Yitirdiklerimizi unutturmamak, ders çıkartmak için 6-7 EYLÜL Av. Soner ALPER Stj. Av. Beyza UYGUN
OLAYLARI
6 Eylül 1955 günü devlet radyosu, 13.00 Ajansında Atatürk ün Selanik te doğduğu eve yapılan bombalı saldırı haberini duyurur ve bu haber İstanbul Ekspres gazetesinin iki ayrı baskısı ile İstanbul genelinde hızla yayılır Kıbrıs taki Türk azınlığa yapılan baskılar, 1955 te Türkiye kamuoyunun gündeminde başköşeye oturmuştur. Bu konu, o dönem Türkiye de en çok satan gazetelerden biri olan Hürriyet in manşetine İstanbul daki Rum azınlığın aralarında bağış toplayarak Kıbrıs Rumlarının ENOSİS 1 çetelerine gönderdiğini yazmaya götürecek kadar ilerlemiştir. Sözde, Kıbrıslı Rumlar, Kıbrıs taki Türk azınlığa karşı bir saldırı hazırlığı içindedir. Bu duruma Hürriyet gazetesinin yazı kurulu misilleme tehdidi ile karşılık verir ve hararetle İstanbul da saldırılabilecek yeteri kadar Rum un yaşadığını vurgular. 2 Gerginliğin zirve yaptığı bu dönemde dışişleri yetkilileri Londra da Kıbrıs temaslarına devam ederken, Atatürk ün Selanik teki evinde bomba patladığı haberi, 6 Eylül 1955 günü önce saat 13.00 ajansında devlet radyosunda yayımlanmıştır. Bunun üzerine, Atamızın Evi Bombalandı manşetiyle ikinci baskı yapan İstanbul Ekspres 3 1 Kıbrıs ın Yunanistan ile birleştirilerek, tamamen bir Helen adası haline getirilmesi şeklinde özetlenebilecek olan ülkü. 2 Dilek GÜVEN, Cumhuriyet Dönemi Azınlık Politikaları ve Stratejileri Bağlamında 6-7 Eylül Olayları, İletişim Yayınları, İstanbul 2012, s. 14. 3 Mithat PERİN in sahibi, Gökşin SİPAHİOĞLU nun yazı işleri müdürü olduğu gazete. gazetesi genelde baskı sayısı 20 bin civarında olduğu halde 6 Eylül de 290.000 adet basmış ve o dönemde kurulmuş ve aktif faaliyette olan Kıbrıs Türktür Cemiyeti 4 üyelerince bütün İstanbul da satılmaya ve halkı galeyana getirmek üzere kullanılmaya başlanmıştır. Aynı baskıda Kıbrıs Türktür Cemiyeti genel sekreteri Kamil ÖNAL, Mukaddesata el uzatanlara bunu çok pahalıya ödeteceğimizi alenen söylemekte de bir mahzur görmüyoruz. diye yazmıştır. Ortamın ateşlenmesi için 4 Eylül 1955 günü Hikmet BİL öğrencilere verdiği bir direktifle Taksim Meydanında Rumca gazeteleri yaktırır. Kamil ÖNAL ise aynı gün, üzerinde Kıbrıs Türktür yazılı tam 20 bin plakayı bastırtıp öğrencilere dağıttırır. Olaylardan bir gün evvel MENDERES, BİL ile görüşüp Londra daki Kıbrıs konulu konferansa katılmış olan ZORLU dan bir şifreli telgraf aldığını ve bu telgrafta ZORLU nun, Türkiye den tepki beklediğini, Londra da zapt edilemeyen bir Türk kamuoyundan bahsedilmesini istediğini anlatır. 4 Ağustos 1954 te Milli Türk Talebe Birliği ve Türkiye Milli Talebe Federasyonunun teşviki ile basının ve Türkiye Millik Gençlik Teşkilatının katılımıyla bir ulusal komite biçiminde Kıbrıs taki Türk azınlığı Birleşmiş Milletler ve diğer örgütler karşısında savunmak ve tüm ülkede protesto eylemleri düzenlemek amacıyla kurulan dernek. 38 Hukuk Gündemi 2013/2
Bu bilgi aynı gün BİL tarafından Kıbrıs Türktür Cemiyeti şubelerine de iletilir. Bu direktif olarak da algılanabilecek bir yaklaşımdır. Kıbrıs Türktür Cemiyetinin ön ayak olması ve diğer gençlik örgütleri, meslek kuruluşları, kontrgerilla ve diğer derin devlet teşkilatları, bazı resmi ve gayri resmi makamların telkin ve teşvikiyle yerel kalabalıklar ve şehre dışarıdan getirilmiş olan kitlelerce 6 Eylül akşamı Cumhuriyet tarihinde görülmemiş bir yağma ve yıkım eylemi gerçekleştirilmiş ve bu olaylar tarihimizde bir utanç kaynağı olarak yerini almıştır. 5 Saldırılar 20 ila 30 kişiden oluşan organize olmuş birlikler tarafından gerçekleştirilmiştir. Bunlar da kendi aralarında kışkırtıcı, önderler, tahripçiler olarak sınıflandırılabilir. 6 Kışkırtıcılar çoğunlukla Türk bayrakları yanında Atatürk ile Celal BAYAR ın büst ve fotoğraflarını taşıyıp halkı tahrik etmek için ya Kıbrıs Sorununu kullanmış ya da halk arasında mevcut olan gayrimüslim antipatisini körüklemişlerdir. Bunun yanında bu kişiler tarafından kahvehanelerde oturan erkeklerin, doğrudan saldırılara katılması talep edilmiştir. 5 http://blog.milliyet.com.tr/alinecatidogan 6 Almanya Dışişleri Bakanlığı Politika Arşivi 264, 205-00/92.42, İstanbul Başkonsolosluğu Raporu 06.09.1955 Grup önderlerinin görevi her şeyden önce tahrip edilecek nesneleri keşfetmek olup bir kısmında gayrimüslimlerin ev ve işyerlerinin adreslerinin yazılı olduğu listeler bulunmaktadır. 7 Bu listelerin olayların başlamasından birkaç hafta önce ilgili mahallelerin muhtarlarından ev ve işyerlerinin adreslerinin istendiği zamanın, görgü tanıkları ve TBMM Zabıt Cerideleri tarafından doğrulanmaktadır. Fransız Konsolosluğu nun bir raporuna göre; ayaklanmalardan kısa bir süre önce gece bekçilerinin bazı mahalle sakinlerinden duvarlardaki ev ve işyeri numaralarını belirginleştirmelerini istedikleri, gayrimüslimlere ait ev ve işyerlerinin haç figürü, GMR (Gayrimüslim Rum) gibi kısaltmalar ya da Türk Değil, Türk gibi tanımlamalarla işaretlendiği belirtilmiştir. 8 Tahripçiler ise taşlar, kaldıraçlar, latalar, kürekler, testereler, kaynak makineleri ile donanmış olarak belirlenen nesneleri parçalamak görevini üstlenmiştir. 9 Gerekli aletler saldırıların 7 Dilek GÜVEN, age., s. 26, 27. 8 Dilek GÜVEN, age., s. 28, Pinepoli TSOUKATOU, 1955 Olayları: İstanbul daki Rumların Kristal Gecesi s. 136, Nantes Diplomatik Arşiv Merkezi, Fransa nın İstanbul Başkonsolosluğu Belgeleri, Dosya Numarası: CADN B Seri C26. 9 Alexandrou PHLOPOU, İstanbul ve İzmir de Uzun Eylül Gecesi, Atina 1955, s.16. 2013/2 Hukuk Gündemi 39
başlamasından önce kamyonlarla kent içindeki merkezi noktalarda ya da otobüs duraklarında hazır tutulmuştur.10 Şehirlerde saldırı yapılacağına dair dedikodu çıkması üzerine gayrimüslim esnaf erkenden kepenk kapatıp evlerine gitmiş ve pek çok semtte gruplar halinde çeşitli yerlerde bekleyen, görgü tanıklarının ifadesi ile çapulcu olarak nitelendirilen, adamlar görülmüştür. İlk saldırı saat 19.00 sıralarında Şişli deki Haylayf Pastanesine yapılmış, ardından büyüyen kalabalık Kumkapı, Samatya, Yedikule, Beyoğlu na geçerek gayrimüslimlerin toplu olarak yaşadığı birçok semtte önce Rumların, ardından da Ermeni, Yahudi ve hatta yanlışlıkla bazı Türklerin dükkânlarına saldırarak yağmaya başlamıştır.11 İstanbul un her yerinde, daha sonra İzmir ve Ankara gibi şehirlerde yağmalar aynı yöntemle gerçekleşmiş, önce dükkân ve evlerin vitrin ve camları parçalanmış, vitrinlerin önündeki demir parmaklıklar kaynak makineleri veya tel makasları yardımıyla açılmış, sonrasında dükkân ve evlerin içindeki eşyalar ve mallar içeride ya da dışarı çıkarılmak suretiyle sokağın ortasında paramparça edilmiştir. Saldırıların başlamasından kısa bir süre sonra İstanbul un caddeleri buzdolapları, piyanolar, elbiseler, ayakkabılar, valizler, tabaklar, kumaş artıkları, kürk parçaları, gömlekler, kravatlar, pastalar, şekerler, daktilolar, manav artıkları ile dolup taşmıştır. Bursa ve Samsun da Rum yerleşimleri için güvenlik tedbirleri alınmış, Adana ve Eskişehir de gençlerin katıldığı gösteriler olaysız sona ermiştir.12 Rum, Yahudi ve Ermenilere yönelik saldırılar sırasında çoğu durumda Müslüman komşuları, gayrimüslimleri korumaya çalışmışlardır. Saldırganlar bedensel zarar vermemeleri yönünde talimat aldıklarından küçük çaplı direnmeler bile şiddet olaylarını engelleyebilmiştir.13 Olaylar meydana geldiğinde yetişkin bir yaşta olan İstanbul Teknik Üniversitesi mezunu Anastasi SAKOPULUOS, olayların yaşanmasının ardından Atina ya göç ettikten sonra Türklere karşı herhangi bir nefret duygusu taşımadığını çünkü meydana 10 Dilek GÜVEN, age., s. 29, 30. 11 http://www.cnnturk.com/2011/tarihte.bugun/09/06/ turkiyenin.utandigi.gun.6.eylul/542217.0/ 12 Dilek GÜVEN, age., s. 43; Milliyet, 08.09.1955; Vatan, 08.09.1955; Yeni İstanbul, 08.09.1955. 13 Dilek GÜVEN, age., s. 36, 37. 40 Hukuk Gündemi 2013/2
gelen olaylarda Sıraselviler deki evinin tahrip edilmemesini gene bir Türk olan komşusu Halil e borçlu olduğunu aktarmıştır. 14 Olaylardan kırk dört yıl sonra Atina da yayınlanan To Vima gazetesinde çıkan yazısında Herkül MİLAS, 6-7 Eylül ün Rumlarda yarattığı yıkımı örnekleyen bir anısını şu cümlelerle aktarmıştır; Saldırganlar dairemize giremediler; çünkü Türk kapıcımız- Münire idi adı- bu apartmanda gâvur yok deyip kalabalığı caydırmıştı. Ama babamın dükkânı bütün olarak yok oldu. Bütün kumaşlar şeritler halinde kesilmişti. Olayları izleyen günlerde babam, annemle beni yüreklendirmeye çalıştı ama yaşadığı şok çok büyüktü; bir hafta içinde saçları bembeyaz oldu. Bir deprem gibi birden ekonomik yıkım geldi ve ailenin içinde sıkıntı, stres ve acı yıllar boyu yerleşti. 15 Demokrat Parti İstanbul milletvekili olan Aleksandros HACOPULOS, TBMM de yaptığı konuşmada, Emniyet Teşkilatının gafil avlandığını, hatta hadiselere göz yumduğunu; Büyükada da ve Taksim de çapulcuların etrafı tahrip ederken oradaki polislerin hiçbir şey yapmadan geçip gittiklerini dile getirerek Daha mühim bir hadisenin benim evimde cereyan ettiği için söylemek zorundayım. Evimin yanı başında polis karakolu bulunmaktadır. Bizi tanırlar, anne ve babamı bilirler. Tahripçiler evin içine giriyor, ev tamamıyla tahrip ediliyor ve evimin önünde duran silahlı jandarmalar ise hiç müdahale etmiyor. Bu hadisede diyebilirim ki evim değil, tahripçiler muhafaza edilmiştir. Babam ve annem 80 yaşındadır. Yataktan aşağı atılmış ve gece yarısı, yatakları dâhil her şeyleri tahrip edilmiştir. Başbakanlık Müsteşarı Salih KORUR evimin halini gözleriyle görmüştür... Saldırganların sarf ettikleri cümleler de şunlardır; Kırın, yıkın, mebusun evini. Bedavadan para alıyor. sözleriyle 6 Eylül gecesi yaşananları anlatmıştır. 16 Olaylar nedeniyle 7 Eylül 1955 günü Kıbrıs Türktür Cemiyetinin tüm idari meclis üyeleri tutuklanmış ve dernek kapatılmıştır. Tutuklananlar arasında çok sayıda sendikalı işçi, öğrenci ve 14 Stelyo BERBERAKİS, Parkeci Halil Türk Bayrağı Asarak Benim Evimi Korudu, Sabah, 08.09.2005. 15 Herkül MİLAS, 6/7 Eylül Olayları, To Vima, 07.09.1999 16 TBMM Zabıt Ceridesi, Sekseninci İnikat, 12.IX.1955 Pazartesi, s. 676. Demokrat Parti üyesi bulunmaktadır. İşçi sayısının fazlalığı, sendika başkanlarının cemiyet üyelikleriyle de açıklanabilir. Tutuklamalar sonucu 34 sendika kapatılmıştır. Emniyette dosyası bulunan ne kadar solcu varsa, bir delil aranmaksızın, hemen tutuklanıp; sorgusuz sualsiz aylarca hapsedilmiştir. Tutuklananlar arasında Hasan İzzettin DİNAMO, Aziz NESİN, Faik Muzaffer AMAÇ, Kemal TAHİR, Pertev Naili BORATAV, Asım BEZİRCİ, İsmet SELİMOĞLU gibi isimler de yer almıştır. Türk Konsolosluğu ile aynı bahçede bulunan Atatürk ün doğduğu evin bombalanması olayının planlı bir şekilde gerçekleştiği kısa bir süre içinde ortaya çıkmıştır. Bomba bahçeye atılmış ve evin sadece camları kırılmıştır. Olay gecesi konsolosluk görevlisi Hasan UÇAR gözaltına alınmıştır. Yunan Mahkemelerindeki yargılamada bombanın Selanik teki konsolosluk görevlisi Mehmet Ali BALİN tarafından diplomatik kurye ile İstanbul dan getirildiği ve Selanik Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencisi Oktay ENGİN in azmettirmesiyle Hasan UÇAR tarafından bahçeye yerleştirildiği hükme bağlanmıştır. Olay sonrası Hasan UÇAR ve Oktay ENGİN tutuklanmış, Oktay ENGİN e 3 yıl 6 ay, Hasan UÇAR a ise 2 yıl hapis cezası verilmiştir. Dokuz ay Selanik cezaevinde hücrede yatan Oktay ENGİN, tahliye edildikten sonra Türkiye ye sığınmıştır. Oktay ENGİN, daha sonra Aksiyon Dergisine verdiği röportajda olayla ilgili suçlamaları reddetmiştir. 17 1960 Mayısındaki Askeri Darbeden sonra, Cumhurbaşkanı Celal BAYAR, Başbakan Adnan MENDE- RES ve Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü ZORLU, 6 Eylül 1955 teki olaylar nedeniyle Yassıada Askeri Mahkemesinde yargılanmıştır. 6 Eylül ile ilgili davalarda adı geçen siyasetçiler Rumların Türk vatandaşı olarak Anayasa tarafından güvence altına alınmış olan Temel Haklarını Çiğnemek ve Türk Yurttaşlarını Gösteri ve Şiddet Olaylarına Teşvik Etmek ile suçlanmıştır. Bu kapsamda Selanik Başkonsolosu Mehmet Ali BALİN ve vekili Mehmet Ali TEKİNALP, Oktay ENGİN ve Hasan UÇAR da bomba temin etmek ve Selanik teki Başkonsolosluğun bahçesinde patlamaya neden olmakla suçlandılarsa da, Mahkeme BAYAR, MENDERES ve ZORLU nun suçlu olduğuna hükmederken, aynı davada BALİN, 17 Röportaj: Faruk MERCAN, Aksiyon Dergisi, 08.09.2003. 2013/2 Hukuk Gündemi 41
TEKİNALP ve ENGİN i suçsuz bulmuştur. 18 6 Eylül 1955 akşamı trenle Ankara ya hareket etmek üzere İstanbul dan ayrılan Cumhurbaşkanı ve hükümet üyelerinin birçoğu ayaklanmaların boyutu konusunda bilgilendirilmiş, derhal İstanbul a geri dönerek örfi idare ilan edip, birlik komutanlarına silah kullanarak sükûnet ve düzeni sağlamalarını emretmişlerdir. 19 Resmi bir Türk kaynağına göre 4.214 ev, 1.004 işyeri, 73 kilise, 1 sinagog, 2 manastır, 26 okul ile aralarında fabrika, otel, bar vb. yerlerin bulunduğu 5.317 tesis saldırıya uğramıştır. 20 Saldırılarla birlikte birtakım yağma olayları da yaşanmış, polis tarafından araba, kamyonet ve trenlerde çalıntı eşya araması yapılmıştır. 21 Olaylar sırasında yaralılarla ilgili verilen rakamlar 300 ila 600 arasında değişmektedir. Bu rakamlar yalnızca mağdurları değil, yaralanan suçluları da kapsamaktadır. 22 Olaylar sırasında ekip liderlerinin saldırganları bedensel zarar vermemeleri yönünde sıkça uyarmaları ve sadece maddi zarar vermek, tahrip etmek üzere emir aldıklarını söylemeleri de yaralı sayısının az olmasında etkili olmuştur. Buna rağmen üzülerek söylemek gerekir ki, özellikle evlerde Rum kadınlara bu kişiler tarafından tecavüz edilmiştir. Balıklı Rum Hastanesi Başhekiminin ifadesine göre; hastanede 60 kadın tecavüz nedeniyle tedavi görmüştür. Çok sayıda kadının bu durumu gizlemiş ve tedavi olmaktan kaçınmış olabileceği de düşünülürse tecavüz kurbanlarının sayısının gerçekte daha yüksek olduğu söylenebilir. 23 Can kayıplarının sayısı ise tartışmalıdır. Türk basınında ölü sayısı 11 olarak verilmiştir. 24 Abraham ANAVAS, Olga KİMİADES ve Takki BAKKAL 18 Dilek GÜVEN, age., s. 99. 19 Dilek GÜVEN, age., s. 44. 20 Dilek GÜVEN, age., s. 48; Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Arşivi, Fahri ÇOKER Dosyası Örfi İdare Mahkemeleri ile ilgili belgeler. 21 Dilek GÜVEN, age., s. 53; Hürriyet, 11.09.1955. 22 Dilek GÜVEN, age., s. 54; Gece Postası, 07.09.1955; Hürriyet, 07.09.1955; Cumhuriyet, 07.09.1955; Son Saat, 07.09.1955; Milliyet, 07.09.1955. 23 Dilek GÜVEN, age., s. 54, 55; http://omogeneia-turkey.com/ tr/id/eylulolaylari1955-ozeti.pdf 24 Dilek GÜVEN, age., s. 55; Yeni Sabah, 08.09.1955; Hürriyet, 08.09.1955; Son Saat, 08.09.1955; Gece Postası, 07.09.1955; Cumhuriyet, 08.09.1955. isimleri gazete haberlerinde yer almıştır. 25 Helsinki Watch Örgütünün bir raporuna göre ölü sayısı 15 tir. Rapora göre ölenlerin 5 i din görevlisidir. Bunlar Balıklı da papaz Chrysanthos MANTAS ve Piskopos Gerasimos, Yeniköy de Piskopos Gennadios ARABACIOĞLU ve adları bilinmeyen iki papazdır. Adları bilinmeyen diğer iki kişinin yanı sıra ERPAPAZOĞLU, Abraham ANAVAS, Olga KİMİ- ADES, Thanassis MISIROĞLU, Hebe GİOLMA, İsaak ULUDAĞ, Theopoula PAPADOPOULU ve Yannis BALKİS ölü olarak bildirilmiştir. 26 Olaylar nedeniyle aralarında Kıbrıs Türktür Cemiyeti üyesi sayısı görece yüksek 3.000 kişi tutuklanmıştır. Doğrudan fail olarak tutuklanan bir diğer kalabalık grupta ise Demokrat Parti nin ocak örgütlerinin üyeleri yer almaktadır. Tutukluluk süreleri boyunca bu kişilerden bazıları gerçekten de, saldırıların planlanması ve saldırılara katılma konusunda resmi mercilerden talimat aldıklarını belirtmişlerdir. 1955 Aralık sonuna kadar Kıbrıs Türktür Cemiyeti nin 87 yöneticisi tahliye edilirken 17 kişi hakkında 12 Şubat 1956 da askeri mahkemede dava açılmıştır. Daha sonra kamuoyuna kapalı sivil mahkemede yargılamaya devam edilmiş, 24 Ocak 1957 tarihli duruşmada İstanbul 1. Ceza Mahkemesi hâkimleri, suç işlemek kastıyla hareket etmedikleri gerekçesiyle sanıkların beraatine karar vermiştir. 27 Şiddet olaylarının kontrol altına alınmasının ardından 9 Eylül 1955 günü Maliye Bakanlığı nın yaptığı bir açıklamayla zarara uğrayanlar lehine uygulanacak önlemler açıklanmıştır. Bu önlemler; vergi kolaylığı, ucuz inşaat malzemesine erişim olanağı, cam ithalatı, banka borcu olan mağdurlara geri ödeme kolaylığı sağlanması, banka kredisi almada kolaylık, bürokratik olmayan bir zarar tespit ve telafi süreci şeklinde sıralanmıştır. 28 Kızılay, acil önlem olarak Beyoğlu ndaki ihtiyaç sahiplerine kişi başına 20 TL tutarındaki nakit yardım, taş kömürü ve yiyecek dağıtmıştır. Gerekli tamiratın yapılabilmesi için mağdurlara belediye aracılığıyla 25 Dilek GÜVEN, age., s. 55; Hürriyet, 08.09.1955; Hürriyet, 09.09.1955; Ulus, 07.09.1955. 26 Dilek GÜVEN, age., s. 56; Denying Human Rights and Ethnic Identity: The Greeks of Turkey, Helsinki Watch Report, Washington 1992, p. 50. 27 Dilek GÜVEN, age., s. 82-92. 28 Dilek GÜVEN, age., s. 56; Akşam, 10.09.1955; Ulus, 11.09.1955. 42 Hukuk Gündemi 2013/2
çivi, boya ve pencere camı verilmiştir.29 10 Eylül 1955 te Cumhurbaşkanı Celal BAYAR himayesinde, Kızılay Başkanı Rıza GERÇEL, Borsa ve Sanayi ve Ticaret Odaları Başkanı Üzeyir AVUNDUK, Yapı Kredi Bankası Yönetim Kurulu Başkanı Kazım TAŞKENT ve Sanayi Odası Başkanı İbrahim ESİ den oluşan bir komite kurulmuş, Üzeyir AVUNDUK komitenin başkanı seçilmiştir. Komitenin görevi, bir yandan gönüllülük esasına dayanarak para kaynaklarının sağlanmasını hızlandırmak, diğer yandan da hasarın aciliyetine göre, mağdurlara, özellikle düşük gelirlilere hemen ödeme yapmak olarak belirlenmiştir. 13 Eylül 1955 te komite, Vehbi KOÇ, Refik BEZMEN, Arsen GESAR, Onnik BALIKÇIYAN, Yorgi ERMAN ın da yer aldığı 21 kişinin katılımıyla genişlemiştir.30 31 Aralık 1957 ye kadar birçok banka, sigorta şirketi, fabrika, dernek, iş adamları ve vatandaşların katkılarıyla bağış miktarı 8.7 milyon TL ye ulaşmıştır.31 Komitenin raporuna göre 4.433 kişinin, 29 Dilek GÜVEN, age., s.56; Ulus, 16.09.1955, 30 Dilek GÜVEN, age., s.56, 57; Yeni Sabah, 14.09.1955. 31 Dilek GÜVEN, age., s.57, 58; Uygur KOCABAŞOĞLU, 6-7 Eylül Olaylarından Sonra Hasar Tespit Çalışmaları Üzerine Birkaç Ayrıntı, Toplumsal Tarih Yayınları, 81 (2000). toplam 69.578.744 milyon TL lik hasar tazmini için yaptıkları başvurusu kabul edilmiştir. 885.425 TL lik bir meblağ da komite tarafından okullara, kiliselere ve hayırsever kuruluşlara havale edilmiştir.32 İzmir de de kurbanların zararlarının karşılanması için Selahattin SANVER yönetiminde bir komisyon kurulmuş, 5 Ekim 1955 e kadar gerçek ve tüzel kişiler tarafından düzenlenen bağış kampanyasına 500.000 TL aktarılmıştır. 150 TL ve 75.080 TL arasında değişen tutarlardaki ödemeler 24 gerçek ve tüzel kişiye ödenmiştir. Ayrıca binasında meydana gelen hasar nedeniyle Yunan Konsolosluğu na 70.000 TL lik bir ödeme yapılmıştır.33 Komisyonların İzmir ve İstanbul daki 6-7 Eylül mağdurları için yaptığı çalışma, 10 Temmuz 1956 dan sonra Galata Maliye Dairesi tarafından üstlenilmiş, 1955 in hasarlarını telafi etmeye yönelik tazminat yasası ve vergi muafiyeti getiren bir başka yasa Meclis ten geçmiştir. Buna göre birer yıllık Hazine senedi biçiminde öngörülen tazminatların 1957 yılı devlet bütçesinden 32 Dilek GÜVEN, age., s.60, 61; Uygur KOCABAŞOĞLU, age., s. 45-49. 33 Dilek GÜVEN, age., s.63, 64. 2013/2 Hukuk Gündemi 43
karşılanmasına karar verilmiştir.34 Ancak ödenen tazminatlar, mağdurların beyan ettikleri zarar miktarlarının bir hayli altında kalması nedeniyle, gerçek bir telafiden çok, dış ülkeler için yapılmış göstermelik bir jest olarak değerlendirilmiştir.35 1955 yılında İstanbul da yaşanan yıkım eylemleri, çok değişik açılardan olumsuz sonuçlara yol açmıştır. Özellikle İstanbul un çok kültürlü yapısını yansıtan şehir dokusu bu olaylardan ötürü büyük bir zarar görmüştür. 6-7 Eylül Olaylarını kent mimarisi ve görünümüne etkileri açısından değerlendiren Doğan HASOL, anılarında; İstanbul u Rumların terk etmelerinden sonra buraya göç eden insanların şehrin dokusuna uyum sağlayamayarak İstanbul a en büyük zararı verdiklerini ifade etmiştir.36 6-7 Eylül Olaylarının yarattığı olumsuz koşullardan dolayı göç eden Rumlar, İstanbul un sosyal ortamına kattıkları zenginliği de götürmüşlerdir. Rumların yoğun olarak yaşadıkları Beyoğlu semtinde o yıllarda barmenlik yapan Vefa ZAT, meydana gelen olayların trajik sonuçlarının olduğunu 34 Dilek GÜVEN, age., s.64. 35 Dilek GÜVEN, age., s.67. 36 Doğan HASOL, Anılar Kuşlar Gibidir, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2007, s. 197. 44 Hukuk Gündemi 2013/2 belirterek, göç eden Rumların gözyaşı dökerek ayrıldıklarını aktarmıştır.37 Her şeye rağmen, Rumların içinde yaşadıkları topluma karşı derin duygular taşıdıklarının bir ifadesi olan bu hatıra, uzun yıllar boyunca varlığını devam ettiren dostluğun örneklerinden sadece biridir. Türk hükümeti, 6-7 Eylül olaylarından sonra Rumların kitleler halinde göç etmesinin önüne geçmek için çeşitli önlemler almıştır. Türk yetkililer, pasaport için başvuran Rumların bu isteğini geri çevirmişlerdir. Buna gerekçe olarak da göç eden her bir Rum aile için Yunanistan dan bir Türk ailenin gelmesi için çeşitli anlaşmaların yapılması gerektiği ileri sürülmüştür. Türk yetkililerin böyle davranmasındaki asıl sebep, İstanbul daki Rum sermayesinin bir anda yok olmasının önlenmeye çalışmak olarak açıklanabilir.38 37 Görkem ÖZİZMİRLİ, Geçmişle Hesaplaşmak mı, Bugünle Hesaplaşmak mı?, Birikim, S. 261, Yıl 2011, s. 35 46. 38 Dilek GÜVEN, age., s. 175. Dönemin iktidarı böyle davranmakla, Rumları ülkede tutmaya çalıştığını ortaya koymuştur. Ekonomide liberal politikalara sahip olan bir iktidarın ülkedeki ticaretin dinamosu sayılabilecek azınlıkları ülkeden sistematik bir şekilde kovma girişimlerinde bulunduğu iddiaları gerçeğe pek uygun düşmemektedir. DP iktidarının ikinci yarısında ekonomide gözlenen dramatik tablo düşünülecek olursa böyle bir girişimin ticari intihar anlamına geleceği kolaylıkla söylenebilir.
6-7 Eylül olaylarının Rum azınlığı üzerindeki en büyük etkisi, kendi içlerine kapanıp çevrelerine karşı daha güvensiz ve aidiyetçi bir tavır takınmış olmalarıdır. Bu durumun, topluluğun geneline bariz bir şekilde yansıdığı görülmüştür. 39 Olaylardan sonra, Rumların Müslüman toplumla kurdukları ilişkilerde daha önceki yılların samimi havasını yeniden yakalamaları oldukça zor olmuştur. Türkiye deki Rumlar, yaşananların etkisiyle grup içi dayanışmalarını daha da arttırarak içinde yaşadıkları toplumdan giderek izole olmaya başlamışlardır. Aynı semtlerde bir arada yaşadıkları Müslüman topluma ve devlete karşı şüphe ve güvensizlik duygularıyla baş başa kalan Rumlar, Yunanistan ile yaşanması muhtemel olan en küçük bir siyasi krizde bile 6-7 Eylül benzeri bir olayı tekrar yaşayacakları korkusunu uzun süre üzerlerinden atamamışlardır. Aralarındaki dini ve kültürel farklılıklara rağmen yüzyıllarca bir arada yaşayan Müslüman toplum ile Rum azınlığı günümüze yakın dönemlere kadar özellikle İstanbul un 39 Resul BABAOĞLU, Türkiye Rum Cemaati ve 6/7 Eylül 1955 Olayları, s. 28. semt, mahalle, çarşı gibi mekânlarında ilişkilerini sürdürmüşlerdir. Ne var ki günümüzde nüfusları bir hayli azalmış olsa da geçmişe yönelik özlem dolu anı ve hatıralar, Türkiyeli Rumların Anadolu ya kök salmış ve Türklerle iç içe geçmiş yerli bir halk olduğunu ortaya koymaktadır. 40 Yitirdiklerimizi unutturmamak, ibret almak ve ders çıkartmak için; 6-7 Eylül olaylarının çıkış nedeni; her ne kadar Kıbrıs taki Türk azınlığa yapılan baskıların 1955 te Türkiye kamuoyunun gündeminde başköşede olması sebebiyle Atatürk ün Selanik teki evinin bombalandığı şeklinde çıkan asılsız haber olarak gösterilmeye çalışılsa da; 19. ve 20. yüzyılda Türk milliyetçiliği ve etnik-mezhepsel homojenleştirme politikasının, ekonomi ve bürokrasinin, kültür ve eğitim kurumlarının Türkleştirilmesinin, dilin Türkçeleştirilmesinin, iskân politikalarının, gayrimüslimlerin askerlik hizmetine alınmasının ve varlık vergisi uygulamasının, mezkûr olayların yaşanmasında arka planda kaldığı ve asıl irdelenmesi gereken hususların bunlar olduğu akıllardan çıkarılmamalıdır. 40 Resul BABAOĞLU, age, s. 17. 2013/2 Hukuk Gündemi 45