DÜNYA VE TÜRKİYE DÖKÜM SANAYİ Y. Ziya KAYIR

Transkript

1 DÜNYA VE TÜRKİYE DÖKÜM SANAYİ Y. Ziya KAYIR KOSGEB Sincan, İşletme Geliştirme Merkezi, Metalurji Mühendisi, Ankara, Bu bildiri 2008 yılında 14. Uluslar arası Metalurji ve Malzeme Kongresi için hazırlanmış ve sunulmuştur. ÖZET Döküm sanayi buluş ve yeniliklerin verimli bir kaynağı olan ve binlerce yıldır denenen sıra dışı bir sanat ve bilimdir. Kaybolan mum tekniği, kuma döküm, demir döküm ve basınçlı döküm farklı tarihsel dönemlerin ve uygarlıkların büyük örnekleridir. Bunların her biri çok sayıda buluşa kılavuzluk etti. Bizim sanayimizin tunç dökümün icadıyla başladığı söylenebilir. Modern metalurji, bakır alaşımlarının icat edildiği Anadolu da doğdu. Mezopotamya da bakıra yüzde bir kaç kalay katılarak yapılan ilk gerçek tunç döküm, MÖ 3000 li yılların başlarında görülmüştür. Dünya Döküm Sanayi 41. Sayım Sonuçlarına göre; 2006 yılında, mevcut 49 bin dökümhanede 91 milyon 400 bin tona ulaşan dünya döküm üretimi, 2007 yılında 100 milyon tonu aşmıştır. Literatür araştırmasıyla hazırlanan bu bildiride dünya ve Türkiye döküm sanayi hakkında konuşacağız. Anahtar sözcükler: buluş, döküm, kalkınma, teknoloji, yaratıcılık, yenilik. WORLD AND TURKEY FOUNDRY INDUSTRY ABSTRACT The foundry industry, straddling art and science, has proven over the millenia to be a particularly fertile source of inventions and innovations. Lost wax casting, sand casting, cast iron, and pressure die casting are major examples from quite different historical times and civilizations. Each of these has led to enormous numbers of follow-on inventions. Our industry may be said to have begun with invention of bronze casting. Modern metallurgy was born in West Asia, where someone invented the smelting copper alloys. The earliest true cast bronzes ( copper alloyed with a few percent tin) appeared in the early third millenium BC in Mesopotamia. The global metalcasting industry broke the 90 million ton production mark in 2006, reaching 91.4 million tons-a 7.2% increase over 2005, according to last year s Modern Casting Cencus of World Casting Production could be the year the world reaches 100 million tons of casting produced. This proceeding was prepared by literature research. We will talk about world and Turkey foundry industry. Keywords: casting, creativity, development, innovation, invention, technology 1. GİRİŞ Dünyada ilk döküm üretimi, Anadolu da tunç dökümün icadıyla başlamıştır. İstanbul dan geçen ticaret yoluyla dünyaya yayılmıştır. Şekil 1. de görülen Tunç Boğa Heykeli,

2 Türkiye de Alacahöyük Kral Mezarlarında bulunmuştur. 1 Üretim tarihi MÖ civarıdır. Kalay tuncu ( bronzu ) bu tür dökümlerin üretiminde ve daha sonra İpek yolu olan ticaret yolu boyunca tercih edilen bir alaşım olmuştu. Bu dökümler için gerekli bakır metali Anadolu ve İran daki dağlık rezervlerden geliyordu. Şekil 1. Tunç Boğa Heykeli, Alacahöyük Kral Mezarları, M.Ö Anadolu da bulunan Tunç Döküm Teknolojisi, o zamanın toplumunun gelişmesinde kuşkusuz çok önemli bir yere sahip olmuştu. Tunç döküm teknolojisi batıdan doğuya; Orta Asya ve Çin in Kuzeydoğusuna doğru yavaş yavaş yayılmış, Çinli sanatkarlar bu teknolojiye önemli katkılar yapmışlardır. Dökme demir en önemli mühendislik malzemelerinden biridir. Otomobil, kamyon, motor ve silindir blokları, tarım araçları ve traktörler, inşaat makine ve donanımları, madencilik makine ve donanımları, petrol donanımları, vana ve fittingler, basınca dayanıklı borular, metal işleme makine ve donanımları, elektrikli el aletleri, özel sanayi makinaları, pompa ve kompresörler, dişliler, vites kutuları, güç aktarma donanımları, ısıtma-soğutma ve klima donanımları, elektrik donanımları, ev aletleri, demiryolu donanımları, çalgı ve benzeri aletler döküm yöntemiyle üretilir. Döküm sektörü buluşların ve gelişmenin aracı olan bir sektördür. 2. DÜNYA DÖKÜM ÜRETİMİ 2 Dünya Döküm Sanayi 41. Sayım sonuçlarına göre; mevcut 49 bin dökümhanede 2006 yılında 91,4 milyon ton döküm üretimi gerçekleştirilmiştir. ( Tablo-1, 2 ) Dünya döküm üretiminin parasal karşılığı yaklaşık 215 milyar dolardır ve bu sektörde istihdam edilen kişi sayısı 2 milyon civarındadır. Dünya döküm üretiminde ilk on sırada yer alan ülkeler; Çin (28 milyon ton ), ABD ( 12,4 milyon ton ), Japonya ( 7,9 milyon ton ), Hindistan ( 7,1 milyon ton ), Rusya ( 6,9 milyon ton ), Almanya ( 5,5 milyon ton ), Brezilya ( 3 milyon ton ), İtalya ( 2,6 milyon ton ), Fransa ( 2,4 milyon ton ) ve G. Kore ( 2 milyon ton ) dir. Çin ve ABD, dünya döküm üretiminin yüzde 44 ünü gerçekleştirmiştir yılında, ilk 10 döküm üreticisi ülke dünya döküm üretiminin yüzde 86 sını üretmiştir. İlk 10 üreticinin üretiminin yarısı pik döküm, dörtte biri sfero döküm, yüzde 11 i çelik döküm, yüzde 12 si alüminyum döküm kalan yüzde 6 sı da diğer demir dışı dökümlerden oluşmaktadır. (Tablo- 2) Türkiye, dökümhanesiyle dünyada 8. sıradadır. 1 milyon 209 bin tonluk döküm üretimiyle Avrupa da 4. ve dünyada 14. sırada yer almıştır yılında, Türkiye döküm üretiminin yüzde 62 si pik döküm, yüzde 20 si sfero döküm, yüzde 12 si çelik döküm, yüzde 5 i alüminyum döküm yüzde 1 i de diğer demir dışı dökümlerden oluşmuştur. Döküm 1 Merton C. Flemings, 66. Dünya Döküm Kongresi Bildirileri ( Istanbul 2004 ), Buluş ve Döküm Sanayi Sayfa 5 2 Modern Casting /Aralık 2007, Dünya Döküm Sanayi 41. Sayımı

3 ürünlerinin en önemli kullanıcıları makine imalat sanayi, elektrikli cihaz ve makine sanayi, taşıt araçları ve inşaat sektörleri olup bu sektörümüzde kişi çalışmaktadır. Tablo 1. Ülkelerin Dökümhane Sayıları Sıra Demir Çelik Demir dışı No Ülkeler Döküm Döküm Döküm Toplam 1. Çin Hindistan ABD Rusya Japonya Meksika Brezilya Türkiye İtalya Ukrayna Tayvan G. Kore Almanya Tayland Fransa İngiltere Polonya G. Afrika Macaristan Romanya Çek Cum Kanada İspanya İsveç Portekiz İsviçre Slovenya Avusturya Slpvakya Hırvatistan Belçika Finlandiya Hollanda Norveç Danimarka Litvanya Toplam Türkiye Türkiye % Tablo 2. Dünya Döküm Sanayi Üretimi ( Metrik ton) Ülke Pik Döküm Sfero Döküm Temper Döküm Çelik Döküm Bakır Alaşımı Alüminy um Alaşımı Mağnezy um Çinko Diğer Demir dışı Toplam Çin ABD Japonya Hindistan Rusya Almanya Brezilya İtalya Fransa G. Kore Meksika Tayvan İspanya Türkiye İngiltere Ukrayna Kanada

4 Polonya Çek Cum Tayland G. Afrika İsveç Avusturya Slovenya Macaristan Belçika Portekiz Romanya Finlandiya Hollanda Norveç İsviçre Danimarka Slovakya Hırvatistan Litvanya G. Toplam Dünya İlk Toplam İlk 10 % Dağılım Türkiye Türkiye % Dağılım 62 19,6 0,6 11,7 0,3 5,4 0 0, DÜNYA DÖKÜM SANAYİNDE EN ÖNEMLİ ÜLKELER 3 Dünya döküm üretimi, 2007 yılında 100 milyon tonu aşmıştır. Demir döküm üretiminde bir önceki yıla göre yüzde 7, demir dışı dökümlerde ise yüzde 10 artış gerçekleşmiştir. Japonya ve Hindistan ın döküm üretimindeki artışı Çin deki artışın üzerinde olmuştur. Çin- Döküm üretimi 28 milyon 100 bin tona ulaşmıştır. Büyümeye çalışan tek ülke Çin değildir, ilk 10 büyük döküm üreticisi ülkenin sekizinde döküm üretiminde artış olmuştur. Dünya döküm üretiminin üçte biri Çin de üretilmektedir. Çin ile dünyanın geri kalanı arasındaki açık büyümeye devam etmektedir. ABD- Son dört yıldır ilk kez döküm üretimi yüzde 3 civarında azalmış ve 12 milyon 450 bin ton döküm üretmiştir. Rusya yılı döküm üretimi 6 milyon 900 bin tondur. Japonya- Döküm üretimi bir önceki yıla göre yüzde 19 artmış ve 8 milyon tona ulaşmıştır. Japonya bir milyon 100 bin tonluk alüminyum ve mağnezyum döküm üretimiyle demir dışı döküm dalında dünya birincisi olmuştur. 3 Modern Casting /Aralık 2007, Dünya Döküm Sanayi 41. Sayımı

5 Hindistan- Bir önceki yıla göre yüzde 17,5 artış gerçekleştiren ve 7 milyon 180 bin tona ulaşan Hindistan, üretimini 2002 yılına göre iki katına artırmış ve 4 milyon 800 bin tonluk pik döküm üretimiyle de ABD yi geçmiştir. Almanya-Dünya liderlerine göre dökümhane başına üretimi binlerce ton fazla olan Almanya nın döküm üretimi artmaya devam etmiş yüzde 7 büyüyerek 5 milyon 480 bin tona ulaşmıştır. Brezilya-Üretimi önceki yıla göre yüzde 4 artarak 3 milyon 87 bin tona ulaşmıştır. İtalya-Yüzde 3 artışla 2 milyon 600 bin tona ulaşmış ve 900 bin tonluk alüminyum ve mağnezyum döküm üretimiyle dünya dördüncüsü olmuştur. Fransa- Yüzde 2 artışla 2 milyon 400 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Güney Kore yılında 2 milyon tona ulaşmıştır. Meksika-Yüzde 6 düşüşle bir milyon 675 bin ton olarak gerçekleştirmiştir. Şekil 2. Dünya Döküm Sanayinin Liderleri -( Son altı yılın ilk 10 döküm üreticisi) 4. DÖKÜMHANE BAŞINA DÖKÜM ÜRETKENLİĞİ 4

6 Almanya döküm sanayi, dökümhane başına ortalama tona yaklaşan üretkenliğiyle dünyada ilk sırada gelmekte, Almanya yı ABD, Fransa, Japonya, G. Kore, İtalya, Brezilya, Hindistan, Meksika ve Çin izlemektedir. Almanya da döküm sektörü, büyük ve orta ölçekli işletmelerden oluşmuştur. Toplam 265 dökümhanenin % 81 inde 200 veya daha az, %6 sında 500 veya daha fazla olmak üzere toplam kişi çalışmaktadır. Çin, Meksika ve Hindistan ın döküm sektöründe küçük işletmelerin sayısı yüksektir ve ülkemiz döküm sektörü arasında benzerlikler vardır. Şekil 3. Dökümhane Başına Döküm Üretkenliği Döküm sektörünün genelde zorluk ve çevre koşulları nedeniyle, Avrupa Birliği tarafından terk edilip gelişmekte olan ülkelere kaydığı söylenmektedir. Ancak, Avrupa Birliği nde dökümhane yatırımlarına ve tonajlarına bakıldığında, durumun böyle olmadığı görülmektedir. AB genelde verimsiz dökümhanelerini kapatmakta, buna karşılık açtığı her dökümhane, kapattığı 10 dökümhanenin tonajında üretim yapmaktadır. İşgücünün tecrübeli ve eğitiminin çok iyi olması sebebiyle maliyetleri navlun farkı da konulduğunda makul olmaktadır DÜNYA DÖKÜM SANAYİNİN LİDERLERİ KİMLERDİR? 6 Şekil 4. Demir Döküm ve Sfero Dökümün Liderleri Pik Döküm: 2006 yılında, 14 milyon tona ulaşan pik döküm üretimiyle Çin başta gelmiş, onu Hindistan, ABD,ve Japonya izlemiştir.

7 Sfero Döküm: 7 milyon tonluk üretimiyle 2006 yılında Çin başta gelirken onu ABD, Japonya ve Almanya izlemiştir. Şekil 5. Çelik Döküm ve Alüminyum-Mağnezyum Dökümün Liderleri Çelik Döküm: 2006 yılında, 3,8 milyon tonluk üretimiyle Çin dünya lideridir. Onu ABD, Hindistan ve Brezilya sırayla izlemiştir. Alüminyum ve Mağnezyum Döküm: 2006 yılında, 2 milyon 570 bin tonluk üretimiyle Japonya başta gelirken, onu Çin, ABD ve İtalya izlemiştir. 6. DÜNYA DIŞ TİCARETİ Dünya Döküm ve Dövme Ürünleri İhracatı 2005 yılında, ABD 55 milyar Dolar ve yüzde 18 lik pay ile birinci sırada yer almaktadır. Almanya 30 milyar Dolarlık ihracat değeri ve yüzde10 luk pay ile ikinci, Kanada ise 19 milyar Dolar ve yüzde 6 lık pay ile üçüncü sırada bulunmaktadır. ABD, Kanada, İngiltere, Çin ve İspanya döküm ihracatçısı, Almanya, Fransa, İtalya ve Japonya da döküm ithalatçısı olduğu söylenebilir Dünya Döküm ve Dövme Ürünleri İthalatı 2005 yılında; Almanya 57 milyar Dolar ve yüzde 19 luk pay ile birinci sırada yer almaktadır. ABD 40 milyar Dolarlık ithalat değeri ve yüzde 13 lük pay ile ikinci, Japonya ise 36 milyar Dolar ve yüzde 12 lik pay ile üçüncü sırada bulunmaktadır. 8 Tablo 3. Dünya Dış Ticareti Dengesi (2005 ) (Milyar $ ) Ülkeler İhracat İthalat Fark ABD Almanya Japonya İtalya Kanada İngiltere Çin Fransa İspanya Meksika

8 Belçika Hollanda Avusturya İsveç Güney Kore Diğer Toplam Kaynak : Comtrade Database of UN Statistics Division, TÜRKİYE DÖKÜM VE DÖVME SANAYİ 9 Makine üretimimiz; inşaat makinaları, ağır sanayi makinaları, torna ve freze tezgahları, delme makinaları, kesme ve bükme makinaları, ağaç işleme makinaları, pompa ve kompresörler, el aletleri, enerji türbinleri, klima cihazları, gıda işleme makinaları, kaldırma ve taşıma makinaları, beyaz eşya, vana, dişli ve yataklar gibi ürünlerin imalatını içermektedir. Makina sanayimiz, bu makinelerin hemen hemen tüm parça ve aksesuarlarını, uluslararası pazarlarda rekabet edebilecek fiyat ve kalitede üretebilmektedir. Üretimdeki ortalama yerli üretimin payı yüzde civarındadır. Döküm ürünlerinin en büyük kullanıcılarından biri de otomotiv sanayidir. Bugün Türkiye de, on altı firma otomobil, otobüs, kamyon, pickup, minibüs, midibüs ve treyler gibi çeşitli tiplerde taşıt araçları ve dört firma traktör üretmektedir. Bunlardan altı tanesi ise binek otomobil üretmektedir. Türk otomotiv sanayi, i binek otomobil olan araçlık toplam üretim kapasitesine sahiptir. Sektörümüzde özel sektöre ait 83 büyük sanayi kuruluşu, 187 adet orta boy dökümhane, 972 adet küçük atölye boyutunda dökümhane faaliyet göstermektedir. Sektörde 20 adet de kamu kesimine ait döküm fabrikası bulunmaktadır. Türkiye nin yıllık döküm üretim kapasitesi 1 milyon 500 bin tondur Türkiye nin Döküm ve Dövme Ürünleri İhracatı 2006 yılı döküm ve dövme ihracatımız bir önceki yıla göre % 20 oranında artış göstererek 3 milyar dolara ulaşmıştır. İhracatımızın; 2,0 milyar doları (%67) otomotiv sanayi parçaları, 600 milyon doları (%20) makine sanayi aksamı ve 156 milyon doları (% 5) inşaat sanayi döküm parçalarından oluşturmaktadır. Döküm sektörümüz, Almanya, İtalya, İngiltere, Fransa, ABD, Polanya, İspanya, Belçika, Rusya Federasyonu, Romanya gibi 179 ülkeye ihracat yapmıştır yılında, döküm ve dövme ürünleri ihracatında 925 milyon dolar ve % 30 payla Almanya birincidir. Bu ülkeyi 300 milyon dolar ve % 10 luk payla İtalya, 200 milyon dolar ve % 7 lik payla İngiltere, 170 milyon dolar ve % 6 lık payla, 113 milyon dolar ve % 4 lük pay ile ABD izlemektedir yılında AB ülkelerine 2 milyar 100 milyon dolarlık döküm ürünleri ihraç edilmiş olup döküm ihracatımızda AB ülkelerinin payı yaklaşık yüzde 70 tir Türkiye nin Döküm ve Dövme Ürünleri İthalatı Ülkemiz Almanya, İtalya, Fransa, İngiltere, Japonya, Çin, İspanya, Güney Kore, ABD, Macaristan gibi 122 ülkeden döküm ürünleri ithalatı yapmaktadır yılı ithalatımız bir önceki yıla göre % 12,5 oranında artarak 3,6 milyar dolar olmuştur. İthalatımızda; otomotiv sanayi aksam parçaları % 72 lik payla (2,6 milyar dolar

9 ) ilk sırada yer alan ürün grubu olmuştur. Bunu sırasıyla; 714 milyon dolar % 20 pay ile makine sanayi parçaları, 137 milyon dolar ve % 4 lük pay ile demir ve çelik sanayinde kullanılan döküm mamulleri ve 57 milyon dolar ve % 1,5 lik pay ile inşaat sanayi için kullanılan döküm ürünleri izlemektedir. Döküm ve dövme ürünlerinin en çok ithal edildiği ülke, ihracatımızda da ilk sırada bulunan Almanya (1.107 milyon dolar ve % 30 pay ) olmuştur. Ardından 492 milyon dolar ve % 13 pay ile İtalya, 399 milyon dolar ve % 11 lik pay ile Fransa ve 344 milyon dolar ve % 9 pay ile İngiltere en fazla ithalat yaptığımız diğer ülkeler olmuşlardır. Avrupa Birliği(AB) ülkelerinden 2,8 milyar dolar değerinde döküm ürünleri ithal edilmiş olup toplam döküm ürünleri ithalatı içerisinde AB ülkelerinden yapılan ithalatın payı % 80 olmuştur. Tablo 4. Türkiye'nin Dış Ticareti Dengesi (2006) (Milyon $) Ülkeler İhracat İthalat Fark Almanya İtalya İngiltere Fransa ABD Japonya Diğer Toplam Kaynak : Dış Ticaret Müsteşarlığı 7.3. Türkiye nin Döküm ve Dövme Ürünleri Dış Ticareti Dengesi Tablo-4 de ülkemizin ihracatı ve ithalatı arasında 577 milyon dolarlık bir açık olduğu görülmektedir. Türkiye katma değeri düşük döküm ürünlerini ihraç ederken makine ve otomotiv sanayi ile ilgili katma değeri daha yüksek bazı döküm ürünlerini ithal etmekte ve döküm sanayi dış ticaret dengesi açık vermektedir. 8. SONUÇLAR Bizim sanayimiz tunç döküm tekniğinin icadıyla başlamıştır. Mezopotamya da bakıra kalay katılarak yapılan ilk tunç döküm, MÖ 3000 li yılların başlarında görülmüştür. Modern metalurji Anadolu da doğmuştur. Dünya Döküm Sanayi 41. Sayım Sonuçlarına göre; 2006 yılında, mevcut 49 bin dökümhanede 91 milyon 400 bin tona ulaşan dünya döküm üretimi, 2007 yılında 100 milyon tonu aşmıştır. Bu üretiminin parasal karşılığı yaklaşık 215 milyar dolardır ve dünyada bu sektörde 2 milyon kişi çalışmaktadır. Dünya döküm üretiminin liderleri; Çin (28 milyon ton ), ABD ( 12,4 milyon ton ), Japonya ( 7,9 milyon ton ), Hindistan ( 7,1 milyon ton ), Rusya ( 6,9 milyon ton ), Almanya ( 5,5 milyon ton ), Brezilya ( 3 milyon ton ), İtalya ( 2,6 milyon ton ), Fransa ( 2,4 milyon ton ) ve G. Kore ( 2 milyon ton ) dır. Türkiye, dökümhanesiyle dünyada 8. sıradadır. 1 milyon 209 bin tonluk döküm üretimiyle de Avrupa da 4. sırada ve dünyada 14. sırada yer almıştır yılında, Türkiye döküm üretiminin yüzde 62 si pik döküm, yüzde 20 si sfero döküm, yüzde 12 si çelik döküm,

10 yüzde 5 i alüminyum döküm yüzde 1 i de diğer demir dışı dökümlerden oluşmuştur. Döküm ürünlerinin en önemli kullanıcıları makine imalat sanayi, elektrikli cihaz ve makine sanayi, taşıt araçları ve inşaat sektörleri olup bu sektörümüzde kişi çalışmaktadır. Sektörümüz, ham döküm parça üretimi yanında, işlenmiş, montajı yapılmış ve nihai kullanıma hazır ürünleri üretecek şekilde yapılanmalı; yeni teknolojinin ve e-ticaretin olanaklarından yararlanmalıdır. Sanayi üretiminin desteklemesi; devletin eğitime, sanayileşmeye ve teknolojiye destek vermesi durumunda, Türkiye, Avrupa'nın en önemli döküm üreticisi olmaya adaydır. Türkiye de alüminyum ve hafif metaller dökümünün dünya ortalamasının altında olduğu, pik, sfero ve çelik dökümün ise dünya ortalamasının bir miktar üstünde olduğu söylenebilir. Stratejik açıdan artan petrol ve enerji fiyatlarına karşı ülkemizin demir ve çelik dökümdeki verimliliğini yükseltmesi ve hafif metaller dökümündeki kapasite ve deneyim açığını kapatması gereklidir. 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı Döküm Sektörü Özel İhtisas Komisyonu Raporu nda 10 Döküm sektörü için sektörel vizyon aşağıdaki temel unsurlar etrafında belirlenmiştir; Rekabet gücü gelişmiş ülkelerdeki rakipleri seviyesine ulaştırılmalıdır. Teknoloji ile gelişmelere öncülük edilmeli; ürünü en yüksek katma değerle satacak teknolojiler kurulmalıdır. Çevre ve çalışan haklarına duyarlı olunmalı, insan kaynakları korunmalı ve geliştirmelidir. Sanayi kültürünü benimseyerek yaygınlaşmasına örnek olunmalıdır. Döküm ürünlerini rakip ürünlere rağmen pazarlayabilmek için işleve uygun en hafif parçayı üretebilecek teknoloji için araştırma ve yatırım yapılmalıdır. Döküm sektörümüz müşteri ve pazarın tüm dünya olduğu bilinciyle küresel oyuncu olabilmelidir. KAYNAKLAR 1) Merton C. Flemings, 66. Dünya Döküm Kongresi Bildirileri ( Istanbul 2004 ), Buluş ve Döküm Sanayi Sayfa 5 2) Modern Casting /Aralık 2007, Dünya Döküm Sanayi 41 Sayımı 3) Modern Casting /Aralık 2007, Dünya Döküm Sanayi 41. Sayımı 4) Modern Casting /Aralık 2007, Dünya Döküm Sanayi 41. Sayımı 5) Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Demir Çelik Sanayi, Döküm Sanayi ÖİK Raporu, sayfa 173 6) Modern Casting /Aralık 2007, Dünya Döküm Sanayi 41. Sayımı 7) Tahran Sezgin-Akın Sarı, Döküm ve Dövme Ürünleri- 2007, İGEME 8) Comtrade Database of UN Statistics Division, ) Tahran Sezgin-Akın Sarı, Döküm ve Dövme Ürünleri- 2007, İGEME 10) Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı Demir Çelik Sanayi, Döküm Sanayi ÖİK Raporu