SU ve ATIKSU HİZMETLERİNİN FİYATLANDIRILMASI, TAKİP ve TAHSİLİNDE YAŞANAN SORUNLARIN MALİ YAPIYA ETKİSİ ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Fatih YILDIZ Çevre Mühendisi Abone İşleri Avrupa 1. Bölgesi Dairesi Başkanı fyildiz@iski.gov.tr
Yetki ve Sorumluluk Su temini ve atıksuların uzaklaştırılması hizmetleri; Büyükşehir Belediyelerinde 2560 sayılı İSKİ Kanunu hükümlerine göre kurulan Su ve Kanalizasyon İdareleri tarafından; İl ve İlçe Belediyelerinde 5393 sayılı (1580 ve 5272 sayılı Belediye Kanunlarını yürürlükten kaldırmıştır) Belediye Kanunu nun 15 inci maddesinin (e) fıkrasına istinaden Belediyeler tarafından sağlanmaktadır.
Tanımlar Abone : Su ve atık su hizmetlerinden abonelik sözleşmesi çerçevesinde faydalanan veya faydalanacak gerçek veya tüzel kişilere denir. Tarife: Satış, hizmet, teminat ve yaptırımların parasal değerle belirlenmesidir.
İSKİ Kanunu na göre Tarife Belirleme Esasları 2560 sayılı İSKİ Kanunu nun 23 üncü maddesine göre ; 1.Yönetim ve işletme giderleri, 2.Yenileme,ıslah ve tevsi masrafları, 3.% 10'dan aşağı olmayacak nispette bir kâr oranı, Esas alınır.
AB Mevzuatı (2000/60/EC SAYILI SU ÇERÇEVE DİREKTİFİ ne göre Su Birim Fiyatlarının Tespiti) Üye Devletler, direktifin 9 uncu, 11 inci maddeleri ve direktifin Ekonomik Analiz Başlıklı III numaralı ekine göre yapılan hizmetin bedelinin alınması esaslarını belirleyeceklerdir. Direktifin maliyet hesaplama ilkelerine göre, maliyet geri dönüşüm oranı %100 olarak öngörülmektedir. Bu yaklaşım, tam maliyet esaslı tarife (Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü Atıksu ve Katı Atıkların Uzaklaştırılması Tarifeleri hakkında Yönetmelik te de bu şekildedir) olarak adlandırılabilir.
Tam Maliyet Esaslı Tarife Atıksu ve evsel katı atık ile ilgili verilen tüm hizmetler karşılığında ortaya çıkan toplam sistem maliyetinin bu hizmetlerden yararlananlara yansıtılmasına yönelik yöntemi ve bu yöntemle hesaplanmış ücretler listesidir. (Çevre Yönetimi Gene Müdürlüğü Tarifeler Yönetmeliği)
Su Çerçeve Direktifine göre tarife belirleme esasları; Çevresel maliyetler, kaynakların ve havzaların korunması maliyetleri ile kullanım amacına göre (endüstriyel, evsel veya tarımsal) ayrılmak üzere yapılacak ekonomik analizlerden bulunacak maliyetlerin (uzun dönem su arz ve talep tahminleri, ilgili yatırımlar ve yatırımlara ilişkin tahminler ile kirleten öder ilkesine göre belirlenecek maliyetler) ve tüm bu dataların toplanması maliyetlerinin tamamı fiyatlandırmada esas teşkil edecektir.
İSKİ Kanunu 1 inci madde 3 üncü paragraf.... şehrin yararlandığı su kaynaklarının korunmasına ilişkin hizmetler, büyükşehir belediye sınırları dışında da olsa bu kuruluş tarafından yürütülür.....
İSKİ Kanunu 2 nci madde (c) fıkrası Bölge içindeki su kaynaklarının, deniz, göl, akarsu kıyılarının ve yeraltı sularının kullanılmış sularla ve endüstri artıkları ile kirletilmesini, bu kaynaklarda suların kaybına veya azalmasına yol açacak tesis kurulmasını ve bu tür faaliyetlerde bulunulmasını önlemek, bu konuda her türlü teknik, idari ve hukuki tedbiri almak.
Yukarıdaki hükümlere göre su havzaları ile göl ve akarsu kıyılarında kaynakların kirlenmesine ve su kaybına neden olacak faaliyetlere İSKİ tarafından engel olunması ve havzalarda yapılaşmaya izin verilmemesi gerekmektedir. Ancak, vatandaşlarımıza ait arazilerin yapılaşmaya kapatılması, mahkemeler tarafından kamulaştırmasız el atma olarak değerlendirilmekte ve bunun sonucunda yüklü kamulaştırma maliyetleri ortaya çıkmaktadır.
Su ve kanalizasyon idarelerinin kamulaştırma maliyetlerini (yatırımın gerçekleştirilmesi için yapılacak kamulaştırmalar yatırım maliyetlerine dahil edilmektedir) su hizmet bedellerine yansıtması kanunen mümkün olmadığından, ortaya çıkacak maliyetlerin karşılanması için ayrı bir bütçe oluşturulması veya havzaların korunmasının hayati önemi göz önünde bulundurularak İmar Mevzuatı ve diğer hukuki düzenlemeler buna göre yeniden değerlendirilmelidir.
Yağmur sularının Uzaklaştırılması İSKİ Kanunu 2 inci madde (b) fıkrasına göre; Kullanılmış sular ile yağış sularının toplanması, yerleşim yerlerinden uzaklaştırılması ve zararsız bir biçimde boşaltma yerine ulaştırılması veya bu sulardan yeniden yararlanılması için abonelerden başlanarak bu suların toplanacakları veya bırakılacakları noktaya kadar her türlü tesisin etüt ve projesini yapmak veya yaptırmak; gerektiğinde bu projelere göre tesisleri kurmak ya da kurdurmak; kurulu olanları devralıp işletmek ve bunların bakım ve onarımını yapmak, yaptırmak ve gerekli yenilemelere girişmek İSKİ nin görevlerindendir.
Yağmur sularının Uzaklaştırılması İSKİ Kanunu 25 inci madde Yağmur sularının uzaklaştırılması ile ilgili tesislerin yapılması veya bu tip tesislerin işletilmesi, gerekli harcamalar ilgili belediyelerce karşılanmak şartıyla İSKİ tarafından yerine getirilir. Bu tesislerin yapılması veya işletilmesine ilişkin harcamalar tarifelere dahil edilemez.
Yağmur sularının Uzaklaştırılması 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Bütçe Kanunu 13 üncü madde (n) fıkrası Kamu hizmetleri, bütçelere konulacak ödeneklerle, mevzuatla belirlenmiş yöntem, ilke ve amaçlara uygun olarak gerçekleştirilir.
Yağmur Sularının Uzaklaştırılması Yukarıdaki hükümlere göre, Büyükşehirlerde yağmur sularının toplanması ve uzaklaştırılması işleri, bedeli ilgili belediyesince karşılanması suretiyle Su ve Kanalizasyon İdareleri nin görevleri arasındadır. Ancak, bu maksatla yapılacak yatırımlar su hizmet bedellerinin hesabında maliyet unsuru olarak dahil edilemez. Kamu Malî Yönetimi mevzuatına göre, gerçekleştirilecek hizmetlerin bütçede karşılığı olmalıdır. Bu durum ise her iki kurumun da bütçelerinde yağmur sularının uzaklaştırılması işlerine ödenek ayrılmasını zorunlu kılmaktadır.
ALACAKLARIN TAKİP ve TAHSİLİNDE YAŞANAN SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
Tahakkuk ve Tebligat Belediyeler ile Su ve Kanalizasyon İdareleri, abonelere verdikleri hizmetin ölçülmesi ve tahakkuka bağlanması işlemini Ölçüler ve Ayar Kanunu na uygun olarak üretilmiş su sayaçları ile yapmaktadırlar. Bu aşamada tahakkuka tesir eden etkenler şunlardır :
Tahakkuk ve Tebligat Doğru çapta ve tipte sayacın seçilmesi, Sayaç montajının teknik kaidelere uygun yapılması, Sayacın iklim değişikliklerinden ve dış etkenlerden korunması, Düzenli tahakkuk açısından sayacın sürekli ulaşılabilir olması, Periyodik muayene süresini dolduran sayaçların, muayenelerinin yaptırılarak doğru ölçümün sağlanması,
Tahakkuk ve Tebligat Sayaç endekslerinin düzenli tespitinin sağlanması, Faturaların veya bildirimlerin aboneye zamanında ulaştırılmasının sağlanması, Abone veya fiili kullanıcıların bilgilerinin düzenli olarak güncellenmesi, Borcunu ödemeyen abonelere uygulanacak su kesme müeyyidelerinin hızlı ve etkin olarak uygulanması, Kaçak su kullanımına karşı etkin mücadele edilmesi ve gerekli tedbirlerin alınması,
Tahsil Edilemeyen Alacaklar Belediyeler veya Su ve Kanalizasyon İdareleri tarafından alacakların süresi içinde tahsil edilememesi durumunda, ilgililer hakkında 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine ve Genel Hükümlere göre işlem tesis edilmektedir. Buna göre ilgililer hakkında icra takibi yapılmakta veya dava açılmaktadır. Bu aşamada karşılaşılan güçlükler ve çözüm önerilerimiz şunlardır :
Tahsil Edilemeyen Alacaklar Yukarıda zikredilen mevzuata göre icra takibi yapılması gereken durumlarda, icra takip işlemi UYAP (Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi) üzerinden yapılmaktadır. Bu sistemden yapılacak takiplerde ise borçlunun TC kimlik numarası olmadan işlem yapılamamaktadır. Bu durum, TC kimlik numarası tespit edilemeyen borçlulardan icra yoluyla tahsilat imkanını ortadan kaldırmaktadır. Aynı şekilde, TC kimlik numarası tespit edilemeyenler hakkında müzekkere yazılamamakta ve adres araştırması talep edilememektedir.
Tahsil Edilemeyen Alacaklar İçişleri Bakanlığı genelgesi ile TUİK kayıtları yerel yönetimlere açılmış olup, verilen yetki ile sadece Belediye sınırları içerisinde sorgulama yapılabilmektedir. Bu durum, Belediye sınırları dışına çıkan borçluların adres takibini güçleştirmektedir. En azından İdarelerin icra takip birimleri için yetki sınırlaması kaldırılmalıdır.
Tahsil Kabiliyeti Bulunmayan Alacaklar Borcun oluşması ve son ödeme tarihi üzerinden uzun süre geçmiş olmasına rağmen tahsil edilemeyen alacaklar, İdarelerin sürekli olarak takip yapmalarına, zaman ve para kaybına neden olmaktadır. Bununla beraber, takibin yapılmaması görevi ihmal olarak değerlendirilmektedir. Bu nedenle, Vergi Usul Kanunu nun ilgili hükümleri yeniden değerlendirilerek tahsil kabiliyetini kaybetmiş alacakların gider gösterilmek suretiyle kaldırılması uygun olacaktır.
Kaçak Su Kullanımı : Su Hırsızlığı Abone olmaksızın ve İdarelerin bilgisi dışında, İdarelerin yönetimindeki su altyapısından ve her türlü tesis ve kaynaklardan su alınması kaçaksu kullanımı olarak adlandırılmakta olup, Türk Ceza Kanunu nun 141 inci maddesine göre hırsızlık olarak değerlendirilmektedir. Aynı suç elektrik enerjisinin kaçak olarak kullanımı şeklinde gerçekleşmesi durumunda ise TCK nın 142 nci maddesine göre nitelikli hırsızlık olarak değerlendirilmekte ve ağır yaptırımlar uygulanmaktadır. Suyun hayati önemi göz önünde bulundurularak, kaçak su kullanımı da aynı maddeye ilave edilmelidir.
Mevzuatların Geliştirilmesi 1981 yılında çıkartılan ve ihtiyaçlara göre zaman içerisinde yeniden şekillendirilen İSKİ Kanunu ile Su ve Atıksu Hizmetleri nin sunulması hakkındaki diğer mevzuatların, hazırlanmakta olan Su Kanunu, AB direktifleri, Tüketicilerin Korunması Hakkında Kanun ve uluslararası normlara göre ortak akıl ilkesiyle yeniden değerlendirilmesi ve geliştirilmesi uygun olacaktır.
Değerli vaktinizi ayırmanızdan dolayı kurumum ve şahsım adına teşekkür eder, saygılar sunarım. Arz ederim. Fatih YILDIZ Çevre Mühendisi Abone İşleri Avrupa 1. Bölgesi Dairesi Başkanı fyildiz@iski.gov.tr