0
İçindekiler YÖNETİCİ ÖZETİ... 3 GİRİŞ... 6 I. BAŞVURULAN KAYNAKLAR VE ÇALIŞMA YÖNTEMİ... 7 1.Başvurulan Kaynaklar... 7 1.1.Birincil Kaynaklar:... 7 1.2 İkincil Kaynaklar:... 7 2. Çalışma Yöntemi (Metodoloji)... 7 II. BİR BAKIŞTA İDiL: İLÇE PROFİLİ... 8 III. DURUM ANALİZİ... 11 3.1. Doğal Yapı... 11 3.1.1. Jeolojik ve Jeomorfolojik Yapı... 11 3.1.1.1. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi... 11 3.1.1.2. Tektonik ve Paleocoğrafya... 12 3.1.2 Toprak Yapısı:... 13 3.1.3 İklim... 14 3.1.4 Bitki Örtüsü ve Orman Varlığı... 14 3.1.5 Su Kaynakları... 15 3.1.5.1. Akarsu, Göller ve Sulama Projeleri... 15 3.1.5.2. Yeraltı Su Kaynakları... 15 3.2. Sosyal Yapı... 16 3.2.1. Yerleşim ve Nüfus... 16 3.2.1.1. Yerleşim Dokusu... 16 3.2.1.2. Nüfus... 19 3.2.2. Göç ve Göç Örüntüleri... 24 3.2.3 Sosyo-Kültürel Örgütlenme... 25 3.2.4. Aile Yapısı... 25 3.3 Doğal ve Kültürel Miras... 26 3.3.1 Bölgenin Tarihi... 26 3.3.2. Doğal ve Kültürel Değerler... 27 3.3.3. Yöresel Sosyal Etkinlikler ve El Sanatları... 30 3.4. Genel Ekonomik Yapı... 30 3.4.1. İstihdam ve İşsizlik... 30 3.4.2. İlçenin Gelir Yapısı... 32 3.4.3. Ticari ve Mali Yapı... 32 3.5. İdari Yapı... 32 3.6. Sosyal ve Teknik Altyapı... 33 3.6.1 Sosyal Altyapı... 33 3.6.1.1 Eğitim Altyapısı... 33 3.6.1.1.1 Örgün Eğitim... 33 3.6.1.1.2 Yaygın Eğitim... 36 3.6.1.2. Sağlık Altyapısı... 36 3.6.2 Teknik Altyapı (Yol, İçme Suyu, Elektrik, Telefon ve Kanalizasyon)... 37 3.6.2.1 Yol Durumu... 37 3.6.2.2 İçme Suyu Durumu... 37 3.6.2.3 Elektrik Durumu... 37 3.6.2.4 Telefon Durumu... 38 3.6.2.5 Kanalizasyon Durumu... 38 3.7. Sektörlerin Durumu... 38 1
3.7.1 Tarım Sektörü ( Bitkisel Tarım, Hayvancılık, Balıkçılık ve Arıcılık-Bal Ormancılığı) 38 3.7.1.1. Mevcut Tarımsal Yapı... 38 3.7.1.2.Toprak Yapısı ve Arazinin Kullanım Kabiliyetlerine Göre Dağılımı... 39 3.7.1.3. Bitkisel Üretim... 43 3.7.1.3.1.Tarla Bitkileri Üretimi... 43 3.7.1.3.2. Meyve Üretimi... 45 3.7.1.3.3. Sebze Üretimi... 47 3.7.1.3.4. Örtü Altı Üretim:... 48 3.7.1.4. Hayvancılık... 48 3.7.1.4.1 Büyük Baş Hayvancılık... 50 3.7.1.4.2 Küçükbaş Hayvancılık... 51 3.7.1.4.3 Kümes Hayvancılığı... 53 3.7.1.4.4 Arıcılık... 53 3.7.1.4.5. Bal Ormancılığı... 54 3.7.1.5. Balıkçılık (Su ürünleri)... 54 3.7.2. Sanayi... 54 3.7.3. Hizmetler Sektörü... 55 3.7.3.1. Turizm... 56 3.7.3.1.1. Turizm Sektörü... 56 IV. SWOT (GZFT) ANALİZİ: İDİL... 57 V. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME... 61 VI. KAYNAKÇA... 64 2
YÖNETİCİ ÖZETİ Bu rapor, GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığınca programa alanın Entegre Kırsal Kalkınma Projesi kapsamında pilot uygulama alanlarından birisi olarak seçilen İdil ilçesi Kırsal Kalkınma Planı hazırlama projesine altlık oluşturmak üzere, İdil ilçesinin mevcut durum analizi raporu olarak Türkiye Kalkınma Vakfı tarafından hazırlanmıştır. İdil ilçesinin mevcut durumunun analiz edilmesi sürecinde, birinci ve ikincil kaynaklardan veri toplanmıştır. Birincil veriler seçilmiş köylerde yapılan köy ve hane anketleri, gözlemler ve odak grup görüşmeleri, ilçe idarecileri, belediyeler ve sivil toplum kuruluşları ile yapılan yüz yüze görüşmeler ve tüm tarafların katılımı ile yapılan katılımcı SWOT toplantıları yoluyla toplanmıştır. İkincil veriler olarak ise istatistikler ve raporlardan yararlanılmıştır. Toplanan tüm veriler çapraş karşılaştırmalar ve analizlere tabi tutulmuştur. Alan ve Nüfus İdil ilçesinin rakımı 773 metredir. İdil in kuzey ve kuzey batısı dağlık ve engebelik, güneyi ise ovalık bir arazi özelliğini gösterir. Arazi yapısı ilçenin kuzeyinden güneyine doğru alçalarak dağlık ve engebelik yapıdan, düz ovaların yer aldığı bir görünüşe bürünür. Şırnak il merkezine 75 kilometrelik bir yol ile bağlıdır. Doğusunda Cizre, batısında Nusaybin ve Midyat ilçeleri, kuzeyinde Dargeçit ve Güçlükonak ilçeleri ile güneyde Suriye Arap Cumhuriyeti bulunmaktadır. İlçenin Suriye ile 24 km. sınırı olup, sınır kapısı bulunmamaktadır. İdil ilçesi kırsal alanında 2 belde, 64 köy ve 21 mezra bulunmaktadır. İlçenin toplam yüzölçümü 1224 km 2, toplam nüfusu ise 70.187 dir. İdil ilçesinde nüfus yoğunluğu ülke ortalamalarının oldukça altında olup, 57 kişi/km 2 dir ki, bölgenin kırsal niteliğine işaret etmektedir. Toplam nüfusun yaklaşık % 66 sı kırsal yerleşimler olarak adlandırılan belde ve köylerde yaşamaktadır. İlçe ulaşım açısından önemli iki karayolu bağlantısının arasındadır. Bunlardan birisi Cizre-İdil-Midyat-Mardin-Batman bağlantısını sağlayan karayolu, diğeri ise, Irak-Türkiye bağlantısını sağlayan E-24 (İpek Yolu) karayoludur. İdil ilçesi nüfusu, 2008-2011 yılları arasında yıllık %1,1 oranında artmıştır. Bu oran Türkiye genelinde %1,5, Şırnak ilinde ise %2,2 olarak geçekleşmiştir. İdil ilçe merkezi nüfusu ise aynı dönemde Şırnak ilçe merkezleri ile aynı oranda, yıllık %2,4 oranında artış göstermiştir. Kırsal nüfus ise Şırnak ili genelinde yıllık %1,9 oranında artarken İdil ilçesinde %0,5 oranında artmıştır. İdil ilçesinin yıllık nüfus artış hızı 2011 yılı için yaklaşık binde 16 dır. İdil ilçesindeki nüfus artışı büyük ölçüde kentsel alandaki (ilçe merkezi) nüfus artışından kaynaklanmaktadır, çünkü kırsal alandaki nüfus binde 1,4 oranında düşüş göstermiştir ki, bu İdil kırsal alanından dışa doğru bir göç yaşandığına işaret etmektedir. Arazi Varlığı ve Su Kaynakları İdil ilçesinin toplam arazi varlığı 1.217.157 dekardır. Ancak bu toplam arazi varlığı içinde toplam ekilebilir arazi varlığı 472.672 da ile yaklaşık % 39 luk bir paya sahiptir. Bu arazilerin sadece 2000 dekarında sulu tarım yapılmaktadır. İlçe topraklarının önemli bir kısmı taşlık ve kayalıktır. İlçe 349.622 da büyüklüğünde mera alanlarına sahiptir ve büyük ölçüde meraya dayalı ve göçer hayvancılık yapılmaktadır. Orman arazisi ise 80.341 dekardır. İdil İlçesi nin Toprak Sınıf Yapısı, GAP Bölgesi ne göre önemli ölçüde farklılık göstermektedir; işlemeli tarıma uygun I.-III. sınıflar arası arazi oranı, GAP Bölgesi genelinde % 33 düzeyinde 3
iken İdil İlçesi nde bu oran % 44.7 dir. İdil ilçesinde arazinin yarısından fazlası taşlık arazidir. İdil ilçesinde toplam 69.449 hektar taşlı arazi olup, bunun 36.731 hektarı tarımsal faaliyette kullanılabilir durumdadır. İlçede taşlardan temizlenerek tarıma kazandırılabilecek alanlar bulunmaktadır. Şırnak İli arazisinin batı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında büyük bölümü akarsular tarafından yarılarak platolar oluşmuştur. İdil ilçesinin kuzeyindeki Dicle nehri, İlçe ile Güçlükonak İlçesi arasında doğal bir sınır oluşturmaktadır. Ayrıca İlçenin muhtelif bölgelerinde baharda yağan ve eriyen kar sularını toplayan, yazın da kuruyan bir kaç dere yatağı mevcuttur. Bunların belli başlıları Dupiç ve Saklan dereleridir. İlçede ayrıca Şırnak ilindeki tek gölet olan Dirsekli Göleti bulunmaktadır. Şırnak ilinde önemli bir doğal göl bulunmamaktadır. DSİ tarafından tesis edilip, 1968 yılında işletmeye açılan İdil ilçesindeki Dirsekli Göleti toplam 84 ha lık yüzeye sahip olup sulama amaçlı kullanılmaktadır. Saklan deresinden beslenen göletin su kalitesi iyi olup 2,5 hm3 yıllık ortalama su potansiyeli mevcuttur. Sosyo-Ekonomik Yapı Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 2004 yılında yapılan İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmasına göre, İdil 872 ilçe arasında gelişmişlik açısından 847. sırada gelmektedir ve bu değerlendirmeye göre Şırnak ili ilçeleri arasında da en alt sırada yer almaktadır. İdil ilçe merkezinin Midyat-Cizre yolu üzerinde olması, ilçe halkının beşeri ve ekonomik ilişkilerinde önemli bir faktördür. İlçe Cizre ilçesine yakındır ve ekonomik ihtiyaçlarını büyük ölçüde bu ilçeden karşılamaktadır. İdil için Cizre, hem tarihte hem de günümüzde önemli bir ticari merkez olagelmiştir. Irak sınırı ile neredeyse tüm ticari ilişkiler Cizre üzerinden yapılmaktadır. Şehrin Suriye ile olan ticareti ise Nusaybin bağlantılıdır. Habur sınır kapısının yeniden faal hale gelmesiyle başlayan yoğun ekonomik faaliyet İlçe ekonomik faaliyetlerine ve gelirlerine hizmet sektörünü de eklemede etkili olmuştur. Önceleri sadece servis ve kamu sektörü ile sınırlı olan hizmet sektörü, mazot taşımacılığı ile çeşitlenmiş ve zenginleşmiştir. Mazot taşımacılığı ile elde edilen geliri aynı zamanda Ticari kazanç lar kategorisinde değerlendirmek mümkündür. Kamyon ve ticari taksilerle yapılan taşımacılık ilçeye önemli ölçüde gelir kazandırmaktadır. Ancak son yıllarda sınır ülkelerinde yaşanan siyasi istikrarsızlıklar ilçe ekonomisini de olumsuz etkilemiş ve ilçede işsizlik oranı önemli ölçüde artmıştır. İdil ticari açıdan bu denli önemli bir konumda olmasına rağmen ilçede önemli bir sanayi tesisi bulunmamakta ve halkın birincil geçim kaynağı hala tarımdır. Tarım denince de bitkisel üretim ve hayvancılık öne çıkmaktadır. Bitkisel ürünler olarak özellikle buğday, arpa, mercimek, nohut, pirinç ve pamuk yetiştirilmektedir. Bazı köylerde bağcılık yaygın olup, Dicle nehri kıyısında olan köylerde ise sebzecilik yapılmaktadır. Son yıllarda bahçecilik ve ürün çeşitlendirmede de önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Tarımsal faaliyetler içinde hayvancılık da önemli bir yer teşkil etmektedir. Hayvancılık denince dağ köylerinde küçükbaş hayvancılık ön plana çıkmakta ve bu köyler önemli sayıda küçükbaş hayvan (koyun, keçi) varlığına sahiptir. İlçedeki küçükbaş hayvan sayısı yaklaşık 245.000 düzeyindedir. Dağ köylerinde ağırlıklı olarak göçer hayvancılık yapılmaktadır. Hayvanlardan elde edilen süt, peynir, yün, canlı et ve yağ gibi ürünler tüccarlara satılmaktadır. İlçede bahar aylarında mevsimlik mandıralar kurulmakta, bu mandıralar topladıkları sütten elde ettikleri ürünleri büyük yerleşim yerlerine götürerek pazarlamaktadırlar. 4
İlçede istihdamın sektörel dağılımına bakıldığında istihdamın % 77.72 sinin tarımda, % 21.66 sının hizmetler ve % 0,62 sinin sanayi sektöründe yer aldığı görülmektedir. Buradan da anlaşılacağı gibi ilçede sanayi yok denecek düzeydedir ve ekonomide ciddi bir çeşitlenme bulunmamaktadır. Bunun sonucu olarak ilçede işsizlik oranı % 30 lara çıkmakta, ilçe halkı önemli oranlarda ilçe dışında mevsimlik (tarım veya tarım dışı) çalışmaya yönelmektedir. Kültürel Miras Sosyo-kültürel açıdan, zaman içinde azalmakla birlikte, ilçe kültürel bir çeşitliliğe sahiptir. İlçede farklı dini gruplara mensup insanlar yaşamaktadır. Bunlar arasında Süryaniler ve bir tek köyde mevcut olan Yezidilerden bahsedilebilir. Yakın zamana kadar Hıristiyan nüfusunun çoğunlukta olduğu bir ilçe olan İdil in ilçe merkezine 1970'li yıllardan sonra Müslüman köylerin ve göçer (koçer) ailelerin yerleşmesi, buna karşın Hıristiyan vatandaşların yurt dışına ve büyük şehirlere göç etmesiyle demografik yapısı değişmiş, Müslümanlar ağırlık kazanmıştır. İlçede hala biri aktif kullanılan 10 civarında kilise bulunmaktadır. İlçede önemli sayıda tescilli yapılar bulunmaktadır. Buna rağmen, bölgenin genel güvenlik sorunları, tanıtım yetersizliği, halkın turizm konusundaki farkındalık düzeyinin düşüklüğü ve turizm altyapısının gelişmemiş olması nedeniyle, ilçede kayda değer bir turizm hareketliliği bulunmamakta ve ilçe turizmden bir gelir elde edememektedir. Orta vadede bölgede inanç turizmi ve kırsal turizm geliştirilebilir bir alan olarak görünmektedir. Fiziksel ve Sosyal Altyapı Fiziksel altyapı (yol, su, elektrik) açısından İdil ilçesi bölge ortalamalarının üzerinde bir gelişmişlik düzeyi sergilemektedir. Tüm kırsal yerleşim yerleri asfalt yol ve içme suyu şebekesine sahiptir. Elektrikte yaşanan önemli problem, iletim hatlarının eskiliğinden dolayı yaşanan sık elektrik kesintileridir. Fiziksek altyapı bağlamında önemli bir problem çok az kırsal yerleşim yerinde kanalizasyon şebekesinin bulunması ve buralarda da atık su arıtma tesisleri bulunmadığından çevre kirliliğinin yaşanmasıdır. İlçe merkezinin atık su arıtma tesisinin yapımı ise programa alınmış bulunmaktadır. Eğitim altyapısı anlamında, hemen hemen tüm kırsal yerleşim birimleri ilk ve ortaokul düzeyinde eğitime erişebilir durumdadır. Bunun sonucu olarak ilk ve ortaokul düzeyinde okullaşma oranları gerek erkek gerekse de kız çocukları için oldukça yüksektir. Ancak lise düzeyinde okullar sadece ilçe merkezinde konumlanmış olup, kırsal alandaki nüfusun ve özellikle de kız çocukların bu okullara erişiminde önemli sorunlar yaşanmaktadır. Lise düzeyindeki okulların rasyonel bir planlama ile coğrafyaya yayılması, ilçede lise öğrencileri için kız ve erkek öğrenci yurtlarının yapılması bu düzeydeki okullaşmayı da artırıcı bir önlem olacaktır. İlçe kent ve kırsal alanlarında yaşam kalitesinin artırılması için rekreasyon alanlarının, spor tesislerinin ve çocuk oyun alanlarının ve parklarının yapılması temel ihtiyaçlar olarak ortaya çıkmaktadır. 5
GİRİŞ GAP, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin sahip olduğu kaynakları değerlendirerek, bu yörede yaşayan insanlarımızın gelir düzeyini ve yaşam kalitesini yükseltmeyi, bölgelerarası gelişmişlik farklarını gidermeyi ve ulusal düzeyde ekonomik gelişme ve sosyal istikrar hedeflerine katkıda bulunmayı amaçlayan ve ülkemizi uluslararası alanda markalaştıran bir bölgesel kalkınma projesidir (GAP Eylem Planı 2008-2012). Proje çerçevesinde Fırat ve Dicle Havzası nda sulama ve hidroelektrik enerji üretimine yönelik 22 baraj ile 19 hidroelektrik santralinin yapımını ve 1.8 milyon hektarlık bir alanı sulayacak sulama yatırımları öngörülmüştür. Bölgenin gelişme politikaları ve uygulamaları öncelikle yerel dinamiklere ve içsel potansiyele dayandırılacaktır. Özel sektörün ve toplumun katkı ve katılımı esas alınacak, eylemler, programlama ve uygulama aşamalarında ortaklık ve işbirliği içinde hayata geçirilecek ve kuruluşlar arası uyum ve eşzamanlılığa özel önem verilerek Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde ekonomik büyüme, sosyal gelişme ve istihdam artışı sağlayarak bölgede yaşayan vatandaşlarımızın refah, huzur ve mutluluğu artırılacaktır. Dokuzuncu Kalkınma Planı nda da ifade edildiği gibi, GAP projesi, sadece enerji ve sulama yatırımlarından oluşan bir altyapı projesi olarak değil, yeni kurulan kalkınma ajanslarının ortak işbirliği platformundan da yararlanarak yerel girişimleri harekete geçiren entegre bir bölgesel gelişme programı olarak ele alınmakta olup, rekabetçi ürün türlerine geçiş, pazarlama olanaklarının genişletilmesi ve bölgenin rekabet gündeminin desteklenmesi esas alınmaktadır. Başta sulama olmak üzere, temel altyapı ihtiyaçlarının karşılanması ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmenin hızlandırılması amacıyla GAP Eylem Planı hazırlanmıştır. GAP Eylem Planı, bölgede ortaya çıkardığı verimli ekonomik yapı ve yeni sosyal sermaye ile ulusal düzeyde ekonomik gelişme ve sosyal istikrar hedeflerine de katkıda bulunacaktır (GAP Eylem Planı 2008-2012). Eylem Planı kapsamında belirlenen gelişme eksenlerinin birincisi; bölgede üretim yapısının çeşitlendirilmesi, güçlendirilmesi ve rekabet ortamının geliştirilerek ekonomik kalkınmanın gerçekleştirilmesidir. Bu kapsamda gerçekleştirilecek çalışmalardan biri de kırsal kesimdeki üretim potansiyelini değerlendirmek ve yaşam standardını artırmak amacıyla kırsal kalkınma programlarının uygulanmasıdır. Bu amaçla GAP Eylem Planının da öngördüğü üzere, hedef kitlenin katılımcılığının arandığı ve paydaşlarla güç birliğini sağlayacak Entegre Kırsal Kalkınma Projesi (EKKP), yerel ortaklarla birlikte belirlenen pilot alanlarda planlanıp, uygulamaya konmuş bulunmaktadır. Söz konusu projenin gerçekleştirilmesine yönelik olarak ilk aşamada Alt Bölge Belirleme Stratejik Planı ortaya konmuştur. Bu çalışmanın temel amacı kırsal alanda sürdürülebilir doğal kaynak kullanımını esas alarak, kırsal kesimde gelir düzeyini artırarak gelişmişlik farklarını azaltırken, çevresel ve kültürel değerleri muhafaza eden, yerel dinamikleri ve potansiyeli dikkate alan, GAP illerinde EKKP uygulanabilecek alanların seçimine rehberlik etmektir. Yapılan çalışmalar sonucunda alt bölgeler tespit edilmiş ve bu alt bölgelerin tümüyle uygulamaya yönelik olarak, eylem planları ve potansiyel projeler de dahil olmak üzere kırsal kalkınma planlarının hazırlanması çalışmalarına başlanmıştır. Söz konusu bu alt bölge kırsal kalkınma planı tümüyle mevcut yerel kapasite, potansiyel ve ihtiyaçlar dikkate alınarak uygulanabilir, başarılabilir ve yönetilebilir olarak hazırlanmıştır. 6
I. BAŞVURULAN KAYNAKLAR VE ÇALIŞMA YÖNTEMİ 1.Başvurulan Kaynaklar 1.1.Birincil Kaynaklar: İdil İlçesi kırsal alanı 2 belde, 64 köy ve 21 mezradan oluşmaktadır. Kırsal yerleşmeler dağınık bir mekansal yapıyı sergilemektedir. 2000 yılı genel nüfus sayımına göre İdil ilçesinde 40.376'sı belde ve köylerde olmak üzere toplam 60.972 kişi yaşarken, 2011 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine göre ilçede 46.100 'ü belde ve köylerde olmak üzere toplam 70.187 kişi yaşamaktadır. Belde ve köy nüfus oranı % 65.68 düzeyindedir 1. Nüfus yoğunluğu ve dağınık yerleşme düzeni dikkate alınarak, popülasyonu temsil edecek kapsamda örnek köyler (43 köy) seçilmiş ve Hızlı Kırsal Değerlendirme teknikleri ile farklı nüfus katmanları ve özellikle kadınların katılımları sağlanarak kırsal düzeyde ihtiyaçlar belirlenmiş, örnek alanın doğal ve kültürel kaynak tabanı ile birlikte durum-sorun analizleri gerçekleştirilmiştir. 1.2 İkincil Kaynaklar: Literatür kaynakları, istatistikler ve resmi ve özel kurum/kuruluş raporları incelenmiş, analiz edilmiş ve değerlendirilmiştir. 2. Çalışma Yöntemi (Metodoloji) Katılımcı bir süreçle hazırlanan iş programı çerçevesinde, alan çalışmalarında yerel katılımın azamileştirildiği bir süreç çalıştırılmış, kırsal alan çalışmaları yanında ilçenin resmi yöneticileri, belediyeler, meslek odaları ve sivil toplum kuruluşları temsilcileri ile katılımlı gözlemler gerçekleştirilmiştir: 11-13.09.2012 tarihleri arasında İdil İlçe merkezi yöneticileri, meslek kuruluşları, STK lar ve Belde Belediye Başkanları ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. 12.09.2012 günü İdil Kaymakamı ile görüşme yapılarak saha çalışmasının kapsamı hakkında bilgi sunulmuş ve ayrıca İlçe sorunlarına ilişkin olarak, kaymakamlık görüşleri alınmıştır. 17-20.09.2012 tarihleri arasında seçilmiş köylerde TKV uzmanlarından kurulu bir kırsal kalkınma çalışma grubu ile Hızlı Kırsal Değerlendirme teknikleri ile gözlemler yapılmıştır. 19.09.2012 tarihinde ilçe yöneticileri ile köy ve mahalle muhtarlarının katıldığı çalışma toplantısında, SWOT analizi yapılarak, sorun ve ihtiyaçlara dayalı analizler gerçekleştirilmiştir. İdil Kırsal Kalkınma Planı bileşenlerine ilişkin olarak ve sahadan sağlanan gözlem sonuçları temelinde bir dizi grup içi çalışma gerçekleştirilmiştir. 1 http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul. 7
II. BİR BAKIŞTA İDiL: İLÇE PROFİLİ Göstergeler İdil Toplam Nüfus (kişi) 70.187 Yüzölçümü (km 2 ) 1224 km2 Şehirleşme Oranı (%) 34.32 Ortalama Hane Halkı Büyüklüğü (kişi)-kırsal 8.65 Tarım Sektöründe Çalışanların Oranı (%) 77.72 Sanayi Sektöründe Çalışanların Oranı (%) 0.62 Hizmet Sektöründe Çalışanların Oranı (%) 21.66 Okur Yazarlık Oranı (%) 88.5 İdil ilçesinin rakımı 773 metredir. İdil in kuzey ve kuzey batısı dağlık ve engebelik, güneyi ise ovalık bir arazi özelliğini gösterir. Arazi yapısı ilçenin kuzeyinden güneyine doğru alçalarak dağlık ve engebelik yapıdan, düz ovaların yer aldığı bir görünüşe bürünür. Şehir, bu iki farklı unsurun ortasında, yükseltileri fazla olmayan tepelerin üzerinde kurulmuştur. Şırnak il merkezine 75 kilometrelik bir yol ile bağlıdır. Doğusunda Cizre, batısında Nusaybin ve Midyat ilçeleri, kuzeyinde Dargeçit ve Güçlükonak ilçeleri ile güneyde Suriye Arap Cumhuriyeti bulunmaktadır. İlçenin Suriye ile 24 km. sınırı olup, sınır kapısı bulunmamaktadır. İdil ilçesi kırsal alanında 2 belde, 64 köy ve 21 mezra bulunmaktadır. İlçenin toplam yüzölçümü 1224 km 2 dir. İdil ilçesinde nüfus yoğunluğu ülke ortalamalarının oldukça altında olup, 57 kişi/km 2 dir ki, bölgenin kırsal niteliğine işaret etmektedir. İdil ilçesinin yıllık nüfus artış hızı 2011 yılı için yaklaşık binde 16 dır. İdil ilçesindeki nüfus artışı büyük ölçüde kentsel alandaki (ilçe merkezi) nüfus artışından kaynaklanmaktadır, çünkü kırsal alandaki nüfus binde 1,4 oranında düşüş göstermiştir ki, bu İdil kırsal alanından dışa doğru bir göç yaşandığına işaret etmektedir. Nüfusun kentsel ve kırsal dağılımına bakıldığında 2011 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre, Şırnak ili genelinde kentsel alanlarda (ilçe merkezleri) yaşayan nüfusun toplam il nüfusuna oranı yaklaşık % 63 iken, kırsal alanlarda yaşayanların oranı %37 dir. İdil ilçesi bu anlamda İl genelindeki eğilimden büyük ölçüde farklılaşmakta olup, kırsal alanda yaşayan nüfusun ilçe toplam nüfusuna oranı yaklaşık % 65 tir. Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 2004 yılında yapılan İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırmasına göre, İdil 872 ilçe arasında gelişmişlik açısından 847. sırada gelmektedir ve bu değerlendirmeye göre Şırnak ili ilçeleri arasında da en alt sırada yer almaktadır. İlçe ulaşım açısından önemli iki karayolu bağlantısının arasındadır. Bunlardan birisi Cizre-İdil-Midyat-Mardin-Batman bağlantısını sağlayan karayolu, diğeri ise, Irak-Türkiye bağlantısını sağlayan E-24 (İpek Yolu) karayoludur. İdil ilçesinin toplam arazi varlığı 1.217.157 dekardır. Ancak bu toplam arazi varlığı içinde toplam ekilebilir arazi varlığı 472.672 da ile yaklaşık % 39 luk bir paya sahiptir. Bu arazilerin sadece 2000 dekarında sulu tarım yapılmaktadır. İlçe topraklarının önemli bir kısmı taşlık ve kayalıktır (314.522 da). İlçe 349.622 da büyüklüğünde mera alanlarına sahiptir ve 8
büyük ölçüde meraya dayalı ve göçer hayvancılık yapılmaktadır. Orman arazisi ise 80.341 dekardır 2. İdil ilçe merkezinin Midyat-Cizre yolu üzerinde olması, ilçe halkının beşeri ve ekonomik ilişkilerinde önemli bir faktördür. İlçe Cizre ilçesine yakındır ve ekonomik ihtiyaçlarını büyük ölçüde bu ilçeden karşılamaktadır. İdil için Cizre, hem tarihte hem de günümüzde önemli bir ticari merkez olagelmiştir. Irak sınırı ile neredeyse tüm ticari ilişkiler Cizre üzerinden yapılmaktadır. Şehrin Suriye ile olan ticareti ise Nusaybin bağlantılıdır. Habur sınır kapısının yeniden faal hale gelmesiyle başlayan yoğun ekonomik faaliyet İlçe ekonomik faaliyetlerine ve gelirlerine hizmet sektörünü de eklemede etkili olmuştur. Önceleri sadece servis ve kamu sektörü ile sınırlı olan hizmet sektörü, mazot taşımacılığı ile çeşitlenmiş ve zenginleşmiştir. Mazot taşımacılığı ile elde edilen geliri aynı zamanda Ticari kazanç lar kategorisinde değerlendirmek mümkündür. Kamyon ve ticari taksilerle yapılan taşımacılık ilçeye önemli ölçüde gelir kazandırmaktadır. İdil ticari açıdan bu denli önemli bir konumda olmasına rağmen ilçede önemli bir sanayi tesisi bulunmamakta ve halkın birincil geçim kaynağı hala tarımdır. Tarım denince de bitkisel üretim ve hayvancılık öne çıkmaktadır. Bitkisel ürünler olarak özellikle buğday, arpa, mercimek, nohut, pirinç ve pamuk yetiştirilmektedir. Bazı köylerde bağcılık yaygın olup, Dicle nehri kıyısında olan köylerde ise sebzecilik yapılmaktadır. Tarımsal faaliyetler içinde hayvancılık da önemli bir yer teşkil etmektedir. Hayvanlardan elde edilen süt, peynir, yün, canlı et ve yağ gibi ürünler tüccarlara satılmaktadır. İlçede bahar aylarında mevsimlik mandıralar kurulmakta, bu mandıralar topladıkları sütten elde ettikleri ürünleri büyük yerleşim yerlerine götürerek pazarlamaktadırlar. Sosyo-kültürel açıdan, zaman içinde azalmakla birlikte, ilçe kültürel bir çeşitliliğe sahiptir. İlçede farklı dini gruplara mensup insanlar yaşamaktadır. Bunlar arasında Süryaniler ve bir tek köyde mevcut olan Yezidilerden bahsedilebilir. Yakın zamana kadar Hıristiyan nüfusunun çoğunlukta olduğu bir ilçe olan İdil in ilçe merkezine 1970'li yıllardan sonra Müslüman köylerin ve göçer (koçer) ailelerin yerleşmesi, buna karşın Hıristiyan vatandaşların yurt dışına ve büyük şehirlere göç etmesiyle demografik yapısı değişmiş, Müslümanlar ağırlık kazanmıştır. İlçede hala biri aktif kullanılan 10 civarında kilise bulunmaktadır. 2 İdil Kaymakamlığı (2012) İdil İlçesi Brifing Dosyası 2012. 9
10
III. DURUM ANALİZİ 3.1. Doğal Yapı 3.1.1. Jeolojik ve Jeomorfolojik Yapı 3.1.1.1. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi Şırnak İlinin bulunduğu Güneydoğu Anadolu Bölgesinin stratigrafik dizilimi Paleozoikten Kuvaternere doğru şu şekildedir (Ketin. 1983); Ülke jeolojisinin belirlenmesi için MTA (Maden Tetkik Arama Enstitüsü) tarafından yapılmış olan 1/100.000 ölçekli jeolojik haritada Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisinde kalan alanda yüzeylenen birimler yaşlarına göre Silüriyen, Devoniyen, Permokarbonifer, Tirias, Jura-Kretase, Üst Kretase-Paleosen, Paleosen-Alt Eosen, Orta Eosen- Lütesien, Üst Miosen, Pliosen (karasal), Neojen (kısmen karasal, kısmen denizel), Pleistosen (eski alüvyon), Holosen (yeni alüvyon) ile bazalt-dolerit püskürmesi ve serpantin sokulumu mevcuttur. Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisinde yer alan Paleozoik yaşlı istif; kireçtaşı, dolomitik kireçtaşı, kumtaşı ve şeyl litolojik birimlerinden (Tanin Formasyonu) oluşmakta iken Trias yaşlı istif kireçtaşı, marn, şeyl-kireçtaşı, kumtaşı, killi ve oolitik kireçtaşı litolojik birimlerinden (Goyan-Çiğli Formasyonu) oluşmaktadır. Trias yaşlı birimler üzerine uyumsuz olarak gelen Jura-Kretase yaşlı istif ise kumlu-dolomitik kireçtaşları ve dolomit ile kumlu kireçtaşı litolojik birimlerinden (Mardin Formasyonu) oluşmaktadır. Bu birimlerin üzerine ise yine uyumsuz olarak Üst Kretase-Paleosen yaşlı istif ince-orta tabakalı killi kireçtaşı, kumtaşı-süttaşı ve şeyl, resifal kireçtaşı, kumtaşı-marn ara tabakalı şeyl ile iri tabakalı sert kireçtaşı litolojik birimlerinden (Germav Formasyonu) oluşan istif gelir. Bu formasyonların üzerine Paleosen-Alt Eosen yaşlı şeyl-marn ara tabakalı kırmızı kumtaşı ve konglomera litolojik birimlerinden (Gercüş Formasyonu) oluşan çökel istifi yüzeylenir. Bu istifi ise Orta Eosen-Lütesien yaşlı tebeşirli-çörtlü ve masif-dolomitik kireçtaşı litolojik birimi (Midyat Formasyonu) örter. Birimler Üst Miosen-Pliosen yaşlı kırmızı kaba konglomera kumtaşı ve marn, resifal kireçtaşı, şeyl-silttaşı, kumtaşı, şeylli-marn evaporit birimlerinden (Germik-Şelmo Formasyonu) oluşan istifçe izlenir. Konglomera, kaba kumtaşlarından (Lahti Formasyonu) kısmen karasal, kısmen denizel çökel karakterdeki istif Üst Mosen-Pliosen yaşlı istifi yüzeyler. Stratigrafik dizilim en üstte Pleistosen ve Holosen yaşlı alüvyonlar ile sonlanır. Kocapınar, Eruh, Güzeldere, Çiğli dörtgeni içerisinde Kocapınar ve Cizre çevresinde bazalt-dolerit lav püskürmeleri ile Beytüşşebap-Kavalda arasında serpantin sokulumları bulunmaktadır. İl alanının güney ve batı kesimleri III. zaman yaşlı oluşumlarla kaplıdır. Aynı oluşumlar İran ve Irak ta da devam etmekte ve bol miktarda petrol içermektedir. Bu oluşumların Türkiye deki uzantıları incedir ve III. zaman sonlarında tektonik hareketler sonucu kıvrılmıştır. Bu kıvrımlama ilin güney kesiminde Cudi dağlarında daha fazla olmuş, yaşlı tortullar güneye doğru genç depolar üzerine itilmiştir. III. zaman yaşlı neolojen oluşumları bazalt ve bolaritten oluşan volkanik örtü ise ilin batısında bu alanlara yayılmıştır. 11
3.1.1.2. Tektonik ve Paleocoğrafya İdil Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığı İlin yer aldığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi jeolojik olarak kenar kıvrımları kuşağı olarak adlandırılan kuşak içinde yer alır. Eo-Kambriyenden başlayarak Pliyosen dahil, bütün devirler boyunca devamlı bir sedimantasyon havzası olarak gelişmiştir. Kambriyenden itibaren bütün formasyonlar sığ deniz (kıta kenarı, şelf) fasiyesinde gelişmiş, metamorfizma ve magmatik intrüzyon etkisinde kalmıştır. Bölgede gelişen orojenik hareketler ise diğer birliklerde olduğu gibi şiddetli geçmemiş ancak zaman zaman transgresyonlar, deniz aşmaları oluşmuştur. Bu gelişimler sonucunda kuşağın karakteristik özellikler şu şekilde sıralanabilir; 1. Fazla yüksek olmayan tatlı bir röliyef, 2. Fazla sıkışmaya maruz kalmayıp petrol rezervleri bulundurur, 3. Geniş ondülasyonlu kıvrımlar içerir, fazla faylı değildir. Bölgede Alp orojenezi etkili olmuştur. Alpin orojenik hareketler Laramiyen safhası ile başlamış, Oligosende tekrarlanmış, fakat asıl şiddetli kıvrılma ve bindirme olayları Miyosenden sonra oluşmuştur. Miyosen ve Miyo-Pliyosen tabakalar genellikle dik ve çoğu kez güneye devrik kıvrımlar sunmuşlardır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin stratigrafik ve tektonik özellikleri Mardin yakınındaki Derik yükseliminde, Hazro antiklinalinde ve doğuda Büyük Zap suyu vadisindeki kesitlerde gözlenir. Toroslar Birliği ile Güneydoğu Anadolu Kenar Kıvrımları bölgesi arasındaki jeolojik sınır, doğuda Hakkari güneyinden başlayarak batıda Amanos dağlarına kadar kavis şeklinde uzanan bir bindirme zonu ile belirlenir. Miyo-Pliyosen sırasında oluşmuş bindirme hareketi kuzeyden güneye doğru yer yer 15-20 km. lik itilmeler sunar. Burası aynı zamanda Arabistan Levhasının Anadolu Levhası ile çarpıştığı sütür zonudur. Bölgenin doğu ve batı kesimlerinin jeolojik-tektonik gelişimi de birbirinden farklı şekilde gelişmiştir. Doğuda hemen hemen devam eden konkordan seriler bulunduğu halde batı kısımda aşınmalar nedeniyle diskordanslar gelişmiştir. Bu iki kesimin sınırı ise yaklaşık olarak Diyarbakır-Mardin meridyeninden geçer. Batı tarafta ayrıca Pleistosen yaşlı bazalt akıntıları oldukça geniş alanlar kaplamıştır. 3 İdil in kuzey ve kuzey batısı dağlık ve engebelik, güneyi ise ovalık bir arazi özelliğini gösterir. Arazi yapısı İlçenin kuzeyinden güneyine doğru alçalarak dağlık ve engebelik yapıdan, düz ovaların yer aldığı bir görünüşe bürünür. Şehir, bu iki farklı unsurun ortasında, yükseltileri fazla olmayan tepelerin üzerinde kurulmuştur. İdil İlçesi Güneydoğu Anadolu nun doğusunda bulunmaktadır. İlçenin Yüzölçümü 1224 km² olup, rakımı ise 773 metredir. 3.1.1.3. Deprem Durumu Güneydoğu Anadolu Bölgesi içindeki fayların birçoğunun geçmişte ve günümüzde aktif olduğu ve birçok yerleşim alanında önemli hasarlara yol açan depremler oluşturduğu bilinmektedir. Şırnak ili, Bakanlar Kurulu nun 18.04.1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yürürlüğe giren Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası nda gösterildiği gibi büyük oranda 2. Derece Deprem Bölgesi içinde kalmakla birlikte, il içerisindeki Beytüşşebap ve Uludere yerleşim alanları 1. Derece Deprem Kuşağında bulunmaktadır. İdil ilçesi 2. ve 3. Derece deprem kuşaklarında yer almaktadır. İl sınırları içerisinde ise son yüzyılda şiddetli, büyük ve zararlı bir deprem olmamıştır. Ancak ufak çaplı yer sarsıntıları olmaktadır. 4 3 Şırnak Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Şırnak İli Çevre Durum Raporu, Şırnak, 2007 4 Şırnak Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Şırnak İli Çevre Durum Raporu, Şırnak, 2007 12
Harita: 1 Şırnak İli Deprem Bölgeleri Haritası 3.1.2 Toprak Yapısı: Bölgede yaygın ana kaya bazalt ve kalkerdir. Bunların arasında serpantin, peridotit, ofiyolit, kil, mikaşist, andezit de bulunmaktadır. Toprakları genellikle kireçli ana kayanın özelliklerini taşımaktadır. Bu nedenle Bölge topraklarının çoğunu Kırmızı Kahverengi Topraklar ve Kahverengi Toprak grupları oluştururlar. Bölge ovalarında kırmızı kahverengi, kahverengi orman, kolüvyal ve alüvyal topraklar yer almaktadır. a) Kırmızımsı Akdeniz Toprakları Bölgede en yaygın toprak grubu olup, genellikle kireçtaşı ot ve çalı örtüsü altında oluşmuşlardır. Kırmızı renk, sıcak iklim koşullarına bağlı olarak topraktaki demirin oksitlenmesi ile ilgilidir. Çoğunlukla düz veya hafif eğimli olan bu toprakların yarıdan fazlası 50 cm den daha fazla derinliğe sahiptir. Bir kısmı taşlı olan bu toprakların doğal verimlilikleri yüksektir. Bu topraklarda kalsifikasyon süreci hâkimdir. Bu nedenle özellikle toprağın alt katında yoğun kireç birikimi görülür. b) Kolüvyal Topraklar Yüzeysel akımla veya yan derelerle, kısa mesafelerden taşınarak, eğimin azaldığı yerlerde depo edilen materyallerin oluşturduğu genç topraklardır. Toprak karakterleri, daha çok yakınındaki yüksek arazi topraklarınınkine benzer. c) Alüvyal Topraklar Akarsu boylarında görülen genellikle ince boyutlu (kum ve mil) genç topraklardır. Yukarıda sayılan bu toprak gruplarından başka çıplak kayalık ve molozlardan meydana gelmiş olan arazi tipine de rastlanmaktadır. Bu kısımlar iri kaya bloklarından veya parçalanmış sert kayaçlarla kaplı alanlardır. Kalker yapılı bu arazi tarıma uygun değildir. Bu kısımlarda erozyon toprak birikmesinden daha hızlıdır. Bu alanlardan taş ocağı olarak yararlanılmaktadır. Bu kısımlarda zayıf bir bitki örtüsüne de rastlanabilmektedir. 13
Yeni toprak sınıflandırma sisteminde Bölge'de yer alan topraklar vertisol, entisol ve inceptisol ordolarına dâhil edilen topraklardan oluşmaktadır. Tablo 1 de de görüleceği üzere, İdil İlçesi nin Toprak Sınıf Yapısı, GAP Bölgesi ne göre önemli ölçüde farklılık göstermektedir; işlemeli tarıma uygun I.-III. sınıflar arası arazi oranı, GAP Bölgesi genelinde % 33 düzeyinde iken İdil İlçesi nde bu oran % 44.7 dir. Tablo:1. İdil İlçesi Toprak Sınıf Yapısı Toprak Sınıfı İDİL GAP BÖLGES İ Miktarha Oran % Oran % I 3.589 3,2 12,6 II 31.956 28,3 10,9 III 14.900 13,2 9,5 Ara Toplam 50.445 44,7 33,0 IV 12.550 11,1 9,2 V 0.018 VI 14.511 12,9 11,7 VII 35.236 31.3 42,3 VIII 62.297 3,7 TOPLAM 112.742 100 100 (Kaynak: Mülga Köy Hizmetleri genel Müdürlüğü-Mardin İli Arazi Varlığı. İdil ilçesinde arazinin yarısından fazlası taşlık arazidir. İdil ilçesinde toplam 69.449 hektar taşlı arazi olup, bunun 36.731 hektarı tarımsal faaliyette kullanılabilir durumdadır. Tablo:2. İdil İlçesinin Taşlık Alan ve Toplam Alan Tablosu İlçe Yüzölçüm Tarımsa Taşlık Alan (Ha) ü (Ha) l Alan Taşlık Alan Yüzölçümündeki Tarımda (Ha) Payı (%) Kullanılabilecek Taşlık A. İdil 126.601 69.700 69.449 54,8 36.731 (Kaynak: KHGM ile TUİK kaynaklarından yararlanılarak hazırlanmıştır) 3.1.3 İklim İlçe iklimi, Sub-tropikal iklim karakterine sahiptir; Arap-Çanağı İklimi nin etkisini taşımaktadır. Yazları sıcak ve kurak, kış ayları ise az yağışlı geçmektedir. Yağışlar, kış ve sonbahar aylarında düşmektedir. Yıllık ortalama yağış miktarı 633.5 mm dir. 3.1.4 Bitki Örtüsü ve Orman Varlığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Türkiye de endemik olarak bilinen 3 708 bitki taksonundan 266 sına (%7,17) sahip bulunmaktadır. Bunların 66 tanesi ise sadece bölge ile sınırlıdır. Bu bölgede kuru iklimsel özellikler nedeniyle, engebeli bir peyzaj ve daha çok meşeden oluşan sınırlı orman oluşumlarına rastlanmaktadır. Bitki örtüsü bakımından İlçe, ülkemizin en fakir bölgesinde yer almaktadır. İdil-Midyat yolu güzergahı ile güney batı ve batı bölgelerinde meşelik alanlar mevcuttur. Bilinçsiz kesim nedeniyle bu meşelik alanlar da giderek 14
tükenmeye yüz tutmaktadır. Bu alanlar dışında İlçe geneli bozkır bir görüntü arz eder. Ancak, tepeler halen doğal bitki örtüsünü barındırmaktadır 5. Yabani buğday, arpa ve yulaf, koyun yumağı, kara hardal, ebegümeci vs, doğal bitki örtüsünün zeminini oluşturmaktadır. İl genelinde yeterli yağışın olmaması, aşırı yaz sıcakları nedeniyle ilde hakim bitki örtüsü steptir. Ormanlar genelde dağlık olan kuzey kesimde dağların yağış alan yüksek yerlerinde bulunur. Uludere, Beytüşşebap ilçelerinin yüksek dağlık kesiminde orman ağaçları ile kaplı alanlar bulunmaktadır. Şırnak orman varlığı bakımından, alan olarak zengin, nitelik olarak ise fakir bir ilimizdir. Şırnak ilinde çeşitli ağaç türleri mevcuttur. Bu ağaç türleri içinde hakim ağaç türü meşedir. Meşe ağacı dışında badem, erguvan, yabani incir, karaçam, menengiç, mahlep, alıç, çitlenbik, akçaağaç, fıstık, nadir olarak da zeytin ağaçlarına rastlanmaktadır. Bölgede hali hazırda armut, elma, kayısı, antep fıztığı, ceviz ağaçları gibi ağaçlar da yetiştirilmektedir. Orman varlığının 1.074 hektarı bozuk koru, 170.582 hektarı bozuk baltalık ve 77.177 hektarı ise normal baltalık orman niteliğindedir. Ormanların niteliğinin yüksek olmaması sebebiyle, elde edilecek yakacak miktarı giderek azalmaktadır. Söz konusu orman varlığından yılda 20-25.000 ster yakacak odun elde edilmektedir. İdil ilçesi orman varlığı açısından oldukça fakirdir. İlçede yaklaşık 2 bin ha. baltalık orman alanı, 9 bin ha da bozuk baltalık orman alanı bulunmaktadır. İlçede çayır ve mera alanı ise 18.900 ha dır. 3.1.5 Su Kaynakları 3.1.5.1. Akarsu, Göller ve Sulama Projeleri Şırnak İli arazisinin batı ve güney kesimindeki bazı düzlükler dışında büyük bölümü akarsular tarafından yarılarak platolar oluşmuştur. İdil ilçesinin kuzeyindeki Dicle nehri, İlçe ile Güçlükonak İlçesi arasında doğal bir sınır oluşturmaktadır. Ayrıca İlçenin muhtelif bölgelerinde baharda yağan ve eriyen kar sularını toplayan, yazın da kuruyan bir kaç dere yatağı mevcuttur. Bunların belli başlıları Dupiç ve Saklan dereleridir. İlçede ayrıca Şırnak ilindeki tek gölet olan Dirsekli Göleti bulunmaktadır. Şırnak ilinde önemli bir doğal göl bulunmamaktadır. DSİ tarafından tesis edilip, 1968 yılında işletmeye açılan İdil ilçesindeki Dirsekli Göleti toplam 84 ha lık yüzeye sahip olup sulama amaçlı kullanılmaktadır. Saklan deresinden beslenen göletin su kalitesi iyi olup 2,5 hm3 yıllık ortalama su potansiyeli mevcuttur. Toplam brüt 183 ha alan sulanmaktadır. GAP kapsamında yapılan yatırımların en önemlilerinden biri halen inşa halindeki Dicle Nehri üstündeki Ilısu Barajı ve HES ile proje halindeki Cizre Barajı ve HES in hizmete açılması ile Cizre ve İdil ovalarında 660 bin da tarımsal arazinin sulanması planlanmıştır. 6 3.1.5.2. Yeraltı Su Kaynakları İlçede yeraltı su kaynakları ile ilgili veriler aşağıda sıralanmıştır. Tablo: 3. İdil İlçesi Yeraltı Su Kaynakları Ünite Ası Derinlik (m) Debi (lt/sn) Ünite Ası Derinlik (m) Debi (lt/sn) Akkoyunlu 340 5 Ocaklısınır 100 3 Aksoy 202 5 Krk. Okçu 94 3 Aksoy Hırbi 304 3 Ortaköy 75 3 Mz. Aktepe 90 5 Oyalı-1 350 4 Alakamış- 111 1 Oyalı-2 350 6 Babet 5 GAP BKİ 2004: GAP Biyolojik Çeşitlilik Araştırma Projesi, Ankara. 6 Orman ve Su İşleri Bakanlığı Web Sitesi, Erişim Tarihi Ekim 2012 15
Alataş 100 5 Oymak 240 3 Aşağı 122 6 Özbek 120 1,5 Yavşan Bozburun 330 6 Pınarbaşı 120 4,5 Bozkır 240 6 Sarıköy 430 8 Çığır 100 4 Sırtköy 180 1,5 Çığır- 160 2 Tekeköy-1 110 3,5 Gültepe Çığır- 110 3 Tekeköy-2 133 4,5 Mz. Yeniköy Çınarlı 180 6 Tepecik 70 4 Mz. Dumanlı 240 5 Tepeköy 438 5 Girberaz 62 5 Toklu 407 3 Güzelova 200 6 Topraklı 255 7 Haberli 425 5 Topraklı- 340 7 Harbak 180 4 Dera Uçarlı Mz. 430 2 Kaşıkçı 255 8 Uğrak 95 2,5 Kayalı 340 6 Uğrak-Telpiz 125 3,5 Kentli 140 4,5 Mz. Varımlı 120 4 Kırca 350 6 Yağmurca 112 4 Kozluca 60 4 Yayalar 254 5 Kozluca- 150 5 Yazman 354 5 Yeşilce Köy Hzm. Mz. 392 4 YIBO 280 6 Bakım Köyceğiz E. 142 2,5 Yolaçan Sınır 90 4 Köyceğiz 135 2 Krk. Yolaçan Sınır 48 3 Jan.Krk. Kurtuluş 350 5 Krk.-2 Yörük 200 1 Kuyulu 300 4,5 Yukarıyavşan 120 2,5 Kuyulu- 143 3,5 Yüksekköy-1 132 1 Tepeli Merkez- Mz. 400 5 Yüksekköy-2 410 5 Tabur Mizgefrok 120 2,5 Yüzsüren 160 2,5 (Kaynak: Şırnak Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Sınır Şırnak Krk. İli Çevre Durum Raporu, Şırnak, 2007) 3.2. Sosyal Yapı 3.2.1. Yerleşim ve Nüfus 3.2.1.1. Yerleşim Dokusu İdil ilçesi dağınık bir yerleşim dokusuna sahiptir; İlçe bütünü, temel olarak kentsel niteliğe sahip 1 ilçe merkezi, 2 belde ve 63 köy olmak üzere toplam 66 meskun ana yerleşim biriminden oluşmaktadır. Ayrıca bazı köylere bağlı köy altı yerleşim yerleri (mezralar) ve beldelere bağlı mahalle adı altında yine köyler (bunlar da mezra olarak nitelenebilir) bulunmaktadır. Tüm bunlar hesaba katıldığında toplam 86 si kırsal olmak üzere 87 yerleşim yeri bulunmaktadır. Tablo: 4. Yerleşim Yerleri Sayısı Kent Belde Köy Mezra Toplam 1 2 63 21 87 (Kaynak: www.tüik.gov.tr, TÜİK 2011 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi nden hesaplanmıştır 1.224 km² yüzölçümü olan ilçenin, 2011 nüfusu 70.187 kişidir. Buna göre ilçede nüfus yoğunluğu 57 kişi/km2 dir. Şırnak ili genelinde ise nüfus yoğunluğu 64 kişi/km 2 dir. Yerleşim köy ve beldelerin ortalama birimlerinin ortalama nüfusu yaklaşık 700 kişidir. Köy ve mezraların ise ortalama nüfusu 473 kişidir. Kırsal alandaki yerleşim yerlerinin (belde ve köylerin) nüfus grupları açısından dağılımına bakıldığında, büyük bölümünün 251-500 ve 500-1000 nüfusa sahip orta boy yerleşim yerleri olduğu ortaya çıkmaktadır. Nüfusu 2000 in üstünde 4 yerleşim birimi bulunmaktadır; bunlardan ikisi Sırtköy ve Karalar Beldeleri, diğer ikisi de Pınarbaşı ve Oyalı köyleridir. 250 nüfustan daha az nüfusa sahip kırsal yerleşim yerlerinin oranı sadece % 23 düzeyindedir (Tablo 5) 16
Tablo: 5. Kırsal Yerleşim Yerlerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı Nüfus Grubu Yerleşim Yeri Sayısı Toplam İçindeki Oran (%) 100 ve altı 7 10,77 101-250 8 12,31 251-500 20 30,77 501-1000 14 21,54 1000-2000 12 18,46 2000+ 4 6,15 Toplam 65 100,00 (Kaynak: www.tüik.gov.tr, TÜİK 2011 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi nden hesaplanmıştır Yerleşimlerin coğrafi dağılımı incelendiğinde, doğu batı doğrultusunda uzanan Mardin- Şırnak Devlet Yolları (D380 ve D 400) ve Dicle nehrinin belirleyici olduğu görülmektedir. Devlet yollarına kuzey-güney doğrultusunda bağlanan yollarla köylere ulaşılabilmektedir. Mezrası olan köyler aşağıda Tablo 6 da verilmiştir. Tablo:6. İdil Köyleri ve Mezraları Köy Mezrası Köy Mezrası Alakamış Babet Kurtuluş Geldi Çukurlu Çalgıtahtı Kuyulu Tepeli Çığır Gültepe Yeniköy Sulak Elcani Bahçeli Duru Çayırlı Oymak Köşklü Güzelova Alataş Özbek Tuğla Hendek Kahnireş Topraklı Dera Kentli Yokuş Uğrak Telzip Kozluca Yeşilce Yavşan Yukarı Yavşan Köyceğiz Şeker Yuvalı Camili Tablo: 7. İdil İlçesi Köyleri Coğrafi Bilgileri Köy Adı İl Merkezine İlçe Merkezine Rakım Uzaklık Uzaklık AÇMA 95 km 27 km 715 m AKDAĞ 65 km 25 km 650 m AKKOYUNLU 96 km 24 km 850 m AKSOY 124 km 32 km 750 m ALAKAMIŞ 105 km 30 km 630 m BASAKKÖY 97 km 20 km 850 m BEREKETLİ 82 km 8 km 780 m BOZBURUN 90 km 17 km 900 m BOZKIR 109 km 35 km 850 m ÇIĞIR 110 km 30 km 600 m ÇINARLI 115 km 40 km 850 m ÇUKURLU 97 km 20 km 800 m DİRSEKLİ 77 km 3 km 780 m DUMANLI 100 km 24 km 820 m DURUKÖY 85 km 25 km 690 m GEDİK 106 km 30 km 630 m 17
GÜZELOVA 115 km 40 km 800 m HABERLİ 110 km 30 km 980 m HENDEKKÖY 67 km 17 km 450 m IŞIK 105 km 20 km 750 m KAŞIKÇI 125 km 50 km 900 m KAYALI 100 km 22 km 780 m KAYI 93 km 12 km 800 m KENTLİ 135 km 40 km 700 m KIRCA 125 km 40 km 660 m KOZLUCA 115 km 35 km 550 m KÖYCEĞİZ 90 km 25 km 650 m KURTULUŞ 125 km 38 km 650 m KUYULU 86 km 12 km 830 m MAĞARAKÖY 115 km 40 km 1000 m OCAKLI 95 km 27 km 670 m OKÇU 75 km 29 km 610 m ORTACA 115 km 27 km 720 m ORTAKÖY 105 km 26 km 660 m OYALI 130 km 25 km 660 m OYMAK 95 km 14 km 850 m OZAN 95 km 15 km 670 m ÖĞÜNDÜK 95 km 17 km 790 m ÖZBEK 130 km 34 km 620 m ÖZEN 105 km 10 km 680 m PEÇENEK 93 km 15 km 750 m PINARBAŞI 85 km 18 km 670 m SARIKÖY 110 km 23 km 900 m SULAK 70 km 15 km 650 m TEKEKÖY 70 km 17 km 700 m TEPECİK 105 km 35 km 590 m TEPEKÖY 105 km 35 km 830 m TOKLU 87 km 11 km 850 m TOPRAKLI 115 km 40 km 800 m UÇARLI 93 km 17 km 920 m UĞRAK 115 km 34 km 680 m ULAK 93 km 17 km 900 m ÜÇOK 93 km 8 km 830 m VARIMLI 103 km 27 km 710 m YAĞMURCA 105 km 30 km 600 m YALAZ 68 km 15 km 600 m YARBAŞI 85 km 8 km 780 m YAVŞAN 75 km 30 km 600 m YAYALAR 110 km 35 km 800 m YAYLAKÖY 75 km 28 km 750 m YAZMAN 95 km 20 km 780 m YOLAÇAN 105 km 40 km 655 m YÖRÜK 75 km 22 km 650 m YUVALI 70 km 17 km 450 m YÜKSEKKÖY 97 km 12 km 830 m (Kaynak: Yerel Net Web Sitesi) İlçe merkezinde; 1979 yılından itibaren devlet tarafından göçer aşiretlerinin iskânını sağlamak için Atakent ve Turgut Özal mahallelerinde Köy Hizmetleri İl Müdürlüğünce sosyal konutlar yapımı planlanmış ve Ekim 1986 da 196 adet olmak üzere 1998 de toplam 344 konut 18
tamamlanarak hak sahiplerine dağıtılmıştır. 1989 yılına kadar ilçe merkezi Yukarı mahalle ve Aşağı mahalle olmak üzere iki mahalleden oluşmaktaydı. Göçer ailelerinin ilçe merkezine yerleşmesi sonucunda nüfusta ciddi bir artış meydana gelmiş ve mevcut mahalleler yetersiz hale gelmiştir. Bu bağlamda yeni oluşan semtlerin idare durumu Belediye Başkanlığı Encümenliğince yeniden düzenlenmiş, Yukarı Mahalle, Aşağı Mahalle, Yeni Mahalle, Atakent Mahallesi ve Turgut Özal Mahallesi olarak 5 mahalleye dönüştürülmüştür. İlçe nüfusunun başlangıçta hızla artması sonucu imar planı uygulamaları dikkate alınmadan sağlıksız ve düzensiz bir şehirleşme oluşmaya başlamıştır. Buna köylerden ilçe merkezine çeşitli sebeplerle yaşanan yoğun göçte eklenince gecekondu şeklinde binaların yapımı her geçen gün daha da artmıştır. 7 İdil belediyesi alanı 1.263 hektardır ve bunun % 75,5 i imarlı konut alanıdır. İdil de imarsız konut alanı büyüklüğü 80 hektardır ki, bu ciddi nüfus baskısı olmamasına rağmen kentte plansız yapılaşmaya işaret etmektedir. Üstelik İdil de imarlı boş alan miktarı da 40 hektar kadardır. Bu sorunu gidermek için İdil de yeni gelişme alanı ve meskun yoğun konut alanı belirlenmiştir. Bu alanların toplamı 156 hektardır. Sanayi alanı ise yok denecek kadar azdır. Yeşil alan ise 32 hektardır. İlçe merkezindeki beş mahalledeki toplam konut sayısı 2944 tür. Mahallelerde imara uygun konutların oranı % 20 ile % 10 arasında değişmektedir. İdil belediyesi tarafından imara açılma ihtiyacı olan alan miktarı 350 hektar olarak bildirilmiştir. 3.2.1.2. Nüfus Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yapılan 2011 yılı Adrese Dayalı Nüfus Tespiti çalışmasına göre İdil İlçesi nin toplam nüfusu 70.187 kişidir. İdil ilçesi nüfus büyüklüğü açısından Şırnak ilinin, Cizre ve merkez ilçeden sonra, en büyük ilçesidir. Toplam il nüfusu içindeki payı yaklaşık olarak % 22.76 dır. Türkiye de nüfusu 20.000 in üzerinde olan yerleşim yerleri kent olarak tanımlanmaktadır. Bu ölçüt açısından 2011 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre 24.087 nüfus ile sadece İdil ilçe merkezi kent niteliğine sahiptir. Belde ve köyler ise kırsal yerleşimler niteliğindedir. İlçenin toplam nüfusunun kır ve kente göre dağılımına bakıldığında, toplam ilçe nüfusunun % 34.32'si ilçe merkezinde, yani kentte yaşamakta, nüfusun geri kalan % 65.68.1 i ise kırsal alanda, yani belde ve köylerde yaşamaktadır. İdil ilçesi nüfusu, 2008-2011 yılları arasında yıllık %1,1 oranında artmıştır. Bu oran Türkiye genelinde %1,5, Şırnak ilinde ise %2,2 olarak geçekleşmiştir. İdil ilçe merkezi nüfusu ise aynı dönemde Şırnak ilçe merkezleri ile aynı oranda, yıllık %2,4 oranında artış göstermiştir. Kırsal nüfus ise Şırnak ili genelinde yıllık %1,9 oranında artarken İdil ilçesinde %0,5 oranında artmıştır. İdil köy ve beldelerin 2008-2011 yılları arasında nüfus verileri incelendiğinde 20 yerleşimin nüfusunun azaldığı görülmektedir. Nüfusu ilçe merkezi nüfus artış hızından daha fazla artan köyler de bulunmaktadır. Bunlar; Akdağ, Bereketli, Kayalı, Okçu, Oymak, Ortaköy, Özen, Tekeköy, Tepeköy, Üçok, Yağmurca, Yalaz, Yarbaşı, Akkoyunlu, Işık, Aksoy, Köyceğiz yerleşimleridir. 7 İdil Kaymakamlığı Brifing Raporu 19
Tablo: 8. İdil İlçesi Yerleşim Birimleri Nüfus Verileri (2008-2011) 2011-2008 Yerleşim 2008 2009 2010 2011 2011-2008 Yıllık Nüfus Birimleri Nüfusu Artış Hızı (%) İlçe Merkezi 22.496 21.919 22.801 24.087 1.59 1 2,4 Akdağ 549 609 615 622 73 4,4 Bereketli 102 108 116 114 12 3,9 Bozburun 293 297 278 276-17 -1,9 Dirsekli 534 544 546 546 12 0,7 Duruköy 1.119 1.138 1.152 1.126 7 0,2 Hendekköy 89 86 88 84-5 -1,9 Kayalı 382 396 414 429 47 4,1 Kuyulu 353 368 368 366 13 1,2 Okçu 626 679 724 704 78 4,2 Ortaköy 864 905 922 937 73 2,8 Oymak 934 1.017 1.092 1.139 205 7,3 Özen 1.357 1.473 1.514 1.540 183 4,5 Peçenek 70 75 73 74 4 1,9 Pınarbaşı 2.365 2.472 2.482 2.522 157 2,2 (B) Sırtköy 2.986 2.474 2.178 2.052-934 -10,4 Sulak 1.620 1.653 1.656 1.590-30 -0,6 Tekeköy 1.680 1.754 1.779 1.833 153 3,0 Tepeköy 1.401 1.449 1.493 1.532 131 3,1 Toklu 261 258 267 267 6 0,8 Ulak 1.136 1.108 1.114 1.067-69 -2,0 Üçok 377 407 439 435 58 5,1 Yağmurca 409 435 461 455 46 3,7 Yalaz 62 88 97 104 42 22,6 Yarbaşı 735 875 951 1.019 284 12,9 Yavşan 1.070 1.083 1.106 1.093 23 0,7 Yörük 285 281 298 243-42 -4,9 Yuvalı 303 294 289 277-26 -2,9 Yüksekköy 812 876 891 892 80 3,3 Merkez Bucağı Top. 22.774 23.202 23.403 23.338 564 0,8 Haberli Bucağı Akkoyunlu 422 439 440 466 44 3,5 Başakköy 133 142 128 122-11 -2,8 Bozkır 450 456 430 420-30 -2,2 Çınarlı 209 215 215 215 6 1,0 Çukurlu 91 80 79 99 8 2,9 Dumanlı 892 920 943 899 7 0,3 Güzelova 372 381 386 391 19 1,7 Haberli 155 151 152 147-8 -1,7 Işık 59 73 67 79 20 11,3 (B) Karalar 3.986 3.878 3.858 3.817-169 -1,4 Kaşıkçı 264 276 268 257-7 -0,9 Kayı 130 138 140 136 6 1,5 Kentli 328 348 320 324-4 -0,4 Mağaraköy 6 6 Öğündük 327 315 342 343 16 1,6 Sarıköy 46 43 43 45-1 -0,7 Topraklı 522 531 525 523 1 0,1 Uçarlı 345 337 354 359 14 1,4 Yayalar 304 295 295 295-9 -1,0 Haberli Bucağı Top. 9.035 9.018 8.985 8.943-92 -0,3 Oyalı Bucağı 20
Açma 410 413 432 432 22 1,8 Aksoy 892 961 965 978 86 3,2 Alakamış 805 812 821 836 31 1,3 Çığır 1.984 2.007 2.038 1.997 13 0,2 Gedik 189 193 179 186-3 -0,5 Kırca 370 364 345 315-55 -5,0 Kozluca 1.087 1.088 1.072 1.039-48 -1,5 Köyceğiz 599 627 639 660 61 3,4 Kurtuluş 279 289 306 291 12 1,4 Ocaklı 250 260 274 263 13 1,7 Ortaca 44 43 44 46 2 1,5 Oyalı 2.046 2.105 2.116 2.109 63 1,0 Özbek 1.023 1.065 1.066 1.039 16 0,5 Tepecik 892 904 898 930 38 1,4 Uğrak 854 856 840 864 10 0,4 Varımlı 730 743 717 708-22 -1,0 Yazman 798 834 857 840 42 1,8 Yolaçan 297 296 292 286-11 -1,2 Oyalı Bucağı Top. 13.549 13.860 13.901 13.819 270 0,7 Belde ve Köyler Top. 45.358 46.080 46.289 46.100 742 0,5 İlçe Toplamı 67.854 67.999 69.090 70.187 2.33 3 1,1 (Kaynak: TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2008-2011 den hesaplanmıştır) Nüfusun cinsiyete göre dağılımı açısından, İdil ilçesi ülke genelindeki dağılıma benzer bir yapı göstermektedir. Toplam nüfusun yaklaşık 50.1 ini kadınlar, % 49.9 unu ise erkekler oluşturmaktadır. Ancak şu da vurgulanmalıdır ki, köyde devamlı yaşayanlar açısından kadınların oranının biraz daha yüksek olduğu tahmin edilebilir. Çünkü erkekler, özellikle de genç erkekler yılın önemli bir bölümünü büyük kentlerde çalışarak geçirmektedirler. Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımına bakıldığında, 14 ve 14 yaş altı çocuklar toplam nüfusun yaklaşık % 46 sını oluşturmaktadır. 15-29 yaş aralığındaki gençler ise nüfusun yaklaşık % 28 ini oluşturmaktadır. Bu tablo İdil nın genç ve dinamik bir nüfus yapısına sahip olduğunu göstermektedir. 64 yaş üstü yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranı ülke ortalamalarının altında bir değere sahip olup, yaklaşık % 3 düzeyindedir. Yaşlı nüfus içinde kadınların oranı erkeklere göre daha yüksektir. Ekonomik olarak aktif nüfus olarak tanımlanan 15-64 yaş arası nüfus ise toplam nüfusun % 50.74 ünü oluşturmaktadır. Tablo: 9. Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Yaş Toplam % Erkek % Kadın % grubu 0-4 10533 15,00705 5474 15,80026 5059 14,23386 5-9 11353 16,17536 5787 16,70371 5566 15,66035 10-14 10399 14,81613 5353 15,451 5046 14,19729 15-19 9336 13,30161 4776 13,78554 4560 12,82989 20-24 5712 8,138259 2552 7,366142 3160 8,89089 25-29 5074 7,229259 2448 7,065955 2626 7,388442 30-34 4460 6,354453 2060 5,946024 2400 6,752574 35-39 3314 4,721672 1467 4,234377 1847 5,196669 40-44 2117 3,016228 1023 2,952807 1094 3,078049 45-49 1931 2,751222 971 2,802713 960 2,70103 21