Amerika Birleşik Devletleri nin 2002 yılından Temmuz 2004 e kadar Irak ve Afganistan da özel askerî sektöre yaptığı ödeme toplam 51,8 milyar dolardır. Savaş Müteahhitleri ve Irak Savaşı War Contractors and Iraq War Doç. Dr. Haldun YALÇINKAYA haldun.yalcinkaya@gmail.com Abstract The Iraq War cannot be explained without mentioning private military companies. In fact, the role of war contractors in Iraq is an implication of the erosion of the state s monopoly on the legitimate use of force. There are three types of private military companies: private military companies, military consulting companies and military support companies. Usage of private military companies, in other words war contractors, was the most significant one in Iraq because of their core competences: waging war. 78
Irak Savaşı Amerikan Ordusu tarafından Irak a Özgürlük Harekâtı şeklinde adlandırılmıştır. Saddam Hüseyin yönetiminin yıkılışından Amerikan Ordusunun çekilmesine kadar geçen dönemde özel askeri sektör, savaş alanlarına savaş müteahhitliği adıyla yeni bir aktör olarak girmiştir. Giriş Amerika Birleşik Devletlerinin liderliğindeki Koalisyon Kuvvetlerinin gerçekleştirdiği Irak Savaşı yıllar sonra incelendiğinde bazı özellikleri ön plana çıkacaktır. Zaten savaşlar söz konusu olduğunda her zaferin ya da mağlubiyetin tarihe kazıdığı bir iz olduğu görülmektedir. İstanbul un Fethinde surları yıkan Fatih in topu, Napolyon Savaşlarında ulusal orduların ortaya çıkışı ve konserve, Kırım Savaşında Florence Nightingale ve savaş muhabirleri, Birinci Dünya Savaşında siperler, İkinci Dünya Savaşında zırhlı birlikler ve hava kuvvetleri, Vietnam Savaşında helikopterler, Kosova da canlı kalkanlar bir çırpıda akla gelen örneklerdir. Irak Savaşının tarihe bıraktığı iz lerden birisi de özel askeri şirketlerdir. Askerî şirketlerin yoğun biçimde kullanıldığı Irak Savaşı savaş müteahhitlerinden bahsetmeden anlatılamaz. Irak Savaşında askerlerin üs bölgeleri dahi özel askerî şirketler tarafından yönetilmiş ve korunmuşlardır. Irak Savaşının ana hatlarına baktığımızda Mart 2003 tarihinde başlayıp Mayıs 2003 tarihinde sona eren ve Saddam Hüseyin yönetimini hedef alan ilk dönem ve sonrasında Aralık 2011 tarihinde Amerikan Ordusunun çekilmesine kadar geçen süreçten oluşan ikinci dönemden meydana geldiği görülmektedir. Irak Savaşı Amerikan Ordusu tarafından Irak a Özgürlük Harekâtı (Operation Iraqi Freedom) şeklinde adlandırılmıştır. İşte bu dönemi kapsayan Irak Savaşında özel askeri sektör ortaya çıkarak savaş alanlarına savaş müteahhitliği adıyla yeni bir aktör girmiştir. Müteahhit deyince hemen aklımıza eski Türk filmlerinin yarattığı inşaat müteahhiti imajı gelir. Gerçekte müteahhitlerin inşaatçılığın ötesinde işlevleri vardır. Hayatın her alanında hayatımızı kolaylaştıran ve işlerin halledilmesini sağlayan bir fonksiyonları vardır. Yapılacak işleri ihale ile alırlar ve işi gerçekleştirmeyi taahhüt ederler. Bütün bunların Irak la ve dahası savaşla ne ilgisi var? Ez cümle; Irak Savaşında özel askeri şirketler savaşla ilgili her alanda işleri halletmek için tahhütler almışlardır. Hatta gerçekleştirdikleri taahhütlerden önemli birisi de muharip askerlerin harekât ile ilgili görevleri olmuştur. Yani Irak Savaşında bu şirketler savaş mışlardır! Modern insanın ciddi sorunlarından birisi de tecrübe ettiği herhangi bir deneyimin tarihte ilk defa meydana geldiğini düşünmesidir. Cümlenin kurulumundan da anlaşıldığı üzere bu son derece hatalı bir yaklaşımdır. Yaşadığımız hemen hemen her tecrübenin tarihte örnekleri olmuştur. Bu meyanda belirtmek gerekir ki savaşların özelleşmesi tarih boyunca çeşitli dönemlerde defalarca görülmüştür. O zaman Irak ta yirmi birinci yüzyılın ilk on yılında tecrübe edilen savaş müteahhitliğinin neyi yenidir? Yeni olan çağdaş dönemde ekonomik liberalleşmenin devletlerin en önemli tekellerinden olan güç kullanma alanına girmesidir. Bunun da ötesinde savaş müteahhitlerinin çağdaş dönemde özel askeri sektörü oluşturmasıdır. Bu noktada denilebilir ki; savaş müteahhitleri Amerika Birleşik Devletleri tarafından Irak ta kullanıldı. Tek bir devletin kullandığı yöntemin diğer devletlere yayılmasını öngörmek için erken 79
Amerika, Irak, Afganistan, şirket ve savaş kelimeleri bir araya geldiğinde akla gelen bir diğer kelime Blackwater oluyor. değil mi? Bu noktada orduların dönüşümlerine tarihsel bir açıdan bakmak gerekir. Tarih boyunca farklı devletlerin ordularının, diğer devletlerin ordularının savaş alanlarında aldıkları derslerden ve tecrübelerden yararlanmasını gayet iyi bildiğini görmekteyiz. Zaferle sonuçlanan bir harekât sonrası o zaferi getiren vasıta veya yöntem her ne ise diğer devletlerin orduları tarafından uygulanmaya başlanarak anında yayıldığını görmekteyiz. 1 Bu kaideden yola çıkarak savaşların özelleşmesinin yaygınlaşması öngörülmesi beklenmedik bir hadise değildir. Bu kapsamda bu yazıda önce genel anlamda savaşların özelleşmesi kuramsal olarak ele alınacak ve sonrasında ise özelde Irak Savaşında savaşların özelleşmesi incelenecektir. Savaşların Özelleşmesi Günümüzde devlet tarafından yürütülmekte olan hizmetlerin özel sektöre sıkça devredildiği görülmektedir. Böylelikle devletlerin hantal yapısı ve verimlilik sorunlarının ortadan kalktığı kabul edilmektedir. Müteahhit firmalara hizmetlerin devredilmesinin en beklenmedik şekli savaş alanlarında görülerek özel askeri sektörü oluşturmuştur. Devletlerin yüzyıllardır elinde olan güç kullanma tekeli bu sektörün oluşumu ile kırılmış görünüyor. Askerlerin savaşmaları nedeniyle maddi kazanç sağladıkları paralı askerlik, tarihi süreçte bilinen bir kavramdır. Kadeş Savaşı ndan itibaren Mısır Medeniyeti nde, Antik Yunanda, Makedonyalılarda ve Kartacalılarda yabancı askerlerin kullanıldığı bilinmektedir. Roma İmparatorluğu nda izlerine rastlanılan paralı askerler, Orta Çağ Avrupa sında feodal toprak düzeni içerisinde para ile kiralanan şövalyeliğe kadar bir değişim geçirmişlerdir. Paralı askerlerin kolektif bir biçimde bir araya gelmesi ise orduların para karşılığı kiralanmasını ortaya çıkarmıştır. Para karşılığı kiralanan orduların atası olan condottiere ise Orta Çağ ın sonlarında İtalya da görülmüştür. Nicolo Machiavelli condottierre yi ileri derecede eleştirerek bunun yerine vatandaşlardan oluşan orduları önermiştir. Ona göre kiralık yüzbaşılar o- lan bu savaş müteahhitlerinin tek güdüsü maddi kazançtı. Ancak vatandaşlardan kurulu bir ordu para yerine devletlerine bağlı olabilirlerdi. Zaten Machiavelli sonrası dönemde Avrupa da önce devletlere bağlılıkları tartışılmaz ordular oluşturulmuş ve müteakiben Napolyon döneminde ulusal ordular kurularak on dokuzuncu yüzyıla 80
girilmiştir. Yirminci yüzyılda fevkalade ulusal bir hale gelen ordular Soğuk Savaşın bitimi ile önce küçülmeye, Irak Savaşı ile de tekrar- özelleşmeye başlamıştır. Özel askerî sektörün ortaya çıkmasının uzmanların üzerinde mutabık olduğu üç nedeni bulunmaktadır. Birincisi, Soğuk Savaş sonrası serbest piyasa ekonomisinin getirdiği özelleştirme dalgasıdır. İkincisi, orduların küçülmesi ile ortaya çıkan fazla askerî işgücünün işe olan ihtiyacıdır. Üçüncüsü ise büyük güçlerin gelişmekte olan dünyaya müdahale etmekteki isteksizliğidir. 2 Sektörün boyutları ile ilgili bir rakam vermek gerekirse Amerika Birleşik Devletlerinin 2002 yılından Temmuz 2004 e kadar Irak ve Afganistan da özel askerî sektöre yaptığı ödemelere bakıldığında karşımıza toplam 51,8 milyar dolarlık bir pazar çıkmaktadır. Bu kadar yüksek bir rakam 151 firmaya ödenmiştir. Bunlar arasında Kellogg Brown & Root yaklaşık 11,5 milyar dolarlık, Ebu Garip ile kamuoyunun gündemine gelen CACI International Inc. ise 66 milyon dolarlık ihaleler ile dikkat çekmektedir. Yeni sektörün arz ettiği işgücüne talep Amerika Birleşik Devletleri nin öncesinde doksanlı yıllarda Afrika dan gelmiş ve Sierre Leone, Angola ve hatta Papua Yeni Gine de kullanılmıştır. Organize olamamış ve istikrar sağlayamayan başarısız devletlerin orduya sahip olamamaları nedeniyle bu tip taleplerde bulunması aslında şaşırtıcı değildir. Çünkü bir devletin organize olarak bir ordu oluşturması bu tür devletler için bazı dönemlerde çok zor iken, sahip oldukları kuvvet kullanma tekeli ni rahatlıkla ihale ettikleri görülmüştür. Ancak bu tür devletlerin savaşları ihale etmesinin diğer devletler tarafından örnek alınması beklenir bir durum değildir. Zaten onlara böylesi bir öykünme ve bundan kaynaklanan küresel yayılma yaşanmamıştır. Ama özellikle A- merika Birleşik Devletleri nin Kolombiya, Afganistan ve Irak ta yoğun olarak temel yetenekleri savaşmak olanlar dâhil olmak üzere müteahhitleri kullanması günümüzün savaşlarının özelleştiğinin göstergesi olmuştur. Bu noktada paralı askerler ile özel askeri şirketlerin birbirinden farklı olduğunu belirtmek gerekir. Askerî şirketlerle paralı askerleri birbirinden ayıran dört temel unsur bulunmaktadır. Öncelikle bu şirketler, ticari birer firmadır. İkinci olarak süreklilikleri vardır ve hiyerarşik yapıya sahiptirler. Üçüncü olarak uluslararası ticari enstrümanları kullanırlar ve son olarak ise meşruiyeti uluslararası toplum tarafından tanınan hükûmetlerle çalışırlar ki bu sayede kendi meşruiyetlerine zarar vermek istemezler. Paralı askerler ise bu özellikleri barındırmazlar. 3 Özel Askeri Şirketlerin Sınıflandırması Yeni bir sektör olarak ortaya çıkan özel askerî sektörün kavramsal olarak sınıflandırması tartışmaları süregitmektedir. Gerçekte, özel askerî işletmeler birbirinden farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıkları vurgulayarak sınıflandırma yapmak sektörü anlamak için bir gerekliliktir. Savaşın özelleşmesi alanında yaptığı çalışmalarla tanınan Peter W. Singer özel askerî sektörde bulunan firmaları temel yeteneklerine göre sınıflandırmıştır. Askerî uygulamalar, taktik harekâtın icrası, stratejik planlama, istihbarat, lojistik ve muharebe desteği ile eğitim ve teknik yardım genel olarak sektörde bulunan firmaların temel yetenekleri olarak göze çarpmaktadır. 4 Singer tarafından bu temel yetenekler savaşmak, danışmanlık ve eğitim hizmeti vermek ile lojistik ve hizmet desteği sağlamak şeklinde üç kategoride toplanmıştır. Buna göre özel askeri şirketler üçe ayrılmaktadır. - Savaşma yeteneğine sahip askerî şirketler, - Danışmanlık ve eğitim hizmeti verme yeteneğine sahip askerî danışmanlık şirketleri, - Lojistik ve hizmet desteği sağlama yeteneğine sahip askerî destek şirketleri. 5 Askerî Şirketler Temel yeteneği savaşmak olan ve cephede, ön hatlarda muharip unsurlarla beraber veya muharip unsurlar gibi hareket eden özel askerî sektörün temsilcilerine askerî şirket denmektedir. Bu tip şirketler konvoyların korunması, pusulara 81
Askeri destek şirketlerinin peşin ödeme yapılmadan istenilen yer ve zamanda stratejik planlama ve lojistik destek sağlayabilecek yeteneklere sahip olması rekabette en büyük avantajıdır. karşı koyma, devlet büyüklerinin korunması ve hatta stratejik tesis ve bölgelerin kurtarılması gibi görevler alabilmektedir. Askerî şirketler temel yetenekleri göz önünde bulundurulduğunda savaş müteahhiti olarak adlandırılabilirler. Sayıları sürekli artış gösteren askerî şirketler arasında bulunan Executive Outcomes modern dünyanın ilk tam teçhizatlı özel ordusu olarak bilinmektedir. Askerî şirketler arasında en bilinenidir ve 1989 da kurulmuş, 1999 da kapatılmıştır. Angola ve Sierre Leone ye ilave olarak Uganda, Güney Afrika, Endonezya, Kongo ve bazı diğer ülkelerde faaliyette bulunmuştur. Yerel hükûmetle arasında çıkan ihtilaf nedeniyle Kongo da yaşadığı başarısızlık istisna tutulursa hep başarılı olmuş ve zaferler kazanmıştır. Amerika Birleşik Devletleri ise askerî şirketlerin muharip görevlerde kullanılmasının ilk denemesini Kolombiya da gerçekleştirdiği uyuşturucu savaşında uygulamıştır. 6 Yirmibirinci yüzyılda ise Afganistan ve Irak ta bu tip şirketleri yoğun bir şekilde kullanmıştır. Amerika, Irak, Afganistan, şirket ve savaş kelimeleri bir araya geldiğinde akla gelen bir diğer kelime Blackwater oluyor. Blackwater dünyanın en ünlü askeri şirketinin adıdır ve 2007 yılından itibaren Xe adıyla faaliyetlerine devam etmiştir. Felluce de 2004 yılının sonlarına doğru öldürülen dört Amerikalı sivil koruma ile ilk defa gündeme gelen Blackwater Security Consulting Şirketi 1996 yılında eski bir Amerikan askerî olan Erik Prince tarafından kurulmuştur. Blackwater genellikle Amerikan ordusunun elit birliklerinden seçilen personele iş vermektedir. 7 Askerî Danışmanlık Şirketleri Özel askerî sektör sınıflandırmasının ikinci grubunda bulunan askerî danışmanlık şirketlerinin temel yeteneğini doktrin geliştirme, silahlı kuvvetlerin ve savunma bakanlıklarının yeniden yapılandırılması, harp oyunları, silah sistemleri eğitimi, taktik seviyeye kadar her türlü birlik eğitimi, danışmanlık, planlama ve lider eğitimi gibi harekât alanının gerisini ve harekât öncesi hazırlıkları oluşturmaktadır. Esasen ileri teknoloji kullanan günümüz ordularının çoğunluğu bu tür şirketlerle sıklıkla çalışmaktadır. Askerî Destek Şirketleri Askerî destek şirketleri, İkinci Dünya Savaşından beri ordularla faaliyet göstermekte ve sektörün en eski temsilcilerini barındırmaktadır. Askerî destek şirketlerinin, temel yeteneklerini lojistik destek unsurlar oluşturmaktadır. Bu faaliyetleri yemek hizmetleri, çamaşır hizmetleri, küçük inşaatlar ve diğer destek işlemleri ihtiva eder. Son yıllarda lojistik destek alanında değişen husus bu şirketlerin muharip birliklerin görevlerini yaptığı her yerde ihale alması ve taahhütlerini yerine getiriyor olması oluşturmaktadır. Muharebe alanındaki lojistik görevler günümüzde çoğunlukla askerî destek şirketlerine ihale edilmeye başlanmıştır. Askerî destek firmaları asker sevkiyatından önce harekât yapılacak olan bölgeye vararak birlikleri karşılaması ve en son asker bölgeden ayrılıncaya kadar destek sağlamaya devam etmeleri ile tanınır. Askerî destek şirketleri içinde özellikle Irak ta gerçekleştirdikleri nedeniyle en bilineni ve sektörü şekillendireni Kellogg Brown & Root (KBR) şirketidir. KBR şirketi enerji, inşaat gibi sektörlerin yanı sıra Apollo 13 gibi projeler nedeniyle uzay çalışmalarında bile girişimlere sahip olan Halliburton grubuna dâhildir. Grup, 1992 yılına gelindiğinde Amerikan ordusundan stratejik lojistik destek planlama ihalesini almış ve bu ordudan aldığı ilk iş olmuştur. Amerikan ordusun- 82
Tony Blair in sorgulanmasına Britanya kamuoyunda Irak Savaşındaki askeri zayiata verilen tepki neden olmuştur. dan geleceğin lojistik planlamasının nasıl olacağı ihalesini kazanan firma, güçlü ekonomik yapısı sayesinde bu planın en önde gelen uygulayıcısı olmuştur. Bu gelişmeleri 1995 yılında Amerika Birleşik Devletleri Eski Savunma Bakanı Dick Cheney in Halliburton a başkan ve CEO olması izlemiştir. 8 2000 yılında yeni Amerikan Başkanı olan George W. Bush un Başkan Yardımcısı olan Cheney bu görevinden ayrılmıştır. İzleyen dönemde KBR ın Irak ve Afganistan da aldığı ihaleler milyar dolarlar seviyesinde sürekli artış göstermiştir. 9 Askeri destek şirketlerinin peşin ödeme yapılmadan istenilen yer ve zamanda stratejik planlama ve lojistik destek sağlayabilecek yeteneklere sahip olması rekabette en büyük avantajıdır. Bu sayede birliklerden önce bölgeye sevk edilebilmekte ve sonrasında bölgeyi en son terk edebilmektedir. İstihkâmcılık, inşaat, bakım, ulaştırma, araç bakım ve onarımı, su ve yemek hizmetleri, temizlik hizmetleri, yangın söndürme, çevre hizmetleri ve yakıt ikmali alanlarında hizmet yapmaktadırlar. 10 Irak Savaşı ve Özel Askeri Şirketler Irak ta özel askeri şirketlerin faaliyetlerinin artması ve bu artışın dünya kamuoyu tarafından algılanması oldukça önemlidir. Bu sayede Irak Savaşı sonrasında özel askeri şirketlerin savaş alanlarının bir aktörü haline geldiğini öngörebilmekteyiz. Saddam Hüseyin in devrilmesinin hemen ertesinde Paul Bremer Başkanlığında kurulan Irak Geçici Koalisyon Otoritesi (Central Provisional Authority) 11 tarafından onaylanan 17 numaralı yasa (Order Number 17) Irak ta iş yapan savaş müteahhitlerinin taahhütlerini gerçekleştirirken Irak yerel hukuki sürecinden bağışıklıklarını ilan etmiştir. 12 Bu hukuksal düzenleme savaş müteahhitlerinin faaliyetlerini Irak ta kolaylıkla gerçekleştirmesini sağlayan bir zemin hazırlamıştır. Savaş müteahhitlerinin faaliyetlerinin dünya kamuoyuna mal olması ise bazı vahim hadiseler nedeniyle olmuştur. Saddam Hüseyin in devrilmesi ile Amerikan Ordusunun Irak tan çekilmesine kadar geçen süre içerisinde meydana gelen iki olay özel askeri şirketlerin dünya kamuoyunda tartışılmasına neden olmuştur. Bunlardan birincisi 2004 yılında Felluce de 4 Blackwater çalışanının öldürülmesi ve sonrasında yaşanan Felluce Muharebeleri; ikincisi ise 2007 tarihinde yine Blackwater firmasının çalışanlarının 17 Iraklı sivili öldürmesi ve sonrasında yaşanan soruşturma süreci olmuştur. 13 Irak ta bulunan harekâtı yürüten Amerika Birleşik Devletleri liderliğindeki Koalisyon Kuvvet- 83
lerine yıllara göre değişiklikler olmakla birlikte yaklaşık kırk ayrı devlet ordusundan katılımlar olmuştur. 2007 yılına kadar Koalisyon Kuvvetlerine en çok asker gönderen Amerika Birleşik Devletleri olmuştur. Bu esasen beklenmeyen bir durum değildir. Ancak, şaşırtıcı olan bu tarihten sonra o döneme kadar Koalisyon Kuvvetlerine en çok katkı yapma sıralamasında ikinci olan savaş müteahhitlerinin Amerika Birleşik Devletlerini geçerek birinci sıraya yükselmesidir. 14 Bu tarihte özel askeri şirketler için çalışanların sayısı 180.000 e ulaşmışken Irak ta Amerikan Ordusuna bağlı askerlerin sayısı 160.000 civarında idi. Dahası Koalisyon Kuvvetlerinden özel askeri şirketlerin çekilmesi durumunda oluşacak boşluğu dolduracak askeri birlik bulma olasılığı bu tarihten sonra yoktu. 15 Özetle ifade etmek gerekirse askeri şirketler 2007 yılından itibaren Koalisyon Kuvvetlerine en çok asker veren unsur haline gelmiştir. Bu devletin elinde olan kuvvet kullanma tekelinin özel firmalar tarafından kırıldığının en önemli göstergelerinden birisidir. 2008 Ekim tarihindeki bir rapora göre savaşın başlangıcından bu tarihe kadar sadece fiziki güvenlik sağlayan (üs bölgesi, devlet büyükleri ya da konvoy güvenliği vb.) 93 savaş müteahhitine 5,9 milyar Amerikan doları ödenmiştir. Askeri danışmanlık ve lojistik şirketleri bu rakamın dışında ve çok ötesindedir. 16 Mart 2003 ile Aralık 2011 arasındaki süreçte Irak ta 180 civarında özel askeri şirket faaliyet gösterdi. Bu şirketlerin faaliyetleri ile ilgili yapılan yasal düzenlemelerin yanı sıra kendilerinin yaptığı örgütlenme çabaları da olmuştur. 31 Aralık 2011 tarihinde faaliyetlerini sona erdiren Irak Özel Güvenlik Şirketi Derneği (The Private Security Company Association of Iraq) de bu tip bir örgütlenmeydi. 17 Bu tür örgütlenmeler şirketlerin sivil inisiyatif oluşturacak güce eriştiklerini göstermesi açısından anlamlıdır. Öte yandan Irak taki şirketlerin içyapısına baktığımızda da anlamlı gelecek verilere ulaşmaktayız. Şirketlerde genel anlamda üç tür personel bulunmaktadır: Gelişmiş ülkelerden, gelişmekte olan ülkelerden ve Irak tan. ABD, İngiltere, Kanada ve Avustralya özellikle özel kuvvetler personeli katkısı yapan gelişmiş ülkeler olarak göze çarpmaktadır. Bu ülkelerden çok sayıda personelin özel askeri şirketlerde çalışmaya başlaması özellikle Kanada ve Avustralya ordularında personel sıkıntısı yaşanmasına neden olmuştur. Özel askeri şirketlerin bir diğer grup personeli gelişmekte olan ülkelerdendir. Bu ülkelerin vatandaşlarının tercih edilmesinin nedeni ise maaşlarının birinci gruba nazaran daha az olmasıdır. Bir Amerikalı ya da İngiliz in aylık maaşı en alt seviyede 5.000$ ile 10.000$ arasında olurken, Güney Afrikalı ların 5.000$, Şili lilerin 4.000$ ya da El Salvadorluların 1.700$ civarındadır. Tabii gelişmekte olan ülkelerden gelenlerin verimliliği ve iş kalitesi gelişmiş ülkelerden gelenlerden geri kalmamaktadır. Bu tür ülkelerden personel almak hem siyasal, hem stratejik hem de ekonomik olarak en verimli seçenektir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerden gelen personel askeri şirketlerin yarısını oluştururken, diğer yarısını ise Iraklı yerel nüfus oluşturmuştur. Gerek yerel insana olan ihtiyaç, gerekse maaşlarının 300$ ila 1.000$ arasında değişmesi Iraklıları savaş müteahhitleri için vazgeçilmez kılmaktadır. 18 Hatta eski Irak Ordusunun askerlerinin Mayıs 2003 sonrasında işsiz kaldığı göz önünde bulundurulursa bu potansiyelin özel askeri sektör için kaçırılmaz bir fırsat yarattığı görülmektedir. Türkiye Irak Savaşına katılmadı. Sadece NATO nun yeni Irak Ordusunu yetiştirmek için oluşturduğu eğitime destek verdiği kamuoyu tarafından bilinmektedir. 19 Ancak, buna rağmen Irak Savaşına katılan Türk vatandaşları oldu ve bunlardan 36 kişi hayatını kaybetti. Tahmin edileceği gibi bunlar özel askeri şirketlerinin Türk çalışanlarıdır. Çoğu nakliye, inşaat ve lojistik sektöründe çalışırken meydana gelen saldırı, kaçırma, bombalama gibi olaylarda hayatını kaybetmiştir. 20 Nihayetinde devlet şeklinde katılmadığınız bir savaşa katılan özel sektör ünüz nedeniyle vatandaşlarınız hayatını kaybedebilmektedir. Tam bu noktada devlet kurumları ya da özel sektör vasıtasıyla bir savaşa katılmanın siyasal maliyetini düşünmek gerekiyor. Tahmin edileceği üzere Koalisyon Kuvvetlerine dâhil olan devletlerin kaybettiği askerlerin hükümetler üzerinde yarattığı baskı kaçınılmaz derecede yüksek maliyete sahip olmaktadır. Örneğin; İngiltere de 2010 yılında süregitmiş Irak Soruşturmasında (The Iraq Inquiry) dönemin Birleşik Krallık Baş- 84
bakanı Tony Blair sorgulanmıştı. Tony Blair in sorgulanmasına Britanya kamuoyunda Irak Savaşındaki askeri zayiata verilen tepki neden olmuştur. Ancak hiçbir yerde hayatını kaybeden özel askeri şirket çalışanlarından kaynaklanan kamuoyu tepkisi için bir soruşturma yaşanmamıştır. Amerika Birleşik Devletleri nde gerçekleşen Kongre Soruşturmaları ise bu şirketlerin hukuki statüsü ve kullanımının etik meşruiyeti üzerine olmuştur. Sanırım yazıyı bir soru ile bitirmek yerinde olacaktır. Irak Savaşında hayatını kaybettiği tespit edilen 468 özel askeri şirket çalışanının herhengi birinin tabutunun ülkesine dönmesi sırasında çekilen bir resim haber niteliği olmuş mudur? Günümüze kadar savaşlar engellenemedi ve dünyaya barış hakim olamadı. Son bir yüzyılda uluslararası sistemde engellenebilen savaşlar değil, devletler arasındaki savaşlar olabildi. Çatışan her iki tarafın da devlet olduğu savaşlar artık istisna konumuna geldi ve savaşlarda devlet dışı aktörler sıklıkla görülmeye başlandı. Irak Savaşı bize şunu öğretti: Bundan sonraki savaşlarda -ki olması istenmez ama maalesef olacak- özel askeri sektörün yer almaması düşünülemez. O DİPNOTLAR 1 Bu konuda yapılmış ilgi çekici bir araştırma için Bakınız: Joelien Pretorius, The Security Imaginary: Explanining Military Isomorphism, Security Dialogue, 2008, Cilt.39, Sayı.1, ss.99-120. 2 Peter W. Singer, The Private Military Industry and Iraq: What have we learned and where to Next?, Geneva Centre for the Democratic Control of Armed Forces (DCAF) Policy Paper, Cenevre, 2004, s.1-4. 3 Steven Brayton, Outsourcing War: Mercenaries and the Privatization of Peacekeeping, Journal of International Affairs, İlkbahar 2002, Cilt.55, Sayı 2, s.307. 4 Singer, The Private Military Industry, s.1. 5 Peter W. Singer, Corporate Warriors: The Rise of the Privatized Industry, Cornell University Press, Amerika Birleşik Devletleri, 2003, s.92-100. 6 Rachel Van Dongen, US s Private Army Grows, Christian Science Monitor, Mart 2003, Cilt.95, Sayı 5, s.1-3. 7 Michael Duffy, Brian Bennett et.al., When Private Armies Take to the Front Lines Time, 4 Aralık 2004, Cilt 163, Sayı 15, s.32-33. 8 Singer, Corporate Warriors, s. 138. 9 Singer, The Private Military Industry, s.5. 10 Singer, Corporate Warriors, s.136-148. 11 Saddam Hüseyin dönemi sonrası Irak taki siyasal yapılanmanın ilk evresinin detayları için Bkz.: Ferhat Pirinççi, 2003 Savaşı Sonrası Süreçte Irak ta Siyasal Yapılanma, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Arafltırmaları Merkezi Müdürlüğü İkinci Ortadoğu Semineri: Dünden Bugüne Irak, 27-29 Mayıs 2004, Elazığ, Fırat Üniversitesi Basımevi, Cilt II, ss.481-509. 12 Coalition Provisional Authority Order Number 17 (revised), Status of the Coalition Provisional Authority, Multinational Force - Iraq, Certain Missions and Personnel in Iraq, http://www.iraqcoalition.org/regulations/20040627_ CPAORD_17_Status_of_Coalition Rev with_annex_a.pdf erişim tarihi 23 Mart 2012. 13 Alexander Nicoli (ed.), Contractors in War: Blackwater Case will test regulation IISS Strategic Comments, Volume 13, Issue 9, Kasım 2007 14 T.Christian Miller, Contractors Outnumber Troops in Iraq, Los Angeles Times, 4 Temmuz 2007. 15 Christopher Spearin, Contracting a Counterinsurgency? Implications for US Policy in Iraq and Beyond, Small Wars&Insurgencies, 2007, Cilt.18, sayı.4,s.541-542. 16 Office Of The Special Inspector General For Iraq Reconstruction (SIGIR), Comprehensive Plan For Audits Of Private Security Contractors To Meet The Requirements Of Section 842 Of Public Law 110-181, s.2, http://www.sigir.mil/ files/audits/section_842.pdf#view=fit erişim tarihi 23 Mart 2012. 17 Derneğin İnternet sayfasında derneğin faaliyetlerine son verdiği belirtilmektedir. www.pscai.org erişim tarihi 23 Mart 2012. 18 Spearin, Contracting a Counterinsurgency, s.547-555. 19 NATO Irak Eğitim Misyonu, (NATO Training Mission-Iraq) Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1546 sayılı kararı çerçevesinde Irak Geçici Hükümetinin talebi üzerine 2004 yılında faaliyetlerine başlamış ve Aralık 2011 tarihinde sonlandırılmıştır. Türkiye nin bu misyona iki subayla destek verdiği bilinmektedir. 20 Iraq Coalition Casualty Count, http://icasualties.org/iraq/contractors.aspx erişim tarihi 23 Mart 2012. 85