıların çeşitliliği bu ekosisteme göre daha fazladır. verilen ifadelerden hangileri yanlıştır? A) I ve II B) II ve IV C) I, III ve IV D) I, II, III ve IV Palme Yayıncılık 8. Aşağıda bir ekosistemde yaşayan canlılar verilmiştir. 1. Kurbağa 2. Ot 3. Cırcır böceği 4. Baykuş Buna göre, hangi öğrencinin oluşturduğu besin zinciri doğrudur? 6. Ot Tarla faresi Yılan Kartal A) I II III IV : 2 1 3 4 Yukarıdaki örnekte bir ekosistemde yaşayan canlılar arasındaki bulunan besin zinciri gösterilmiştir. B) Buna göre bu canlıların beslenme şekilleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? : 2 3 1 4 Üretici Otçul Etçil C) A) I II III ve IV : 3 2 1 4 B) I II ve III IV C) I ve II III IV D) I III II ve IV D) : 1 2 3 4 371
İNSAN VE ÇEVRE KARMA TEST - 3 1. Kimi hayvanlar hem diğer hayvanları hem de bitkileri yiyerek beslenir. Örnek; aslan ve ayılar Miray Otçullar, tavşan ve salyangoz gibi sadece bitkilerle beslenen hayvanlardır. Sunay Tüketiciler ölü hayvan ve bitkileri ayrıştırarak minerallere ve humusa dönüştürürler. Sevgi Yukarıdaki öğrencilerden hangilerinin yaptığı yorum doğrudur? A) Yalnız Miray B) Yalnız Sevgi C) Sevgi ve Sunay D) Miray ve Sunay 3. Avustralya da bir çiftliğe dışarıdan 24 tane tavşan getiriliyor. Çevrede bu tavşanları avlayacak tilkiler bulunmadığı için sayılarında çok miktarda artış oluyor ve yerli hayvanların yiyecekleri azalıyor. Yukarıda anlatılan olayla ilgili olarak; I. Ekosistemin doğal dengesi bozulmuştur. II. Tavşanlar bitkileri yediği için diğer hayvanların sayılarında azalma görülür. III. Ortamda tilkiler olsaydı ortamdaki diğer hayvanların yiyecekleri azalmazdı. yapılan yorumlardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III Palme Yayıncılık 4. 1. 2. 2. Havada bulunan gazlar Oranları (%) 3. 4. X 0,03 Y 21 Z 78 Yukarıdaki tabloda havada bulunan bazı gazlar ve oranları gösterilmiştir. Buna göre X, Y ve Z ile gösterilen yerlere gelebilecek gazlar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) X: Oksijen B) X: Karbondioksit Y: Karbondioksit Y: Azot Z: Azot Z: Oksijen C) X: Karbondioksit D) X: Azot Y: Oksijen Y: Karbondioksit Z: Azot Z: Oksijen 5. 6. Yukarıdaki canlıların numaralarını kullanarak yapılan besin zinciri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 4ª2ª5ª3ª6ª1 B) 5ª4ª2ª6ª1ª3 C) 5ª4ª2ª3ª1ª6 D) 4ª2ª5ª3ª1ª6 372
İNSAN VE ÇEVRE KARMA TEST - 3 5. Aşağıda bir deniz ekosisteminde yer alan besin zinciri gösterilmiştir. 7. Kendi besinini kendi üretemeyen canlılar üreticilerdir. Bitkisel plankton Hayvansal plankton Besin zincirleri üreticiler ile başlar. 6. Mürekkep balığı Fok balığı Köpek balığı Buna göre mürekkep balığının sayısı artarsa aşağıda yapılan yorumlardan hangisi doğru olur? A) Hayvansal plankton sayısı artar. B) Köpek balığı sayısı azalır. C) Fok balığı sayısı artar. D) Bitkisel plankton sayısı azalır. 1000 800 hayvan sayısı Otçullar 1. dereceden tüketicidir. Ayrıştırırıcılar ölmüş bitki ve hayvan atıklarını parçalar. Ege yukarıdaki cümlelerin başına doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazıyor. Buna göre Ege'nin cevabı aşağıdakilerden hangsinde doğru verilmiştir? A) Y B) Y C) D D) D D D D Y D D D Y Y Y D Y 600 8 400 200 1990 1995 2000 2005 2010 Yıllar Palme Yayıncılık Kedi Şahin ( : Keklik : Çekirge) Yukarıda 1990-2010 yılları arasında bir ekosistemde yaşayan çekirge ve keklik sayılarındaki değişimi gösteren bir grafik verilmiştir. Buna göre hangi öğrencinin yaptığı yorum yanlıştır? A) 1990-1995 yılları arasında çekirge sayısında artış olmuştur. B) C) D) 2000 yılında çekirge sayısı keklik sayısından fazladır. Çekirge sayısı azaldığında keklik sayısı da azalır. 2005 yılında keklik maksimum değerine ulaşmıştır. Ot Fare Yukarıdaki besin piramidinde besin zinciri oluşturan canlılar gösterilmiştir. Buna göre; : Ot oksijen üretir. p : Fare sayısının azalması kendi sayısının da azalmasına sebep olur. : Kedi etçil bir hayvandır. t : Şahin sayısının artması kendi sayısının da artmasına neden olur. verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) B) p C) D) t 373
İNSAN VE ÇEVRE ÜNİTE SONU YAZILI SORULARI 1. Ekosistemi oluşturan cansız faktörler nelerdir? 4. Otçul (herbivor) hayvanlara 5 tane örnek veriniz. 5. Aşağıda verilen canlıları kullanarak besin zinciri oluşturunuz. 2. Ekosistemi oluşturan canlı faktörler nelerdir? Atmaca Palme Yayıncılık Ot Kurbağa Yılan Çekirge 3. Etçil (karnivor) hayvanlara 5 tane örnek veriniz. 6. Su kirliliğini önlemek için neler yapılabilir? 374
İNSAN VE ÇEVRE 7. Populasyon nedir? Örnekler veriniz. 10. Sera etkisi hava sıcaklığını nasıl etkiler? 8. Deniz ekosisteminde yaşayan üretici ve tüketici canlılara örnekler veriniz. 11. Erozyona neden olan etkenler nelerdir? Kısaca açıklayınız. Palme Yayıncılık 9. Ozon tabakasının incelmesi nelere yol açabilir? Kısaca açıklayınız. 12. Bir ekosistemdeki tüm ayrıştırıcı canlılar yok olursa ne gibi durumlar ortaya çıkar? Açıklayınız. 375
İNSAN VE ÇEVRE BİL - BUL A R B E S İ N Z İ N C İ R İ V S Ç C H D F A J E J K M N P Y Z Ö L E R T S Z K L J L O Ö I O L A R M Ü İ K O R F H I Ğ S Y E R A Ğ K T V S D D E A G E N K T A G E Y Y İ Ö B N C Ç R D O S Ü H T A H S S İ T T H A E S F R R İ Ğ U T S Ş R A P E N İ E E N C M Y E H V B V I T T S E T D İ U B M İ İ R Y Y K R T T İ P O R M R T D E T E İ İ E R C B L U L A P M İ M Ö S T M İ İ U Ş N T U R Ö F İ Z İ V İ P O P U L A S Y O N E K U A V A Y R I Ş T I R I C I S V Aşağıda verilen terimler yukarıdaki bulmacada gizlenmiştir. Gizlenen bu terimleri bulunuz. EKOSİSTEM ÇÖL EKOSİSTEMİ ÜRETİCİ TÜR BESİN ZİNCİRİ SERA ETKİSİ HABİTAT BESİN AĞI TÜKETİCİ POPULASYON ASİT YAĞMURU AYRIŞTIRICI 376