DÖKÜM VE DÖVME ÜRÜNLERİ Hazırlayan Tarhan SEZGİN 2005 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
DÖKÜM VE DÖVME ÜRÜNLERİ SITC NO: ARMONİZE NO: (Ürünlerin detayları ve açılımları için tıklayınız.) 1. Türkiye de Üretim Makine, elektrikli cihaz ve makineler, taşıt araçları ve inşaat sektörlerine ara mamul temin eden döküm ve dövme sektörlerinin gelişimi sanayileşme ile paralel gerçekleşmiştir. Türkiye de döküm ve dövme ürünlerinin en büyük kullanıcısı olan makina sanayinin kurulması, 1950 lere kadar uzanmaktadır. Makine sanayinin gelişmesi, özellikle altmışlı yılların sonuna doğru birçok fabrikanın kurulmasıyla hızlanmıştır. Türk makine sanayi, kamu kuruluşları tarafından kurulmuş olmasına rağmen günümüzde sektöre özel sektör hakimdir. Türk makine sanayinin üretim alanı; kazanlar, ocak, inşaat makineleri, ağır sanayi makineleri, işleme tezgahları, freeze makineleri, delme makineleri, kesme ve bükme makineleri, ağaç işleme makineleri, pompa ve kompresörler, el aletleri, enerji türbinleri, klima cihazları, tekstil makineleri, gıda işleme makineleri, kaldırma ve taşıma makineleri, dikiş makineleri, buzdolapları ve çamaşır makineleri (hem ev hem de sanayi için) vanalar, dişliler ve yatakları içermektedir. Türk makine sanayi, yukarıda anılan makinelerin hemen hemen tüm parça ve aksesuarlarını, uluslararası pazarlarda rekabet edebilecek fiyat ve kalitede üretebilmektedir. Üretimde yerli üretimin ortalama payı %80-85 civarındadır. Türk makine sanayi ihracatta da başarı sağlamıştır. 2004 yılında makine sanayinin ihracat değeri 4,1 milyar Dolar olarak gerçekleşmiştir. Türk döküm ve dövme ürünlerinin en büyük kullanıcılarından biri de otomotiv sanayidir. Bugün Türkiye de, onyedi firma otomobil, otobüs, kamyon, pickup, minibüs, midibüs ve treyler gibi çeşitli tiplerde taşıt araçları, dört firma traktör üretmektedir. Bunlardan altı tanesi ise binek otomobil üretmektedir. Türk otomotiv sanayi, 776.000 i binek otomobil olan 1.183.740 araçlık toplam üretim kapasitesine sahiptir. 2004 yılında, yıllık toplam araç üretimi 862 035 adet olarak gerçekleşmiştir. Türk makine ve parça üreticileri, Avrupa ve uluslararası standart ve normlarına uygun üretim yapmaktadırlar. Avrupa Birliği ile teknik uyum çerçevesinde yurtiçi üretim Avrupa Birliği zorunlu uygulamalarına uyum süreci içindedir. Makine sektörü CE işareti uygulamasına 2002 yılında başlamıştır. 1960 yılından günümüze kadar, Türkiye nin döküm sanayi üretimi, modernizasyon ve kapasite artırma yatırımları sayesinde düzenli bir artış eğilimi göstermiştir. T.Döküm Sanayicileri Derneği'nin verilerine göre; Türk döküm sanayi üretimi 1960 yılında 161.000 ton iken 2004 yılında 910 000 tona ulaşmıştır. 2003 yılında toplam 897.000 ton olan toplam üretim, 2004 yılında % 2,4 oranında artarak 910 000 ton olarak gerçekleşmiştir. Bugün, Türk sektöründe, 15 büyük döküm firması, 267 döküm fabrikası ve 415 küçük dökümhane olmak üzere toplam 697 döküm firması üretim faaliyetinde bulunmaktadır. Türk Döküm Sanayicileri Derneği nin verilerine göre; 2004 yılında 475 bin ton döküm piki, 308 bin ton sfero döküm, 121 bin ton çelik döküm ve 6 bin ton temper döküm olmak üzere toplam 910 bin ton demir-çelik döküm üretimi yapılmıştır. Türk dökümhaneleri yerli sanayiimizin birçok dalında kullanılan alaşımlı ve alaşımsız demirden mamul her çeşit döküm parçalarını üretebilmektedir. Sektörde toplam 17 944 kişi istihdam edilmektedir.
Türkiye nin toplam yıllık döküm üretim kapasitesi 1 milyon tondur. Türk döküm sanayi 2003 yılında miktar olarak üretim sıralamasında dünyada onyedinci, Avrupa'da ise yedinci sıradadır. Sektördeki maliyet unsurlarını incelediğimizde; pik grubu işletmelerde, %30-40 hammadde, %20-30 işçilik, %20 enerji ve diğerleridir. Çelik grubu işletmelerde ise %25-35 hammadde, %25-35 işçilik, %25 enerji ve diğerleridir. Sektördeki firmaların coğrafik dağılımını incelediğimizde; özel sektöre ait belli başlı dökümhanelerin İstanbul, Kocaeli, Bursa, Eskişehir, Bilecik, İzmir ve Ankara da, küçük ölçekli aile işletmelerinin ise Türkiye nin hemen hemen her bölgesine yayıldığı görülmektedir. Türk Döküm Sanayicileri Derneği-TÜDÖKSAD dan alınan bilgilere göre; 2004 yılında sanayi üretimi kapasite kullanımlarındaki artış tüm sanayi dallarına ürün veren döküm sanayiini de olumlu etkilemiştir. 2004 ün sonuna doğru yurtiçi ve yurtdışı taleplerin büyük artış göstermesi nedeniyle Türk döküm sanayii tam kapasite üretime geçmiştir. 2004 yılının başında etkili olan hammadde teminindeki aksamaları nedeniyle sıkıntılı günler yaşayan sektör yurt içi pik üreticilerinin iç piyasaya satışlarını artırmaları ile rahatlamıştır. Hurda fiyatları da yılın ikinci yarısında normal seviyelere inmiştir. Türkiye nin coğrafi olarak en önemli metal hammadde üreticisi Rusya ve Ukrayna ya yakınlığı avantajı olmasına rağmen bu ülkelerden hammadde temininde ve fiyatlarında çok büyük değişiklikler olmaktadır. Avrupa döküm sanayi bu sıkıntılardan Türkiye den daha fazla etkilenmiş ve bu nedenle son zamanlarda Türk dökümhanelerine çok yoğun talep olmuştur. Son iki yıl içinde Türk dökümhanelerinde teknoloji ve katma değeri daha yüksek olan sfero ve alüminyum alaşımları döküm üretimi belirgin derecede artmış pik dökümün payı azalmıştır. 2004 yılında dökümhaneler toplam üretimlerinin %56 sını ihraç etmişlerdir. 2005 yılında bu oranın artması beklenmektedir. 2004 yılında 20,000 den fazla konteyner dolusu döküm ürünü yurt dışına teslim edilmiştir. 2. Türkiye nin Dış Ticareti İhracat Türk döküm sanayi 1990-2004 yılları arasında, üretimdeki olumlu gelişmelere paralel olarak ihracatta da önemli bir performans göstermiştir. 1990 yılında döküm ve dövme ürünleri ihracatı 22,1 milyon Dolar değerinde iken 2004 yılında 2 milyar Dolara yükselmiştir. Döküm ürünleri üretimi ve ihracatındaki bu büyük artış; artan iç ve dış talep ve birçok yatırımcıyı döküm sektöründe yatırım yapmaya teşvik eden devlet politikaları sayesinde gerçekleşmiştir. Türk döküm sanayicileri de yeni teknolojileri kullanarak, verimliliği artırmayı ve yüksek kalite ile birlikte düşük üretim maliyetine ulaşmayı başarmışlardır.
Döküm sanayi yatırımlarının geri dönüşümünün çok uzun zaman alması ve gelişmiş ülkelerdeki yaşam standartlarının yüksek oluşu nedeniyle son yıllarda gelişmiş ülkeler döküm sanayine yatırım yapmaktan kaçınmaktadırlar. Bu gelişmelerin sonucu olarak, Türk döküm ve dövme ürünleri sektörü, Avrupa nın döküm ve dövme sektörleri ile kıyaslandığında önemli rekabet avantajlarına sahiptir. Türk döküm sanayi, çok miktarda döküm ürünü kullanan Avrupa için en önemli tedarikçilerinden biridir. Devlet Planlama Teşkilatı'nca "VII. 5 Yıllık Kalkınma Planı" çerçevesinde hazırlanan demirçelik döküm ve dövme ürünleri özel ihtisas komisyonları raporlarında belirlenen gümrük tarife istatistik pozisyon numaralarına (GTİP) göre; 2004 yılı demir-çelik döküm ve dövme ihracatımız bir önceki yıla göre % 35,3 oranında artış göstererek 2 milyar Dolara ulaşmıştır. Sözkonusu 2 milyar Dolarlık ihracatımızda; 1,4 milyar Doları (% 69) otomotiv sanayi parçaları, 377 milyon Doları (% 8 ) makina sanayi için aksam ve parçalar ve 143 milyon Doları (% 7) inşaat sanayi için döküm parçalar olmak üzere üç önemli grup yer almaktadır. 2004 yılında 157 ülkeye gerçekleştirilen döküm ve dövme ürünleri ihracatımızda en büyük pay 650 milyon Dolar ve %31'lik oran ile Almanya'dır, bu ülkeyi 232 milyon Dolar ve %11'lik pay ile İtalya, 124 milyon Dolar ve % 7 lik pay ile Fransa, 118 milyon Dolar ve % 6'lık pay ile İngiltere ve 80 milyon Dolar ve % 6'lık pay ile ABD izlemektedir. Türkiye'nin Döküm ve Dövme Ürünleri İhracatı, (1000 US $) 2002 2003 2004 2004 Yılında İhracat Yapılan Ülkeler ve Payları (%) Otomotiv Sanayi için 806 1.053 1.430 Almanya (38), İtalya (11), Fransa (7), İngiltere (5), Polonya (5) Makine Sanayi için 205 265 377 Almanya (20), İtalya (10), İngiltere (10), ABD (9), Belçika (5) İnşaat Sanayi için 80 111 143 İtalya (20), Almanya (14), Fransa (8), Tunus (8), Rusya Fed. (3) Çelik Sanayi için 14 17 25 Almanya (11), İngiltere (7), ABD (7), S. Arabistan (6), İspanya (5) Döküm Borular 7 4 6 Irak (53), Türkmenistan (10), Rusya Fed. (4), İsrail (4), Kazakistan (3) Dövme Taslakları 3 7 0 - Diğer 81 75 96 Almanya (18), Yunanistan (11), İngiltere (6), İspanya (6), İtalya (6) Toplam 1.194 1.526 2.065 Almanya (31), İtalya (11), Fransa (7), İngiltere (6), ABD (6) Kaynak : Dış Ticaret Müsteşarlığı-DTM
İthalat Demir-çelik döküm ve dövme ithalatımız da 2004 yılında bir önceki yıla göre % 53 oranında artarak 2,6 milyar Dolar olmuştur. Türkiye'nin Döküm ve Dövme Ürünleri İthalatı, (1000 US $) Otomotiv Sanayi için Makine Sanayi için İnşaat Sanayi için Çelik Sanayi için döküm ürünleri 2002 2003 2004 2004 Yılında İthalat Yapılan Ülkeler ve Payları (%) 819 1.218 1.977 Almanya (25), Fransa (17), İngiltere (16), İtalya (13), G. Kore (7), 354 377 536 Almanya (30), İtalya (18), ABD (5), Fransa (5), Japonya (5) 14 26 28 İtalya (30), Almanya (28), Tayland (6), Fransa (5), Endonezya (5) 70 64 73 Avusturya (23), İspanya (14), İtalya (11), Almanya (8), Fransa (6) Döküm Borular 19 20 12 S. Arabistan (66), Danimarka (13), Almanya (8), Fransa (4), Rusya Fed. (4) Dövme Taslakları 0.7 2 0 - Diğer 105 85 127 İtalya (22), Almanya (20), ABD (12), Çek Cum.(11), İngiltere (6) Toplam 1.349 1.754 2.686 Almanya (25), İtalya (14), Fransa (14), İngiltere (13), Japonya (6) Kaynak : Dış Ticaret Müsteşarlığı-DTM Sözkonusu 2,6 milyar Dolarlık ithalatımızda; otomotiv sanayii aksam-parçaları 2 milyar Dolar ve % 73,6 lık pay ile 2004 yılında ilk sırada yer alan ürün grubu olmuştur. Bunu sırasıyla; 536 milyon Dolar % 20 pay makina sanayii parçaları, 73 milyon Dolar ve % 2,7 lik pay ile çelik sanayiinde kullanılan döküm mamülleri ve 28 milyon Dolar ve % 1 lik pay ile inşaat sanayi için kullanılan izlemektedir. 2004 yılında toplam 112 ülkeden döküm ve dövme mamulleri ithal edilmiştir. Türkiye döküm dövme ürünlerinin % 80 ini Avrupa Birliği (25) ülkelerinden ithal etmiştir. Döküm ve dövme ürünlerinin en çok ithal edildiği ülke, ihracatımızda da ilk sırada bulunan Almanya (662 milyon Dolar ve % 25 pay ) olmuştur. Ardından 381 milyon Dolar ve % 14 pay ile İngiltere, 278 milyon Dolar ve % 14 lük pay ile Fransa ve 339 milyon Dolar ve % 13 pay ile İngiltere ithalat yaptığımız diğer ülkeler olmuşlardır. En çok ithalat yaptığımız bu ülkelerin 2003 yılında da ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir.
Döküm ve dövme ürünleri dış ticaret rakamları genel olarak değerlendirildiğinde; geçmiş yıllarda, ne oranla çok düşük seviyelerde de olsa dövme ürünleri dış ticareti yapılırken 2004 yılında dövme taslağı ihracatı ve ithalatı yapılmamıştır. 2001 yılında ülkede yaşanan ekonomik krizin etkisiyle düşen üretimin yanısıra ithalat da % 28 oranında azalmıştır. 2002,2003 ve 2004 yıllarında ise ekonomik kriz sonrasında piyasanın canlanması üretim, ihracat ve ithalatı artırmıştır. 2004 yılında döküm ve dövme ürünleri ihracatı bir önceki yıla göre % 35,3, ithalatı ise % 53 oranında artış göstermiştir. 3. Dünya Ticareti "Modern Casting" isimli yayının verilerine göre 2003 yılında dünya toplam demir ve demir dışı metal döküm üretimi 73,5 milyon ton olarak gerçekleşmişir. Dünya döküm sektöründe istihdam edilen kişi sayısı 2 milyon ve sektörün yıllık büyüme potasiyeli 3 milyon tondur. "Modern Casting" isimli yayından alınan verilere göre; 2003 yılı dünya demir ve demir dışı metal döküm mamül üretiminde ilk on sırada yer alan ülkeler şöyledir; Çin (18,1 milyon ton), ABD (12 milyon ton), Japonya (6,1 milyon ton), Almanya (4,7 milyon ton), Hindistan (4 milyon ton), Fransa (2,4 milyon ton), İtalya (2,4 milyon ton), Kanada (2,2 milyon ton), Meksika (1,8 milyon ton) ve Kore (1,7 milyon ton). Türkiye ise toplam 955 bin tonluk demir ve demir dışı metal döküm üretimi ile dünya sıralamasında 15 inci sıradadır. Döküm ve dövme ürünlerinin dünya ticaret istatistiklerinin ortaya konulması amacıyla yapılan çalışmada; DPT-Döküm ve Dövme Ürünleri Özel İhtisas Komisyonları tarafından döküm ve dövme ürünleri için tanımlanan armonize sistem numaraları esas alınmıştır. Dünya İhracatı Dünya Döküm ve Dövme Ürünleri İhracatındaki Belli Başlı Ülkeler (Değer : 1000 $) 2001 2002 2003 2003 Yılı Dünya İhracatı İçindeki Payı % 1 ABD 33.399 36.169 39.573 18,1 2 Almanya 16.582 17.728 21.543 9,9 3 Kanada 13.099 13.659 13.762 6,3 4 Fransa 9.440 10.258 12.528 5,7 5 İngiltere 8.415 9.430 11.223 5,1 6 Çin 3.916 4.855 8.767 4,0 7 İspanya 6.344 6.629 8.071 3,7 8 Meksika 7.672 7.218 7.137 3,3 9 Belçika 5.583 5.291 6.002 2,7 10 İtalya 4.720 4.979 5.989 2,7 11 Japonya 4.486 4.867 5.767 2,6 12 Hollanda 3.852 3.972 4.632 2,1 13 Avusturya 3.604 3.661 3.876 1,8 14 İsveç 2.800 2.974 3.647 1,7 15 G.Kore 2.693 3.125 3.510 1,6 16 Polonya 2.125 2.379 3.346 1,5 17 Tayland 1.939 2.370 2.875 1,3
18 Avustralya 2.048 2.143 2.636 1,2 19 Tayvan 2.041 2.325 2.622 1,2 20 Brezilya 2.699 2.490 2.598 1,2 21 Çek. Cum. 1.667 1.885 2.591 1,2 22 Macaristan 1.639 1.796 2.377 1,1 23 TÜRKİYE 1.184 1.554 2.244 1,0 DÜNYA 173.524 184.924 218.629 100 TOPLAMI Kaynak : COMTRADE Database of The U.N. Statistics Division,2000 Döküm ve dövme ürünlerinin 2003 yılı dünya ihracatında; ABD 39,5 milyar Dolar ve % 18,1 lik pay ile birinci sırada yeralmaktadır. Almanya 21,5 milyar Dolarlık ihracat değeri ve % 9,9 luk pay ile ikinci, Kanada ise 13,7 milyar Dolar ve % 6,3 lük pay ile üçüncü sırada bulunmaktadır. COMTRADE verilerine göre; 2001 yılı dünya döküm ve dövme ihracatında Türkiye 2,2 milyar Dolarlık ihracat değeri ve % 1 lik payı ile 23 üncü sırada yer almaktadır. Dünya ithalatı Dünya Döküm ve Dövme Ürünleri İthalatındaki Belli Başlı Ülkeler (Değer : 1000 $) 2001 2002 2003 2003 Yılı Dünya İthalatı İçindeki Payı % 1 Almanya 31.540 35.683 42.494 19,6 2 ABD 30.512 30.207 29.511 13,6 3 Japonya 23.370 22.549 26.917 12,4 4 Fransa 13.993 15.485 19.081 8,8 5 İtalya 11.197 12.070 14.575 6,7 6 Kanada 8.695 9.134 9.504 4,4 7 İngiltere 6.947 7.293 8.299 3,8 8 Meksika 5.537 6.041 6.632 3,1 9 Çin 3.808 4.839 6.387 2,9 10 İspanya 4.391 4.919 5.226 2,4 11 İsveç 3.073 3.337 4.306 2,0 12 Belçika 3.271 3.567 4.059 1,9 13 G: Kore 2.300 2.593 3.618 1,7 14 Hollanda 2.707 2.890 3.383 1,6 15 Avusturya 2.625 2.781 3.341 1,5 16 Çek Cum. 2.034 2.257 3.067 1,4 17 İsviçre 2.748 2.468 2.929 1,4 18 Tayvan 2.418 2.463 2.816 1,3 19 Brezilya 2.169 2.329 2.619 1,2 20 Polonya 1.461 1.723 2.514 1,2 21 Danimarka 1.581 1.763 2.055 0,9 22 Macaristan 1.373 1.552 2.018 0,9 23 TÜRKİYE 1.129 1.434 1.834 0,8 DÜNYA TOPLAMI 172.882 186.879 216.918 100,0 Kaynak : COMTRADE Database of The U.N. Statistics Division,2000
Döküm ve dövme ürünlerinin 2003 yılı dünya ithalatında; Almanya 42,4 milyar Dolar ve % 19,6 lık pay ile birinci sırada yeralmaktadır. ABD 29,5 milyar Dolarlık ihracat değeri ve % 13,6 lık pay ile ikinci, Japonya ise 26,9 milyar Dolar ve % 12,4 lük pay ile üçüncü sırada bulunmaktadır. COMTRADE verilerine göre; 2003 yılı dünya döküm ve dövme ithalatında Türkiye 1,8 milyar Dolarlık ithalat değeri ve % 0,8 lik payı ile 23 üncü sırada yeralmaktadır. SITC NO: ARMONİZE NO: (Ürünlerin detayları ve açılımları) Türkiye ve dünya dış ticaret istatistikleri; Devlet Planlama Teşkilatı Özel İhtisas Komisyonu tarafından döküm ve dövme ürünleri için belirlenen Armonize No.(GTİP) numaralarına göre ele alınmış olup sözkonusu GTİP numaraları, kullanıcı sektörleri ile birlikte aşağıda verilmektedir. Otomotiv Sanayii Makine Sanayii İnşaat Sanayii GTİP Ürünler 840690 Buhar türbinlerinin aksam ve parçaları 840991 İçten yanmalı pistonlu motorların aks.-parç. 840999 Dizel-Yarı Dizel motorların aksam-parçaları 870840 Vites kutuları 870850 Diferansiyelli hareket ettirici akslar 870860 Taşıyıcı akslar ve bunların aksam-parçaları 870870 Tekerlekler-bunların aksam ve parçaları 870893 Debriyajlar-bunların aksam ve parçaları 870899 Kara taşıtlarının diğer aksam-parçaları 870990 Kısa mesafe eşya taşıtlarının aksam-parçaları 730711 Dövülemeyen dökme demirden boru bağlantı parçaları 730719 Dövülebilen dökme demirden diğer boru bağlantı parç. 732190 Demir/çelikten soba,ocakları vb.'nın aksam ve parç. 732211 Dökme demirden radyatörler, aksam ve parçaları 732421 Dökme demirden küvetler ( emaye olsun, olmasın ) 732510 Dövülmeyen dökme demirden eşya 84031010 Dökme demirden merkezi ısıtma kazanları 732591 Öğütücü bilyalar-öğütmeye mahsus benzeri eşya 732599 Dövülebilen dökme demirden diğer dökme eşya 841391 Pompaların aksam-parçaları 841490 Hava-gaz pompası,kompresörü,vantilatör vb.aks.-prç 843141 Kovalı,kürekli,kepçeli,kıskaçlı vb.mak.aks.-parç. 843142 Buldozer-angledozer bıçakları 843149 Diğer ağır iş makina-cihazlarının aksam ve parçaları 843290 Tarla,bahçe-ormancılık makina-cihazlarının aks.-parç. 843790 Tohum-tane öğütme,işleme makina-cihazl. aks.-parç. 845490 Tav ocakları,döküm potaları, külçe kalıpları aks.-parç. 846600 84.56 ila 84.65 pozisyonlarındaki makinaların aks.-prç. 847490 Toprak,taş,cevher vb.ayıran,yıkayan vb.mak.aks.-prç. 848180 Diğer muslukçu eşyası
Çelik Sanayii Döküm Borular Dövme Taslakları Diğer 848190 Muslukcu, borucu eşyası aksam-parçaları 720510 Granüller ; demir veya çelikten 845530 Hadde silindirleri 848079 Kauçuk/plastik için döküm kalıplar 730300 Dökme demirden tüpler,borular, içi boş profiller 72071990 Demir/alaşımsız çelikten yarı mamüller-karbon<%0,25 720720901 Demir/alaşımsız çelikten yarı mamüller-karbon=>%0,6 0 720720909 Demir/alaşımsız çelikten yarı mamüller-karbon<%0,6-0 722490910 Dövme taslakları-dövülmüş, enine kesiti daire /çok k. 011 722490990 Dövme taslakları 013 841790 Fırınlara ait aksam-parçalar 841899 Soğutucu/dondurucu-ısı pompalarına ait aks.prç. 842290 Yıkama,doldurma,etiket,mühürleme vb.mak.aks.-parç 848050 Cam kalıpları 850300 Elektrik motor,jeneratör,elektrojen grupları aks.-prç. Kaynak : VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Demir Çelik Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Döküm ve Dövme Sanayileri Alt Komisyon Raporları, DPT