GIDA GÜVENİLİRLİĞİNDE PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ İLE İLGİLİ BULGULAR 23.09.2014, ANKARA Dr. NESLİHAN ALPER Gıda Kontrol ve Laboratuvarlar Daire Başkanı GIDA VE KONTROL GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
GIDA GÜVENİLİRLİĞİ
Gıda Güvencesi Gıda Güvenilirliği İnsanların doğal hakkı olan sağlıklı yaşama ulaşabilmeleri için uygun fiyatta, sağlıklı, yeterli, besleyici ve güvenilir gıdaya erişimin sağlanması Gıdalarda olabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve her türlü zararların bertaraf edilmesi için alınan tedbirler bütünü 3
Gıda Güvenilirliği Politikamız Ülke genelinde Çiftlikten Sofraya Gıda Güvenilirliği anlayışı Tüketiciye güvenilir gıda arzının teminini sağlamak Etkin ve yeterli gıda denetimi Kodeks Alimentarius ve Avrupa Birliği müktesebatı ile uyumlu mevzuat 4
ENVANTER
Toplam işletme sayısı: 646.521
GIDA İŞLETMECİSİ SORUMLULUKLARI
Gıda işletmecisinin genel sorumlulukları a) Gıda güvenilirliğinin sağlanmasında sorumluluk öncelikle gıda işletmecisindedir. b) Gıda güvenilirliğinin birincil üretimden başlayarak son tüketiciye kadar gıda zinciri boyunca sağlanması gereklidir. c) Ortam sıcaklığında güvenilir bir şekilde muhafaza edilemeyen özellikle soğukta muhafazası gereken gıdalarda, soğuk zincirin korunması gereklidir. d) Tehlike analizi ve kritik kontrol noktaları/haccp ilkelerine dayanan prosedürlerin iyi hijyen uygulamaları ile birlikte uygulanmasından gıda işletmecisi sorumludur.
Gıda işletmelerinde çalışan personelin kişisel hijyen kurallarına uyması ve üretilen yemek partisinin her çeşidinden alınan bir örneği yetmiş iki saat uygun koşullarda saklaması gerekmektedir.
LABORATUVARLAR
LABORATUVARLARIMIZ 1 Ulusal Gıda Referans Laboratuvar Müdürlüğü 39 Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü 1 Gıda ve Yem Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü 93 Bakanlığımızca yetki verilen Özel Gıda Kontrol Laboratuvarı
AKREDİTASYON DURUMU 32 adet Kamu Gıda Kontrol Laboratuvarı 83 adet Özel Gıda Kontrol Laboratuvarı
Kamu Laboratuvarlarının Dağılımı Akredite GKLM UGRL Bursa GYKMAEM Akredite olmayan GKLM
Özel Laboratuvarların Dağılımı 1 2 1 28 1 1 1 2 1 1 1 1 9 5 6 1 1 7 12 1 5 1 1 1 1 1 93 adet
RESMİ KONTROL
GIDA VE KONTROL GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TEŞKİLAT YAPISI GIDA KONTROL VE LABORATUVARLAR BİTKİ VE BİTKİSEL ÜRÜNLER SINIR KONTROL BİTKİ SAĞLIĞI VE KARANTİNA HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER SINIR KONTROL HAYVAN SAĞLIĞI VE KARANTİNA BİTKİ KORUMA ÜRÜNLERİ VE ALET YEM RİSK DEĞERLENDİRME VETERİNER SAĞLIĞI ÜRÜNLERİ VE HALK SAĞLIĞI GIDA İŞLETMELERİ VE KODEKS İDARİ İŞLER VE KOORDİNASYON HİZMETLERİ
DENETİM SİSTEMİ Uygun sıklıkta ve gıda maddesinin taşıdığı riskle orantılı, AB ne uygun olarak risk esasına göre, Hazırlanan denetim programlarında; 1) Gıda maddelerinin risk durumu, 2) Önceki kontrollerden edinilen bilgi ve deneyimler, 3) Gıda işletmecilerinin uyguladıkları incelemelerin (otokontrol) sonuçları 4) İşletmenin hijyen yönetimi PUANLAMA SİSTEMİ!!!!!
Yıllık Kontrol ve Denetim Programları çerçevesinde (takip denetimleri hariç) denetim sıklıkları 1 ay-3 yıl, Riskli ve/veya sorunlu işletmeler daha yoğun sıklıkta, diğerleri ise daha az sıklıkta, Riske dayalı denetim sisteminde, iş gücü ve bütçeden maksimum düzeyde faydalanılarak riskli ve/veya sorunlu işletmeler üzerinde yoğunlaşılmaktadır. 18
DENETİM SIKLIĞI ~ İşletmenin ürettiği en riskli ürün X İşletmenin teknik ve hijyenik durumundan kaynaklanabilecek riskler 19
Bakanlık Gıda Kontrol Planı İl Müdürlükleri Yıllık Kontrol Programı Bimer, Alo 174, İhbar ve Şikayet Dilekçeleri 81 İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerimizde görevli Kontrol Görevlilerimiz tarafından yapılan denetimler 3 koldan gerçekleştirilmektedir. Denetimler 20
1. Numune Analiz Numunesi 2. Numune Şahit Numune 3. Numune İşletme Numunesi 81 İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerimiz tarafından 1. ve 2. numuneler alınmaktadır, 3. numune ise işletmecinin talebi üzerine işletmede bırakılmaktadır. Numuneler
Yıllara Göre Gıda Denetim Sayıları 600.000 500.000 350.455 376.756 400.435 412.988 514.253 400.000 300.000 200.000 100.000 0 39.000 2002 2009 2010 2011 2012 2013
Kontrol Görevlisi Sayısı (Aktif Çalışan) 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 820 4635 4679 4888 2002 2011 2012 2013 23
GENEL GIDA DENETİM SONUÇLARI GIDA ÜRETİM YERİ GIDA SATIŞ YERİ TOPLU TÜKETİM YERİ TOPLAM YIL Denetim Sayısı İPC Savcılık Denetim Sayısı İPC Savcılık Denetim Sayısı İPC. Savcılık Denetim Sayısı İPC. Savcılık 2011 86957 6826 190 187931 2697 86 125547 940 53 400435 10463 329 2012 2013 2014* 87234 6700 92 187648 6276 28 138116 4096 24 412998 17072 144 112719 5218 71 217937 3918 37 183597 2864 24 514253 12000 132 82545 2893 37 164852 2322 9 136281 439 8 383678 6654 54 * 2014 Ağustos ayı sonuna kadar
İDARİ YAPTIRIM
Resmi Kontrollerin Sonuçlarında mevzuata uygun üretim yapmayan işyerleri hakkında 5996 sayılı Kanun nun 40 ve 41 inci maddeleri gereğince şu idari yaptırımlar uygulanmaktadır: İdari para cezası, Faaliyeti durdurma Cumhuriyet Savcılığı na suç duyurusu Olumsuz firmaların kamuoyuna duyurulması: İFŞA
MEVZUAT
5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu Gıda ve Yemin Resmi Kontrollerine Dair Yönetmelik Gıda İşletmelerinin Kayıt ve Onay İşlemlerine Dair Yönetmelik Gıda Hijyeni Yönetmeliği Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği Hayvansal Gıdaların Resmi Kontrollerine İlişkin Özel Kuralları Belirleyen Yönetmelik Hayvan ve Ürünlerin Ülkeye Girişinde Ön Bildirim ve Veteriner Kontrollerine Dair Yönetmelik Ülkeye Girişte Veteriner Kontrollerine Tabi Olan Hayvan ve Ürünlere Dair Yönetmelik Bitkisel Gıda ve Yem İthalatının Resmi Kontrollerine Dair Yönetmelik Bitkisel Gıda ve Yemin İhracatında Sağlık Sertifikası Düzenlenmesi ve İhracattan Geri Dönen Ürünler İçin Uygulama Yönetmeliği Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği Risk Değerlendirme Komite ve Komisyonlarının Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
5996 Sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu HİJYEN Gıda İşletmecisi Gıda Hijyeni Yönetmeliği Gıda İşletmelerinin Kayıt Ve Onay İşlemlerine Dair Yönetmelik GENEL RESMİ KONTROL Bakanlık Gıda ve Yemin Resmi Kontrollerine Dair Yönetmelik Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği ÖZEL Gıda Kontrol Laboratuvarlarının Kuruluş, Görev, Yetki Ve Sorumlulukları İle Çalışma Usul Ve Esaslarının Belirlenmesine Dair Yönetmelik Hayvansal Gıdaların Resmi Kontrollerine İlişkin Özel Kuralları Belirleyen Yönetmelik
5996 SAYILI VETERİNER HİZMETLERİ, BİTKİ SAĞLIĞI, GIDA VE YEM KANUNU (13.06.2010-27610)
5996 SAYILI KANUNUN YANSIMALARI Tek yetkili otorite Tüm mevzuat bir çatı altında Kapsamlı ve entegre bir yaklaşım TEMEL İLKELER Coğrafi işaret veya geleneksel ürünler Acil eylem planları Perakende kayıt altında Risk Değerlendirme Daire Başkanlığı İhtiyatilik ilkesi İzlenebilirlik İşyeri Sorumluluğu Şeffaflık Olumsuz firmaların kamuoyuna açıklanması Etiketlerdeki yeni düzenlemeler
AMAÇ Gıda ve yem güvenilirliğini, halk sağlığı, bitki ve hayvan sağlığı ile hayvan ıslahı ve refahını, tüketici menfaatleri ile çevrenin korunması da dikkate alınarak korumak ve sağlamak KAPSAM DIŞI Kişisel tüketim amaçlı birincil üretim ile kişisel tüketim amacıyla hazırlanan gıdalar
5996 Sayılı Kanun un Kapsadığı Başlıca Hususlar Hayvan hastalıkları ile mücadele Bitki zararlıları ile mücadele Hayvan refahı Hayvan ıslahı ve zootekni konuları Veteriner ilaçları ve bitki koruma ürünleri Gıda ve yemin üretim, işleme, dağıtımının tüm aşamaları ve hijyen kuralları Hızlı Uyarı Sistemi, Acil Durumlar ve Kriz Yönetimi Risk Analizi ve Risk Yönetimi, İhtiyati Tedbirler Resmi kontroller İdari yaptırımlar
MADDE 23- Gıda kodeksi MADDE 24- Gıda ve yemde izlenebilirlik ve etiketleme, sunum ve reklâm ile tüketici haklarının korunması MADDE 25- Hızlı uyarı sistemi, acil durumlar ve kriz yönetimi MADDE 26- Risk analizi, kamuoyunun bilgilendirilmesi ve ihtiyati tedbirler MADDE 27- Sularla ilgili hükümler MADDE 28- Takviye edici gıdalar ve özel tıbbî amaçlı diyet gıdalar MADDE 29- Hijyen esasları ve iyi uygulama kılavuzları MADDE 30- İşletmelerin kayıt ve onayı MADDE 31- Resmî kontroller, itiraz hakkı ve resmî sertifikalar MADDE 32- Resmî kontrol sonucu uygun olmayan canlı hayvan ve ürünler MADDE 33- Laboratuvarlar MADDE 34- İthalat ve ihracatta resmî kontroller, gümrükler ve sınır kontrol noktaları MADDE 35- Resmî kontrollerin, veteriner ve bitki sağlığı hizmetlerinin finansmanı ve harcamalar MADDE 40- Gıda ve yem ile ilgili yaptırımlar MADDE 41- Hijyen ve resmî kontroller ile ilgili yaptırımlar MADDE 42- Cezaların uygulanması, tahsili ve itirazlar
RESMİ KONTROL İzleme, gözetim, denetim, muayene, karantina, numune alma, analiz ve benzeri kontrolleri, KONTROL GÖREVLİSİ Bakanlık tarafından resmî kontrol yetkisi verilen kişiyi, GIDA İŞLETMECİSİ Gıdanın işlenmesi dahil herhangi bir aşamasında yürütülen faaliyetlerin, mevzuata uygunluğundan sorumlu olan gerçek veya tüzel kişiyi, DENETİM PERAKENDE Gıda ile ilgili faaliyetlerin mevzuat hükümlerine uygunluğunun tespiti amacıyla Bakanlık tarafından yapılan veya yaptırılan tüm işlemleri, Son tüketiciye satış ya da dağıtım noktasında gıdanın işlenmesi veya muameleye tâbi tutulması veya depolanmasını, 35
GIDA ve YEMİN RESMİ KONTROLLERİNE DAİR YÖNETMELİK (17.12.2011-28145)
1 İnsan ve hayvanlara yönelik doğrudan veya çevre aracılığıyla oluşabilecek risklerin önlenmesine, bertaraf edilmesine veya kabul edilebilir seviyelere indirilmesine, AMAÇ 2 Gıda ve yemin etiketlenmesi ile tüketicileri bilgilendirmeye yönelik diğer bilgi şekilleri de dâhil olmak üzere tüketici menfaatlerinin korunmasına ve haksız rekabetin önlenmesi 3 Gıda ve yemin resmi kontrollerine ilişkin usul ve esasları belirlemektir. 37
Yönetmeliğin Kapsadığı Başlıca Hususlar Resmi kontroller İzlenebilirlik Hızlı uyarı sistemi Acil durumlar İhtiyati tedbirler Kriz yönetimi Kamuoyunun bilgilendirilmesi Resmi sertifikasyon Yıllık ve çok yıllık ulusal kontrol planları Sorumluluklar ve itirazlara ilişkin usul ve esaslar
KAPSAM DIŞI Bu Yönetmelik, tarımsal ürünlerin ortak piyasa düzenlemelerine ilişkin kurallara uygunluğun doğrulanması için uygulanan resmi kontrolleri kapsamaz. 39
Resmi kontrollere ilişkin genel hükümler MADDE 5 (1) Bu Yönetmelik kapsamındaki gıda ve yem işletmelerinin resmi kontrolleri, Kanunun ekinde yer alan Ek 2 sayılı listeye uygun olarak kontrol görevlisi tarafından gerçekleştirilir. Resmi kontrollerde, kontrol görevlisine yardımcı olmak üzere ilgili meslek alanlarında eğitim alan; tekniker, teknisyenler, yardımcı sağlık personeli de görevlendirilebilir.
1 2 Kanun hükümleri doğrultusunda resmi kontrolleri yapmak, kontrol sonucuna göre her türlü etkiden ve çıkar ilişkisinden uzak, tarafsız, objektif ve bağımsız olarak karar alır. Kanunla kendisine verilen yetkiler çerçevesinde idarî yaptırımları uygulamaya yetkilidir. KONTROL GÖREVLİSİ 3 Kanun kapsamındaki her yere kontrol amacıyla girebilir ve numune alabilir. 4 Resmi kontroller sırasında yalnızca mevzuata uygunsuzluğun tespiti ve adli mercilere delil olarak sunmak amacıyla fotoğraf ve/veya video çekimi yapabilir. 41
Düzenli olarak, risk esasına göre ve uygun sıklıkta, Tetkik gibi ön bildirimin gerekli olduğu durumlar hariç, haber verilmeksizin, Üretim, işleme ve dağıtımının herhangi bir aşamasında ve/veya tüm aşamalarında, Gıdada uygulanacak işlemde, maddede, malzemede, nakliye dâhil olmak üzere her türlü uygulamada veya faaliyette, İhracat, giriş ve yurtiçi denetimlerde aynı hassasiyetle, yürütülür!!! RESMİ KONTROLLER Gıda ile temas eden madde ve malzemeler ile bu işle iştigal eden işyerleri için de bu hususlar uygulanır. 42
YÖNETMELİK Resmi kontrollere ilişkin belirli görevlerin devredilmesi 6. Madde 1. Fıkrası Bakanlık, Kanun kapsamındaki kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevler hariç olmak üzere gıda ve yemin resmi kontrollerine ilişkin görevlerinin tamamını veya bir kısmını kamu kurum ve kuruluşları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, gerçek kişiler, özel hukuk tüzel kişileri, birlikler, kooperatifler, vakıf ve üniversitelere tamamen veya kısmen aşağıdaki koşullar kapsamında devredebilir veya hizmet alımı yolu ile yerine getirebilir. Ancak ithalat ve ihracatın resmi kontrolleri ile tüm yasal yaptırımlar bu kapsamın dışındadır.
Yetki devri veya hizmet alımı yapılan kuruluşun; 1) Kendisine devredilen görevleri yürütmek için gerekli olan uzmanlık, ekipman, donanım ve altyapıya sahip olduğunu, 2) İşi yürütmek için yeterli sayıda uygun nitelikli ve tecrübeli personeli olduğunu, 3) Kendisine devredilen yetkilerin gerçekleştirilmesi ile ilgili olarak tarafsız olduğu ve herhangi bir çıkar çatışmasının bulunmadığını, 4) Yetki Devri veya Hizmet Alımı Yapılan Kuruluşların İşleyişi ile İlgili Genel Kriterler TS EN ISO/IEC 17020 standardına ve/veya özel bir standarda uygun olarak çalıştığına ve buna göre akredite olduğunu, 5) Laboratuvarların, Gıda Kontrol Laboratuvarlarının Kuruluş, Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile Çalışma Usul ve Esaslarının Belirlenmesine Dair Yönetmelikte yer alan hükümlere uygun faaliyet gösterdiğini, 6) Kendisine devredilen görevleri Kanunun Ek-2 sinde yer alan meslek mensupları vasıtasıyla yerine getirdiğini, KANITLAMASI GEREKİR!!! 44
YÖNETMELİK İKİNCİ BÖLÜM/Şeffaflık ve gizlilik 8. Madde Bakanlık resmi kontrollerle ilgili faaliyetlerin üst düzeyde şeffaflık ile yürütülmesini temin eder. Bakanlık, Kanunun 31 inci maddesinin altıncı fıkrasında yer alan hükümler gözetilmek suretiyle, bazı bilgileri Bakanlık resmî internet sitesinde duyurmak suretiyle kamuoyunun bilgisine sunabilir.
İfşa edilebilecek durumlar 1 2 3 Onaylı ve kayıtlı işletmeler Onayı askıya alınan işletmeler Onayı iptal edilen işletmeler 4 Bakanlıkça faaliyeti durdurulan kayıtlı işletmeler 5 6 Laboratuvar sonucuyla taklit veya tağşiş yapıldığı kesinleşen gıda ve yemi üreten/ithal eden firmanın adı, ürün adı, markası, parti ve/veya seri numarası Kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye düşürecek şekilde bozulmuş, değiştirilmiş gıdaları üreten ve/veya satan firmanın adı, ürün adı, markası, parti ve/veya seri numarası
2012-2014 Yılları arasında değişik dönemlerde 12 defa kamuoyuna açıklama yapılmıştır. - 299 parti üründe taklit-tağşiş - 76 parti üründe ilaç etkin maddesi veya boyar madde Toplam 190 firmanın. 375 farklı parti ürünü
TOPLAM İFŞA TABLOSU 2012-2014 Yılı içerisinde yapılan kamuoyu duyuruları Firma Ürün Sayısı Parti Sayısı Bal (1)(2) 28 70 Baharat 3 3 Et Ürünleri ve Toplu Tüketim 49 56 Süt ürünleri (1) 77 170 Gıda Takviyeleri (2)(3)(4)(5) 31 57 Alkolsüz İçecekler (4) 3 4 Bitkisel Yağ 1 3 Kahve (5) 5 5 Çikolata (3) 2 3 Bulgur 2 2 Yerfıstığı 2 2 Toplam 190 (1)(2) (3)(4)(5) 375 (1) 8 firma hem bal hem de süt ürünleri listesinde yer almaktadır. (2) 2 firma hem takviye edici gıda hem de bal listesinde yer almaktadır. (3) 1 firma hem takviye edici gıda hem de çikolata listesinde yer almaktadır. (4) 1 firma hem takviye edici gıda hem de alkolsüz içecek listesinde yer almaktadır. (5) 1 firma hem takviye edici gıda hem de kahve listesinde yer almaktadır.
GIDA GÜVENİLİRLİĞİNE YÖNELİK YAPILAN DİĞER FAALİYETLER
OKUL KANTİN DENETİMLERİ Bakanlığımızca Okul Kantinlerine Dair Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği ile Okul Kantinlerine Dair Özel Hijyen Kılavuzu yayımlanmıştır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı işbirliği ile Okul Kantinlerine Dair Özel Hijyen Kuralları eğitimi 25.653 MEB' na bağlı gıda işletmeleri çalışanı 17.647 MEB Personeli Toplam 43.300 kişiye eğitim
OKUL KANTİN DENETİMLERİ 2011 yılından bugüne tüm eğitim-öğretim dönemlerinde okullar, yaz okulları, kamplarda bulunan kantin ve yemekhaneleri her sömestrde en az bir kez olmak üzere yılda iki kez Bakanlığımızca denetlenmektedir. 2013-2014 eğitim-öğretim yılında, 16 Eylül 2013 tarihinden 13 Haziran 2014 tarihine kadar kantinlere 23095 denetim gerçekleştirilmiş ve 102 işletmeye idari yaptırım kararı uygulanmıştır. 2014 yaz döneminde 13 Haziran 2014 tarihinden 19 Eylül 2014 tarihine kadar kantinlere 5213 denetim gerçekleştirilmiş olup çocuklarımızın sağlığı için 2014-2015 okul döneminde de denetimlerimiz aralıksız olarak devam etmektedir.
Gıda Güvenilirliği Bilgi Sistemi (GGBS) "Türkiye'de Gıda Güvenliği Sisteminin Yeniden Yapılandırılması ve Güçlendirilmesi için Teknik Yardım" projesi kapsamında hazırlanan web tabanlı bir yazılım, Firma, işletme, denetim, analiz sonuçları, ihracat, ithalat ve RASFF bilgileri, 81 İl Tarım Müdürlüğü, gıda denetim yetkisi verilen ilçe müdürlükleri, kamu ve yetki verilmiş özel laboratuvarlar 52
İYİ HİJYEN UYGULAMA KILAVUZLARI Gıda hijyen prensiplerinin etkili uygulanmasını sağlama, Küçük ve orta ölçekli işletmeler 24 Adet Hijyen Kılavuzu 53
174 ALO GIDA HATTI Güvenilir Gıda konusunda gelen talepleri karşılamak için 14 Şubat 2009 tarihinde hizmete girmiştir. Çağrı merkezine gelen şikâyetler kayıt altına alınarak veri tabanı oluşturulmuş ve bu sayede Türkiye'ye ait bir risk haritası çıkarılarak eylem planı hazırlama çalışmaları devam etmektedir. Bu kapsamda ayrıca gıda güvenilirliği hususunda riskli bölge ve ürünler tespit edilerek denetim ve kontrol etkinliğinin artırılması hedeflenmektedir.
14 Şubat 2009 22 Eylül 2014
14 Şubat 2009 22 Eylül 2014 TOPLAM SONUÇLANAN BAŞVURU SAYISI : 241.435
14 Şubat 2009 22 Eylül 2014
14 Şubat 2009 22 Eylül 2014
14 Şubat 2009 22 Eylül 2014 Cezai işlem uygulanan: 30.078 (%12)
14 Şubat 2009 22 Eylül 2014 Alo 174 Gıda hattına; genel itibariyle gıda üreten ve satan işletmelerin hijyen kurallarına aykırı faaliyetler gösterdikleri, ürünlerin içerisinde yabancı maddelerin çıkması, ürünlerin etiket bilgilerinde yeterli bilgi bulunmaması ve haksız rekabete neden olan ifadeler içeren etiketler, son tüketim tarihi geçmiş ürünlerin satışı, gıda zehirlenmesi şüphesi, izinsiz gıda satışı gibi konularda şikayetler gelmektedir.
TEŞEKKÜRLER E-posta: neslihan.alper@tarim.gov.tr Telefon: 258 77 03 Faks: 258 77 99 www.gsb.gov.tr