GRAVİMETRİK ANALİZ-III

GRAVİMETRİK ANALİZ-III Prof. Dr. Mustafa DEMİR M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 1

GRAVİMETRİK HESAPLAMALAR M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 2

M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 3

M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 4

M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 5

M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 6

M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 7

M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 8

M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 9

Hesaplama Gravimetrik analizde en son basamak çökelek ağırlığından yararlanarak aranan maddenin miktarının hesaplanmasıdır. Aranan element veya iyonun ağırlığı, çökelek ağırlığının gravimetrik faktör ile çarpılması ile bulunur. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 10

Gravimetrik Faktör Gravimetrik faktör aranan maddenin formül ağırlığının tartılan maddenin formül ağırlığına oranıdır. Gravimetri k faktör(g.f.) = aranan maddenin formül tartılan maddenin formül ağırlığı ağırlığı M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 11

Tartım sonunda bulunan çökelek ağırlığının gravimetrik faktör ile çarpılması sonucu, örnekteki aranan madde miktarı bulunur. Aranan(g) = Çökelek ağırlığı x gravimetrik faktör M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 12

Tartım sonunda bulunan çökelek ağırlığının gravimetrik faktör ile çarpılması sonucu, örnekteki aranan madde miktarı bulunur. Aranan(g) = Çökelek ağırlığı x gravimetrik faktör Aranan(%) = çökelek ağırlığı(g) x G.F. tartılan örnek miktarı(g) x100 M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 13

Cr BaCrO 4 Cr / BaCrO 4 Çeşitli bileşikler için gravimetrik faktörün hesaplanışı Aranan Tartılan Gravimetrik Faktörün Hesaplanması K KClO 4 K / KClO 4 K 2 O KClO 4 K 2 O / 2KClO 4 Fe Fe 2 O 3 2Fe / Fe 2 O 3 Fe 3 O4 Fe 2 O 3 2Fe 3 O 4 / 3Fe 2 O 3 KAlSi 3 SiO 2 KAlSi 3 O 8 / 3SiO 2 O 8 Mg Mg 2 P 2 O 7 2Mg / Mg 2 P 2 O 7 SO 4 BaSO 4 SO 4 / BaSO 4 S BaSO 4 S / BaSO 4 Ca CaC 2 O 4 Ca / CaC 2 O 4 Ca CaCO 3 Ca / CaCO 3 Ag AgCl Ag / AgCl Cl AgCl Cl / AgCl M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 14

GRAVİMETRİK ANALİZLERDE HATA KAYNAKLARI 1. Aranan maddenin tam olarak çöktürülememesi 2. Son tartım için temiz, düzenli ve belli bileşimde çökeleğin elde edilmemesi çöktürmenin tam olarak yapılamamasının neden olduğu hatalar oldukça azdır. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 15

Gravimetrik analizlerde tamamen saf çökelek tartabilmek hemen hemen olanaksızdır. Buna birçok etmenler sebep olabilir. 1. Yabancı iyonlar birlikte çökmüş olabilir. 2. İlk çökelme başladıktan sonra, çözünürlüğü buna yakın olan diğer bileşikler sonradan çökmüş olabilir. 3. Çökeleğe tutunmuş olan birincil veya ikincil iyonlar, yıkamanın tam olarak yapılmaması nedeniyle giderilemeyebilir. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 16

4. Isıtma yeterince yapılmazsa, çökeleğin soğurmuş olduğu su tamamen giderilemeyebilir. 5. Isıtma gereğinden daha yüksek sıcaklıklarda yapılırsa, çökelek bozunabilir ve farklı ürünler meydana gelebilir. 6. Yakma sırasında kâğıt süzgeçteki karbon, çökelekte indirgenmelere neden olabilir. 7. Çökeleğin kızdırılması ve özellikle süzgeç kâğıdının yakılması sırasında, bozunmamış artıklar kalabilir. 8. Yakma ve soğutma işlemlerinden sonra tartıma hazır çökelek, karbondioksit veya su soğurabilir. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 17

Yukarıda sayılan hata kaynaklarının analiz sonucuna yansımasını ayrı ayrı değerlendirmek gerekir. Çünkü çökme şekline veya bileşimdeki değişimin niteliğine göre, daha düşük veya daha yüksek sonuçların bulunmasına neden olabilir. Hatta bazen sonucu hiç değiştirmeyebilir. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 18

Birlikte çökme için iki şeyi düşünmek gerekir: Birlikte çöken nedir ısıtma sonunda hangi bileşiğe dönüşmüştür? Örneğin; sülfat tayininde baryum sülfat ile birlikte birincil ve ikincil tutunan iyon olarak baryum ve nitratın çöktüğünü düşünelim. Çöken baryum nitrat, kızdırma sonunda baryum oksite dönüşür ve baryum sülfatla birlikte tartılır. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 19

Bu, sonucun daha fazla bulunmasına neden olur. Ba(NO 3 ) 2 BaO (tartılan) BaSO 4 Tartılması gereken BaO için G.F= (Ba/BaO)=0,895 BaSO 4 için G.F. = (Ba/BaSO 4 )=0,587 M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 20

Aynı olay baryum tayininde olursa sonuca etkisi farklıdır, daha düşük sonuç bulunur. Çünkü; birlikte çöken baryum nitrattaki baryum iyonları sülfat yerine nitrat hâlinde çökmüştür ve kızdırma sonunda baryum sülfat yerine baryum oksit hâlinde tartılacaktır. Baryum oksit baryum sülfattan daha hafif olduğundan sonucun daha az bulunmasına sebep olacaktır. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 21

BaSO 4 233 g/mol BaO 153 g/mol M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 22

Bir demir analizinde demir(iii) hidroksitle birlikte demir(iii) sülfat da çökebilir. Ancak kızdırma sonunda her ikisi de demir(iii) oksite dönüşeceğinden sonuca herhangi bir etkisi yoktur. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 23

2Fe(OH) 3 Fe 2 O 3 + 3H 2 O Fe 2 (SO 4 ) 3 Fe 2 O 3 + 3SO 3 M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 24

GRAVİMETRİK ANALİZ UYGULAMALARI M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 25

Uygulama alanı İnorganik anyon ve katyonların tayini H 2 O, SO 2, CO 2, I 2 gibi nötral türler Organik maddeler (süt ürünleri, ilaç, pestisit, tahıl vb) M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 26

Uçuculaştırma yöntemi Su tayini (ağırlık kaybı) CO 2 tayini (2NaOH+CO 2 Na 2 CO 3 +H 2 O kütle farkı ile) Sülfür tayini H 2 S şeklinde Sülfitlerin tayini SO 2 şeklinde M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 27

UYGULAMALAR Gravimetrik yöntemde birçok anyonun ve katyonun analizi yapılabilir. Bunlar içinde anyonlardan klorür ve sülfat katyonlardan ise alüminyum, demir, magnezyum, nikel, kalsiyum analizleri yapılabilir. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 28

Alüminyum Tayini Gravimetrik yöntemle alüminyum tayini, çözeltideki bütün alüminyum iyonlarının amonyak çözeltisi ile alüminyum hidroksit hâlinde çöktürülüp süzme, yıkama,kurutma ve kızdırma işlemlerinden sonra alüminyum oksit hâlinde tartılması esasına dayanır. Al 3+ + 2Al(OH) 3OH 3 Al 2 Al(OH) O 3 3 + 3H 2 O M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 29

Gravimetrik yöntemle alüminyum tayininde şu noktaların bilinmesi gerekir 1. Çöktürme ph 6.3-9.0 arasında yapılmalıdır. Düşük ph larda çökme gerçekleşmezken bazın aşırısında alüminat oluşumuyla çökelek çözünür. Çöktürme için en uygun baz, amonyak çözeltisidir. Al(OH) 3 + OH Al(OH) 4 M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 30

2. Alüminyum hidroksit çökeleği süzüldükten sonra, içinde amonyum nitrat veya amonyum klorür bulunan su ile yıkanır, saf su ile yıkanmaz. Saf su çökeleğin peptitleşmesine, dolayısıyla çözeltiye geçmesine neden olur. 3. Kızdırma işlemi sonunda meydana gelen alüminyum oksit, su moleküllerini kuvvetle adsorplar. Bu suyun uzaklaştırılabilmesi için kızdırma işleminin 1000 o C dolayında yapılması gerekir. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 31

Sülfat Tayini Gravimetrik yöntemle sülfat tayini, çözeltideki sülfat iyonlarının asitli ortamda baryum klorür çözeltisi ile çöktürülüp süzme, yıkama, kurutma, yakma ve kızdırma işlemlerinden sonra yine baryum sülfat hâlinde tartılması temeline dayanır. Ba 2+ + SO 2 4 BaSO 4 M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 32

Gravimetrik yöntemle baryum tayininde şu noktaların bilinmesi gerekir 1. Çöktürme işleminin zayıf asitli ortamda (yaklaşık 0.05 M HNO 3 ortamında) gerçekleştirilmesi gerekir. Çünkü nötral veya bazik ortamda çöktürücü olarak kullanılan baryum iyonları, ortamda bulunabilecek fosfat, karbonat veya hidroksit iyonlarıyla çökelti verebilir. Kuvvetli bazik ortamda ise çöken baryum sülfatın bir kısmı çözünebilir. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 33

2. Süzgeç kâğıdını yakma ve kızdırma dikkat gerektirir. Yüksek sıcaklıkta süzgeç kâğıdının karbonu indirgenmeye neden olabilir. Düşük sıcaklıklarda yakma, işlemi bu indirgenmeyi önler. BaSO 4 + 4C BaS+ 4CO M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 34

Bu yöntemde dinlendirme, özel bir önem taşır. Baryum sülfatın, ortamda bulunan yabancı iyonları beraberinde sürükleme eğilimi yüksektir. Yabancı iyonlardan klorür, nitrat ve klorat, baryum iyonlarıyla baryum tuzları hâlinde baryum sülfat ile birlikte çöker. Bu, tartım sonunda gerçek değerden daha yüksek bir sonucun bulunmasına neden olur. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 35

Klorür Tayini Gravimetrik yöntemle klorür tayini, klorür iyonlarının asitli ortamda gümüş nitrat çözeltisi ile gümüş klorür hâlinde çöktürülüp süzme, yıkama ve kurutma işlemlerinden sonra yine gümüş klorür hâlinde tartılması esasına dayanır. Cl + Ag + AgCl M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 36

Gravimetrik yöntemle klorür tayininde şu noktaların bilinmesi gerekir: 1. Çöktürmenin nötral ortamda yapılması hâlinde ortamda bulunabilecek fosfat veya karbonat gibi anyonlarla, gümüş çökelek verebilir. Aşırı asitli ortamda ise, bu kez gümüş klorürün çözünmesi söz konusu olabilir. Bu nedenle çöktürmenin zayıf asitli ortamda yapılması gerekir. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 37

2. Çöktürme işlemi sıcakta yapılmalıdır. Aksi hâlde asitli ortamda 2 Cl + 2NO3 + 4H + Cl2 + 2NO2 + 2H2O tepkimesi gereğince klorürün bir kısmı yükseltgenerek uzaklaşabilir M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 38

3. Süzme kâğıt süzgeçlerle değil cam veya porselen süzgeçlerle yapılmalıdır. Kâğıt süzgeç kullanılması hâlinde yakma sırasında karbon, gümüş klorürü, metalik gümüşe indirgeyebilir. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 39

4. Gümüş klorür çökeleği ışıkta uzun süre bekletilmemelidir. Aksi hâlde bir süre sonra beyaz çökeleğin esmer renge döndüğü görülür. Bunun nedeni ışık etkisi ile gümüş klorürün metalik gümüşe indirgenmesidir. ışık 2AgCl 2Ag + Cl 2 M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 40

Bu ayrışmanın sonuca etkisi, bozunmanın hangi ortamda olduğuna göre değişir. Ayrışma süzme ve yıkama işleminden önce olmuşsa, açığa çıkan klor gazı, çöktürme ortamında yeterli miktarda bulunan gümüş iyonlarıyla tekrar gümüş klorür çökeleğini vereceğinden, açığa çıkan metalik gümüş nedeniyle tartımın daha fazla bulunmasına neden olur. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 41

3Cl2 + 5Ag + + 3H2O 5AgCl + 6H + + ClO3 Ancak, ayrışma süzme ve yıkama işleminden sonra gerçekleşmişse, bu kez uzaklaşan klor gazı nedeniyle tartımın daha az bulunmasına neden olur. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 42

5. Gümüş klorür çökeleği su moleküllerini absorplar ve ancak 455 o C de tam olarak uzaklaştırılabilir. Kurutma 100-120 oc de yapıldığında suyun % 0.03-0.04 ü, 200 oc de ise % 0.01 i çökelekte kalır. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 43

Demir Tayini Gravimetrik yöntemle demir tayini, çözeltide bulunan bütün demir iyonlarının demir(iii) e yükseltgenmesinden sonra amonyak çözeltisi ile Fe(OH) 3 hâlinde çöktürülüp süzme, yıkama, kurutma ve kızdırma işlemlerinden sonra Fe 2 O 3 hâlinde tartılması temeline dayanır. Fe 3+ + 3OH Fe(OH) 3 2Fe(OH) 3 Fe2O3 + 3H2O M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 44

Gravimetrik yöntemle demir tayininde şu noktaların bilinmesi gerekir 1. Demirin çöktürülmesinde, alüminyumda olduğu gibi, ph kontrolü önemli değildir. Dolayısıyla prensip olarak NaOH veya KOH çöktürücü olarak kullanılabilir. Ancak; alkali bazların kullanılması hâlinde sodyum veya potasyum iyonları Fe(OH) 3 çökeleği tarafından kuvvetle tutulurlar (absorplanırlar) ve dolayısıyla, Fe(OH) 3 ile birlikte çökerler. Yıkama veya kızdırma işlemleri sırasında bu iyonlar kolaylıkla uzaklaştırılamadığından hataya neden olurlar. Oysa çöktürme NH 4 OH ile yapıldığında, birlikte çökmüş olan amonyum iyonları kızdırma sırasında uzaklaşabildiğinden, hataya neden olmazlar. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 45

2. Çökeleğin yıkanması saf su ile yapılacak olursa, kolloidleşmeye neden olduğundan, yıkanıp gider, dolayısıyla hataya neden olur. Yıkama, bir elektrolit çözeltisi ile yapılmalıdır. Elektrolit olarak kızdırıldığında buharlaşabilen nötral bir tuz çözeltisi, çoğunlukla amonyum nitrat çözeltisi kullanılır. Amonyum klorürün kullanılması tercih edilmemelidir. Çünkü kızdırma sırasında FeCl 3 oluşabilir ki bu da uçucudur. Fe 2 O 3 + 6NH 4 Cl FeCl 3 + 6NH 3 + 3H 2 O M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 46

3. Süzme işlemi, pratik olduğundan, kâğıt süzgeçlerde yapılır. Ancak, yakma ve kızdırma işlemi yüksek sıcaklıklarda yapılırsa kâğıdın karbonu demiri indirgeyebilir. Bu nedenle süzgeç kâğıdının yakılması düşük sıcaklıklarda yapılmalıdır Fe 2 O 3 + 3C 2Fe + 3CO M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 47

Magnezyum Tayini Gravimetrik yöntemle magnezyum tayini, çözeltideki magnezyum iyonlarının bazik ortamda amonyum fosfat çözeltisi ile magnezyum amonyum fosfat hâlinde çöktürülüp, süzme, yıkama, yakma ve kızdırma işlemlerinden sonra magnezyum pirofosfat hâlinde tartılması temeline dayanır Mg 2+ + 2MgNH (NH 4 PO 4 4 ) 2 HPO Mg 4 2 P 2 O MgNH 7 + 4 2NH PO 3 + 4 + H H 2 O + + NH + 4 M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 48

Gravimetrik yöntemle magnezyum tayininde aşağıdaki noktaların bilinmesi gerekir Çöktürme zayıf bazik ortamda yapılmalıdır. Kuvvetli bazik ortamda Mg(OH) 2 çökebilirken, asitli ortamda fosfat, fosforik asite dönüşebilir ki, bu da çökmeyi engeller., Mg 2+ + PO 3 4 2OH + 3H + Mg(OH) 2 H3PO4 M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 49

2. Kurutma ve yakma sırasında yeterli özen gösterilmezse süzgeç kâğıdının karbonu, çökeleği indirgeyebilir. 3. Süzme işlemi Goach krozesi ile de yapılabilir. Ancak bu durumda krozenin kızıl dereceye kadar kızdırılması gerekir. 4. Kızdırma sıcaklığı 1100 o C yi geçmemelidir. Aksi hâlde Mg 2 P 2 O 7 bozunarak P 2 O 5 e dönüşür ki bu da uçucu olduğundan hataya neden olur. Mg 2 P 2 O 7 P 2 O 5 + 2MgO M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 50

Nikel Tayini Gravimetrik yöntemle nikel tayini, çözeltideki nikel iyonlarının dimetil glioksim ile nikel dimetilglioksim hâlinde çöktürülüp süzme, yıkama ve kurutma işlemlerinden sonra yine nikel dimetilglioksim hâlinde tartılması esasına dayanır. 2+ Ni 2C4H 7N 2O 2H Ni(C4H 7N 2O 2 ) 2 + + 2H + M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 51

Gravimetrik yöntemle nikel tayininde şu noktalara dikkat etmek gerekir 1. Nikel dimetilglioksim kuvvetli asitli ortamda çözünen bir bileşiktir. Bu nedenle çöktürme zayıf bazik veya zayıf asitli ortamda yapılmalıdır. Zayıf bazik ortam NH 4 OH + NH 4 Cl ile zayıf asitli ortam ise HAc + NaAc ile sağlanabilir. Kuvvetli asitli ortamda çözünme olurken, kuvvetli bazik ortamda stokiometrik olmayan çökelek oluşur. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 52

2. Bazik ortamda çöktürmede, ortamda demir iyonları varsa Fe(OH) 3 çökeleğini verebilir. Bu nedenle önce etkisiz hâle getirilmesi gerekir. Bunun için yeterli miktarda tartarik asit veya sitrik asit eklenerek, demirle kararlı bir kompleks oluşturması sağlanır. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 53

Kalsiyum Tayini Gravimetrik yöntemle kalsiyum tayini, çözeltideki kalsiyum iyonlarının asitli ortamda okzalat iyonlarıyla kalsiyum okzalat hâlinde çöktürülüp süzme, yıkama, kurutma ve yakma işlemlerinden sonra kalsiyum karbonat hâlinde tartılması esasına dayanır. Ca 2+ CaC 2 + O C 4 2 O 2 4 CaC CaCO 3 2 O 4 + CO M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 54

Gravimetrik yöntemle kalsiyum tayininde şu noktaların bilinmesi gerekir Çöktürme, asidik çözeltiye yavaş yavaş baz eklenmesi şeklinde yapılmalıdır. Bu şekilde iri taneli, kolay süzülebilir çökelek elde edilebilir. Ürenin hidrolizi ile yapılan nötrleştirme yöntemiyle de oldukça temiz ve iri taneli süzülebilir çökelek elde edilebilir. NH + 2 CONH 2 + H 2 O + 2H CO 2 + 2NH4 + M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 55

2. Kalsiyum okzalat kızdırma sıcaklığına göre farklı şekillerde tartılabilir. a. 102 C ye kadar CaC 2 O 4.H 2 O oldukça kararlıdır, 81-102 C arasında çökelekte görülen az miktardaki azalma çökeleğe tutunmuş olan (adsorplanmış olan) suyun uzaklaşmış olması nedeniyledir. 102-226 C arasında moleküle bağlı olan 1 mol su uzaklaşır. CaC O. H O CaC O + H O 2 4 2 2 4 2 M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 56

226-398 C arasında molekülde değişiklik olmaz, CaC 2 O 4 hâlinde kalır. 398-42O C arasında ise kalsiyum okzalat karbonmonoksit kaybederek kalsiyum karbonata dönüşür. CaC 2 O 4 CaCO 3 + CO M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 57

42O-66O C arasında molekülde hiçbir değişiklik olmaz, CaCO 3 hâlinde kalır. 660-832 C arasında CaCO 3 bozunmaya başlar ve CaO oluşur. CaCO 3 CaO + CO 2 838-1025 C arasında CaO değişmeden kalır. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 58

M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 59

Dolaylı Analiz İki bileşenden oluşan bir karışımda her bir bileşenin gravimetrik yöntemle tayininde, genellikle, bileşenler birbirinden ayrıldıktan sonra ayrı ayrı tayin edilirler. Ancak, bileşenlerden birinin tayinini yaptıktan sonra, aradaki farkı alarak diğer bileşenin miktarının hesaplanması yoluyla da tayin yapılabilir. Bu ikinci yönteme dolaylı yöntem denir. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 60

Örneğin; içinde yalnız alüminyum ve magnezyum olduğu bilinen bir karışımda, önce gravimetrik yöntemle alüminyum tayini yaptıktan sonra, bulunan değeri toplam ağırlıktan çıkararak magnezyum miktarını veya hesaplanan alüminyum yüzdesini 100 den çıkararak yüzde magnezyum miktarını hesaplamak mümkündür. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 61

Bir başka dolaylı analiz yöntemi de biri genellikle örnek ağırlığı olmak üzere iki veri ele alınır ve bunlar yardımıyla iki ayrı denklem kurulur. Bunların matematiksel çözümünden her bir bileşenin miktarı hesaplanır. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 62

Dolaylı analizlerin başka bir şekli de ortak bir katyon veya ortak bir anyona sahip iki bileşenli bir karışımda; önce ortak bileşenin tayini gravimetrik yöntemle yapılır. Daha sonra bulunan değer ve toplam örnek ağırlığı yardımıyla, yukarıdakine benzer denklemler kurularak her bir bileşen hesaplanır. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 63

Diğer Analizler Gravimetrik amaçlı çöktürmelerde kullanılan ayıraçlar inorganik ve organik olmak üzere iki grupta toplanır. İnorganik ayıraçların en önemli özelliği, büyük bir kısmının aranan maddenin zor çözünen tuzunu veya hidroksitini meydana getirmesidir. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 64

İnorganik çöktürücülerle yapılan bazı gravimetrik analizler Çöktürücü Aranan Tartılan şekli NH 4 OH H2S Be, Al, Sc, Cr, Fe, Ga, Zr, In, Sn, U Cu, Zn, Ge, As, Mo, Sn, Sb, Bi, (NH4)2S Hg, Co, HgS, Co3O4 (NH4)2HBO4 Mg, Al. Mn, Zn, Zr, Cd, Bi, BeO, Al2O3, Sc2O3, Fe2O3 Ga2O3, ZrO2, In2O3, SnO2, U2O3 CuO, ZnO veya ZnSO4, GeO2, As2O3 veya As2O5, MoO3, SnO2, Sb2O3 veya Sb2O5, Bi2S3, Mg2P2O7, AlPO4, Mn2P2O7, Zn2P2O7, Zr2P2O7, Cd2P2O7, BiPO4 H2SO4 Li,Mn,Sr,Cd,Pb,Ba, Li2SO4, MnSO4, SrSO4, CdSO4, PbSO4, BaSO4, H2PtCl6 K, Rb, Cs, K2PtCl6 veya Pt, Rb2PtCl6, Cs2PtCl6, H2C2O4 Ca, Sr, Th, CaO veya CaCO3, SrO, ThO2, (NH4)2MoO4 Cd, Pb, CdMoO4, PbMoO4, HCl Ag, Hg, Na, Si, AgCl, Hg2, Cl2, NaCl (bütil alkolde), SiO2, AgNO3 Cl, Br, I, AgCl, AgBr, AgI, (NH4)2CO3 Bi, Bi2O3, NH4SCN Cu, Cu2(SCN)2, NaHCO3 Ru, Os, Ir Ru, Os, Ir (hidroksitleri hâlinde çöktürüp H2 ile indirgeme ile) HNO3 Sn SnO2 H5IO6 Hg Hg5(IO6)2 NaCl,Pb(NO3)2 F PbClF BaCl2 SO 4 BaSO4 MgCl2,NH4Cl PO 4 Mg2P2O7 M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 65

M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 66

Birçok metal iyonları elektrolizle veya uygun bir indirgen kullanılarak elementel hâle indirgenip bu şekli ile tartılarak da analiz edilebilir. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 67

Elementel hâle indirgeyerek yapılan gravimetrik analizler ve bu amaçla kullanılan indirgenler Aranan Cu,Co,Ni,Zn,Ag,In, Sn,Sb,Bi, Kullanılan indirgen Elektroliz Hg SnCl 2 Au NaNO 2, H 2 C 2 O 4,SO 2 Pt HCOOH Re,Ir H 2 Se H 2 NOH, SO 4 Te SO 2 + H 2 NOH M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 68

M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 69

Gravimetrik analizlerde organik çöktürücülerin kullanılması yaygınlaşmaktadır. Bunların en önemli özelliği çoğunun iyonik olmayan kompleks bileşikler hâlinde çökelti vermeleridir. Bu amaçla en çok kullanılan organik çöktürücüler arasında 8-hidroksikinolin, dimetilglioksim, sodyum tetrafenil bor, benzidin ve fenil arsenik asit sayılabilir. Bunlardan sodyum tetrafenil bor özellikle potasyum ve amonyum analizi için çok iyi sonuç verir. Asitli ortamda civa(ii), rubidyum ve sezyum dışında hiçbir yabancı iyondan etkilenmeden nicel olarak çöker. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 70

Organik çöktürücüler İki tür organik reaktif vardır Birinci tip reaktifler; koordinasyon bileşiği adı verilen ve az çözünen iyonik olmayan ürünler oluşturur. İkinci tip reaktifler; inorganik türlerle iyonik bağlı bileşik oluşturur. M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 71

8-hidroksikinolin Dimetilglioksim M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 72

8-hidroksi kinolin ile Mg çökmesi M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 73

Ni DMGO çökmesi M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 74

Organik fonksyonel gruplar için gravimetrik yöntemler M.DEMİR 19- GRAVİMETRİ-03 75