TURKIYE'DE OPTOMETRIK URUNLER SEKTORU

İSTANBUL TİcARET ODASı TURKIYE'DE OPTOMETRIK URUNLER SEKTORU HAZıRLAYAN CemAKGÜN YAYıN NO: 2009-10 İstanbul, 2009

Copyright İTO Tüm haklar saklıdır. Bu yayımn hiç bir bölümü, yazann ve İTO'nun önceden yazılı izni olmaksızın mekanik olarak, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz. Eserin bazı bölümleri veya paragraftan, sadece araştırma veya özel çalışmalar amacıyla, yazann adı ve İTO belirtilrnek suretiyle kullamlabilir. ISBN -978-9944-60-415-4 İTO ÇAGRI MERKEZİ Tel: (212) 444 O 486 İTO yayınlan için aynntılı bilgi Bilgi ve Doküman Yönetimi Şubesi Dokümantasyon Servisi' nden alınabilir. Tel: (212) 455 63 29 Faks : (212) 5120641 E-posta: ito.yayin@ito.org.tr İnternet: www.ito.org.tr Odamız yayınlanna tam metin ve ücretsiz olarak internetten ulaşabilirsiniz. YAyıNAHAZIRLIK, BASKı, CiLT ~ MATBAACILIK SAN. VE Tİc. A.Ş. Tel: (212) 279 27 19/34 Faks: (212) 268 40 80 info@remamat.com

ÖNSÖZ Optometri, gözün görme özelliklerini tahliller ve aygıtlar yardımıyla belirlemeye çalışan fizik ve tıp disiplinlerini kapsayan bir bilim dalıdır. Bilinen, dar tanımıyla gözlükçülük, Osmanlı İmparatorluğu'nda herhangi bir düzenleme olmadan uygulanmaktaydı. Dünya'da gözlükçülük eğitiminin hızlı gelişimi sonucu ABD'de 1904 yılında Optometri Eğitimi'ne başlanmışken Türkiye'de gözlükçülük; saatçilik, eczacılık, kuyumculuk gibi meslekler ile birlikte icra edilen bir yan uğraş konumundaydı. Cumhuriyetin ilanından sonra yeniden yapılanma faaliyetleri içerisinde gözlükçülük mesleği de ihmal edilmemiş, mesleği düzenleyecek 3958 sayılı "Fenni Gözlükçülük Hakkında Kanun" yürürlüğe girmiştir. Mevcut Kanunun zamanla yetersiz kalması nedeniyle değişik zamanlarda, çeşitli meslek örgütleri girişimleri ile Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan kanun tadil ve teklifleri gündeme gelmiş fakat gerçekleşememiştir. Yapılan girişimlerin sonucunda 26.06.2004 / 25504 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 5193 no.lu "Optisyenlik Hakkında Kanun" ile 3958 sayılı Kanun yürürlükten kaldırılmıştır. Optik ürünler ile ilgili veriler çok sınırlı seviyededir. Hastanelerde ve özel poliklinik muayenelerinde istatistiki bilgilerin toplanamamasından dolayı, göz hastası, hastalıkları ve refraksiyon kusurları ve dağılımları hakkında bilgi derlenememekte, dolayısıyla sektör yatırımcısına yol gösterecek referans bilgi birikiminden yoksun kalınmaktadır. Bu belirsizlik, firmaların stok maliyetlerini de ciddi oranda etkilemekte, rasyonel çalışmayı ve sağlıklı bir sektör profiline ulaşılmasına bir engel teşkil etmektedir. Bu alandaki veri eksikliğini imkanlar çerçevesinde gidermek amacıyla 2004 yılında Odamızca Türkiye'de Gözlük Sektörü isimli çalışma hazırlanmıştır. Aradan geçen süreçte sektörün talepleri doğrultusunda yayının güncellenmesi gündeme gelmiş ve kapsam daha da genişletilmiştir. Türkiye'de Optometrik Ürünler Sektörü isimli bu çalışmamızda, başta gözlük, gözlük çerçevesi ve aksamları ile lensler ele alınmıştır. Bugün Türkiye'de gözlük pazarı yaklaşık i milyar ABD Dolarlık bir büyüklüğe ulaşmış olup, buna numaralı gözlük çerçeveleri ve güneş gözlükleri de dahildir. 3

Söz konusu araştırmaya katkıları nedeniyle Meclis üyelerimiz Hüseyin Yüksel Toksoy ve Numan Hocaoğlu başta olmak üzere ilgili Meslek Komitemiz üyelerine ve araştırmayı gerçekleştiren Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Şubesi Uzmanı Cem Akgün'e teşekkür eder, araştırmanın tüm üyelerimize ve konuyla ilgili herkese faydalı olmasını dilerim. Genel Sekreter Dr. Cengiz Ersun 4

İçİNDEKİLER 1. "GÖZLÜK" TANıMı, TARİHİ VE KAPSAMI... 7 1.1. TANIMI... 7 1.2. TARİHİ... 7 1.2.1. DOGU'DA GÖZLÜKÇÜLÜK TARİHİ... 7 1.2.2. BATI'DA GÖZLÜKÇÜLÜK TARİHİ... 10 1.2.3. TÜRKİYE'DE GÖZLÜKÇÜLÜK TARİHL... 12 1.3. KAPSAMI... 14 1.4. GÜMRÜK TARİFE İSTATİsTİK POZİSYON NUMARALARı (GTİP)... 14 2. SEKTÖRÜN GELİşİMİ VE POTANSİYELİ..... 15 2.1. ÜRETİM... 15 2.2. İTHALAT... 15 2.3. PERAKENDE... 16 3. SEKTÖRÜN GÜNCEL DURUMU VE PERFORMANS!..... 17 3.1. KAPASİTE... 17 3.2. ÜRETİM... 17 3.3. TÜKETİM... 19 3.4. DİGER SEKTÖRLEllE İLİşKİLER... 20 3.5. İSTİHDAM... 20 3.6. DIŞ TİcARET... 21 3.6.1. İTHALAT... 21 3.6.2. İHRACAT... 25 3.7. PAZARıN BÜyÜKLÜGÜ... 26 3.8. RAKAMLARLA GÖZLÜK SEKTÖRÜ... 27 3.9. SEKTÖRÜN İç HACMİ... 28 3.10. YURT İçİ REKABET... 29 4. SEKTÖRDEKİ KURULUŞLAR... 29 4.1. KAMU SEKTÖRÜ... 29 4.2. TÜRKİYE'DEKİ ÜRETİCİLER, İTHALATÇıLAR, DİsTRİBÜTÖllER... 29 4.2.1. TÜRKİYE'DEKİ GÖZLÜK ÜRETİcİLERİ... 30 4.2.2. SEKTÖRDE YER ALAN İHRACATÇı / İTHALATÇı FİRMALAR... 30 4.3. MESLEK ÖRGÜTLERİ.... 31 4.3.1. İSTANBUL TİcARET ODASı 85 NO'LU MESLEK KOMİTESL... 31 4.3.2. DERNEKLER... 31 5

4.3.2.1. TÜRKİYE OPTİK VE OPTOMETRİK MESLEKLER DERNEGt... 31 4.3.2.2. TÜRK OFTALMOLOJİ DERNEGİ... 32 4.3.2.3. GÖZLÜKÇÜLER VE OPTİSYENLER KONFEDERASYONU... 32 4.3.2.4. TÜRKİYE GÖZLÜK SANAYİCİLERİ DERNEGL... 33 5. SEKTÖRDE YAPıSAL VE GÜNCEL SORUNLAR... 33 5.1. AVRUPA BİRLİGİ'NE GİRİş SÜRECİNDE TÜRKİYE'DEKİ OPTİSYENLİK EGİTİMİNİN SORUNLARL... 35 5.2. UZAKDOGU'DAN İTHAL EDİLEN STANDART DIŞI ÜRÜNLERİN FAZLALIGI... 36 5.3. 3958 SAYILI MESLEK YASASI'NIN GÜNÜN KOŞULLARINDA YETERSİz KALMASI SONUCUNDA YERİNE 5193 SAYILI OPTİSYENLİK HAKKINDAKANUN'UN YAYIMLANMASI... 39 5.4. OPTOMETRİ EGİTİMİ VE MESLEKİ DÜZENLEMELERE GEREKLİ ÖNEMİN VERİLMEMESİ... 40 5.5. ExcİMER LASER VEYA LASİK TEDAVİ SÜRECİNDE GÖZLÜK ALEYHİNE YAPILAN YANILTICI REKLAMLAR... 42 6. SEKTÖRLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER... 43 6.1. 5193 SAYILI "OPTİSYENLİK HAKKINDA KANUN':... 43 6.2. SEKTÖRÜ İLGİLENDİREN DİGER YASALAR... 45 6.3. TSE'NİN ÇALIŞMALARI, GÖZLÜK CAMI VE ÇERÇEVESİ İLE KONTAK LENS İçİN KABUL EDİLEN FİRE YÜZDELERL... 47 7. ULUSLARARASI REKABET VE İLİşKİLER... 49 7.1. GÜMRÜK BİRLİGL... 49 7.2. SEKTÖRLE İLGİLİ FUARLAR... 50 7.3. TEKNOLOJİK SEVİYE... 51 8. SONUÇ VE DEGERLENDİRME... 51 EKLER... 53 EK ı: 2009 YILINDA ORGANİZE EDİLECEK BAŞLICA OPTİK FUARLARI... 53 EK 2: YARARLI ADRESLER... 54 EK 3: OPTİSYENLİK HAKKINDA KANUN... 56 EK 4: OPTİSYENLİK MÜESSESELERİ HAKKINDA yönetmelik... 62 EK 5: SOSYAL GÜVENLİK KURUMU OPTİK SÖZLEŞMESL... 80 6

.....'"...... TURKIYE'DE OPTOMETRIK URUNLERSEKTORU...... 1. "GOZLUK" TANıMı, TARIHI VE KAPSAMI 1.1. TANıMı Gözlüğü tanımlamadan önce çalışmanın adında da geçen Optometri kelimesini açıklamakta yarar görülmektedir. Optometri, gözün görme özelliklerini tahliller ve aygıtlar yardımıyla belirlemeye çalışan fizik ve tıp disiplinlerini kapsayan bir bilim dalıdır. Optometrist ise göz hastalıkları uzmanı anlamına gelmektedir. Kullanım oranının yüksekliği, o toplumun gelişmişlik düzeyinin de bir göstergesi kabul edilen ve son asırların en büyük keşfi sayılan gözlük, en basit tanımı ile görme bozukluğu olan gözlerin daha iyi görmesine veya gözleri korumaya yarayan, bir çerçeveye yerleştirilmiş çift camdan oluşan araç olarak tanımlanmaktadır. Başlangıçta estetik kaygılardan uzak sadece net görmeyi sağlayan bu araç, moda olgusuyla beraber büyük bir değişim göstermiş, eskiden ihtiyaç olarak görülen gözlüğe günümüzde bu çok önemli sağlık gereci olması niteliği yanında estetik özelliği ile de bir aksesuar olarak bakılmaya başlanmıştır... 1.2. TARIHI Göz1üğün ilk olarak nerede geliştirildiği kesin olarak bilinmemekle beraber, çok eskilerden beri Çin' de ve Avrupa' da, okumak için çerçeveye tutturulmuş büyütücü mercekler yaygın olarak kullanılmıştır. 1.2.1. Doğu'da Gözlükçülük Tarihi Ebu Ali Hasan İbn'Üı-Heysem (965-1040) Optiğe önemli katkıları olan Ebu Ali Hasan İbn'Üı Heysem, islam fizikçilerinin en büyüğü sayılmaktadır. Batıda Alhazen olarak bilinen Heysem'in fiziki bilimlere ve özellikle de optiğe yapmış olduğu katkılar, hem teori hem de pratikte yeni bir çağ açmıştır. 7

Heysem'in optik konusundaki yapıtı Avrupa'da bu konuda yapılan çalışmaların birçoğuna temeloluşturmuştur. Optik Hazinesi adlı kitabında daha önce Yunanlılarca ileri sürülmüş olan bir düşünceyi, gözün bakılan nesneye doğru ışık ışınları yaydığı düşüncesini reddetmiş, onun yerine ışık ışınlarının bakılan nesneden göze geldiğini ileri sürmüştür. Işığın çeşitli ortamlardan geçişini tam olarak inceleyen Heysem, ışığın kırılmasının nedeninin hava, cam ve su gibi farklı ortamlarda farklı hızlarla hareket etmesi olduğu sonucuna vararak kırılma yasalarını keşfetmiştir. Bu fikir, ı 7. yy' da Kepler ve Descartes tarafından kullanılmıştır. Heysem ayrıca gözün çeşitli bölümlerini doğru olarak tanımlayan ve görme olgusunun bilimsel bir izahını veren ilk kişidir. İki gözle görme olgusunu açıklamaya çalışan Heysem, güneş ve ayın ufka yakınken daha büyük görünmesinin doğru açıklamasını da yapmıştır. Heysem ayrıca, dışarıdan imgeleri alıp bir duvara yansıtan karanlık kutuyu geliştiren ilk kişidir. Heysem'in geliştirdiği buluş ve kanıtlar şunlardır: ı) Karanlıkta göremiyoruz. Işınlar gözden çıksaydı, karanlıkta görmeliydik. 2) Kuvvetli bir ışığa baktığımızda gözlerimiz kamaşır. Eğer ışınlar gözden çıksaydı gözlerimizin kamaşmaması gerekirdi. 3) Eğer karanlık bir odanın tavanına bir delik açarsak, biz sadece o noktayı ve gelen ışığı görürüz. Oysa ışınlar gözümüzden çıksaydı bizim her tarafı görmemiz gerekirdi. 4) Ne zaman yıldızlara baksak onları anında görürüz. Eğer ışınlar gözden çıkmış olsaydı, yıldızları görmemiz için belirli bir zamanın geçmesi gerekirdi. Böyle olmadığına göre demek ki ışınlar gözden çıkmaz. Işınların gözden değil, nesneden çıktığını kanıtladıktan sonra Heysem, yansıma konusunu ele almıştır. Işığın ayna gibi parlak nesnelerde uğradığı değişimleri, yani ışığın yansımasının incelenmesi çok eskiden beri bilinen bir konudur. Nitekim Euclite ve daha sonra da Batlamyus ilk çağda bu konuyu araştırmış ve geometrik olarak incelemişlerdi. Euclite, herhangi bir deneye başvurmaksızın, ayna yüzeyine gelen ışının yüzeyle yaptığı açının, yüzeyden 8

yansırken yaptığı açıya eşit olduğunu belirtmiştir. Bugün yansıma kanunu adını verdiğimiz bu ifadeyi daha sonra Batlamyus benimseyip doğru olduğunu deneyselolarak göstermiştir Batlamyus konuyu incelerken iki temel ilkeyi benimsemiştir: açıya eşittir. 1. Gelen ışının normal ile yaptığı açı, yansıyan ışının normal ile yaptığı 2. Gelen ışın ve yansıyan ışın aynı düzlemde bulunur. İbnü'l-Heysem'in bu konuya katkısı ise gelen ışın ile yansıyan ışının neden eşit açılar oluşturduğunu geometrik yoldan ve nedenselolarak göstermesidir. Ona göre ışık çok yüksek bir hızla hareket eder ve ayna yüzeyine ulaştığında da, ne orada durabilir ne de yüzeye nüfuz edebilir; dolayısıyla hala orijinal hareketin yapı ve gücüne sahip olduğundan aynı ışığı aynı eğim derecesiyle yansıtacaktır. Bunun geometrik açıklaması şöyledir; ışık aynı açıyla yansımaktadır. çünkü eğik geliş hareketi ve aynanın direnci zıt değildir. Böyle bir durumda düşme hareketi biri dik diğeri de yüzeye paralelolan iki kısımdan oluşur. Ayna yüzeyi birinciyi engellediği diğerini engellemediği için açılar eşit kalır. Çünkü yansıyan ışık, yani tersine çevrilmiş dik kısım ve değişmeden kalan paralel kısmın bileşkesi bu iki hattın düzleminde olacaktır. Yani, geliş açısına eşit bir açı yapacaktır. İbnü'l-Heysem'in bu kanıtlamasında dikkati çeken en önemli yön gelen ve yansıyan ışınların biri dik diğeri ise yüzeye paralelolan iki kuvvetin etkisinde kaldığını ve hareketin yönünü de bu kuvvetlerin bileşkesinin belirlediğini belirtmesidir. Böylece yansıma ilkesini nedenselolarak kanıtlayan İbnü'l Heysem, daha sonra kınlma konusunu da inceler. Bu konu, kendinden önce eleomedes ve Batlamyus tarafından ele alınmıştı. Batlamyus, yansımada olduğu gibi bu konunun da temel ilkesini belirlemeye çalışmıştır. Ancak, bugün kınlma yasası adı verilen yasaya ulaşamamıştır. İbnü'l Heysem de bu yasayı elde etmeyi başaramamıştır. Bu yasa çok sonraları Snell (1580-1626) tarafından bulunmuştur (Snell Yasası). Yine de, optikteki bu kapsamlı araştırmaları sayesinde Heysem, modem optiğin babası olarak kabul edilmektedir. 9

Aynı tarihlerde (l ı. Asır) yaşamış büyük ilim adamı Mavsili ise, gözün anatomisi, göz kapakları, gözyaşı kanalları, saydam tabaka, damar tabaka, mercek ve göz sinirleri üzerinde büyük araştırmalar yapmış, oftalmoloji dalında çok değerli iki eser yazmıştır. Bunların en meşhuru, 18. yy'a kadar göz hastalıkları konusunda en iyi ders kitabı olarak kabul edilen "Kitab-Üı-Müntehat Fi ilac-ıl Ayn" "Göz Tedavisi ve Kullanılan İlaçlar Kitabı"dır. Asıl adı Ebu Kasım Ammar olan Mavsili katarakt ameliyatını ilk defa gerçekleştiren hekimdir. 1.2.2. Batı'da Gözlükçülük Tarihi Avrupa' da önce İtalya' da ortaya çıkan gözlüğü, ilk kez Şoransalı Alessandro Di Spina'nın geliştirdiği kabul edilmektedir. İlk gözlüklü insan resmi ise, 13S2'de Tommaso Da Modena'nın yaptığı Provence'li Hugues'ün portresidir. 1480'de Domenice Ghirlandajo'nun bir resminde, üzerinde gözlük bulunan bir sıranın önünde görülen Aziz Hieronymus gözlük yapımcıları loncasının kurucusu olarak kabul edilmektedir. Miyopluk için kullanılan iç bükey camlara ise ilk kez Raphael'in 1517' de yaptığı Papa X. Leo'nun portresinde rastlanmaktadır. 1784 'te, Benjamin Franklin mercekleri yakın ve uzak görüşe göre ayırmış ve bunları tek bir çerçevede birleştirerek çift odaklı sistemi bulmuştur. Gözlüğün 13. yy'ın sonlarına doğru Bacon tarafından icat edildiği rivayet edilmektedir. Bu rivayete göre; Bacon buluşundan dostu Goethal'i haberdar etmişti. O da İtalya'ya yaptığı bir seyahat sırasında, bu sırrı Pisa rahiplerinden Spina'ya açmış, Salvato d' Amarti adında bir Şoransalı da gözlük kullanımını yaymıştır. 13. yy'ın son yirmi senesi içinde gözlük kullanıldığı konusunda tarih vesikaları hemfikirdir. 14. yy'ın ortalarında ise gözlük artık iyice yaygınlaşmıştır. İlk zamanlarda gözlüğün daha ziyade lup ve pens şekilleri kullanılıyordu. Bunlarla beraber, madeni teller ve ince kayışlar ile kulaklara ve şapkaya tutturulan "besicle" adlı gözlükler de mevcuttu. Bu ilk montürlere presbiyopluğu (yakını görmezliği) düzeltmeye yarayan konveks camlar takılırdi. Miyop camlar 15. yy'ın sonlarında yontulmuş ve 17. yy'ın ortalarına doğru genelleşmiştir. 10

19. yy'a gelinceye kadar gözlükçülükte; iki yüzü sferik veya bir yüzü düz, diğer yüzü sferik camlar kullanılmaktaydı. Bu basit küresel camların ancak merkez kısımlarının net gördüğü, çevrelerinin kürelik sapma ve astigmatizma gibi kusurlardan dolayı, yaygın ve bulanık hayaller verdiği anlaşılmıştır. 19. yy'ın başlarında, İngiliz fizik ~Himlerinden Wollaston, bu kusurların giderilmesi çarelerini araştırmaya koyulmuş ve 1803 'te Dollond' a yaptırdığı menisk (bir tarafı konveks bir tarafı konkav) camları övmüştür. Ancak Wollaston'un yayını 19. yy optisyenlerinin dikkatini çekmemiş ve bu camların yayılması için 96 yıl beklenmesi gerekmiştir. 1899' da Fransız okülistlerinden Ostwalt menisk camlar meselesini tekrar ele alarak uzun hesaplar ve deneyler sonucunda, menisk konkav camların miyoplara büyük faydalar sağladığına, buna karşı menisk konveks camların basit küresel camlardan pek te üstün olmadıklarına kanaat getirmiştir. 1905 'te Prof. Tcherning, bükey camların ön yüzlerinin yarıçaplarını hesaplayarak astigmatizmayı azami derecede düzeltmeye çalışmış ve astigmatizmasız camların muhtelif şekillerini tayin etmiştir. 1911' de Von Rohr hipermetroplara, miyoplara, presbiyoplara ve astigmat1ara mahsus menisk camların hesaplarını yapmış ve katarakt ameliyatı geçirenler için "aspherique" camları bulmuştur. 1912'de Iena Üniversitesi, bir optik medikal kürsüsü ihdas ederek, Von Rohr'u bunun başına geçirmiştir. 1917 tarihinde de Zeiss Müessesesi, Iena'da bir gözlükçülük mektebi açmıştır. Astigmat camlar 19. yy'da bulunmuştur. 1826'ta Chamblant silindirik camları yapmıştır. Teorik camlar da 1840'ta yontulmuş ve Prentice' in 1895 'te yayınlanan bilimsel çalışmasından sonra revaç bulmuştur. 1844 'te Chevalier prizmatik camları tavsiye etmiştir. Gözlük şekli önceleri az kullanılmaktaydı. Ancak 19. yy'da DoUond, Ramsden ve Adams gibi tanınmış İngiliz optisyenlerinin çalışmaları sayesinde gelişmiştir. İlk gözlük montürlerinin köprü ve sapları deriyi kestikleri için hastalara eziyet verirlerdi. Sonraları gözlük çerçevelerinin köprü ve sapları rahat kullanılabilir hale getirilmiş ve plaketli köprüler ve esnek pensler de yapılmıştır. 1885 'te, Ernst Abbe ile Otto Schott, erimiş cama yeni elementlerin katılmasıyla merceğin kırma indisinin ve ayırma gücünün istenilen biçimde 11

düzenlene bilece ğini bulmuşlardır. 1910' da, tek parça çift odaklı camlar üretilmeye başlanmış ve ilk üretimler Nurnberg ve Venedik'te yapılmıştır. Bugün dünyadaki en hafif gözlük 1.5 gram'dır. 1.2.3. Türkiye'de Gözlükçülük Tarihi Gözlükçülük, Osmanlı İmparatorluğu'nda herhangi bir düzenlemeye bağlı olmaksızın uygulanmaktaydı. Dünya'da gözlükçülük eğitiminin hızlı gelişimi sonucu ABD'de 1904 yılında Optometri Eğitimi'ne başlanmışken Türkiye'de gözlükçülük; saatçilik, eczacılık, kuyumculuk gibi meslekler ile birlikte icra edilen bir yan uğraş konumundaydı. Cumhuriyetin ilanından sonra yeniden yapılanma faaliyetleri içerisinde gözlükçülük mesleği de ihmal edilmemiş, mesleği düzenleyecek bir Kanun hazırlığına girişilmiştir. 30.12.1940 tarihli Resmi Gazete' de yayımlanan 3958 sayılı "Fenni Gözlükçülük Hakkında Kanun", gözlükçülük mesleği ile ilgili ilk yasal düzenlemeyi toplam 18 madde ile gerçekleştirmiştir. Türkiye'de gözlükçülük, 3958 sayılı Kanun ile yasal bir meslek kimliğini kazanmıştır. Osmanlı' nın değişik kültür ortamından gelen meslek ustalarının Cumhuriyet Dönemi'nde de gözlükçülük dalında devam ettiği görülmektedir. Önceleri İstanbul'da Eminönü ve Karaköy'de ve Anadolu'nun birkaç şehrinde bazı saatçi ve eczanelerde "Pince Au Nez" veya "Ront" tipinde Avrupa menşeli çok az miktarlarda gözlük bulundurulmuştur. 1941 yılından sonra Sıhhat ve Içtimai Muavenet Vekaleti'nce düzenlenen kurslar sonucu, edinilen ruhsatnameler ile mesleki uygulama yaygınlaşmaya başlamıştır. Bu dönemde, mesleğin gelişimi açısından, her firmanın bir okul niteliğinde olduğu görülmektedir. Gelişen toplum düzeyinin gereği gözlük talebinin artmasına paralel olarak yeni perakende firmaları kurulmaya başlanmış ve tamamen ithalata dayalı sektörde gözlük cam ve çerçeve toptan satıcıları oluşmuştur. Bu toptancı - İthalatçı firmalar 1945-1955 yılları arası İstanbul'da Sultanhamam, Sirkeci ve Eminönü'nde kümelenmiştir. 12

Tüm girdileri ithalata dayalı sektörde Milli Korunma Kanunu ile 1956-1960 yılları arası büyük durgunluk yaşanmış ve imalatın ilk adımları atılmıştır. Bunlardan İzmir'de 1962 yılında Yatırımlar Holding önderliğinde "Gözlük Sanayi A.Ş." kurulmuş, asetat ve selüloit gözlük çerçevesi üretimine başlanmıştır. İstanbul' da 1931 yılından beri faaliyet gösteren "Barika Afşar ve Oğulları Tarak Sanayi" 1960 yılında Uygun Afşar önderliğinde selüloit hammaddesinden Luxor gözlük çerçeveleri üretimine başlamıştır. 1972 yılından itibaren Yalçın İnan, Uygun Afşar ve Argun Afşar, "İnan Limited Şirketi"ni kurup metal gözlük çerçevesi üretimine geçmişlerdir. Yine aynı yıllarda, 1962' de "Pan KolI. Şti. " "Nazaret Zergeroğlu", "Garbis Zergeroğlu" ve "Muharrem Cömert" ortaklığıyla OP-SA faaliyete başlamıştır. Rengin, Anadol, Cel Optik, EM, OP vs. gibi pek çok firma kurulmuş ve iç tüketime yönelik çalışmışlardır. Sektörde her yönüyle yenilenme ve gelişme 1980'li yıllardan sonra başlamış, sektörün her katmanı üretim, perakende ve laboratuvar çalışma düzeylerini ileri ülkeler seviyesine taşıma gayretiyle büyük aşama kaydetmiştir. Büyük alışveriş merkezlerinin yaygınlaşması, İstanbul'un ilçelerinde hızlı nüfus artışı ve ticari potansiyelin gelişmesi sonucu bazı firmalar şubeleşmeye başlamış ve optik firma grupları oluşmuştur. Bu kuruluşlardan bazıları Fahri Kuz Optik, Şişli Optik, Göz Grup, Eksen Grup, Opmar Grup, Mert Optik, Emo Optik Mağazaları'dır. Bunların yanısıra, Türkiye'deki genç nüfusu ve potansiyel pazarı değerlendirmek isteyen yabancılar da, örneğin pazara HOL ünvanıyla giren ve daha sonradan adını Atasun Grup olarak değiştiren firma gibi şirketler ülkemizdeki pazara dahilolmuşlardır. 1 Yüksek Öğrenim Kurulu, 1989 tarihinde üniversitelerimizde ön lisans seviyesinde Optisyenlik Programları'mn açılması kararım almıştır. 1992 yılında Sivas Cumhuriyet Üniversitesi bünyesinde ilk Optisyenlik Programı Eğitimine başlanmıştır. 5 ı 93 sayılı Kanun ile birlikte sektörde yeni gelişmeler ortaya çıkmış, mesleğin saygınlığı ve ilerlemesi yönünde önemli adımlar atılmıştır. Daha sonraki bölümlerde ayrıntısıyla gelişmelere değinilecektir. ı Sözkonusu bilgiler Araştırma Ekibinin bulgularına dayanmakta olup, ismi zikredilmeyen başka firmaların da varlığı göz önünde bulundurulmalıdır. 13

1.3. KAPSAMI Gözlüğü; 1. Optik (Numaralı), 2. Güneş, 3. Sportif faaliyetlerde, çalışma ortamında kullanılan koruyucu gözlükler, 4. Lensler olarak dört gruba ayırabiliriz. Gözlük temelde 2 çeşide aynlır: A) Asetat ve plastik gözlükler B) Metal gözlükler. Metal gözlükler de kendi içinde genium, manel, aluminyum, paslanmaz çelik ve titanyumdan olmak üzere ayrılmaktadır. Gözlük mağazalannda satılan optik ve güneş gözlüklerinin çerçeveleri; metal, asetat, plastik, opty i ve karbon materyallerden oluşmaktadır. ve iş Koruyucu iş gözlüklerine, örnek olarak kaynak gözlükleri gösterilebilir güvenliği gereçleri temin edilen iş yerlerinde satılmaktadır. 1.4. GÜMRÜK TARiFE İSTATİsTİK POZİSYON NUMARALARı (GTİp) Optometrik ürünler sektörünün Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon (GTİP) numaralan 90.01 ile 90.04 arasında yer almaktadır: G.T.İ.PNo: Ürün Tanımı 9001 Optik lifler ve optik lif demetleri; optik lif kabloları 9001.30.00.00 Kontak Lensler 9001.40 Camdan gözlük camları 9001.50 Diğer maddelerden gözlük camları 9002 Alet ve cihazlar için her tür maddeden monte edilmiş mercekler, diğer optik elemanlar 9003 Gözlüklere veya benzeri eşyaya ait çerçeveler ve bunların aksam ve parçaları 9003.11.00.00.00 Plastik maddelerden olanlar 9003.19 Diğer maddelerden olanlar 9004 Gözlükler ve benzerleri (görıne kusurunun giderilmesine mahsus gözlükler, koruyucu gözlükler ve diğer gözlükler) 9004.10 Güneş gözlükleri 9004.90 Diğerleri 14

......... 2. SEKTORUN GELIŞIMI VE POTANSIYELI Sektörü, 1982 öncesi ve sonrası olarak iki dönemde değerlendirmek gerekmektedir. 1982 öncesi dönemde ithalatı çok kısıtlı, dış dünyaya kapalı, sıkı koruma altındaki yerli sanayi, tekel konumunun verdiği rehavetle gerek materyal, gerek aksesuar ve de en önemlisi model bazında son derece geri kalmış ve tüketici beğenisinden uzak bir üretim çizgisinde "ne yaparsam satarım" konumunda iken, 1982 sonrasında ani ve çok hızlı bir değişim ve gelişim sürecine girmiştir. Sektörün gelişme olanakları ve potansiyelini, 3 farklı konu başlığında değerlendirmek mümkündür. ı. Üretim, 2. İthalat, 3. Perakende. 00 2.1. URETiM Cam: Mükemmel ekolojik alt yapısıyla iç talebi karşılayan yerli ve yabancı sermayeli şirketler, özellikle cam üretiminde ileri teknoloji ürünü hammadde kullanarak, tüketici ihtiyaçlarına cevap verebilecek nitelik ve yetenektedir. çerçeve: Serbest piyasa ekonomisi ve bilgi iletişiminin yaygınlaştığı günümüzde üretim kalitesi çok yükselmiştir. Özellikle, metal çerçevelerde yabancı firmalara fason üretim yapacak kadar gelişmiş durumdadır. Ayrıca, asetat modasıınn yükselişe geçtiği günümüzde, Avrupa'da el işçilik maliyetinin son derece pahalı olması yerli üreticileri olumlu yönde etkilemektedir. Son yıllarda, Çin menşeli ürünler başta olmak üzere ucuz U zakdoğu mallarıınn işporta ve semt pazarlarında kayıt dışı olarak piyasaya girmesi yerli üreticiler için önemli bir sorun yaratmıştır. Çoğu standart dışı ve kalitesiz olan bu ürünler perakende optik firmalarını ve tüketicileri olumsuz yönde etkilemektedir. 2.2. ITHALAT Cam: Her türlü mineral ve organik cam çeşidinin üretildiği sektörde, ileri teknoloji kullanılmaktadır. Son yıllarda pazarda organik cam hakimiyeti ön plana çıkmaktadır. Ancak ucuz ve standart dışı uzak doğu üretimi antirefleli organik camlar önemli satış grafikleri çizmektedir. Çerçevesiz gözlük modası sürdükçe, kırılmayan polikarbonat camlar yakın gelecekte cam pazarının favori 15

ürünü olacaktır. Bunlann dışında, Avrupa ve Japonya'dan ünlü markalann çok görüşlü camlannda da ithalat önemli bir yer tutmaktadır. çerçeve: Önemli bir ithal çerçeve hakimiyeti olan pazar, markalı ürünlerde özellikle AB' de çerçeve üretimini ele geçiren İtalyan markalannın hakimiyeti altındadır. Bunun yanında, Fransız ve Alman menşeli ürünler de önemli yer tutmaktadır. Aynca pek çok ünlü marka üretimlerini ucuz işçilik ve sübvansiyon nedeniyle Uzakdoğu ve özellikle Çin'e taşıdıklanndan, ithalatın yönü büyük oranda Doğu'ya çevrilmiştir. İhracatçı firmalar, ilgili İhracatçılar Birliğine üye olmak zorunda olduklarından dolayı daha sonraki bölümlerde de bahsedileceği üzere, ihracatçıların listesine www.dtm.gov.tr adresinden ulaşmak mümkündür. İthalatçılara ilişkin bilgiler ise Gümrük Müsteşarlığı kayıtlannda yer almaktadır. Ancak, ithalatçılara internet ortamında ulaşmak mümkün değildir. Böyle olmakla birlikte, piyasada gözlük, gözlük çerçevesi, gözlük camı, kontak lens,... ithal eden birçok firmanın olduğu bilinmektedir. Gözlük çerçeveleri ithalatında son dönemde yaşanan gelişmelerin yerli üretimi ve istihdamı son derece olumsuz etkilemesi sebebiyle ithalata ek mali mükellefiyet getirilerek ithalat maliyeti artınımıştır. Daha sonra, Dış Ticaret bölümünde anlatılacaktır. 2.3. PERAKENDE Son yıllarda hızla devreye giren alışveriş merkezleri, optik sektöründe ciddi kabuk değişimlerinin yaşanmasına sebep olmuş ve olmaktadır. Bu merkezlerdeki optik mağazalarla rekabet etmek için diğer optik mağazalannda da önemli gelişmeler gözlenmektedir. Optik firmalarının vitrin, teşhir düzenlemeleri ile mağaza dekorasyonlan ve gözlük hazırlanmasındaki teknolojik gelişmelerin memnuniyet verici olduğunu söylemek mümkündür. Halen pazarda görülmeyen yabancı sermayeli büyük mağaza zincirleri yakın gelecekte Türkiye'de de gündeme gelecektir. Bu büyümenin doğal sonucu olarak rekabet ortamı ve reklamlarla kampanyalar dönemi de başlayacaktır. 16

Sonuç olarak, nüfusunun maksimum % 20'si ( 16 yaş üstü, tahmini) gözlük kullanan bir ülkede yaşamaktayız. Bu oran, Türk insanının göz sağlığının mükemmelliğinden değil, bu konudaki bilinç ve sistem eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Ancak, optometri eğitimi veren okulların ve mesleki eğitimin yaygınlaşmasıyla gelecekte dünya ortalamaları olan % 55-60 seviyelerine çıkılabilecektir. Bu oranlar, pazardaki olumlu geleceği, varolan potansiyeli göstermektedir. Optometrik ürünler sektörü, 21. yy' ın en önemli sektörlerinden birisi olarak kabul edilmektedir. Gözlük, lens gibi ürünlerin önemli bir sağlık gereci olmalarının yanısıra estetik ve moda unsurlu kullanımının da oldukça yaygın olması pazar açısından önemli bir unsurdur....... 3. SEKTORUN GUNCEL DURUMU VE PERFORMANSı 3.1. KAPASITE Genelde pek çok sektörde olduğu gibi istatistiki bilgi eksikliği, optometrik ürünler sektöründe de büyük bir sorun teşkil etmektedir. Üretimden ithalata, istihdamdan yatırıma dek birçok konuda doğru bilgi edinmek mümkün değildir. Zira, bazı firmalar istatistiki bilgi taleplerine doğru yanıt vermemeyi tercih etmektedirler. Ayrıca, Veri Gizliliği Uygulaması nedeniyle dış ticaret rakamlannı da 2006 yılı Mayıs ayından sonraki dönemler için elde etmek mümkün değildir. Hastanelerde ve özel poliklinik muayenelerinde de istatistikı bilgi toplanmadığından dolayı, göz hastası, hastalıkları, refraksiyon kusurları ve dağılımları hakkında bilgi derlenememekte, dolayısıyla sektör yatırımcısına yol gösterecek ön bilgi birikiminden yoksun kalınmaktadır. B u belirsizlik, firmaların stok maliyetlerini de ciddi oranda etkilemekte, rasyonel çalışmayı engellemekte, sağlıldı bir sektör profiline ulaşılamamaktadır.... 3.2. URETIM Ülkemizde optik gözlük kullanma oram % 15-20, güneş gözlüğü kullanma oranı ise % 35 seviyelerindedir. Türkiye' de gözlük camı üreticisi firma sayısı zaman içerisinde artarak: takriben 10 firmaya ulaşmışken gözlük çerçevesi üreten firma sayısı ise ithalat 17

baskısı altında giderek azalarak 3-5 firmaya kadar düşmüştür. Ülkemizin gözlük üretim kapasitesinin 10 milyon adetin üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Ancak, yüksek değerlere ulaşan ithalat nedeniyle 1 milyon adet civarında üretim yapılabilmekte, varolan kapasite kullanılamamaktadır. Günümüzde cam ve çerçeve üretiminde de kapasite fazlalığı mevcuttur. Pazara hakim üreticiler belirli dönemler haricinde hala tek vardiya çalışmaktadır. Türkiye'de gözlük camı ve çerçevesi üretimi de son derece sınırlı sayıda firma tarafından gerçekleştirilmektedir. Birçok firmanın üretimi de istatistiklere yansımamaktadır. Ülkemizde, kontak lens üretimi mevcuttur. İstanbul' da faaliyet gösteren Tech Contact Lens, Net Lens, Lens - San firmaları ile Sivas 'ta yeni üretime geçen Anadolu Tıp firmaları lens üretmektedirler. İstanbullu firmalar normal lens üretirlerken Anadolu Tıp firması normal lensten ziyade katarakt ameliyatlarında kullanılan göziçi lens üretmektedir. Sektörde yer alan imalatçıların büyük çoğunluğu KOBİ tanımında olan firmalardır. Türkiye' de üretimi kabaca alt, orta ve üst sınıf üretim olmak üzere üçe ayırabiliriz. Alt sınıfta üretilen ürünlerin Çin ürünleri ile rekabet etmesi oldukça zordur. Aslında orta ve üst sınıf üretim arasında üst sınıftakilerin marka olması dışında pek bir fark yoktur. Gözlük endüstrisinin katma değerinin çok yüksek olduğu herkesçe bilinmektedir. Türk ekonomisi, sadece Çin Halk Cumhuriyeti'nden yapılan ithalattan dolayı bile her yıl önemli miktarda kayba uğramaktadır. Kota, ithalatta ek mali mükellefiyet, gözetim belgesi gibi uygulamalar ithalatın hızım kesmekte kısmen başarılı olmuştur. Ülkemiz piyasasında U zakdoğu' dan ithal edilen ürünlerin önemli bir ağırlığı bulunmaktadır. Sektör temsilcileri ile yapılan görüşmelerde, özellikle Çin menşeli ürünlerin çok ucuz olması nedeniyle değer olarak piyasanın % 40'ını oluşturmakla birlikte adet olarak bakıldığında piyasanın yaklaşık % 70'inin Uzakdoğu menşeli mallardan oluştuğu ifade edilmiştir. Zira, bir İtalyan / Fransız malı gözlüğün fiyatının Çin malı gözlüğe göre çok yüksek olduğu dile getirilmiştir. 18

... 3.3. TUKETIM Türkiye'de 10 milyon adeti optik olmak üzere güneş gözlüğü ile birlikte 15 milyon civarında gözlük satıldığı tahmin edilmektedir. Gözlük ve gözlük çerçevesi tüketiminde yerli sanayinin payı % 10-lS'ler seviyesindedir. Geri kalan miktarlar Çin Halk Cumhuriyeti başta olmak üzere Uzakdoğu ülkelerinden ithal edilmektedir. Gözlük tüketiminde arz talep dengesi arzın kendini denetlemesiyle dengede görünmekle birlikte, tüketicinin bilinçlenmesiyle talep genişlemesi yaşanacak ve üretimde çok vardiyalı rasyonel sisteme geçilebilecektir. Türkiye'de Gözlük Kullanımının Yetersiz Olmasının Sebepleri: Göz sağlığına bireyolarak önem verilmemektedir, Halkımız göz sağlığı ve gözlük kullanma konusunda yeterli düzeyde bilinçli değildir, Türkiye'de yaygın göz taramaları yapılamamaktadır, Sayıları düşük olan göz doktorları, belli merkezlerde yoğunlaşmışlardır. Gözlük konusunda % 90'ı bilinçsiz durumda olan halkın, göz sağlığı konusunda bilinçlenmesi gözlük tüketimini artıracak önemli bir etkendir. Çünkü, gözlük tüketimi artışı; insanların sosyal statülerindeki yükselme, okuma alışkanlığı, bilgisayar ve benzeri araçların kullanımlarının yaygınlaşması, özet olarak bilinçlenmeyle doğru orantılıdır. Gözlük tüketimi her yıl büyük bir artış göstermektedir. Türkiye'nin genç bir nüfusa sahip olması, sektör için büyük bir avantajdır. Gençlerin bilgisayar ve televizyon bağımlılığı yanında gözlükteki en son modelleri takip etmeleri, tüketimi artırıcı bir etki yapmaktadır. Son yıllarda güneş gözlüklerine artan talep, sektörün gelişmesinde önemli bir roloynamaktadır. Önceki yıllarda, gözlük camlarında tercih hakkının geniş olmaması ve kullanılan camların estetik yönden yetersiz olması, halkın gözlük kullanmaya karşı ön yargılı davranmasına neden olmaktaydı. Ancak günümüzde kullanılan ileri teknoloji sayesinde çok yüksek numaralarda bile çok ince ve estetik camlar 19

üretilebilmektedir. Bu sayede, gözlük tüketimi halka sunulan seçeneklerin genişlemesiyle orantılı olarak artmaktadır. Ayrıca, üretici ve ithalatçıların yenilik içeren ürünlerini göz doktorlarına tanıtmalan ve bu ürünlerin reçetelere yansıtılmasıyla tüketimde büyük bir artış görülecektir. 3.4. DİGER SEKTÖRLERLE İLİşKİLER Yan sanayii dışa bağımlı bir sektör olan optik endüstrisinin, bu bağımlılığından kurtulması teknik ve teknolojik ilerlemesiyle mümkün olabilecektir. Gözlük sektörünün ilgili olduğu diğer sektörleri şu şekilde sıralayabiliriz; Deri, kumaş, torba ve plastik kutu muhafazalar, Aksesuar, Gözlük camı temizleyici kumaş ve sprey ler, Tel, vida, plaket, yay ve süs gibi metal ve silikon maddeler, Cam ve çerçevelerin özelliklerini belirten ve koruyan ambalajlar, çerçeveye cam montajı hazırlığında kullanılan optik-optometrik ölçüm, kesme makine, alet avadaniık ve aksesuarları... 3.5. ISTIHDAM Üretimde geniş bir istihdam olanağı halihazırda mevcut değildir. İthalat baskısı altında yerli üretimin gittikçe azalması kuşkusuz istihdamı da olumsuz yönde etkilemektedir. Perakende sektöründe ise yetişmiş eleman açığı vardır. Türkiye' de optik ve optometrik meslekler alanında bir insan gücü planlaması ve ileriye dönük perspektifleri yapılmamıştır. İnsan gücü çeşitleri belli değildir. Dünya Optometri Konseyi ve Avrupa Optometri ve Optik Konseyi'nin ekonomik İnsan gücü istihdamı için yaptığı araştırmalar sonucunda, kesin görev ve yetki tanımlan yapılarak uyguhimaya konulabilmiştir. Bu araştırmalarla, gelişmiş ülkeler için, her 100 bin kişiye bir göz doktoru, her 10 bin kişiye bir optometrist ve her 5 bin kişiye bir optisyen istihdamının sağlık hizmetleri ekonomisi açısından ve halkın koruyucu göz ve görme sağlığı hizmetlerine erişebilmesi yönünden optimal çözüm olduğu sonucuna vanımıştır. 20

Bugün, optometri ve optisyenlik mesleğine kanunla yer vermeyen gelişmiş bir ülke kalmadığı gibi, gelişmekte olan ülkelerin çoğunda, Türkiye' den çok daha İleri düzeyde, bu elemanların yetiştirilmelerine gayret edilmektedir. 3.6. DIŞ TICARET 3.6.1. Ithalat: Gözlük imalatının Çin'in Venzou ve İtalya'nın Cadore bölgesi olmak üzere dünyada iki bölgede yoğunlaşmış olduğunu söylemek mümkündür. Avrupa' da yıllar içinde gözlük üretimi giderek azalarak üretim Çin Halk Cumhuriyeti başta olmak üzere Uzakdoğu ülkelerine kaymıştır. Optometrik ürünler Gümrük Tarife Cetveli'nde 9001 ile 9004 arasında yer almakta olup 2004, 2005 ve 2006 ilk 5 ay olmak üzere ithalat istatistiklerine arka sayfadaki tabloda yer verilmektedir. Veri gizliliği uygulaması nedeniyle daha sonraki dönemler için istatistiki veriler yayınlanmadığından tabloda sonraki yıllar yer almamaktadır. 21

Tablo ı Optometrik Ürünlerin İthalatı G.T.İ.PNo 9001 9001.30.00.00.00 9001.40 9001.50 9002 9003 9003.11.00.00.00 9003.19 Ürün Tanımı İthalat Değeri ABD Doları ($) 2004 2005 Optik lifler ve optik lif demetleri; optik lif kablolan 30.830.972 40.075.210 Kontak Lensler 6.654.982 8.465.645 Camdan gözlük carnlan 1.398.132 2.868.939 Diğer maddelerden gözlük carnlan 9.344.167 16.028.442 Alet ve cihazlar için her tür maddeden monte edilmiş mercekler, diğer optik elemanlar 32.352.813 45.238.690 Gözlüklere veya benzeri eşyaya ait çerçeveler ve bunlann aksam ve parçalan 27.686.418 36.101.734 Plastik maddelerden olanlar 3.325.692 3.237.561 Diğer maddelerden olanlar 21.182.552 30.102.070 2006 (ilk 5 ay) 18.641.748 3.750.697 1.764.030 7.925.193 23.715.402 15.323.735 764.525 13.703.146 9004 Gözlükler ve benzerleri (gönne kusurunun giderilmesine mahsus gözlükler, koruyucu gözlükler ve diğer gözlükler) 32.572.254 45.563.148 32.800.071 9004.10 9004.90 Güneş gözlükleri 30.260.940 42.333.573 Diğerleri 2.310.761 3.229.575 31.066.492 1.733.579 22

G.T.İ.P: Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon Numarası İhracatçı firmalar, ilgili İhracatçılar Birliğine üye olmak zorunda olduklarından dolayı ihracatçıların listesine www.dtm.gov.tr adresinden ulaşmak mümkündür. İthalatçılara ilişkin bilgiler ise Gümrük Müsteşarlığı kayıtlarında yer almaktadır. Ancak, ithalatçılara internet ortamında ulaşmak mümkün değildir. Böyle olmakla birlikte, piyasada gözlük, gözlük çerçevesi, gözlük camı, kontak lens,... ithal eden birçok firmanın olduğu bilinmektedir. Optometrik ürünlerin ithalatında, gelişmiş batı ülkeleri ile Çin Halk Cumhuriyeti başta olmak üzere Uzakdoğu ülkelerinin önemli derecede ağırlığı bulunmaktadır. Spesifik olarak baktığımızda kontak lens ithalatında ABD, İrlanda, Endonezya ve İsrail' in gözlük çerçevesi ve aksamlarının ithalatında ise Çin ve İtalya'nın önde gelen ülkeler olduğu görülmektedir. Gözlük ithalatı incelendiğinde, güneş gözlüklerinin gözlük ithalatından önemli bir payaldığı ve gene Çin, İtalya ve Fransa gibi ülkelerin önemli ihracatçı ülkeler oldukları gözlemlenmektedir. İthalatta Uygulanan Gümrük Vergisi Oranları: Optometrik ürünlerin ithalatında uygulanan gümrük vergisi oranlarına baktığımızda ithalatın Avrupa Birliği, EFTA ülkeleri ya da İsrail, Suriye, Tunus, Fas,... gibi Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmış ülkelerden yapılması durumunda gümrük vergisinin bulunmadığı görülmektedir. Sözkonusu ülkeler dışındaki ülkelerden ithalatın yapılması durumunda ise uygulanan minimum ve maksimum gümrük vergisi oranlarına aşağıda yer verilmektedir: G.T.İ.PNo: Minimum G.V. Oranı Maksimum G.V. Oranı (CIF* X %) (CIF* X %) 9001 O 2.9 9002 O 6.7 9003 O 2.2 9004 O 2.9 Optometrik ürünlerin ithalatında Özel Tüketim Vergisi uygulanmamakta olup, uygulanan Katma Değer Vergisi oranları ise % 8-18 arasında değişmektedir. İthalatta Uygulanan Mevzuat:.2008/8 sayılı İthalatta Gözetim Uygulanmasına İlişkin Tebliğ uyarınca, plastikten ve diğer maddelerden gözlük çerçevelerinde ve güneş gözlüklerinde * CIF ( Cost, Insurance, Freight ): Dış ticarette bir teslim şekli olan CIF, mal bedeli, sigorta ve navlunu kapsar. 23

gözetim uygulaması bulunmaktadır. İthalatta, plastikten ve diğer maddelerden gözlük çerçeveleri 4, güneş gözlükleri 8 ABD $ elf kıymetin altında birim kıymete haiz iseler ileriye yönelik olarak ülke ayrımı yapılmaksızın gözetim uygulanmakta olup, ithalatçı firmaların Dış Ticaret Müsteşarlığı İthalat Genel Müdürlüğü'nden gözetim belgesi almaları zorunludur. Gözetim belgesi gümrük beyannamesinin tescilinde ilgili gümrük idaresince aranır ve gözetim belgesinin bir örneği gümrük beyannamesine eklenir. 2008/10 sayılı İthalatta Gözetim Uygulanmasına İlişkin Tebliğ uyarınca ise, G.T.İ.P numaraları aşağıda verilen gözlük ithalatında ileriye yönelik olarak ülke ayrımı yapılmaksızın gözetim uygulaması sözkonusudur. G.T.İ.P Eşya Tanımı 9004.10.10.00.00 Optik tarzda işlenmiş camları olanlar 9004.90.10.00.11 Optik tarzda işlenmiş camları olanlar 9004.90.90.00.11 Optik tarzda işlenmiş camları olanlar 2008 i 10 sayılı Tebliğ uyarınca, gene ithalattan önce Dış Ticaret Müsteşarlığı'ndan ilgili giriş gümrük müdürlüğüne ibraz edilmek üzere Gözetim Belgesi alınması zorunludur. 05.03.2008 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 2008 i 13223 sayılı İthalatta Korunma Önlemleri Uygulanmasına İlişkin Karar uyarınca, aşağıda gümrük tarife pozisyonu ve tanımı belirtilen eşyanın ithalat artışının ve ithalatının gerçekleşme koşullarının yerli üretimde neden olduğu ciddi zarar ve ciddi zarar tehdidinin ortadan kaldırılabilmesini teminen, anılan eşyanın ithalatında korunma önlemi olarak ek mali yükümlülük tahsil edilmesine karar verilmiştir. Ek mali yükümlülük, ithal edilen eşyanın her bir adedi için aşağıda gösterilen tutar kadar tahsil edilmektedir. G.T.P Eşya Tanımı Ek Mali Yükümlülük (ABD Doları / Adet) 1. Dönem* 2. Dönem* 3. Dönem* 9003.11 Plastik maddelerden olanlar 9003.19 Diğer maddelerden olanlar 3 2,85 2,70 * Dönem: Sözkonusu Kararın yürürlüğe giriş tarihinden itibaren başlamak üzere birbirini takip eden birer yıllık süreleri ifade eder. 24

3.6.2. Ihracat: G.T.İ.PNo 9001 Tablo 2 Optometrik Ürünlerin İhracatı İhracat Değeri Ürün Tanımı ABD Doları ($) 2004 2005 Optik lifler ve optik lif demetleri; optik lif kabloları 1.311.624 727.960 2006 (ilk 5 ay)* 881.229 9001.30.00.00.00 9001.40 9001.50 9002 9003 9003.11.00.00.00 9003.19 Kontak Lensler 164.731 119.776 Camdan gözlük camları 463.922 313.923 Diğer maddelerden gözlük camları 240.359 161.015 Alet ve cihazlar için her tür maddeden monte edilmiş mercekler, diğer optik elemanlar 152.213 390.767 Gözlüklere veya benzeri eşyaya ait çerçeveler ve bunların aksam ve parçaları 880.101 799.519 Plastik maddelerden olanlar 132.234 145.102 Diğer maddelerden olanlar 747.267 650.364 39.610 48.885 396.684 127.640 327.209 36.605 276.523 9004 Gözlükler ve benzerleri (görme kusurunun giderilmesine mahsus gözlükler, koruyucu gözlükler ve diğer gözlükler) 2.140.093 1.957.696 1.102.453 9004.10 9004.90 Güneş gözlükleri 1.423.176 1.741.183 Diğerleri 716.917 216.513 1.045.257 57.196 * Veri gizliliği uygulaması nedeniyle daha güncel veriler yayınlanmadığından tabloda yer verilememiştir. 25

Türkiye'nin optometrik ürün ihracatına baktığımızda rakamların son derece düşük olduğu, ihracat pazarlarının yıllara, dönemlere göre değişkenlik gösterdiği görüımektedir. Rakamların oldukça az olmasında kuşkusuz artan ithalat baskısı altında üretimin gittikçe azalması, üretici firmaların sayısının düşmesi, üretici firmaların marka oluşturma konusunda sergiledikleri yetersiz çabalar önemli etkenler olarak gösterilebilir. 3.7. PAZARıN BÜYÜKLÜ(;Ü Bugün Türkiye'de gözlük pazarının yaklaşık 1 milyar ABD Dolarlık bir büyüklüğe ulaştığı tahmin edilmektedir. Sözkonusu rakama gözlük çerçeveleri ve güneş gözlükleri dahildir. 15 milyon kişinin gözlük ve lens kullandığı Türkiye'de, toplam pazarın büyük bir kısmını ithal markalar elinde bulundurmaktadır. Marka sayısı 200'e, yıllık satışlar da 4 milyon adede ulaşmıştır. Fiyatların, 100 dolardan başlayıp, 3 bin dolara ulaştığı markalı gözlüklerde, mağaza sayısı da yaklaşık 4 bini bulmuştur. Kimi için elbiseyi tamamlayan, karizma, ciddiyet, şıklık ya da şirinlik kazandıran bir aksesuar, kimi için ise etrafı tüm berraklığıyla algılamaya yarayan önemli bir araç olarak görülen gözlükte pazar, gelecek için önemli bir potansiyel taşımaktadır. Optik sektöründe, çerçeve ve güneş gözlüklerinin yanısıra, spor gözlükleri, koruyucu, kılıf, cam, kontak lens, bakım ekipmanlan, optimetrik - oftalmolojik cihazlar, oftalmolojik ölçüm tanı ve tedavi cihazlan, optik atölye ve laboratuvar için aletler, gözlük yedek parçaları, optik endüstri makineleri gibi ürünler de yer almaktadır. Satışlann artmasında moda önemli bir roloynamaktadır. Sektörün yüzde 90' ı güneş gözlüklerinden, optik çerçevelerden, spor gözlüklerden ve camdan oluşmaktadır. Geri kalanını ise lens ve diğer ürünler kapsamaktadır. Lenste tahmini olarak yüzde 65 sağlık, yüzde 35 estetik amaçlı kullanım dikkat çekmektedir. Gözlük sektöründe her altı ayda bir modeller değişmektedir. Markaların kendi içlerindeki tasarımı, renkleri ve kullanım kolaylıkları gündemde kalmalannda etkili olmaktadır. Piyasada yaklaşık 10 bin çeşit gözlük bulunmaktadır. Marka gözlükler tümü dünyaca ünlü tasanmcılar tarafından sezonun modasına göre özel olarak tasarlanmaktadır.işin içine markalaşma ve özel tasarımlar girdikçe fiyat artmaktadır. Fiyat camda kaliteye ve çeşide bağlı olarak 50-1200 TL arasında değişirken, gözlük çerçevesinde 100-2 bin TL, lenste ise 50-500 TL arasında değişim göstermektedir. 26

Pazardan yerli markaların aldıkları pay, kamu ve özel kurumların çalışanlarına sağladığı tedavi giderleri çerçevesinde gözlük verilmesi ile artmıştır. Bu şekilde daha ziyade orta kesime hitap eden gözlükler satılmaktadır. Gözlük firmalan çoğunlukla İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük kentlerde toplanmıştır. Özellikle bugün, güneş gözlüğünde İstanbul, Ankara ile birlikte Akdeniz ve Ege illeri pazarın büyük bölümüne hakim durumdadırlar. Gözlük sektörü son zamanlarda hızlı bir gelişme göstermektedir. Gözlük pazanndaki büyüme, özellikle güneş gözlüğünde yaşanmaktadır. En çok gençler ve kadınlar tarafından tercih edilen güneş gözlüğü satışlarının modaya bağlı olarak dinamik halde olması sürekli büyümesini sağlamaktadır. Güneş gözlüğü tüketimindeki artış, insanların gelir düzeyi artışı ve bilinçlenmeleri ile doğru orantılıdır. Nüfusun büyük bir kısmının genç olduğu ve kentleşme oranının hızla arttığı düşünüldüğünde, Türkiye'de güneş gözlüğü pazarının gelişmeye açık bir pazar olduğu rahatlıkla görülmektedir. Rekabete açık, hızla gelişen sektörde gün geçtikçe büyük göz merkezleri de yerlerini almakta ve bu tür merkezlerin başta İstanbulolmak üzere büyük şehirlerde artış trendinde olduğu gözlemlenmektedir. Modern ve son tıbbi yenilikleri süratle uygulamaya koyan bu merkezlerin sayısındaki artışın sektöre önemli bir ivme kazandıracağı kuşkusuzdur. Ancak butik gözlükçülük uygulamasında optisyen ile hastası arasında diyalog, ürün tanıtımı ve güven ortamınıntesisi ile paramedikal bir müessese olan bireysel optisyenliğin her devir ve ortamda süregelmesi kaçınılmazdır....... 3.8. RAKAMLARLA GOZLUK SEKTORU Dünya Sağlık Örgütü (WHO)'nün açıklamalanna göre dünyada yaşayan 45 milyon görme engellinin yaklaşık 1 milyonu ülkemizde yaşamaktadır. Öte yandan, 135 milyon kişi de çok az veya hiç görememektedir. Bu sayı ülkemizde yaklaşık 5 milyon civarındadır. 16 yaş üstünde gözlük kullanma oranının Almanya'da % 64 iken ülkemizde % 15-20 olduğu tahmin edilmektedir. "Göz Sağlığı Taramaları Erken Teşhis ve Tedavi Projesi" kapsamında 43 ilimizde yaklaşık 30 milyon 27

kişi refraksiyon testinden geçirilmiş ve bu kişilerin % 90' ının ilk kez bir göz doktoru ile tanıştığı, çocukların % 18'nde, yetişkinlerin % 40'nda görme kusuru tespit edilmiştir. Göz hekimlerinin sayısal eksikliği ve bölgesel dağılımlarının dengesizliği halkımızın görme sağlığı açısından yeterli hizmeti alamamasına sebep olmaktadır. Göz hekimlerinin bölgesel dağılımı incelendiğinde Güneydoğu Anadolu bölgesi başta olmak üzere Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinin dağılımdan olumsuz etkilendikleri gözlemlenrnektedir. Görme kusurunun farkında dahi olmayan bireyleri çoğunlukta olan bir toplumun, çocuklarının eğitimde başarısızlığının ve trafik kazalarının yüksek oranlarda gerçekleşmesinin sebepleri de bir anlamda ortaya çıkmaktadır. Türk halkının; koruyucu görme sağlığı açısından mutlaka optometri bilimi ile tanışması gerekmektedir. Ülkemizde, koruyucu görme sağlığı açısından bakıldığında rakamlar tahmini olarak şu şekildedir: Göz Doktoru Sayısı: 3.500 kişi Göz Doktoru Başına Düşen Kişi Sayısı: 30.000 Optisyenlik Müessesesi: 4.000 Çalışan Sayısı: 12.000 Türkiye Genelinde Optisyen / Gözlükçü Sayısı: 6.700 kişi Sağlık Bakanlığı'ndan ruhsatnameli: 4600 kişi 5193 Sayılı Kanunun kursiyerleri: 1400 kişi Üniversite Mezunu Optisyenler: 700 kişi Gözlük Kullanım Oranı: % 15-20 Yıllık Çerçeve Tüketimi: 7-10 milyon adet Yıllık Cam Tüketimi: 20-25 milyon adet Yıllık Güneş GÖzl. Tüketimi: 3-4 milyon adet...... 3.9. SEKTORUN ıç HACMI Gözlük sektöründe İstatistiki resmi bilgilere ulaşmak çok güç olmakla birlikte, tahmini verilerle bazı değerler ifade edilebilmektedir. Ülkemizde yıllık görme kusuru test ihtiyacının yaklaşık 30 milyon kişi / yılolduğu tahmin edilmektedir. 28

3.10. YURT ıçı REKABET 4 bin dolayında optik mağazasının faaliyet gösterdiği günümüzde, rekabet daha çok yeni modeller, muhtelif marka paylaşımları, doktor muayene promosyonları, cam ve çerçeve, doktor paket programları konularında yaşanmaktadır. Kredi kartı taksitlendirmesi sektördeki diğer bir rekabet unsurunıı oluşturmaktadır. Resmi - özel göz hastane ve poliklinikleri çevresinde kümelenen firmaların, sektördeki büyük potansiyeli oluşturan Sosyal Güvenlik Kurumu hak sahiplerini firmalarına yönlendirmek için uyguladıkları sistemler de çoğu kez meslek etiği ile bağdaşmamaktadır. 4077 Sayılı "Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun" ve 4054 Sayılı "Rekabetin Korunması Hakkında Kanun"ların açık hükümlerine rağmen, taksitli satışlar, kampanyalı satışlar, etiket yönetmeliği, ticari reklamlar ve ilanlar konularında, sektörün değişik konum ve kuruluştaki çeşitli firmaları arasında haksız rekabete konu pek çok uygulama yaşanmaktadır.... 4. SEKTORDEKIKURULUŞLAR.... 4.1. KAMU SEKTORU Optik sektöründe kamu, yürütme görevini üstlenmektedir. Sektör; *T.C. Sağlık Bakanlığı, *T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, *T.C. Adalet Bakanlığı, *T.C. İçişleri Bakanlığı, *T.C. Maliye Bakanlığı ile ilişkilidir...... 4.2. ~URKIYE'DEKI UR.ETI~IL.~R1 ıthalatçılar, DISTRIBUTORLER Sektörde bugün, İstanbul Ticaret Odası'na kayıtlı 622 adet irili ufaklı üretici, ithalatçı, toptancı ve perakendeci firma bulunmaktadır. Ancak son zamanlarda küçük firmaların bir kısmı kapanmaktadır. Toptan pazarın yaklaşık % 70'ine, 50 kadar büyük firmanın hakim durumda olduğu söylenebilir. 29

4.2.1. Türkiye'deki Gözlük Üreticileri Gözlük üreticileri denildiğinde, gözlük camı ve çerçevesi üreten firmalar anlaşılmaktadır. Türkiye'de her türlü özellik ve yüksek kalitede optik cam üretilmektedir. Bu üretimin ham maddesi yurt dışından temin edilmektedir. Gözlük camı üreticileri ithal ettikleri ham optik camı çeşitli tür ve şekillerde işlemektedirler. Üretilen bu camlar ve gözlük çerçeveleri, T.C. Sağlık Bakanlığı'ndan ruhsatnameli bir gözlükçü veya optisyen nezaretinde, o il'in Sağlık Müdürlüğü'nden alınmış "İş Yerİ Açma Belgesi" bulunan optik mağazalarda, doktor reçetesi ve tüketicinin siparişi doğrultusunda birleştirilerek nihai tüketime hazır hale gelmektedir. Burada dikkat çekici unsur gözlük camı üreticisindeki artışa karşın zaten sınırlı sayıda olan gözlük çerçeve üreticisi firma sayısında meydana gelen büyük azalıştır. Öyle ki, cam üreticisi firma sayısı son yıllarda artarak yaklaşık 10'a ulaşmış, tam tersine çerçeve üreticisi firma sayısı ise Uzakdoğu menşeli yoğun ithalat baskısı altında 3-5 firmaya kadar düşmüştür. Daha öncede değinildiği üzere, ülkemizde, kontak lens üretimi de mevcuttur. İstanbul'da faaliyet gösteren Tech Contact Lens, Net Lens, Lens - San firmaları ile Sivas 'ta yeni üretime geçen Anadolu Tıp firmaları lens üretmektedirier. 4.2.2. Sektörde Yer Alan İhracatçı / İthalatçı Firmalar Sektörde yer alan imalat, ihracat, ithalat, perakende ve toptan ticaret faaliyetinde bulunan firmalara, çalışma ekinde belirtilen derneklerden ulaşmak mümkündür. Öte yandan, tüm ihracatçı firmalara Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın web (www.dtm.gov.tr) adresinden rahatlıkla ulaşılabilir. Kısaca fikir vermek gerekirse camdan gözlük camı ihracatçısı firma sayısı 10, diğer maddelerden gözlük camı ihracatçısı 25, gözlük çerçevesi ihracatçısı 100, gözlük çerçevesi aksam ve parçaları ihracatçısı 30 civarında firma varken gözlük ihracatçısı yüzlerce firma gözükmektedir. İthalatçılara ilişkin bilgiler ise Gümrük Müsteşarlığı kayıtlarında yer almaktadır. Ancak, ithalatçılara internet ortamında ulaşmak mümkün değildir. Böyle olmakla birlikte, piyasada gözlük, gözlük çerçevesi, gözlük camı, kontak lens,... ithal eden birçok firmanın olduğu bilinmektedir. 30