1 I. GİRİŞ : Yemek çeki ve özel kart kullanımı günümüzde Gelir Vergisi Kanunu nun 23/8 inci maddesinde yer alan ücret istisnası dahilinde yoğunluk kazanmıştır. İşletmeler, personellerinin yemek hizmetini bünyelerinde gidermek yerine, aylık olarak belli tutarlarda yemek çeki veya özel kart limiti belirleyerek zaman ve kaynak tasarrufunu amaçlamaktadırlar. Ülkemizde yemek çeklerinin kullanımına 1992 yılında başlanmış 1995 yılındaki yasal düzenlemeler ile kullanımı yaygınlaşmıştır. Özellikle çok sayıda şubesi ve çalışanı olan, işletme bünyesinde çalışanlarına yemekhane hizmeti sunamayan şirketler (bankalar, sigorta şirketleri vb.) bu uygulamaya rağbet etmektedirler. Yine, 1997 yılından itibaren de yemek kartları kullanılmaya başlanmış, önceleri dip koçanlı çekler şeklinde olan kullanım; günümüzde elektronik kart biçimine dönüşmüştür. II. YEMEK ÇEKİ UYGULAMASI VE SİSTEMİ: A) Yemek Çeki Uygulamaları ve Tanımı : Yemek çekleri, anlaşmalı hizmet işletmelerinde verilen yemek hizmetine ilişkin bedellerin ödenmesinde; işverenlerce istihdam edilen personelin yemek ihtiyacının karşılanması amacıyla kullanılmaktadır. Yemek çekiyle sunulan hizmette; çeki düzenleyen firma bu çekleri pazarlamakta, ticketrestaurant sistemine üye kuruluşlar dahilinde yemek hizmetinden yararlanma konusunda çek kullanıcısına (müşteriye) taahhütte bulunmaktadır. Bu kapsamda, Yemek çeki ve kuponları; bir kısım işyerleri ile bu işyerlerinde çalışan personelin yiyecek ihtiyaçlarının işyerine ait tesisler dışında, nakit para yerine, üzerinde değeri yazılı bulunan ve bu değer üzerinden hamiline para ödemeksizin, sisteme üye işyerlerinde yemekten yararlanma olanağı veren ve yalnızca yemek ve tüketime hazır gıda hizmeti satın alınabilen kupon ya da çeklerdir şeklinde tanımlanmakla beraber; uygulamada üye işyerinin ürün çeşitliliğine paralel olarak gıda dışında temizlik, kozmetik, dayanıklı tüketim ürünleri vs. de kapsaması halinde bu ürünlerin temini için de kullanılmaktadır. Diğer taraftan; Yemek çeki uygulamalarında yukarıdakinden farklı bir ticari ilişki daha gerçekleşmektedir. Şöyle ki; yemek çeki düzenleyen firma ticket-restaurant sistemi içerisinde yer alacak firmalarla (lokantalarla) ayrı bir sözleşme düzenlemekte ve bu sözleşmeyle üye işyeri (lokanta) çeki düzenleyen firmanın yemek çeklerini ibraz edene çek bedeli kadarlık yemek hizmetini sunacağını taahhüt etmektedir. Bu suretle, üye iş yerleri (lokantalar) yemek hizmetini bir anlamda yemek çekini düzenleyen firmalara vermiş olmaktadır. Ancak burada, yemek çekinin müşteriye satışından farklı olarak fiili bir hizmetin gerçekleşmesi beklenmekte, nihai amaç ise; yemek hizmetinin gerçekleşmesinden sonra sağlanmaktadır.
2 B) Yemek Çeki Sistemi: Yemek çeki sistemi; yemek çeki hizmeti veren firma tarafından (Sodexso, Ticket, Accor, Multinet, Setkard ve Winwin gibi) üye kuruluşlar aracılığıyla müşteri personeline yemek hizmetinin organizasyonu şeklinde tanımlanabilir. Tanımda geçen müşteri; yemek çeki hizmeti veren firmalarla hizmet sözleşmesi imzalayarak personelinin bu firmaların verdiği hizmetten faydalanmasını sağlayan kurum veya kuruluşu; kullanıcı ise müşteri personeli olup, üye işyerlerinin hizmetinden faydalanacak olan kişiyi ifade etmektedir. Bu tanımlar ışığında; Yemek Çeki Sisteminin işleyişi aşağıdaki gibi gerçekleşmektedir: 1. Yemek çeki hizmeti veren firmalar personeline yemek çeki vermek isteyen müşteriler ile hizmet satış sözleşmesi imzalarlar. 2. Müşteri, her ay verilmek üzere hazırlanmış standart yemek kuponu sipariş formunu doldurarak o ay için ne kadar yemek çeki talep ettiğini yemek çeki firmasına iletir. 3. Yemek çeki firması almış olduğu sipariş formuna göre, yemek çeklerini belirli formatlar içerisinde basarak, müşterinin talebi doğrultusunda kullanıcı sayısına göre ciltleyerek hazırlar. 4. Yemek çeki hizmeti veren firma tarafından hazırlanan yemek çeklerinin kullanıcıları bu kuponların geçtiği tüm üye işyerlerinde istedikleri miktarda, istedikleri zamanlarda (satın alınan yemek çekleri sadece içinde bulunulan yılda geçerlidir. Bu nedenle çekler, her senenin 31 Aralık tarihine kadar kullanılmalıdır.) tüketme olanağına sahip olurlar. 5. Üye işyerleri hizmet verdikleri kullanıcılardan elde ettikleri yemek çeklerini, bunlara çeklerin toplam bedeli tutarındaki faturayı ekleyerek yemek çeki firmasının anlaşmalı olduğu banka şubesine makbuz karşılığı teslim eder. 6. Üye işyerleri bankaya teslim ettiği yemek çeklerinin karşılığında yemek çeki firmasından yine banka aracılığıyla 15 günde bir ödeme alırlar. III. YEMEK ÇEKİ UYGULAMASININ VERGİ MEVZUATINDAKİ YERİ : A) Yemek Çeki-Kartı ve Kuponu İle Yapılan Mal ve Hizmet Alımlarının Gelir Vergisi Kanunundaki Yeri: 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununun 61 inci maddesinde, Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali Sorumluluk Tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez hükmü yer almıştır. Yine, aynı Kanunun 23/8 inci maddesinde, Hizmet erbabına işverenlerce yemek verilmek suretiyle sağlanan menfaatler (İşverenlerce, işyerinde veya müştemilatında yemek
3 verilmeyen durumlarda çalışılan günlere ait bir günlük yemek bedelinin 12,00 lirayı (2015 yılı için 13,00 lirayı) aşmaması ve buna ilişkin ödemenin yemek verme hizmetini sağlayan mükelleflere yapılması şarttır. Ödemenin bu tutarı aşması halinde, aşan kısım ile hizmet erbabına yemek bedeli olarak nakden yapılan ödemeler ve bu amaçla sağlanan menfaatler ücret olarak vergilendirilir.) in gelir vergisinden istisna edileceği hükme bağlanmıştır. Gelir Vergisi Kanununun 40/1 inci maddesinde ise; personelin işyerinde veya işyerinin müştemilatında iaşe edilmesi (yemek yedirilmesi) işletme gideri olarak sayılmıştır. Bu durum aynı Kanunun 61 inci maddesinde belirtilen personele sağlanmış bir menfaat olarak değerlendirilmeyip, iş ile ilgili gider olarak kabul edilmiştir. Yine, aynı Kanunun 40/4 üncü maddesinde; Kanunun 24 üncü maddesine göre iş seyahatine çıkan bir firma personeli, yönetim kurulu üyeleri, denetçiler veya tasfiye memurlarının bu seyahat esnasında yedikleri yemeklerin masrafları menfaat değil işletme gideri olarak belirtilmiştir. Diğer taraftan, Gelir Vergisi Kanununun 94 üncü maddesinde kimlerin tevkif at yapacağı belirtilmiş olup; (1) numaralı bendinde; hizmet erbabına ödenen ücretler ile 61 inci maddede yazılı olup, ücret sayılan ödemelerden (istisnadan faydalananlar hariç) 103 ve 104 üncü maddelere göre tevkif at yapılacağı hükmü yer almıştır. Ücret İstisnası İle İlgili Olarak Maliye Bakanlığınca Verilen Özelgeler: Personele yemek bedeli olarak verilen market ve erzak çeklerinin gelir vergisinden istisna edilip edilmeyeceği hk. Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı nın (İstanbul Vergi Dairesi Başkanlığı) 13.07.2011 tarihli ve B.07.1.GİB.4.34.16.01-GVK 61-965 sayılı özelgesinde;. Bu hüküm ve açıklamalara göre, personele yemek bedelinin nakden ödenmemesi fatura karşılığında lokanta veya yemek veren benzeri yerlere ödemede bulunulması ve fiilen çalışılan günlere ait olması halinde Gelir Vergisi Kanununun 23 üncü maddesinin (8) numaralı bendinde yer alan miktara kadar istisnadan yararlanılması, söz konusu miktarı aşan kısmın ücret sayılarak Gelir Vergisi Kanununun 94/1 inci maddesine göre tevkifat yapılarak vergilendirilmesi gerekmektedir. Ancak, işyerinde yemek çıkmadığı zamanlarda çalışanların evlerinden yemek getirmeleri karşılığı gıda ve ihtiyaç maddesi satın alınması için verilen market ve erzak çeklerinin Gelir Vergisi Kanununun 23/8 inci maddesi kapsamında istisna olarak değerlendirilmesi mümkün olmadığından, verilen çek tutarının tamamının ücret olarak değerlendirilmesi ve söz konusu tutar üzerinden aynı Kanunun 94/1 inci maddesi kapsamında tevkifat yapılması gerekmektedir. Öte yandan, çalışanlarınıza ücret mahiyetinde verilen market ve erzak çeklerinin tamamını, Gelir Vergisi Kanununun 40/1 inci maddesine göre kazancınızın tespitinde gider olarak dikkate almanız mümkün bulunmaktadır. Şeklinde açıklama yapılmıştır.
4 Ücretlilere nakdi olarak ödenecek yemek bedelinin gelir vergisinden istisna edilmesinin mümkün olup olmadığı hk. Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı nın (İzmir Vergi Dairesi Başkanlığı) 29.03.2012 tarihli ve B.07.1.GİB.4.35.16.01-120.03.05.06-373 sayılı özelgesinde;. Yukarıda yer alan hükümlere göre, şirketinizin ihale kapsamında almış olduğu işlerde çalıştıracağı işçilere verilecek yemek bedellerinin nakit olarak işçinin kendisine ödenmesi halinde, bu tutarların gelir vergisinden istisna edilmesi mümkün bulunmamakta olup, söz konusu ödemelerin ücret olarak kabul edilmesi ve Gelir Vergisi Kanunu nun 61, 94, 103 ve 104 üncü maddelerine göre vergilendirilmesi gerekmektedir. Şeklinde bilgi verilmiştir. A.Ş. nin personeline nakit olarak yapacağı yemek yardımları gelir vergisinden istisna değildir. Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı nın 15.02.2002 tarihli ve B.07.GEL.0.42/4214-1528/7627 sayılı özelgesinde;. Bu hükümlere göre, genel müdürlüğünüzce personelinize yemek bedellerinin nakit olarak ödenmesi halinde, bu tutarların gelir vergisinden istisna edilmesi mümkün bulunmamakta olup, söz konusu ödemelerin ücret kabul edilerek Gelir Vergisi Kanununun 61, 94, 103 ve 104 üncü maddelerine göre vergilendirilmesi gerekmektedir. Şeklinde görüş verilmiştir. İşveren tarafından çalışanlara verilmekte olan yemek çeklerinin market alışverişlerinde kullanılmasında herhangi bir sakınca olup olmadığı hakkında. Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı nın 26.06.2006 tarihli ve B.07.GİB.0.03.43/4314-20/047154 sayılı özelgesinde; Bu maddeye göre, işverenin çalışanlarına yemek çekleri temin etmesi durumunda bu yemek çekleri ile çalışanlar tarafından anlaşmalı market işyerlerinden gıda ve ihtiyaç maddesi satın alınmasının yemek verme hizmeti ile hiçbir ilgisi olmadığından, yemek verme kapsamında değerlendirmeyip ücret olarak vergilendirilmesi gerekmektedir. Şeklinde cevap verilmiştir.
5 B) Yemek Çeki-Kart Uygulamasının Katma Değer Vergisi Açısından Değerlendirilmesi: 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 29/1 inci maddesinde; Mükellefler, yaptıkları vergiye tabi işlemler üzerinden hesaplanan katma değer vergisinden, bu Kanunda aksine hüküm olmadıkça, faaliyetlerine ilişkin olarak. a) Kendilerine yapılan teslim ve hizmetler dolayısıyla hesaplanarak düzenlenen fatura ve benzeri vesikalarda gösterilen katma değer vergisini, İndirebilecekleri belirtilmiştir. Bu durumda, personele işyerinde veya işyerinin müştemilatında yemek yedirilmesi için yapılan masraflar ile personelin iş seyahati esnasında yemek yemesine ilişkin giderler ve yemek çeki-kartı uygulamasına yönelik hizmeti gerçekleştiren firmaların personelin yemek ihtiyaçlarının giderilmesi için düzenledikleri faturalarda gösterilen katma değer vergisinin indirilebileceği anlaşılmaktadır. C) Yemek Çeki-Kartı Uygulamasının Vergi Usul Kanunu Yönünden Değerlendirilmesi: Maliye Bakanlığı, Yemek Çeki uygulamasında ve diğer bazı konularda ortaya çıkan tereddütlerin giderilmesi maksadıyla; Vergi Usul Kanununun Mükerrer 257 nci maddesinin (1) numaralı bendinde belirtilen yetki dahilinde, 382 sıra numaralı tebliği çıkararak Yemek Çeki-Kartı uygulamasındaki belge düzenine yönelik açıklamalar yapmıştır. Buna göre, Yemek Çeki-Kartı uygulamasına yönelik düzenlemeler ile bağlantılı olarak: 1. Özel Kartlar veya Yemek Çekleri Kullanılmak Suretiyle Lokanta veya Restoranlarda Verilen Hizmetlere İlişkin Belge Düzeni : Uygulamada bazı firmalar tarafından çeşitli adlarla çıkarılan özel kartlar, anlaşma yapılan lokanta veya restoran gibi hizmet işletmelerinde (anlaşmalı hizmet işletmeleri) sunulan hizmetin ödeme aracı olarak kullanılmaktadır. Ayrıca bazı lokanta, restoran vb. yemek verme hizmeti sunan işletmelerde sunulan hizmetin ödeme aracı olarak; gerek bu işletmelerce, gerekse bu hizmet işletmeleri ile anlaşma yapan firmalarca satışa sunulan yemek çeklerinin kullanıldığına da sıklıkla rastlanmaktadır. Bu itibarla, söz konusu kartların veya yemek çeklerinin kullanımıyla ilgili olarak uyulması gereken belge düzeninin 213 sayılı Vergi Usul Kanunu hükümleri doğrultusunda açıklığa kavuşturulmuş ve bu noktada; Özel kartların, anlaşmalı hizmet işletmelerinde verilen yemek hizmetine ilişkin bedellerin ödenmesinde: *Söz konusu kartların, yemek hizmeti temin etmek isteyen işletmeler tarafından bu kartları satışa sunan firmalardan satın alınarak personele verilmesi, *Kartların, bunları satışa sunan firmalarca anlaşmalı hizmet işletmelerine verilen satış noktası terminallerinden geçirilmek suretiyle, hizmet bedellerinin ödenmesinde kullanılması,
6 *Belirtilen satış noktası terminallerinin; işlemin yapıldığı yer, tarih, saat, hizmet bedeli ile kalan tutarı gösterecek şekilde iki adet bilgi fişi verecek ve istenildiğinde günlük veya haftalık olarak tahsil edilen bedelleri göstermesi, ve yine; Yemek çeklerinin, anlaşmalı hizmet işletmelerinde yemek verilen hizmetine ilişkin bedellerin ödenmesinde: *Yemek çeklerinin işverenlerce istihdam edilen personelin yemek ihtiyacının karşılanması amacıyla kullanılması, *Bu çeklerin dip koçanlı olarak ve dip koçanı ile çekin üzerine müteselsil sıra numarası verilmek suretiyle bastırılması, *Söz konusu çeklerin; gerek bunları kendi adına bastırarak satışa sunan hizmet işletmelerinde, gerekse bunları satışa sunan firmalarla anlaşmalı hizmet işletmelerinde münhasıran yemek bedellerinin ödenmesinde kullanılması kaydıyla belge düzeninin aşağıdaki gibi olması benimsenmiştir. Buna göre; Özel kartları ve yemek çeklerini çıkaran firmalar tarafından, hizmet alımında kullanılacak bedellerin karta yüklendiği veya çeklerin satıldığı tarihten itibaren yedi gün içinde, bu kartları veya çekleri personeline vermek üzere alan işletmeler adına fatura düzenleneceği, Yemek bedellerinin özel kartlar kullanılarak ödenmesi durumunda satış noktası terminalinden alınan iki adet bilgi fişinden birinin kart sahibine verilmesi, diğerinin hizmet işletmesinde kalması; yemek çekleri kullanılarak ödenmesi halinde dip koçanının hizmet alan personelde, diğerinin hizmet işletmesinde kalması şartıyla; hizmetten yararlanan personele ayrıca Vergi Usul Kanunu nda belirtilen herhangi birinin (ödeme kaydedici cihaz fişi, perakende satış fişi veya fatura) verilmesine gerek bulunmadığı, Anlaşmalı hizmet işletmelerinin, bedeli özel kartlar veya yemek çekleri kullanılarak ödenen hizmetler için, özel kartları veya yemek çeklerini satışa sunan firmalar adına hizmetin tamamlandığı tarihten itibaren yedi gün içinde fatura düzenlemeleri gerektiği, Ödemenin söz konusu özel kartlar veya yemek çekleri ile yapılması sırasında bu belgelerden birinin sehven düzenlenmesi halinde; mükerrerliğin önlenmesi bakımından düzenlenen belgenin iptali gerektiği ve iptal işleminin; anlaşmalı hizmet işletmelerince söz konusu özel kartları veya yemek çeklerini satışa sunan firmalara düzenlenecek faturalarla, doğrudan özel kartları veya kendi bastırdığı yemek çeklerini satan hizmet işletmelerince ise bunların satışı sırasında düzenlenmiş olan faturalarla bağlantı kurulmak suretiyle gerçekleştirileceği, Organizasyon dolayısıyla özel kartları veya yemek çeklerini çıkaran firmalar veya anlaşmalı hizmet işletmelerinin birbirlerinden komisyon vb. hizmet bedelleri satın almaları halinde ayrıca bu bedeller için fatura düzenleneceği, İfade edilmiştir. Diğer taraftan, yemek çeki ve kartlarının amaç dışı kullanımı noktasında; 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 11 inci maddesi;
7 Mal alım ve satımı ve hizmet ifası dolayısıyla vergi kesintisi yapmak ve vergi dairesine yatırmak zorunda olanların, bu yükümlülüklerini yerine getirmemeleri halinde; verginin ödenmesinden, alım satıma taraf olanlar, hizmetten yararlananlar ve aralarında doğrudan veya hısımlık nedeniyle ya da sermaye, organizasyon veya yönetime katılmak veya menfaat sağlamak suretiyle dolaylı şekilde ilişkide bulunduğu tespit olunanlar müteselsilen sorumludurlar. Hükmü yer almaktadır. Yine aynı Kanunun 359/2 nci maddesinde; Defter, kayıt ve belgeleri tahrif edenler veya gizleyenler veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenleyenler veya bu belgeleri kullananlar, Hakkında, on sekiz aydan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Varlığı noter tasdik kayıtları veya sair suretlerle sabit olduğu halde, inceleme sırasında vergi incelemesine yetkili kimselere defter ve belgelerin ibraz edilmemesi, bu fıkra hükmünün uygulanmasında gizleme olarak kabul edilir. Gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibariyle gerçeğe aykırı şekilde yansıtan belge ise, muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belgedir. Şeklinde tanımlanmıştır. 2. Belge Düzeni İle İlgili Olarak Verilen Özelgeler: Anlaşmalı hizmet işletmelerinin çek teslim günleri ve bu günlere karşılık gelen faturaların denkleştirilmesi ve yemek çeki-kartların uygulamasında ortaya çıkan sorunlar, Maliye Bakanlığı ndan birçok defa mukteza istenmesini de beraberinde getirmiştir. Maliye Bakanlığı ndan istenen bazı mukteza özetleri aşağıya çıkartılmıştır: Organizasyon Firmalarının Yedi günlük fatura sınırının KDV vergilendirme dönemleri itibariyle tek fatura olarak düzenlenmesi yönünde özelge talep etmeleri: Özel kartları ve yemek çeklerini çıkaran firmalar tarafından, hizmet alımında kullanılacak bedellerin karta yüklendiği veya çeklerin satıldığı tarihten itibaren yedi gün içinde, bu kartları veya çekleri personeline vermek üzere alan işletmeler adına fatura düzenlenmesi; bazı hallerde KDV vergilendirme dönemleri itibariyle tereddütlere sebebiyet vermiş ve bu kapsamda; Maliye Bakanlığının B.07.1.GİB.0.02.29/2924-232-2431 sayılı 11.07.2008 tarihli ve 70344 No.lu özelgesinde ; Anlaşmalı hizmet işletmelerinin organizasyon firmalarına KDV vergilendirme dönemini geçmeyecek şekilde fatura düzenlenmesine imkan sağlanmış ve dolayısıyla; 382 Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu tebliğindeki gün sınırlaması tamamen hükmünü yitirmiştir. Şeklinde cevap verilmiştir.
8 Anlaşmalı Üye İşyerlerinin Organizasyon Şirketine Ait Yemek Kartları Kullanılarak Yapılan Harcamalara İlişkin Düzenlemeleri gereken Faturanın Ne Zaman Düzenleneceği: Maliye Bakanlığının 19.08.2011 tarihli ve B.07.1.GİB.4.34.19.02-019.01-1362 sayılı özelgesine göre; Özel kartlar veya yemek çekleri kullanılmak suretiyle hizmet işletmelerinin verdiği yemek hizmetlerinde hizmet bedelleri organizasyon şirketlerinden tahsil edilmekte, hizmet işletmeleri de faturayı yemek hizmetinden faydalanan personel yerine bedeli tahsil ettikleri organizasyon firması adına düzenlemektedirler. Söz konusu hizmetler, özel kart ve yemek çeklerini çıkaran organizasyon şirketleri ile hizmet işletmeleri arasında yapılan sözleşmelere dayanmakta ve süreklilik arz etmektedir. Bu itibarla, hizmet işletmeleri tarafından Organizasyon Şirketine KDV vergilendirme dönemini geçmeyecek şekilde aylık dönemler itibariyle fatura düzenlenmesi mümkün bulunmaktadır. Şeklinde cevap verilmiştir. IV. YEMEK ÇEKİ-KARTI UYGULAMASINDA ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR VE GENEL DEĞERLENDİRME : A) Yemek Çekleri ve Yemek Kartlarının Amaç Dışı Kullanımı: İşverenlerin çalışanlarına yemek çekleri veya yemek kartı temin etmesinin temel nedeni; işyerinde veya müştemilatında yemek verilmesinin getirdiği sıkıntılardan kurtulmak ve Gelir Vergisi Kanununun 23/8 inci maddesindeki istisnadan faydalanarak ödemiş olduğu yemek bedellerinin gider olarak yazabilmek ve ödenen katma değer vergisini de indirim konusu yapabilmektir. Bu kapsamda, yemek çeki veya kartı bastırmak suretiyle lokanta ve restoran tarzı hizmet işletmeleri ile yapılan sözleşmeler karşılığı organizasyon şirketleri işverenler ile işverenler nezdinde çalışanlara yemek hizmeti verilmekte, dolayısıyla çalışanlar için getirilen işyeri dışında iaşe bedellerinin karşılanmasına yönelik istisnadan faydalanılmaktadır. Maliye Bakanlığı uygulaması bu kapsamda olmasına karşın, bazı organizasyon firmaları yemek hizmeti verilmesiyle hiç ilişkisi bulunmayan firmalarla yaptıkları sözleşmeler vasıtasıyla; çalışanlar kendilerine verilen yemek çekleri veya kartlarını amaç dışı alanlarda, örneğin market vb. işletmelerde gıda maddesi, temizlik malzemesi, kozmetik ürünleri ve hatta giysi ve dayanıklı tüketim malı alımlarında dahi kullanılmaktadır. Maliye Bakanlığınca çıkarılan 382 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu tebliğinde; sadece lokanta ve restoranlar gibi hizmet işletmelerinden bahsedilmişken, hazır gıda hizmeti sunan marketlerden bahsedilmemiştir. Söz konusu tebliğ hükümlerine göre; yemek çeklerinin ve özel kartların kullanım yeri sadece yemek hizmeti veren anlaşmalı hizmet işletmeleri lokanta ve restoranlar anlaşılmaktadır.
9 Organizasyon firmalarının çıkardığı yemek çeklerini ve özel kartlarını işyerinde veya müştemilatında yemek vermeyen yahut dışarıdan bu hizmeti sağlamayan müşteri işletmelerin, personellerine yemek ihtiyacını karşılamak için vermesi ve personellerin de yemek ihtiyacı için harcaması haricinde kullanması amaç dışı kullanım olarak kabul edilmelidir. Lokanta ve restoranlar dışındaki işletmeler gıda dışı kozmetik, temizlik, giyim gibi satışlarının tahsilatını yemek çeki ile yapıp organizasyon firmasına yemek faturası düzenlemesi vergi kanunları ile bağlantılı bir çok sorunu da beraberinde getirmektedir. Yine, yemek çeki ve yemek kartlarının müşteri işletmenin kendi personeli dışında üçüncü şahıslara verilmesi, personelin bu çekleri kırdırması ve lokanta ve restoran dışındaki yerlerde çeşitli ihtiyaçları için harcanması amaç dışı kullanıma verilebilecek birkaç örnektir. B) Amaç Dışı Kullanımın Sonuçları: 1. Gelir Vergisinin Ziyaa Uğratılması : Yemek çeki ve kartlarının işletme personeline yani çalışanlara verilmesi sonrasında; Organizasyon firmaları yemek bedeli olarak fatura düzenlemekte ve işletmeler bu faturaları GVK nun 40 ıncı maddesi uyarınca gider KDV Kanununun 29 uncu maddesi uyarınca da faturada gösterilen katma değer vergisini indirim konusu yapmaktadırlar. Yemek çeki ve kartlarını alan çalışanların, söz konusu yemek çeki veya kartlarını organizasyon firmalarının anlaşma yaptığı lokanta veya restoran dışında marketlerde kullanmaları veya başkalarının kullanımına kırdırılmak suretiyle verilerek nakit olarak kullanılması veyahut da istisna sınırının üzerinde yemek çeki ve kartı düzenlenmesi ile fiilen çalışılan günlerin dışındaki günleri de kapsayacak şekilde yemek çeki veya kartı düzenlenmesi hallerinde; gelir vergisi ziyaı oluşmaktadır. Bu nedenle, yemek çeki ve kartlarındaki bedellerin ücret olarak kabul edilmesi gerektiği hallerde; sorumlu sıfatıyla tevkif at yapmak zorunda olan işveren adına vergi ziyaı cezalı tarhiyat yapılması gerekmektedir. 2. Katma Değer Vergisinin Ziyaa Uğratılması : Market işletmelerinin organizasyon firmaları ile yaptıkları anlaşmalar dahilinde; organizasyon firmasına yemek bedeli olarak fatura düzenleyip çalışanlara % 18 oranına tabi kozmetik ve temizlik malzemesi, giysi vb. ürünleri vermeleri % 10 oranındaki bir katma değer vergisinin eksik hesaplanmasına sebebiyet vermektedir. Dolayısıyla, % 18 oranına tabi ürünler satılmasına karşılık % 8 oranına tabi gıda maddesi veya içecek faturası düzenlenerek verginin eksik hesaplanması suretiyle hesaplanan katma değer vergisinin eksik beyan edilmesine yol açılmaktadır. Bu nedenle, katma değer vergisinin eksik hesaplanarak beyan edilmesi işlemlerin gerçek mahiyetini oluşturmamakta ve beyanların hatalı düzenlenmesi suretiyle de; ödenmesi gereken katma değer vergisinin çıktığı dönemler itibariyle vergi ziyaına sebebiyet verilmektedir. 3. Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge Düzenlenmesi: Organizasyon firmalarının çıkardığı yemek çeklerini ve yemek kartlarını, işyerinde veya müştemilatında yemek vermeyen yahut dışarıdan bu hizmeti sağlamayan müşteri işletmelerin,
10 personellerine yemek ihtiyacı için vermesi ve personellerin de yemek ihtiyacı için harcaması dışındaki tüm kullanımlar amaç dışı kullanım olarak değerlendirmek gerekir. Lokanta ve restoranlar dışındaki işletmelerin (bünyesinde yemek hizmeti veren marketler hariç) gıda dışı kozmetik, temizlik, giyim gibi satışlarının tahsilatını yemek çeki ile yapıp, çek tutarlarını tahsil edebilmek için organizasyon firmasına yemek faturası düzenlemesi; söz konusu belgenin muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge olarak değerlendirilmesini gerektirir. Dolayısıyla, söz konusu belgenin düzenlenmesi ve kullanılması ile bu işlemlerin vergi ziyaına sebebiyet verecek şekilde belirli bir kast içinde gerçekleştirilmesi ; 213 Sayılı V.U.K. nun 359 uncu maddesinin (2) nci bendinde Kaçakçılık suçu olarak sayılmış ve bu suçu işleyenler hakkında on sekiz aydan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunacağı belirtilmiştir. Yine, aynı Bent te; Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge Gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibariyle gerçeğe aykırı şekilde yansıtan belge olarak tanımlanmıştır. V. SONUÇ VE ÖNERİLER : A) Sonuç : Yemek çekleri ve yemek kartlarının piyasa ekonomisindeki esas yeri; çalışanlarına işyerinde veya müştemilatında yemek veremeyen işverenlerin, iş yeri dışında bu hizmeti veren lokanta, restoran ve benzeri işletmelerde yemek ihtiyacını karşılamaya çalışmasıdır. Bu kapsamda, ücretlilerde iş yeri dışında yemek verilmesine yönelik hizmetler, fiili çalışılan günlerle sınırlı olmak üzere, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 23/8 inci maddesi uyarınca günlük 13,00 TL (2015 yılı için ) tutarındaki kısmı gelir vergisinden istisna edilmiştir. Dolayısıyla, istisna edilen yemek bedelinden hareket ile; gerek işverenler ve gerekse de işverenler ile anlaşma yapan organizasyon firmaları çalışanların yemek ihtiyaçlarını yemek çeki veya yemek kartları ile sağlamaya çalışmaktadırlar. Organizasyon firmaları, müşteri işletmelere sağladıkları çek veya kartların kullanımı noktasında; yemek hizmeti veren lokanta, restoran ve benzeri işletmeler ile anlaşarak hizmetin karşılığı kazanç elde etmekte, hizmet işletmeleri ise; organizasyon firmaları ile yaptıkları üye işyeri anlaşmasıyla müşteri sağlayarak ticari faaliyetlerini idame ettirmektedirler. Konunun özeti yukarıda belirtilen şekilde olmasına karşın; çalışanların işverenlerinden temin ettikleri bu çek veya kartları gıda, giyim, kozmetik, temizlik maddesi ve diğer ihtiyaç maddeleri alımlarında kullanmak istemeleri, organizasyon firmalarının da rekabet ortamı içinde çek veya kartların kullanılabileceği sahaya market işletmelerini de dahil etmeleri; yemek çek veya kartlarının amaç dışı kullanımını da beraberinde getirmektedir. Bu durumda, işyeri ve müştemilatı dışında yemek hizmeti verilmesi sonrasındaki; yemek hizmeti verilmesine yönelik gelir vergisi istisnasının uygulanmasının takibinde zorluklar ortaya çıkmakta ve hatta; hatalı düzenlenen belgeler ile gerek gelir vergisi ve gerekse de katma değer vergisi yönünden vergi ziyaına sebebiyet verilmekte ve yine; muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenleme ve kullanımına yönelik vergi suçu işlenmesine yol açılmaktadır. C) Öneriler :
11 Yasalarla çerçevesi çizilmiş yemek çeki veya yemek kartı uygulamalarında; Maliye Bakanlığı nca çıkarılan 182 numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği yeterli gelmemektedir. İşletmeler ile hizmet sağlayıcıları arasında organizasyon görevi yapan firmaların hazırlatıp müşteri işletmelere verdiği yemek çekleri ile yemek kartlarının Gelir Vergisi Kanununun 23/8 inci maddesindeki istisna tutarını gösterecek şekilde bastırılıp müşteri işletmeler tarafından çalışanlara verilmesi ve ayrıca, organizasyon firmaları ile müşteri işletmeler arasında düzenlenecek sözleşmelerde; yemek çeki veya kartlarının yemek hizmeti dışında kullanılması halinde bu işlem dolayısıyla ziyaa uğratılan vergilerden organizasyon firmalarının sorumlu olduğu mutlaka belirtilmelidir. Ayrıca, organizasyon firmaları ile müşteri işletmeler ve hizmet işletmeleri arasında düzenlenen sözleşmelerin listesini Maliye Bakanlığına gönderilmesi sağlanarak, hizmet işletmeleri ile organizasyon firması arasındaki işlemlerin ve yine, müşteri işletme ile organizasyon firması işlemlerin amaca uygunluk noktasındaki denetimlerin Maliye Bakanlığı nca yapılması sağlanmalı ve vergi ziyaına sebebiyet verecek işlemlerde caydırıcı etki yaratılmalıdır. Bu kapsamda, amaç dışı kullanıma sebebiyet verenler cezalandırılarak işlemlerin gerçek noktaya gelmesi yönünde çalışmalar yapılmalı ve haksız rekabetin önüne geçilmelidir. Mustafa ÇOTAK Vergi Danışmanı
12