UME-EM-10-11 AKIM TRANSFORMATÖRÜ KARŞILAŞTIRMASI RAPORU

UME-EM-10-11 AKIM TRANSFORMATÖRÜ KARŞILAŞTIRMASI RAPORU 01.12.2011 Özlem YILMAZ, Hüseyin ÇAYCI TÜBİTAK ULUSAL METROLOJİ ENSTİTÜSÜ Güç ve Enerji Laboratuvarı

İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 1 TABLOLAR LİSTESİ... 2 ŞEKİLLER LİSTESİ... 3 1. Giriş... 4 2. Pilot Laboratuvar... 4 3. Katılımcılar... 4 4. Organizasyon ve Zaman Çizelgesi... 5 5. Laboratuvarlar Arası Dolaşan Cihaz (LADC)... 6 6. Protokolden Sapmalar... 6 7. Ölçüm Şartları... 6 8. Karşılaştırma Noktaları... 7 9. Ortam Şartları... 8 10. Kalibrasyon Yöntemi... 8 11. Karşılaştırma Boyunca LADC nin Davranışı... 8 12. Referans Değer... 10 13. Değerlendirme... 14 14. Karşılaştırma Sonuçları... 15 15. Referanslar... 26 UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 1 / 26

TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1. Katılımcı Laboratuvar bilgileri... 5 Tablo 2. Karşılaştırma zaman çizelgesi... 5 Tablo 3. Karşılaştırma için ölçüm noktaları... 7 Tablo 4. Katılımcıların ölçümler sırasındaki ortam şartları... 8 Tablo 5. TÜBİTAK UME de alınan ölçüm sonuçları... 9 Tablo 6. Karşılaştırma referans değeri ve belirsizliği... 12 Tablo 7.a. LAB64 AC Akım Oranı: Oran Hatası Ölçüm Sonuçları... 16 Tablo 7.b. LAB64 AC Akım Oranı: Faz Kayması Sonuçları... 16 Tablo 8.a. LAB65 AC Akım Oranı: Oran Hatası Ölçüm Sonuçları... 18 Tablo 8.b. LAB65 AC Akım Oranı: Faz Kayması Ölçüm Sonuçları... 18 Tablo 9.a. LAB66 AC Akım Oranı: Oran Hatası Ölçüm Sonuçları... 20 Tablo 9.b. LAB66 AC Akım Oranı: Faz Kayması Ölçüm Sonuçları... 20 UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 2 / 26

ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1. % 120 x I P de oran hatası için karşılaştırma sonucu... 22 Şekil 2. % 100 x I P de oran hatası için karşılaştırma sonucu... 22 Şekil 3. % 20 x I P de oran hatası için karşılaştırma sonucu... 23 Şekil 4. % 5 x I P de oran hatası için karşılaştırma sonucu... 23 Şekil 5. % 120 x I P de faz kayması için karşılaştırma sonucu... 24 Şekil 6. % 100 x I P de faz kayması için karşılaştırma sonucu... 24 Şekil 7. % 20 x I P de faz kayması için karşılaştırma sonucu... 25 Şekil 8. % 5 x I P de faz kayması için karşılaştırma sonucu... 25 UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 3 / 26

1. Giriş Laboratuvarlar arası karşılaştırmalar (LAK) ve yeterlilik deneyleri (YT), kalibrasyon/test laboratuvarlarının teknik yeterliliklerini değerlendirmekte önemli araçtır. Bu husus, TS EN ISO/IEC 17025 standardı [1] ve TÜRKAK dokümanında [2] da belirtilir. Akredite laboratuvarların veya akreditasyon için başvuran laboratuvarların, akreditasyon kapsamlarındaki ölçüm büyüklükleri ile ilgili YT programına ve/veya LAK lara katılmaları ve başarılı sonuçlar elde etmiş olmaları TÜRKAK tarafından aranan bir gerekliliktir. Ülke içinde kalibrasyon/deney laboratuvarlarının AC yüksek akım oran ölçümleri alanındaki karşılaştırma ihtiyacı dikkate alınarak, bu alanda bir laboratuvarlar arası karşılaştırmanın organize edilmesi planlanmıştır. Bu karşılaştırma, akım transformatörlerinin oran hatası ve faz kayması ölçümlerini kapsamaktadır. 2. Pilot Laboratuvar TÜBİTAK Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME) Sorumlu : Özlem YILMAZ Adres : TÜBİTAK Gebze Yerleşkesi Anibal Cad. 41470 Gebze-KOCAELİ Telefon : 262 679 50 00 Faks : 262 679 50 01 E-posta : ozlem.yilmaz@ume.tubitak.gov.tr 3. Katılımcılar Karşılaştırmaya, karşılaştırma için alt yapısı mevcut TÜBİTAK UME paydaşları davet edilmiştir. Karşılaştırmaya 3 Laboratuvar katılımda bulunmuştur. Teknik Protokole uygun olarak, raporda katılımcılar rastgele verilen laboratuvar kodlarıyla anılacaktır. Laboratuvar kodları sadece ilgili Laboratuvar yetkilisine verilmiştir. UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 4 / 26

Tablo 1. Katılımcı Laboratuvar bilgileri Laboratuvar Adı İlgili Kişi Adres TÜBİTAK UME ALCE Elektrik Sanayi ve Ticaret A.Ş. EMEK Elektrik Endüstrisi A.Ş. ENPAY Endüstriyel Pazarlama ve Yatırım A.Ş. Özlem YILMAZ (Karşılaştırma Sorumlusu) Birkan BABAOĞLU Dursun TEDİK Sema SADIÇ TÜBİTAK UME TÜBİTAK Gebze Yerleşkesi 41470 Gebze - KOCAELİ Ramazanoğlu Mah. Transtek Cad. No:6 34309 Pendik - İSTANBUL Esenboğa Yolu 23. km Akyurt - ANKARA Karadenizliler Mah. Fakülte Cad. No:147-A 41140 İzmit - KOCAELİ 4. Organizasyon ve Zaman Çizelgesi Karşılaştırma ölçümleri 25.06.2011 tarihinde başlamış olup, 02.08.2011 tarihinde tamamlanmıştır. Her katılımcıya ölçümler için 3 gün süre tanınmıştır. Karşılaştırma ölçümleri, 5 gün gecikmeli olarak başlamıştır. Karşılaştırma zaman çizelgesinin güncel hali Tablo 2 de verilmiştir. Karşılaştırma bir Laboratuvarlar Arası Dolaşan Cihaz (LADC) kullanılarak tek bir döngüde gerçekleştirilmiştir. Her katılımcı laboratuvar ölçümleri öncesinde veya sonrasında TÜBİTAK UME tarafından ölçümler alınmıştır. Tablo 2. Karşılaştırma zaman çizelgesi Laboratuvar Şehir Karşılaştırma Planı TÜBİTAK UME Kocaeli 25.06.2011-27.06.2011 ENPAY Endüstriyel Pazarlama ve Yatırım A.Ş. Kocaeli 28.06.2011-30.06.2011 TÜBİTAK UME Kocaeli 02.07.2011-04.07.2011 ALCE Elektrik Sanayi ve Ticaret A.Ş. İstanbul 05.07.2011-07.07.2011 TÜBİTAK UME Kocaeli 09.07.2011-11.07.2011 EMEK Elektrik Endüstrisi A.Ş. Ankara 08.07.2011-16.07.2011 TÜBİTAK UME Kocaeli 31.07.2011-02.08.2011 UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 5 / 26

5. Laboratuvarlar Arası Dolaşan Cihaz (LADC) Karşılaştırmada kullanılan Laboratuvarlar Arası Dolaşan Cihaz (LADC), TÜBİTAK UME ye ait iki parçadan oluşan bir kompanzasyonlu akım transformatörüdür. Akım transformatörüne ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir: Cihaz Adı : Kompanzasyonlu Akım Transformatörü Üretici : MI Model : 7020 Seri No : 1100466 Boyut : 2 x (270 mm x 572 mm x 620 mm) Ağırlık : 2 x 65 kg (a) (b) Şekil 1. Kompanzasyonlu Akım Transformatörü (a) < 200 A, (b) 200 A - 5000 A 6. Protokolden Sapmalar Karşılaştırma boyunca Teknik Protokol, "Ek E Ölçüm Sonuçları Tablosu"nda 500 A / 5 A ve 1000 A / 5 A oranları için yük değerinin 5 VA olarak değiştirilmesi sebebiyle revize edilmiştir. Ayrıca, karşılaştırma ölçümleri sonrasında, laboratuvarlardan ölçüm sonuçlarını kontrol ederek varsa gerekli düzeltmeleri yapmaları istenmiştir. 7. Ölçüm Şartları Ölçümlerle ilgili hususlar Ek 1 de verilen Akım Transformatörü Karşılaştırması Teknik Protokolü nde belirtilmiştir. Protokolde ayrıca katılımcı Laboratuvarın en iyi ölçüm belirsizliklerini vermekte kullandıkları ölçüm sistemi ve ölçüm yöntemi ile ölçümleri gerçekleştirmesi istenmiştir. UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 6 / 26

8. Karşılaştırma Noktaları Karşılaştırma, Tablo 3 te verilen ölçüm noktalarında gerçekleştirilmiştir. Tablo 3. Karşılaştırma için ölçüm noktaları Uygulanan Değer Yük Frekans I P : 5 A I P : 10 A %100 x I P % 20 x I P % 5 x I P %100 x I P % 20 x I P % 5 x I P 20 VA Cos ϕ = 0,8 I P : 50 A %100 x I P % 20 x I P % 5 x I P I P : 100 A I P : 500 A %100 x I P % 20 x I P % 5 x I P %100 x I P % 20 x I P % 5 x I P 5 VA Cos ϕ = 0,8 I P : 1000 A %100 x I P % 20 x I P % 5 x I P UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 7 / 26

9. Ortam Şartları Katılımcıların ölçümler sırasındaki ortam şartları Tablo 4 te verilmiştir. Laboratuvar Kodu Tablo 4. Katılımcıların ölçümler sırasındaki ortam şartları Sıcaklık ( C) Bağıl Nem TÜBİTAK UME 23 ± 1 45 ± 10 LAB 64 23 ± 2 45 ± 5 LAB 65 28,5 43 LAB 66 23 ± 2 45 ± 10 10. Kalibrasyon Yöntemi Katılımcılardan karşılaştırma ölçümlerinde, en iyi belirsizlik verebilecekleri ölçüm yöntemini kullanmaları istenmiştir. Tüm katılımcılar karşılaştırma ölçümlerini, aynı primer akımın uygulandığı LADC ile referans akım transformatörünün sekonder akımları arasındaki akım (oran) hatası ve faz farkının (kayması), akım transformatörü karşılaştırma köprüsü (test set) ile ölçülerek belirlenmesi yöntemiyle gerçekleştirmiştir. 11. Karşılaştırma Boyunca LADC nin Davranışı Karşılaştırma ölçümleri, TÜBİTAK UME de alınan ölçümler ile başlamış olup, her katılımcı laboratuvar ölçümleri öncesinde veya sonrasında TÜBİTAK UME tarafından ölçümler alınmıştır. TÜBİTAK UME tarafından alınan ölçüm değerleri ve EA 4/02 [3] ye göre belirlenen genişletilmiş belirsizlik değerleri Tablo 5 te verilmiştir. UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 8 / 26

Tablo 5. TÜBİTAK UME de alınan ölçüm sonuçları I P : 5 A I P : 10 A I P : 50 A Uygulanan Değer Yük Frekans I P : 100 A I P : 500 A I P : 1000 A LADC Hatası Ölçüm Sonucu 1 Ölçüm Sonucu 2 Ölçüm Sonucu 3 Ölçüm Sonucu 4 Oran Hatası Faz Kayması (dakika) Oran Hatası Faz Kayması (dakika) Oran Hatası Faz Kayması (dakika) Oran Hatası Faz Kayması (dakika) Oran Hatası Belirsizlik Faz Kayması (dakika) -0,1575 1,0836-0,1580 1,0873-0,1576 1,0756-0,1581 1,0921 0,0071 0,243 %100 x I P -0,1573 0,5040-0,1577 0,4953-0,1569 0,4910-0,1585 0,5160 0,0071 0,243 % 20 x I P -0,3153 6,2525-0,3170 6,3302-0,3167 6,3618-0,3210 6,4047 0,0071 0,247 % 5 x I P -0,3853 13,8989-0,3885 13,9720-0,3942 14,4110-0,3906 13,9700 0,0091 0,247-0,1573 1,0600-0,1578 1,0662-0,1575 1,0659-0,1567 1,0489 0,0071 0,243 %100 x I P -0,1570 0,4711-0,1577 0,4941-0,1574 0,4955-0,1577 0,5038 0,0071 0,243 % 20 x I P -0,3149 6,2340-0,3162 6,2754-0,3153 6,3316-0,3142 6,2768 0,0071 0,247 % 5 x I P 20 VA -0,3857 13,8959-0,3888 13,9831-0,3881 14,0038-0,3894 14,0003 0,0092 0,248-0,1572 1,0698-0,1572 1,0983-0,1566 1,0915-0,1568 1,0654 0,0071 0,243 %100 x I P -0,1570 0,5660-0,1577 0,5476-0,1564 0,5233-0,1558 0,5343 0,0071 0,243 % 20 x I P -0,3110 6,4965-0,3147 6,4978-0,3111 6,3738-0,3118 6,6827 0,0071 0,246 % 5 x I P -0,3798 13,9711-0,3918 14,0570-0,3844 14,0002-0,3838 14,0570 0,0092 0,247-0,1584 1,0794-0,1585 1,0715-0,1585 1,0800-0,1579 1,0620 0,0071 0,278 %100 x I P -0,1585 0,5121-0,1590 0,4995-0,1584 0,5396-0,1579 0,4824 0,0071 0,278 % 20 x I P -0,3164 6,3521-0,3193 6,2825-0,3174 6,3958-0,3190 6,2608 0,0071 0,264 % 5 x I P -0,3935 13,9985-0,4030 14,0704-0,3941 13,9008-0,3975 13,9083 0,0091 0,251-0,2685 1,6288-0,2697 1,6394-0,2724 1,6154-0,2767 1,5651 0,0071 0,700 %100 x I P -0,2926 2,4131-0,2935 2,3839-0,2972 2,4156-0,3027 2,3167 0,0071 0,700 % 20 x I P -0,4697 13,5465-0,4669 13,1335-0,4783 13,2274-0,4853 13,5869 0,0071 0,700 % 5 x I P 5 VA -0,5275 20,6774-0,5244 20,4457-0,5275 20,5461-0,5517 21,2869 0,0092 0,700-0,1485 1,8466-0,1460 2,0545-0,1469 1,8180-0,1475 1,8604 0,0071 0,700 %100 x I P -0,1587 2,4402-0,1561 2,6579-0,1567 2,2892-0,1577 2,3509 0,0071 0,700 % 20 x I P -0,2012 6,9736-0,1981 6,7720-0,2083 6,6966-0,2138 7,0818 0,0074 0,700 % 5 x I P -0,2145 9,0035-0,2153 9,1476-0,2240 8,8920-0,2272 9,0956 0,0117 0,700 UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 9 / 26

12. Referans Değer Referans değer, LADC nin zamanla değişimi göz önüne alınarak TÜBİTAK UME de alınan ölçümler kullanılarak belirlenmiştir. TÜBİTAK UME de gerçekleştirilen ölçümler standart akım transformatörü ve akım transformatörü karşılaştırma köprüsü kullanılarak, karşılaştırma yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Kullanılan referans cihazlar ulusal standartlara izlenebilirdir. Buna göre LADC nin t tarihindeki referans hata değeri, doğrusal regresyon (linear regression) modeli kullanılarak eşitlik (1) ile tanımlanmıştır: H = a0 + a1 (t t0 ) (1) Formülde t 0, ölçümlerin başladığı ilk tarih olan 27.06.2011 dir. a 0 ve a 1 katsayıları eşitlik (2) ve (3) kullanılarak şu şekilde belirlenmiştir: 4 [( ti t) ( Hi H) ] i= 1 a 1 = (2) 4 2 ( ti t) i= 1 a0 = H a1 t (3) t i = TÜBİTAK UME de i. ölçümün gerçekleştirildiği tarih i= 1, 2, 3, 4 t = 4 ti i= 1 t = 4 H i = H = H = 4 i= 1 TÜBİTAK UME deki ölçümler için ti lerin ortalaması TÜBİTAK UME de gerçekleştirilen i. ölçüm sonucunda saptanan LADC nin bağıl hatası TÜBİTAK UME de gerçekleştirilen ölçümlerde saptanan LADC nin bağıl hata değerlerinin ortalaması 4 H i Buna bağlı olarak referans değerin belirsizliği U REF aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır: U = 2 (4) REF u REF 2 2 u REF = uume + ureg (5) U REF = Referans değerin genişletilmiş ölçüm belirsizliği (%95, k=2) u REF = Referans değerin standart ölçüm belirsizliği u UME = TÜBİTAK UME nin standart ölçüm belirsizliği u reg = Doğrusal regresyon belirsizlik bileşeni UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 10 / 26

u reg eşitlik (6) kullanılarak belirlenmiştir: 2 ( a1 s ) s1 = (6) N 2 u 2 reg s 1 ve s 2, eşitlik (7) ve (8) kullanılarak belirlenmiştir: s 1 Hi Hi 2 i i = ( Hi ) N=4 (7) N i s 2 ti ti 2 i i = ( ti) N=4 (8) N i LADC nin her ölçüm fonksiyonu için belirlenmiş olan referans değer parametreleri (a 0 ve a 1 ) ve belirsizliği Tablo 6 da verilmiştir. UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 11 / 26

Tablo 6.a. Karşılaştırma referans değeri ve belirsizliği AC AKIM ORANI (Oran Hatası) Uygulanan Değer Yük Frekans a 0 a 1 (%/gün) u reg u UME U REF 0,3493-1,24E-05 0,0003 0,00355 0,007 I P : 5 A I P : 10 A I P : 50 A I P : 100 A %100 x I P 1,1648-3,25E-05 0,0005 0,00355 0,007 % 20 x I P 5,9657-1,54E-04 0,0007 0,00355 0,007 % 5 x I P 4,6540-1,24E-04 0,0039 0,00455 0,012-1,0864 2,28E-05 0,0004 0,00355 0,007 %100 x I P 0,4213-1,42E-05 0,0003 0,00355 0,007 % 20 x I P -1,6769 3,34E-05 0,0008 0,00355 0,007 % 5 x I P 2,8924-8,05E-05 0,0013 0,00460 0,010 20 VA -0,6324 1,17E-05 0,0003 0,00355 0,007 %100 x I P -1,8843 4,24E-05 0,0006 0,00355 0,007 % 20 x I P -0,7309 1,03E-05 0,0021 0,00355 0,008 % 5 x I P -0,1922-4,73E-06 0,0061 0,00460 0,015-0,8100 1,60E-05 0,0002 0,00355 0,007 %100 x I P -1,0805 2,26E-05 0,0003 0,00355 0,007 % 20 x I P 1,7318-5,03E-05 0,0014 0,00355 0,008 % 5 x I P 0,8463-3,05E-05 0,0053 0,00455 0,014 9,1866-2,32E-04 0,0006 0,00355 0,007 I P : 500 A I P : 1000 A %100 x I P 11,5794-2,92E-04 0,0009 0,00355 0,007 % 20 x I P 19,4326-4,89E-04 0,0044 0,00355 0,011 % 5 x I P 30,2436-7,56E-04 0,0061 0,00460 0,015 5 VA -0,3485 4,94E-06 0,0013 0,00355 0,008 %100 x I P -0,3194 3,98E-06 0,0014 0,00355 0,008 % 20 x I P 16,1986-4,03E-04 0,0041 0,00370 0,011 % 5 x I P 14,7661-3,68E-04 0,0034 0,00585 0,013 UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 12 / 26

Tablo 6.b. Karşılaştırma referans değeri ve belirsizliği AC AKIM ORANI (Faz Kayması) Uygulanan Değer Yük Frekans a 0 a 1 (dk/gün) u reg u UME U REF -8,0779 2,25E-04 0,007 0,122 0,244 I P : 5 A I P : 10 A I P : 50 A I P : 100 A %100 x I P -17,7956 4,49E-04 0,010 0,122 0,244 % 20 x I P -147,3918 3,77E-03 0,033 0,124 0,255 % 5 x I P -32,8080 1,15E-03 0,286 0,124 0,624 17,1345-3,95E-04 0,006 0,122 0,244 %100 x I P -30,1055 7,51E-04 0,010 0,122 0,244 % 20 x I P -27,9009 8,39E-04 0,046 0,124 0,263 % 5 x I P -17,2363 7,67E-04 0,013 0,124 0,250 20 VA 17,8633-4,12E-04 0,018 0,122 0,246 %100 x I P 31,2437-7,54E-04 0,017 0,122 0,246 % 20 x I P -223,4421 5,65E-03 0,113 0,123 0,335 % 5 x I P -66,4222 1,97E-03 0,044 0,124 0,263 19,3327-4,48E-04 0,006 0,139 0,278 %100 x I P 32,6381-7,89E-04 0,025 0,139 0,283 % 20 x I P 131,1177-3,06E-03 0,068 0,132 0,298 % 5 x I P 157,3407-3,52E-03 0,075 0,126 0,293 111,6530-2,70E-03 0,006 0,350 0,700 I P : 500 A %100 x I P 84,9629-2,03E-03 0,033 0,350 0,703 % 20 x I P -396,6594 1,01E-02 0,144 0,350 0,757 % 5 x I P -960,5270 2,41E-02 0,166 0,350 0,775 5 VA 66,2649-1,58E-03 0,128 0,350 0,745 I P : 1000 A %100 x I P 191,2123-4,63E-03 0,177 0,350 0,784 % 20 x I P -208,9797 5,30E-03 0,193 0,350 0,799 % 5 x I P -51,1174 1,48E-03 0,135 0,350 0,750 UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 13 / 26

13. Değerlendirme Karşılaştırma sonucu, denklik derecesi ve E n değerleri hesaplanarak değerlendirilmiştir. Denklik derecesi D, eşitlik (9) kullanılarak belirlenmiştir. D LABX = H H (9) LABX REF H LABX = Katılımcı Laboratuvar tarafından beyan edilen LADC nin bağıl hatası* * Mutlak beyan edilen hatalar TÜBİTAK UME tarafından bağıl hataya çevrilmiştir. H REF = LADC nin, katılımcı Laboratuvarda ölçümlerin gerçekleştirildiği t LABX tarihindeki bağıl hatası. Doğrusal regresyon (linear regression) modeli kullanılarak eşitlik (10) ile belirlenmiştir. HREF = a0 + a1 (tlabx t0 ) (10) a 0 a 1 = İlgili büyüklük/değer için Tablo 6 da a 0 sütununda verilen değer = İlgili büyüklük/değer için Tablo 6 da a 1 sütununda verilen değer t LABX = LABX tarafından gerçekleştirilen ölçümlerin tarihi t 0 = 27.06.2011 Denklik derecesi D nin genişletilmiş belirsizliği eşitlik (11) ile belirlenmiştir. D 2 LABX 2 REF U = U + U (11) U REF = Referans değerin genişletilmiş ölçüm belirsizliği (%95, k=2) U LABX = Katılımcı Laboratuvar tarafından beyan edilen genişletilmiş ölçüm belirsizliği (%95, k=2) E n değeri ise eşitlik (12) kullanılarak hesaplanmıştır. En = HLABX HREF 2 2 ULABX + UREF (12) Başarılı bir karşılaştırma sonucu için, ISO/IEC 17043 [4] dokümanında belirtilen E n 1 şartının sağlanması gereklidir. Denklik derecesi, belirsizliği ve E n değerleri 14. Karşılaştırma Sonuçları bölümünde verilen tablolarda verilmiştir. Tüm katılımcıların ölçüm sonuçları denklik derecesi, belirsizliği ve E n değerlerini içerecek ayrıntıda Tablo 7-9 da verilmiştir. Ayrıca denklik dereceleri Şekil 1-8 de grafik olarak da sunulmuştur. UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 14 / 26

14. Karşılaştırma Sonuçları Akım Transformatörü kalibrasyon ve deneyleri yapabilecek altyapıya sahip Laboratuvarların katılımına açık olan karşılaştırma, TÜBİTAK UME ye ait bir Kompanzasyonlu Akım Transformatörü kullanılarak gerçekleştirilmiş olup, akım transformatörlerinin oran hatası ve faz kayması ölçümlerini kapsamıştır. Karşılaştırmaya, 3 laboratuvar katılımda bulunmuştur. Karşılaştırma öncesi Teknik Protokol oluşturulmuş ve katılımcıların onayı alınmıştır. Değerlendirme sonucunda E n değeri 1 den büyük bulanan ölçüm sonuçları Tablo 7-9 da kalın karakter ile belirtilmiştir. Oran hatası ölçümleri için; LAB64 tarafından alınan ölçümlerde, tüm noktalar için E n değerinin 1 den küçük olduğu belirlenmiştir. LAB65 tarafından alınan ölçümlerde 500/5 A, %100 ölçüm noktasında E n değerinin 1 den büyük olduğu belirlenmiştir. LAB66 tarafından alınan ölçümlerde 500/5 A, %120 ve 500/5 A, %5 ölçüm noktalarında E n değerinin 1 den büyük olduğu belirlenmiştir. Faz Kayması ölçümleri için ise; LAB64 tarafından alınan ölçümlerde, tüm noktalar için E n değerinin 1 den küçük olduğu belirlenmiştir. LAB65 tarafından alınan ölçümlerde 5/5 A, %5; 10/5 A, %5; 50/5 A, %5; 100/5 A, %20; 100/5 A, %5; 500/5 A, %120; 500/5 A, %100; 500/5 A, %20; 500/5 A, %5; 1000/5 A, %20 ve 1000/5 A, %5 ölçüm noktalarında E n değerinin 1 den büyük olduğu belirlenmiştir. LAB66 tarafından alınan ölçümlerde 500/5 A, %120 ve 500/5 A, %20 ölçüm noktalarında E n değerinin 1 den büyük olduğu belirlenmiştir. UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 15 / 26

Tablo 7.a. LAB64 AC Akım Oranı: Oran Hatası Ölçüm Sonuçları Uygulanan Değer Yük Frekans H LAB U LAB * D U D * E n -0,170 0,050-0,012 0,051-0,2 I P : 5 A I P : 10 A I P : 50 A I P : 100 A %100 x I P -0,160 0,050-0,003 0,051-0,1 % 20 x I P -0,320 0,100-0,004 0,100 0,0 % 5 x I P -0,410 0,200-0,021 0,200-0,1-0,130 0,050 0,027 0,051 0,5 %100 x I P -0,120 0,050 0,037 0,051 0,7 % 20 x I P -0,290 0,100 0,025 0,100 0,3 % 5 x I P -0,380 0,200 0,007 0,200 0,0 20 VA -0,160 0,050-0,003 0,051-0,1 %100 x I P -0,150 0,050 0,007 0,051 0,1 % 20 x I P -0,310 0,100 0,002 0,100 0,0 % 5 x I P -0,430 0,200-0,045 0,201-0,2-0,150 0,050 0,008 0,051 0,2 %100 x I P -0,150 0,050 0,009 0,051 0,2 % 20 x I P -0,310 0,100 0,008 0,100 0,1 % 5 x I P -0,380 0,200 0,017 0,200 0,1-0,280 0,200-0,010 0,200 0,0 I P : 500 A I P : 1000 A %100 x I P -0,280 0,200 0,014 0,200 0,1 % 20 x I P -0,460 0,200 0,011 0,200 0,1 % 5 x I P -0,510 0,300 0,017 0,300 0,1 5 VA -0,190 0,100-0,043 0,100-0,4 %100 x I P -0,140 0,100 0,017 0,100 0,2 % 20 x I P -0,280 0,100-0,078 0,101-0,8 % 5 x I P -0,230 0,300-0,012 0,300 0,0 * Genişletilmiş belirsizlik (k=2) UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 16 / 26

Tablo 7.b. LAB64 AC Akım Oranı: Faz Kayması Ölçüm Sonuçları Uygulanan Değer Yük Frekans H LAB U LAB * D U D * E n 0,700 6,000-0,383 6,005-0,1 I P : 5 A I P : 10 A I P : 50 A I P : 100 A %100 x I P 0,100 6,000-0,398 6,005-0,1 % 20 x I P 5,600 7,000-0,709 7,005-0,1 % 5 x I P 13,100 12,000-0,954 12,016-0,1 0,600 6,000-0,463 6,005-0,1 %100 x I P 0,100 6,000-0,386 6,005-0,1 % 20 x I P 5,500 7,000-0,773 7,005-0,1 % 5 x I P 13,400 12,000-0,584 12,003 0,0 20 VA 0,900 6,000-0,184 6,005 0,0 %100 x I P 0,500 6,000-0,048 6,005 0,0 % 20 x I P 5,800 7,000-0,671 7,008-0,1 % 5 x I P 13,700 12,000-0,304 12,003 0,0 0,900 6,000-0,177 6,006 0,0 %100 x I P 0,400 6,000-0,114 6,007 0,0 % 20 x I P 5,900 7,000-0,457 7,006-0,1 % 5 x I P 13,600 12,000-0,398 12,004 0,0 2,500 10,000 0,859 10,024 0,1 I P : 500 A I P : 1000 A %100 x I P 2,900 10,000 0,510 10,025 0,1 % 20 x I P 13,900 20,000 0,661 20,014 0,0 % 5 x I P 21,800 30,000 1,284 30,010 0,0 5 VA 3,000 6,000 1,093 6,046 0,2 %100 x I P 3,400 6,000 0,931 6,051 0,2 % 20 x I P 7,900 7,000 1,058 7,046 0,2 % 5 x I P 9,900 15,000 0,876 15,019 0,1 * Genişletilmiş belirsizlik (k=2) UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 17 / 26

Tablo 8.a. LAB65 AC Akım Oranı: Oran Hatası Ölçüm Sonuçları Uygulanan Değer Yük Frekans H LAB U LAB * D U D * E n -0,146 0,030 0,012 0,031 0,4 I P : 5 A I P : 10 A I P : 50 A I P : 100 A %100 x I P -0,149 0,030 0,009 0,031 0,3 % 20 x I P -0,314 0,031 0,003 0,032 0,1 % 5 x I P -0,391 0,030-0,001 0,032 0,0-0,153 0,031 0,004 0,032 0,1 %100 x I P -0,157 0,031 0,000 0,032 0,0 % 20 x I P -0,315 0,032 0,000 0,033 0,0 % 5 x I P -0,393 0,032-0,005 0,033-0,2 20 VA -0,148 0,030 0,009 0,031 0,3 %100 x I P -0,151 0,030 0,006 0,031 0,2 % 20 x I P -0,313 0,030-0,001 0,031 0,0 % 5 x I P -0,392 0,031-0,007 0,035-0,2-0,148 0,030 0,010 0,031 0,3 %100 x I P -0,154 0,032 0,004 0,033 0,1 % 20 x I P -0,312 0,030 0,006 0,031 0,2 % 5 x I P -0,389 0,030 0,008 0,033 0,2-0,246 0,031 0,026 0,032 0,8 I P : 500 A I P : 1000 A %100 x I P -0,261 0,032 0,035 0,033 1,1 % 20 x I P -0,453 0,035 0,022 0,037 0,6 % 5 x I P -0,526 0,035 0,006 0,038 0,2 5 VA -0,145 0,031 0,002 0,032 0,1 %100 x I P -0,154 0,031 0,003 0,032 0,1 % 20 x I P -0,211 0,032-0,006 0,034-0,2 % 5 x I P -0,230 0,032-0,010 0,035-0,3 * Genişletilmiş belirsizlik (k=2) UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 18 / 26

Tablo 8.b. LAB65 AC Akım Oranı: Faz Kayması Ölçüm Sonuçları Uygulanan Değer Yük Frekans H LAB U LAB * D U D * E n 0,250 0,800-0,835 0,836-1,0 I P : 5 A I P : 10 A I P : 50 A I P : 100 A %100 x I P -0,020 0,840-0,521 0,875-0,6 % 20 x I P 5,390 1,620-0,946 1,640-0,6 % 5 x I P 12,310 1,300-1,752 1,442-1,2 0,510 0,860-0,550 0,894-0,6 %100 x I P 0,260 0,890-0,231 0,923-0,3 % 20 x I P 5,670 0,870-0,609 0,909-0,7 % 5 x I P 12,460 1,270-1,529 1,294-1,2 20 VA 0,170 0,890-0,911 0,923-1,0 %100 x I P -0,040 0,950-0,583 0,981-0,6 % 20 x I P 5,370 1,750-1,140 1,782-0,6 % 5 x I P 12,300 1,230-1,718 1,258-1,4 0,500 0,970-0,573 1,009-0,6 %100 x I P 0,230 1,260-0,279 1,291-0,2 % 20 x I P 5,280 0,890-1,056 0,938-1,1 % 5 x I P 12,120 0,920-1,853 0,965-1,9 0,030 0,930-1,592 1,164-1,4 I P : 500 A I P : 1000 A %100 x I P 0,230 0,930-2,146 1,166-1,8 % 20 x I P 7,080 0,900-6,230 1,176-5,3 % 5 x I P 11,370 1,450-9,315 1,644-5,7 5 VA 1,440 0,820-0,456 1,108-0,4 %100 x I P 1,720 0,830-0,716 1,142-0,6 % 20 x I P 4,130 0,910-2,749 1,211-2,3 % 5 x I P 5,160 0,910-3,874 1,179-3,3 * Genişletilmiş belirsizlik (k=2) UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 19 / 26

Tablo 9.a. LAB66 AC Akım Oranı: Oran Hatası Ölçüm Sonuçları Uygulanan Değer Yük Frekans H LAB U LAB * D U D * E n -0,161 0,020-0,003 0,021-0,2 I P : 5 A I P : 10 A I P : 50 A I P : 100 A %100 x I P -0,158 0,020-0,001 0,021 0,0 % 20 x I P -0,316 0,020-0,001 0,021 0,0 % 5 x I P -0,388 0,020 0,000 0,023 0,0-0,161 0,020-0,003 0,021-0,2 %100 x I P -0,158 0,020-0,001 0,021 0,0 % 20 x I P -0,315 0,020 0,001 0,021 0,0 % 5 x I P -0,388 0,020-0,001 0,022-0,1 20 VA -0,160 0,020-0,003 0,021-0,1 %100 x I P -0,158 0,020-0,001 0,021 0,0 % 20 x I P -0,320 0,020-0,008 0,022-0,4 % 5 x I P -0,377 0,020 0,008 0,025 0,3-0,160 0,020-0,001 0,021-0,1 %100 x I P -0,157 0,020 0,002 0,021 0,1 % 20 x I P -0,316 0,020 0,001 0,021 0,1 % 5 x I P -0,387 0,020 0,010 0,024 0,4-0,293 0,020-0,025 0,021-1,2 I P : 500 A I P : 1000 A %100 x I P -0,304 0,020-0,012 0,021-0,5 % 20 x I P -0,482 0,020-0,014 0,023-0,6 % 5 x I P -0,557 0,020-0,035 0,025-1,4 5 VA -0,157 0,020-0,010 0,021-0,5 %100 x I P -0,163 0,020-0,006 0,021-0,3 % 20 x I P -0,211 0,020-0,011 0,023-0,5 % 5 x I P -0,234 0,020-0,019 0,024-0,8 * Genişletilmiş belirsizlik (k=2) UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 20 / 26

Tablo 9.b. LAB66 AC Akım Oranı: Faz Kayması Ölçüm Sonuçları Uygulanan Değer Yük Frekans H LAB U LAB * D U D * E n 1,282 0,740 0,201 0,779 0,3 I P : 5 A I P : 10 A I P : 50 A I P : 100 A %100 x I P 0,570 0,740 0,075 0,779 0,1 % 20 x I P 6,145 0,740-0,138 0,783-0,2 % 5 x I P 14,111 1,682 0,065 1,794 0,0 1,254 0,740 0,188 0,779 0,2 %100 x I P 0,538 0,740 0,058 0,779 0,1 % 20 x I P 6,080 0,740-0,187 0,786-0,2 % 5 x I P 14,174 1,684 0,196 1,702 0,1 20 VA 1,097 0,740 0,010 0,780 0,0 %100 x I P 0,415 0,740-0,139 0,780-0,2 % 20 x I P 5,812 0,740-0,619 0,812-0,8 % 5 x I P 12,744 1,682-1,246 1,702-0,7 1,121 0,740 0,041 0,791 0,1 %100 x I P 0,439 0,740-0,081 0,792-0,1 % 20 x I P 5,682 0,740-0,697 0,798-0,9 % 5 x I P 13,400 1,684-0,623 1,709-0,4 3,069 0,762 1,409 1,035 1,4 I P : 500 A I P : 1000 A %100 x I P 3,120 0,746 0,716 1,025 0,7 % 20 x I P 15,058 0,754 1,889 1,069 1,8 % 5 x I P 22,103 1,692 1,756 1,861 0,9 5 VA 2,814 0,744 0,896 1,053 0,9 %100 x I P 3,000 0,742 0,499 1,080 0,5 % 20 x I P 7,846 0,742 1,041 1,091 1,0 % 5 x I P 10,116 1,682 1,103 1,842 0,6 * Genişletilmiş belirsizlik (k=2) UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 21 / 26

Şekil 1. % 120 x I P de oran hatası için karşılaştırma sonucu Şekil 2. % 100 x I P de oran hatası için karşılaştırma sonucu UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 22 / 26

Şekil 3. % 20 x I P de oran hatası için karşılaştırma sonucu Şekil 4. % 5 x I P de oran hatası için karşılaştırma sonucu UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 23 / 26

Şekil 5. % 120 x I P de faz kayması için karşılaştırma sonucu Şekil 6. % 100 x I P de faz kayması için karşılaştırma sonucu UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 24 / 26

Şekil 7. % 20 x I P de faz kayması için karşılaştırma sonucu Şekil 8. % 5 x I P de faz kayması için karşılaştırma sonucu UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 25 / 26

15. + Referanslar [1] TS EN ISO/IEC 17025:2005, Deney ve Kalibrasyon Laboratuvarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar [2] P704, TÜRKAK Yeterlilik Deneyleri ve Laboratuvarlararası Karşılaştırma Programları Prosedürü, Rev 3, 26.01.2006 [3] EA 4/02 Expression of the Uncertainty of Measurement in Calibration, Rev 00, December 1999 [4] ISO/IEC Guide 43-1:1997, Proficiency testing by interlaboratory comparisons - Part 1: Development and operation of proficiency testing schemes UME-EM-10-11 Akım Transformatörü Karşılaştırması Raporu - Taslak A 26 / 26