ÇOCUK ADALET SİSTEMİ SORUN TESPİT RAPORU

ÇOCUK ADALET SİSTEMİ SORUN TESPİT RAPORU ÇAÇAv. Çocuk Hakları Alanında Çalışan Avukatlar Ağı Mart 2015 1

İçindekiler /Sayfa Numarası SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUK 6 MAĞDUR ÇOCUK 21 KORUNMA İHTİYACI OLAN ÇOCUK 29 TEDBİR KARARLARI 33 DİĞER TESPİTLER 37 SONUÇ YERİNE 41 2

ÇAÇAv. (Çocuk Alanında Çalışan Avukatlar Ağı ) Hakkında ÇAÇAv. çocuk hakları alanında çalışan avukat ve stajyer avukatlardan oluşan bir sivil inisiyatiftir. Tüzel kişiliği olmayan ÇAÇAv. mesleki dayanışma, bilgi ve deneyim paylaşımını sağlamayı hedeflemiştir. Bağımsız olan ÇAÇAv. belirlediği strateji doğrultusundaki faaliyetleri gönüllülük esasına dayanarak yerine getirmektedir. Çocuk adalet sistemine dair savunuculuk ve lobicilik faaliyetleri yürütmektedir. 23 Aralık 2013 tarihinde bir araya gelen grubun Ağustos 2015 itibarıyla 60 gönüllüsü bulunmaktadır. Kurulduktan sonra Mersin, Ankara, Bursa, Diyarbakır illerinde toplantılar yapılmıştır. Kapasite arttırımını ve koordinasyonu hedefleyen bu toplantıların yanı sıra üyelere yönelik cezasızlık, çocuk adalet sistemi ve stratejik davalama eğitici eğitimleri verilmiştir. ÇAÇAv. düzenlediği eğitimleri adalet sisteminin çalışanlarının (hakim, savcı, sosyal çalışma görevlileri) katılımıyla gerçekleştirmektedir. ÇAÇAv. gönüllüleri yerel, bölgesel, ulusal toplantılara ve kampanyalara katılım sağlayarak, üyesi oldukları baroların çocuk hakları merkezlerinde yer alarak katkı sunmakta, sivil toplum kuruluşlarına hukuki destek vermektedir. Çocuk Adalet Sistemi Sorun Tespit Raporu, yıllardır çocuk hakları alanında çalışan, emeğini zamanını maddi bir karşılık beklemeden çocukların esenliği ve haklarının savunmasında rol alan meslektaşlarımın birikiminin sonucudur. Bu çalışma, düzenli haftalık toplantıların, defalarca telefonlaşmaların ve yazışmaların ürünüdür. Çalışmaya destek olan ve katkı sunan tüm ÇAÇAv. gönüllülerine ve yayın haline getirilerek alanda paylaşılmasını sağlayan Sivil Düşün Programına teşekkür ediyoruz. Dayanışmayla, Av. Şahin ANTAKYALIOĞLU ÇAÇAv. Eş Koordinatörleri Av.Gazal BAYRAM Av.Nihan Erdoğan ÇAÇAv. Genel Sekreteri 3

Kullanılan Kısaltmalar SSÇ : Suça Sürüklenen Çocuk KİOÇ : Korunma İhtiyacı İçinde Olan Çocuk KDT : Koruyucu Destekleyici Tedbir ÇKK : Çocuk Koruma Kanunu TCK : Türk Ceza Kanunu CMK : Ceza Muhakemesi Kanunu SÇG : Sosyal Çalışma Görevlisi ÇAS : Çocuk Adalet Sistemi SİR : Sosyal İnceleme Raporu ÇİM : Çocuk İzleme Merkezi KBRM: Koruyucu, bakım rehabilitasyon merkezleri BSRM : Bakım sosyal rehabilitasyon merkezleri TGYK: Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu m : Madde PVSK : Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu YGİY : Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği 4

GİRİŞ VE RAPORUN YÖNTEMİ Çocuklar adalet sistemi içinde suça sürüklenen çocuk veya mağdur çocuk olarak yer alabilmektedir. Ancak çocuk adalet sistemi sadece bu ikili ayrımla çocukları ele almamaktadır. Her çocuğun hakları vardır. Devlet her çocuğun esenliğini sağlamakla yükümlüdür. Her çocuk korunmaya veya desteğe ihtiyaç duyabilir. Ancak bu korunma ve destek çocuğun sahip olduğu insan haklarını ortadan kaldırmaz. Bu rapor çocuğun insan hakları perspektifinden çocuk adalet sistemini değerlendirmeyi hedeflemektedir. Çocukların adalet sistemi ile temas ettiği andan itibaren yaşanan hak ihlalleri ve hukuka uygun olmayan uygulamalar çocuk hakları savunucularının sıkça dile getirdiği bir husustur. Bu hak ihlallerinin neler olduğu ise somut olaya göre değişmektedir. Ancak hak savunuculuğu yaptığımız süre boyunca deneyimlerimiz, bazı hak ihlallerinin Türkiye nin her yerinde yapısal olarak görünür olduğunu göstermiştir. Raporun hazırlanmasında, niteliksel veri toplama aracı olarak bireysel görüşmeler/mülakatlar (individual intervews) ve gözlem (observation) kullanılmıştır. Alanda kilit öneme sahip saha çalışanı olan ÇAÇAv üyesi avukatlar ile yapılan mülakatlar tasniflenmiştir. Mülakatlar niteliği itibarıyla yarı yapılandırılmış ve açık uçludur. Mülakatlar için 10 sorudan oluşan soru formu hazırlanmış ve herkese aynı sorular sorulmuştur. Ancak bazı sorular açık uçlu (open ended) niteliktedir. Görüş veren avukatlar bazı konularda görüşlerini ayrıntılandırabilmiştir. Anket formuna verilen yazılı yanıtlar analiz edilmiştir. Avukatlarla yapılan görüşmeler ve avukatlardan toplanan anketler ile avukatların kendi deneyimleri ve gözlemleri üzerinden edindikleri bilgilerin bir araya getirilmesi hedeflemiştir. Çocukların dahil olduğu dosyalardaki yapısal hak ihlallerinin, çocuk hakları savunucuları tarafından görünür kılınmasının amaçlandığı bu raporda yer alan kimi gözlemlerin, kamuoyunun yakından bildiği olaylar olduğu da dikkate alınarak, çocukların kendilerine ve dosyalarına ilişkin bilgiler kodlanmıştır/şifrelenmiştir. Rapor, toplanan verilerin derlenmesi neticesinde oluşturulmuştur. Bu sebeple çalışmanın sınırlılığı, ÇAS a dair tüm sorunlara değinmemek olmuştur. 5

SUÇA SÜRÜKLENEN ÇOCUK Cumhuriyet savcısı sadece çocuğun ifadesini almaktadır. İfade alınması hariç tüm soruşturma işlemleri kolluk tarafından yapılmaktadır. ÇKK m.15/1 - Suça sürüklenen çocuk hakkındaki soruşturma çocuk bürosunda görevli Cumhuriyet savcısı tarafından bizzat yapılır. Savcı, koruyucu ve destekleyici tedbirlerin alınması için talepte bulunmamakta, bu tedbirlerin alınmasını mahkemeye bırakmaktadır. SSÇ, aynı zamanda KİOÇ olsa dahi savcılık bu çocuklara ilişkin herhangi bir önlem almamakta, bu hususu değerlendirmemektedir. ÇKK m.7/1 - Çocuklar hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir kararı; çocuğun anası, babası, vasisi, bakım ve gözetiminden sorumlu kimse, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ve Cumhuriyet savcısının istemi üzerine veya re sen çocuk hâkimi tarafından alınabilir. ÇKK m.30/1/c (1) Çocuk bürosunun görevleri; c) Korunma ihtiyacı olan, suç mağduru veya suça sürüklenen çocuklardan yardıma, eğitime, işe, barınmaya ihtiyacı olan veya uyum güçlüğü çekenlere ihtiyaç duydukları destek hizmetlerini sağlamak üzere, ilgili kamu kurum ve kuruluşları ve sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği içinde çalışmak, bu gibi durumları çocukları korumakla görevli kurum ve kuruluşlara bildirmek Soruşturma aşamasında çocuğun ifadesi alınmadan önce, isnat edilen suç ve süreç hakkında yaşına ve gelişimine uygun bilgilendirme yapılmamakta, ailesine yeterli bilgi verilmemektedir. Dosya üzerinde yasal olarak yapılması zorunlu olan bilgilendirme görevinin yerine getirilmiş gibi gösterilmesi amacıyla maktu formlar imzalatılmaktadır. Çocukların gözaltında bulunduğu süreye dair formlar dahi maktu halde hazırlanmakta ve bu formlar, çoğunlukla içeriği açıklanmadan çocuğa imzalatılmaktadır. Çocuklar yetişkinlerle aynı uygulamalara tabi tutulmaktadır. Çocuğa hakları hatırlatılmamakta, polis, çocuğa veya aileye müdafisi gelene dek yasal haklarını hatırlatmaya gerek duymamaktadır. Çocuk şube ve savcılık tarafından 6

çocuğun müdafiinin ve ailesinin yıldırılmasına yönelik tutum ve davranışlar sergilenmektedir. ÇKK m.4/1/d- Çocuk ve ailesi bilgilendirilmek suretiyle karar sürecine katılımlarının sağlanması ilkesi gözetilir. ÇKK m.4/1/g- Soruşturma ve kovuşturma sürecinde çocuğun durumuna uygun özel ihtimam gösterilmesi ilkesi gözetilir ÇKK m.4/1 h- Kararların alınmasında ve uygulanmasında, çocuğun yaşına ve gelişimine uygun eğitimini ve öğrenimini, kişiliğini ve toplumsal sorumluluğunu geliştirmesinin desteklenmesi ilkesi gözetilir. ÇKK m. 15/2 - Çocuğun ifadesinin alınması veya çocuk hakkındaki diğer işlemler sırasında, çocuğun yanında sosyal çalışma görevlisi bulundurulabilir. YGİY m.19/4- Kendisinin yararına aykırı olduğu saptanmadığı veya kanunî bir engel bulunmadığı durumlarda ana-babası veya vasisi ifade alınırken hazır bulunabilir. YGİY m.19/1/3 - Müdafi hazır bulundurulmak şartı ile şüpheli çocuğun ifadesi alınır. YGİY m.23/g - Şüphelinin ifadesinin alınmasında şu esaslara uyulur: Şüpheden kurtulması için somut delillerin toplanmasını isteyebileceği hatırlatılır ve kendisi aleyhine var olan şüphe nedenlerini ortadan kaldırmak ve lehine olan hususları ileri sürmek imkânı tanınır. CMK m147/1/b - Şüphelinin veya sanığın ifadesinin alınmasında veya sorguya çekilmesinde aşağıdaki hususlara uyulur: Kendisine yüklenen suç anlatılır. CMK m.147/1 /e - Yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanuni hakkı olduğu söylenir. YGİY m.23/g - Şüphelinin ifadesinin alınmasında şu esaslara uyulur: Şüpheden kurtulması için somut delillerin toplanmasını isteyebileceği hatırlatılır ve kendisi aleyhine var olan şüphe nedenlerini ortadan kaldırmak ve lehine olan hususları ileri sürmek imkânı tanınır. Çocukların tutuklanması ve gözaltına alınması sırasında halen kelepçe, ters kelepçe, zincir ve benzeri aletler kullanılmaktadır. Toplumsal olaylarda gözaltına alınan çocuklar da kelepçe-ters kelepçe takılarak, kötü muamele uygulanarak baroya bildirilmeden, ailelerine teslim edilmektedir. Çocuğun ifade için sonradan çağrılmasında çocuğun içinde bulunduğu somut durum esas alınmamaktadır. ÇKK m.18 /1 - Çocuklara zincir, kelepçe ve benzeri aletler takılamaz. Ancak; zorunlu hâllerde çocuğun kaçmasını, kendisinin veya başkalarının hayat veya beden bütünlükleri bakımından doğabilecek tehlikeleri önlemek için kolluk tarafından gerekli önlem alınabilir. 7

ÇKK m.4/1/g - Soruşturma ve kovuşturma sürecinde çocuğun durumuna uygun özel ihtimam gösterilmesi, ilkesi gözetilir. ÇKK m.31/2- Kolluğun çocuk birimi, korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocuklar hakkında işleme başlandığında durumu, çocuğun veli veya vasisine veya çocuğun bakımını üstlenen kimseye, baroya ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna, çocuk resmî bir kurumda kalıyorsa ayrıca kurum temsilcisine bildirir. YİGY m.18/10 - Çocuklara kelepçe ve benzeri aletler takılamaz. Ancak, zorunlu hâllerde çocuğun kaçmasını, kendisinin veya başkalarının hayat veya beden bütünlükleri bakımından doğabilecek tehlikeleri önlemek için kolluk tarafından gerekli önlemler alınır. Çocuğun ifadesi müdafi olmadan alınmakta, kimi zamansa ifade alındıktan sonra müdafiin ifade tutanağını imzalaması istenmektedir. Çocuk şube, baroya ivedi bir şekilde haber vermemektedir. Bazen de hiç haber verilmemekte, hatta bu sebeple baro tarafından çocuk şubeden liste istenildiğinde tepkiyle karşılanmaktadır. Kolluk sadece savcılığa bilgi vermekte, zorunlu müdafilik talebi dışında baroya, çocuğun aleyhine bir durum bulunmaması halinde aileye, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı na bildirimleri yapmamakta ve böylelikle dört telefon kuralı uygulanmamakta, bazen de geciktirilmektedir ÇKK m.31/2 - Kolluğun çocuk birimi, korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocuklar hakkında işleme başlandığında durumu, çocuğun veli veya vasisine veya çocuğun bakımını üstlenen kimseye, baroya ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna, çocuk resmî bir kurumda kalıyorsa ayrıca kurum temsilcisine bildirir. CMK m.149/3 - Soruşturma ve kovuşturma evrelerinin her aşamasında avukatın, şüpheli veya sanıkla görüşme, ifade alma veya sorgu süresince yanında olma ve hukukî yardımda bulunma hakkı engellenemez, kısıtlanamaz. CMK m.147/1/c - Müdafi seçme hakkının bulunduğu ve onun hukukî yardımından yararlanabileceği, müdafiin ifade veya sorgusunda hazır bulunabileceği, kendisine bildirilir. CMK m.152/2 - Müdafii bulunmayan şüpheli veya sanık; çocuk, kendisini savunamayacak derecede malul veya sağır ve dilsiz ise, istemi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilir. Halen siyasi suçlarda çocuklar bir tam gün TEM şubede gözaltında kalabilmekte, derhal çocuk şubeye sevk edilmeyebilmektedir. 8

ÇKK m.31/1 - Çocuklarla ilgili kolluk görevi, öncelikle kolluğun çocuk birimleri tarafından yerine getirilir. ÇKK m.16/1 - Gözaltına alınan çocuklar, kolluğun çocuk biriminde tutulur. ÇKK m.4/1 - Çocuklar hakkında özgürlüğü kısıtlayıcı tedbirler ile hapis cezasına en son çare olarak başvurulması ilkesi gözetilir. TGYK m.34/a - Bu Kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşlerine katılarak direnme suçunu veya katıldıkları toplantı ve gösteri yürüyüşleri sırasında propaganda suçunu işleyen çocuklar hakkında bu suçlara bağlı olarak ayrıca 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununun 2 nci maddesinin ikinci fıkrası hükmü uygulanmaz. Adliyelerde çocuklarla görüşme odaları bulunmamaktadır. Çocuk ve müdafiinin sağlıklı olarak görüşmesi için uygun ortam sağlanmamaktadır. CMK m.154/1 Şüpheli veya sanık, vekâletname aranmaksızın müdafii ile her zaman ve konuşulanları başkalarının duyamayacağı bir ortamda görüşebilir. Yakalama esnasında çocuğa orantısız güç kullanılmaktadır. Yakalama sırasındaki şiddet meşru sebebe dayanmamakta ve ölçülülük sınırı aşılmaktadır. Uygulanan kötü muamele, soruşturma aşamasında re sen dikkate alınmamakta, çocuğun görmüş olduğu şiddet yakalamanın unsuru gibi değerlendirilmektedir. Kolluk, hukuka aykırı olarak yaptığı davranışların ortaya çıkmaması için çocuğun ve ailesinin üzerinde baskı kurmaktadır. Madde 17 Herkes, yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz. Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz. ( ) (1) meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin 9

uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır. PVSK m.16/1 - Polis, görevini yaparken direnişle karşılaşması halinde, bu direnişi kırmak amacıyla ve kıracak ölçüde zor kullanmaya yetkilidir. Zor kullanma yetkisi kapsamında, direnmenin mahiyetine ve derecesine göre ve direnenleri etkisiz hale getirecek şekilde kademeli olarak artan nispette bedenî kuvvet, maddî güç ve kanunî şartları gerçekleştiğinde silah kullanılabilir. PVSK m.16/4 - Zor kullanmadan önce, ilgililere direnmeye devam etmeleri halinde doğrudan doğruya zor kullanılacağı ihtarı yapılır. CMK m.92/1- Cumhuriyet başsavcıları veya görevlendirecekleri Cumhuriyet savcıları, adlî görevlerinin gereği olarak, gözaltına alınan kişilerin bulundurulacakları nezarethaneleri, varsa ifade alma odalarını, bu kişilerin durumlarını, gözaltına alınma neden ve sürelerini, gözaltına alınma ile ilgili tüm kayıt ve işlemleri denetler; sonucunu Nezarethaneye Alınanlar Defterine kaydederler. CMK m.161/5 - Kanun tarafından kendilerine verilen veya kanun dairesinde kendilerinden istenen adliye ile ilgili görev veya işlerde kötüye kullanma veya ihmalleri görülen kamu görevlileri ile Cumhuriyet savcılarının sözlü veya yazılı istem ve emirlerini yapmakta kötüye kullanma veya ihmalleri görülen kolluk âmir ve memurları hakkında Cumhuriyet savcılarınca doğrudan doğruya soruşturma yapılır. Ailenin yargılama sürecinin her aşamasında çocuğun yanında bulunmasına izin verilmemekte, bu hakkın kullanılması engellenmektedir. Savcılık kararı ile özellikle hafta sonu ailelerin adliyeye girmesi engellenmektedir. Zaman zaman da tamamen kolluğun inisiyatifi ile aileler çocuk şube binasına dahi alınmamaktadır. ÇKK m.31/3 - Çocuk, kollukta bulunduğu sırada yanında yakınlarından birinin bulunmasına imkân sağlanır. YGİY m 19/4- Kendisinin yararına aykırı olduğu saptanmadığı veya kanunî bir engel bulunmadığı durumlarda ana-babası veya vasisi ifade alınırken hazır bulunabilir. 10

Çocuk, savcılık (kendi inisiyatifiyle kolluk) tarafından, hakkında işlemlerin yapıldığı aynı gün/derhal ailesine teslim edilmesi gerekirken, keyfi olarak, fiziksel ve psikolojik ihtiyaçları gözetilmeden, yaptığı fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını kavrama yetisinin tespiti yönünden adli tıbba gitmeye zorlanmakta, yahut duruma göre bu muayenenin aynı gün yapılması gerekirken yapılmayıp ertelenerek süreç gereksizce uzatılmakta, bu suretle çocuk süreç içerisinde örselenmektedir. ÇKK m.4/1/g - Soruşturma ve kovuşturma sürecinde çocuğun durumuna uygun özel ihtimam gösterilmesi, ilkesi gözetilir. SSÇ nin aileye teslim sürecinde uygulamada sıkıntılar bulunmaktadır. Birinci derecede yakını veya yasal temsilcisi dışında çocuk kimseye teslim edilememektedir. Çocuğun anne babasının olaydan haberdar olmasını istemediği durumlarda, uygulamada, avukatlar yetkili olmadıkları halde çocuğu teslim almak zorunda kalmaktadırlar. ÇKK m.5/3 - Tehlike altında bulunmadığının tespiti ya da tehlike altında bulunmakla birlikte veli veya vasisinin ya da bakım ve gözetiminden sorumlu kimsenin desteklenmesi suretiyle tehlikenin bertaraf edileceğinin anlaşılması hâlinde; çocuk, bu kişilere teslim edilir. Nöbetçi savcı, 17:00 den sonra nöbet yerinde bulunmamakta, çocuklar, ertesi gün tekrar getirtilmekte veya olay gecesi çocuk şubede tutulmaktadırlar. ÇKK m.31/2 - Kolluğun çocuk birimi, korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocuklar hakkında işleme başlandığında durumu, çocuğun veli veya vasisine veya çocuğun bakımını üstlenen kimseye, baroya ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna, çocuk resmî bir kurumda kalıyorsa ayrıca kurum temsilcisine bildirir ÇKK m.5/3 - Tehlike altında bulunmadığının tespiti ya da tehlike altında bulunmakla birlikte veli veya vasisinin ya da bakım ve gözetiminden sorumlu kimsenin desteklenmesi suretiyle tehlikenin bertaraf edileceğinin anlaşılması hâlinde; çocuk, bu kişilere teslim edilir. Hakimler ve Savcılar Kanunu m.54/1 Hakim ve savcılar, haftalık çalışma süresi ve günlük çalışma saatleri yönünden Devlet Memurları Kanunu ndaki hükümlere tabidirler. Ancak hizmetin gerekleri ile görevin özelliklerinden doğan hallerde mesai saatleri dışında ve tatil günlerinde nöbet tutarlar. TCK m.257/2 - Kanunda ayrıca suç olarak tanımlanan haller dışında, görevinin gereklerini yapmakta ihmal veya gecikme göstererek, kişilerin mağduriyetine veya kamunun zararına neden olan ya da kişilere haksız bir menfaat sağlayan kamu görevlisi, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. 11

Çocuk ve Gençlik Kapalı Ceza İnfaz Kurumu nda tutuklu olarak bulunan çocuklara erişim güçlüğü yaşanmaktadır. CMK müdafileri duruşmaya kadar çocukla görüşme yapamamaktadırlar. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.115/5 - Tutuklunun müdafii ile olan haberleşmesine ve kurum düzeni çerçevesinde temas ve görüşmelerine hiçbir suretle engel olunamaz ve kısıtlamalar konulamaz. Çocuk yargılamasında bazen zamanında barodan avukat görevlendirmesi talep edilmemekte, bu talep ancak duruşma gününde yapılmaktadır. Bu durum avukatın çocukla görüşmesi ve dosya hakkında bilgi sahibi olması için yeterli süreyi sağlayamamaktadır. Ayrıca CMK müdafileri sık sık dosya hakkında bilgisi olmayan başka avukatlara yetki belgesi vermektedir. Avukatlar dosyayı hiç incelemeden, çocuk ile görüşmeden duruşmaya katılmak zorunda kalmakta ve böylece avukat incelemediği bir dosyada gerekli hukuki yardımı da yapamamaktadır. ÇKK m.31/2 - Kolluğun çocuk birimi, korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocuklar hakkında işleme başlandığında durumu, çocuğun veli veya vasisine veya çocuğun bakımını üstlenen kimseye, baroya ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna, çocuk resmî bir kurumda kalıyorsa ayrıca kurum temsilcisine bildirir. CMK m.150/2 - Müdafii bulunmayan şüpheli veya sanık; çocuk, kendisini savunamayacak derecede malul veya sağır ve dilsiz ise, istemi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilir. Avukatlık Kanunu m. 34: Avukatlar, yüklendikleri görevleri bu görevin kutsallığına yakışır bir şekilde özen, doğruluk ve onur içinde yerine getirmek ve avukatlık unvanının gerektirdiği saygı ve güvene uygun biçimde davranmak ve Türkiye Barolar Birliğince belirlenen meslek kurallarına uymakla yükümlüdürler. YGİY m.19/2 - Çocuk,kendi talebi olmasa bile müdafiden yararlandırılır, ana-baba veya vasisi müdafi seçebilir. Çocuğa özgü görüşme odalarının bulunmaması sebebiyle çocuk ve sosyal çalışma görevlisi, etik ilke ve değerlere uygun olmayan bir biçimde, adliye koridorlarında kısa bir görüşme yapmakta ve bu görüşme neticesinde sosyal inceleme raporu hazırlanmaktadır. Uzmanların, yeterli ve nitelikli bir görüşme yapamamaları sonucunda, sadece bu görüşmeye dayalı olarak, çocuk hakkında gerçekçi ve sağlıklı bilgiden yoksun olarak anlık durum raporu verilmektedir. 12

ÇKK m. 4/1/d - Çocuk ve ailesi bilgilendirilmek suretiyle karar sürecine katılımlarının sağlanması ilkesi gözetilir. ÇKK m. 33/4 - Hakkında sosyal inceleme yapılacak çocuğun, incelemeye tâbi tutulacak çevresi mahkemenin yetki alanı dışında ise, davayı gören mahkemenin talimatına bağlı olarak çocuğun bulunduğu yerdeki mahkemece inceleme yaptırılır. Büyükşehir belediye sınırları içinde kalan yerlerde bu inceleme, davayı gören mahkemeye bağlı olarak çalışan sosyal çalışma görevlilerince yapılabilir. ÇKK m. 35/1 - Bu Kanun kapsamındaki çocuklar hakkında mahkemeler, çocuk hâkimleri veya Cumhuriyet savcılarınca gerektiğinde çocuğun bireysel özelliklerini ve sosyal çevresini gösteren inceleme yaptırılır. Birden çok dosyası bulunan çocukların risk altında olduğu açık iken bunlarla ilgili düzenlenen SİR lerde bu çocuklara ilişkin özel ve acil alınması gereken tedbirlere değinilmemektedir. ÇKK m.5/1 - Koruyucu ve destekleyici tedbirler, çocuğun öncelikle kendi aile ortamında korunmasını sağlamaya yönelik danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma konularında alınacak tedbirlerdir. İddianame kabul edilmeden müdafiye tebliğ edilmediği için itiraz edilememektedir. Bunun yanında takipsizlik kararları da mağdur vekillerine tebliğ edilmemektedir. CMK m.172/1 - Cumhuriyet savcısı, soruşturma evresi sonunda, kamu davasının açılması için yeterli şüphe oluşturacak delil elde edilememesi veya kovuşturma olanağının bulunmaması hâllerinde kovuşturmaya yer olmadığına karar verir. Bu karar, suçtan zarar gören ile önceden ifadesi alınmış veya sorguya çekilmiş şüpheliye bildirilir. Kararda itiraz hakkı, süresi ve mercii gösterilir. Adli Tıp raporu alınması sırasında müdafi bulunmamakta, adli tıp raporu, uzman olmayan kişilerce verilebilmekte, yasal gerekliliklere uygun olmayan raporlar hazırlanabilmektedir. İstanbul Protokolü ( İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı, Aşağılayıcı Muamele Veya Cezaların Etkili Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesi İçin Kılavuz ), Bölüm 5, 13

İşkencenin Fiziksel Şekli, Çocuklar ve İşkence: Öncelikle, işkence gördüğünden ya da işkenceye tanık olduğundan kuşkulanılan bir çocuğu değerlendirirken, klinik hekimin, çocuğun ilgili kişilerden destek alıp almadığından ve değerlendirme sırasında kendisini güvende hissedip etmediğinden emin olması gerekir. Bu, değerlendirme sırasında bir ebeveynin ya da çocuğun bakımından sorumlu güvenilir birinin mevcudiyetini gerektirebilir. İkinci olarak, klinik hekimin çocukların travmayla ilgili duygu ve düşüncelerini sözden çok davranışlarla ifade ettiklerini unutmaması gerekir. Çocuğun duygu ve düşüncelerini ne derece dile getirebildiği yaşına, gelişimsel düzeyine ve de aile dinamikleri, kişilik özellikleri, kültürel normlar gibi diğer faktörlere bağlıdır. İstanbul Protokolü, Bölüm 5, İşkencenin Fiziksel Delilleri, Görüşme Şekli : Her şahıs tek başına ve mahremiyetine saygı gösterilerek muayene edilmelidir. Hasta, muayenede elde edilen bilgilerin açıklanması zorunluluğu ve konuyla ilgili devlet ya da adli mercilerin getirdiği gizlilik sınırlamaları hakkında bilgilendirilmelidir. Görüşmenin amacı kişiye net olarak anlatılmalıdır. Hekim bilgilendirilmiş onam alınırken, tıbbi muayenenin olası yararlarının ve çapraşık sonuçlarının uygun biçimde açıklanıp anlaşılmasını sağlamalıdır. Hekim bilgilendirilmiş onamın, başka kişilerin; özellikle kolluk güçleri ve adli mercilerin baskısı olmadan gönüllü olarak verilmesini sağlamalıdır. Kişinin muayeneyi reddetme hakkı vardır. Bu gibi durumlarda hekim kişinin muayeneyi ret nedenlerini belgelemelidir. Daha da önemlisi eğer kişi bir tutuklu ise, rapor tutuklunun avukatı ve diğer bir sağlık görevlisi tarafından imzalanmalıdır. Adli Tıp Kurumu K. m 2/a - Adli Tıp Kurumunun görevleri şunlardır : a) Mahkemeler ile hakimlikler ve savcılıklar tarafından gönderilen adli tıpla ilgili konularda bilimsel ve teknik görüş bildirmek Adli Tıp Kurumu K. m 31 - Yükseköğretim Kurumları veya birimleri adli tıp mevzuatı çerçevesinde adli tıp olaylarında ve diğer adli konularda Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununa göre resmi bilirkişi sayılır. Bu birim ve kliniklerde tetkik edilecek adli tıp ile ilgili işler yönetmelikte belirlenir. 14

Dosyanın taraflarının bilgilerini içeren duruşma listeleri çocukların ad soyadları ile duruşma salonlarının kapısına asılmaktadır. Yüksek sesle çocuk isimleri anons edilmekte, bu suretle gizlilik ihlal edilmektedir. Duruşmanın her koşulda kapalı yapılmasını hakimler her zaman kabul etmemektedir. ÇKK m. 4/1/1 - Çocuklar hakkında yürütülen işlemlerde, yargılama ve kararların yerine getirilmesinde kimliğinin başkaları tarafından belirlenememesine yönelik önlemler alınması İlkesi gözetilir. CMK m.185/1 - Sanık, onsekiz yaşını doldurmamış ise duruşma kapalı yapılır; hüküm de kapalı duruşmada açıklanır. Basında suça sürüklenen çocuklara ilişkin kimlik bilgileri ve fotoğraflar yer almakta, dosyaların gizliliği sağlanamamakta, bu hak ihlali karşısında basın savcılığı ve/veya çocuk büro gereken işlemleri re sen yapmamaktadır. Basın K m.21/1/c - On sekiz yaşından küçük olan suç faili veya mağdurlarının kimliklerini açıklayacak ya da tanınmalarına yol açacak şekilde yayın yapanlar bir milyar liradan yirmi milyar liraya kadar ağır para cezasıyla cezalandırılır. Yargılamayı yapan mahkeme, KDT kararı gerektiren durumlarda tedbir kararı vermemekte ya da durumu çocuk mahkemelerine ihbar etmemektedir. Mahkemelerde bu KDT kararının takibini yapmak üzere meslek elemanı görevlendirilmemekte, çocuk mahkemelerinde ise bu kararların düzenli takipleri yapılmamaktadır. ÇKK m. 7/1 - Çocuklar hakkında koruyucu ve destekleyici tedbir kararı; çocuğun anası, babası, vasisi, bakım ve gözetiminden sorumlu kimse, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ve Cumhuriyet savcısının istemi üzerine veya re'sen çocuk hâkimi tarafından alınabilir. ÇKK m. 8/2 - Tedbir kararlarının uygulanması, kararı veren hâkim veya mahkemece en geç üçer aylık sürelerle incelettirilir. Teşkilat K m12,f(2) Ağır Ceza mah. görevleri :. Anayasa Mahkemesi ve Yargıtayın yargılayacağı kişilere ilişkin hükümler, askerî mahkemelerin görevlerine ilişkin hükümler ile çocuklara özgü kovuşturma hükümleri saklıdır. ÇKK m. 26 - (1) Çocuk mahkemesi, asliye ceza mahkemesi ile sulh ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlar bakımından, suça sürüklenen çocuklar hakkında açılacak davalara bakar. 15

(2) Çocuk ağır ceza mahkemesi, çocuklar tarafından işlenen ve ağır ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlarla ilgili davalara bakar. (3) Mahkemeler ve çocuk hâkimi, bu Kanunda ve diğer kanunlarda yer alan tedbirleri almakla görevlidir. ÇKK m. 33 - (1) Adalet Bakanlığınca mahkemelere, en az lisans öğrenimi görmüş olanlar arasından yeterli sayıda sosyal çalışma görevlisi atanır. (3) Bu görevlilerin bulunmaması, görevin bunlar tarafından yapılmasında fiilî veya hukukî bir engel bulunması ya da başka bir uzmanlık dalına ihtiyaç duyulması gibi durumlarda, diğer kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlar ile serbest meslek icra eden birinci fıkrada öngörülen nitelikleri haiz kimseler de sosyal çalışma görevlisi olarak görevlendirilebilirler. ÇKK m. 34/1/c Sosyal çalışma görevlilerinin görevi ; c) Bu Kanun kapsamında mahkemeler ve çocuk hâkimleri tarafından verilen diğer görevleri yerine getirmektir. Duruşma salonunda jandarma, çocuğun yanında kalmaktadır. Tutuklu çocuklar, diğer duruşmaların bitmesi için uzun süre, hatta zaman zaman tüm gün bekletilmektedir. Çocukların yemek, su, tuvalet ihtiyacının giderilmediği gözlemlenmektedir. Araç, personel eksikliği bulunmaktadır. Hükümlü ve Tutukluların Sevki Protokolu, m50/1- Duruşmalar için bekletilen hükümlü ve tutuklulann korunmalarını sağlamak amacıyla ve bütçe imkanlan da dikkate alınarak büvükşehirlerden başlamak üzere adliyelerde; kadın, erkek ve gerekiyorsa çocuk hükümlü ve tutuklular için ayn ayn tuvaletli, pencereli ve muhafazalı odalar inşa edilir. Çocuk mahkemelerinde verilen gerekçeli kararlarda sadece ulusal mevzuata değinilmekte; özellikle ülkemizin de taraf olduğu Çocuk Hakları Sözleşmesi ve diğer uluslararası mevzuat uygulamada pek dikkate alınmamaktadır. Anayasa m. 90/5 - Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. (Ek cümle: 7/5/2004-5170/7 md.) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas 16

alınır. SEGBİS uygulaması çocuklar aleyhine bir uygulamadır ve adil yargılama hakkının ihlalidir. Çocuklar karşısında monitör ve aynı odada kameranın görmediği yerde bulunan infaz koruma memuru eşliğinde ifade vermektedir. SEGBİS üzerinden yapılan yargılamalarda, dosya nakillerinde yeni yetkilendirilen mahkeme, ilgili il barosundan yeni müdafi talep etmemektedir. Anayasa m.36 - Herkes, meşrû vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle yargı mercileri önünde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir. CMK m.152/2 - Müdafii bulunmayan şüpheli veya sanık; çocuk, kendisini savunamayacak derecede malul veya sağır ve dilsiz ise, istemi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilir. Yargıtay ın, çocukların yer aldığı dosyalara dair ihtisas dairesi olmadığı için temyiz aşaması uzun sürmektedir. Ayrıca, temyiz incelemesi sırasında çocuklara özgü birtakım hükümlerin uygulanması gözden kaçırılmaktadır. Temyiz süreci uzun sürdüğü için çocuk, çocuklara özgü infaz sisteminden kısmen yararlanmakta ya da hiç yararlanamamaktadır, dolayısıyla ikincil mağduriyetler yaşanmaktadır. ÇKK m. 4/1/f - İnsan haklarına dayalı, adil, etkili ve süratli bir usûl izlenmesi ilkesi gözetilir. ÇKK m. 4/1/g - Soruşturma ve kovuşturma sürecinde çocuğun durumuna uygun özel ihtimam gösterilmesi ilkesi gözetilir Eğitim evi yetersizdir. Eğitim evi olmayan yerlerde kız çocuklar kadınlarla birlikte kalmakta, erkek çocuklar, çocuk koğuşunda kalmaktadırlar. Elektrik, eğitim giderleri çocuklardan tahsil edilmeye çalışılmaktadır. ÇKK m.31/2 - Kolluğun çocuk birimi, korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocuklar hakkında işleme başlandığında durumu, çocuğun veli veya vasisine veya çocuğun bakımını üstlenen kimseye, baroya ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna, çocuk resmî bir kurumda kalıyorsa ayrıca kurum temsilcisine bildirir. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.15/3 -Haklarında tutuklama kararı bulunanlar ile 11 inci madde kapsamına girenler hariç olmak üzere, bu tesislerde bulunan çocuk hükümlüler kapalı ceza infaz kurumlarına gönderilemezler. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.6/1/ f - Ceza infaz kurumlarında hükümlülerin yaşam hakları ile beden ve ruh bütünlüklerini korumak üzere her türlü koruyucu tedbir alınması zorunludur. 17

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.76/1 - Açık ceza infaz kurumları ile çocuk eğitimevlerinde bulunan hükümlülerin örgün ve yaygın kapalı ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlülerin yaygın öğretimden yararlanmaları sağlanır. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.63/4 - Oda ve kısımlarda iklim koşulları göz önünde alınarak yeterli yer,ışık,ısınma, havalandırma ve hijyen sağlanır. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.5/1 Bu hükme göre cezanın infazı c.savcısı tarafından izlenir ve denetlenir. İnfaz aşamasında çocuğun yaşadığı hak ihlalleri ile ilgili avukatı bulunmamaktadır. CMK m.150/2 - Müdafii bulunmayan şüpheli veya sanık; çocuk, kendisini savunamayacak derecede malul veya sağır ve dilsiz ise, istemi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilir. Cezanın infazı süresince işkence, kötü muamele, tıbbi destekten yoksun kalma, beslenme problemleri bulunmaktadır. Çocukların kapalı kurumlarda bulunduğu süre boyunca birbirlerine yönelik kötü muamele ve şiddeti önleyici-koruyucu mekanizma işletilmemektedir. Anayasa m.17 - Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz. ÇKK m. 4/1/b - Çocuğun yarar ve esenliğinin gözetilmesi ilkesi gözetilir. TCK m.77 /1/ c - İşkence ve eziyet insanlığa karşı suç oluşturur. TCK 94 - Bir kişiye karşı insan onuruyla bağdaşmayan ve bedensel veya ruhsal yönden acı çekmesine, algılama veya irade yeteneğinin etkilenmesine, aşağılanmasına yol açacak davranışları gerçekleştiren kamu görevlisi hakkında üç yıldan oniki yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. İnfaz kanunu m.2/2 - Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazında zalimane, insanlık dışı, aşağılayıcı ve onur kırıcı davranışlarda bulunulamaz. İnfaz kanunu m.6/1/ b - Ceza infaz kurumlarında hükümlülerin düzenli bir yaşam sürdürmeleri sağlanır. Hürriyeti bağlayıcı cezanın zorunlu kıldığı hürriyetten yoksunluk, insan onuruna saygının korunmasını sağlayan maddî ve manevî koşullar altında çektirilir. Hükümlülerin, Anayasada yer alan diğer hakları, infazın temel amaçları saklı kalmak üzere, bu Kanunda öngörülen kurallar uyarınca kısıtlanabilir. 18

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.6/1/ f - Ceza infaz kurumlarında hükümlülerin yaşam hakları ile beden ve ruh bütünlüklerini korumak üzere her türlü koruyucu tedbirin alınması zorunludur. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.6/1/ f - Ceza infaz kurumlarında hükümlülerin yaşam hakları ile beden ve ruh bütünlüklerini korumak üzere her türlü koruyucu tedbirin alınması zorunludur Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.71/1 - Hükümlü, beden ve ruh sağlığının korunması, hastalıklarının tanısı için muayene ve tedavi olanaklarından, tıbbî araçlardan yararlanma hakkına sahiptir. Bunun için hükümlü öncelikle kurum revirinde, mümkün olmaması hâlinde Devlet veya üniversite hastanelerinin mahkûm koğuşlarında tedavi ettirilir. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.72/1 - Hükümlüye Adalet ve Sağlık bakanlıklarınca birlikte belirlenecek kalori esasına göre, sağlıklı ve güçlü kalması için nitelik ve nicelik olarak besleyici, sağlık koşullarına uygun, makul çeşitlilikte, yaş, sağlık, çalıştığı işin özelliği, dinî ve kültürel gerekleri göz önünde tutularak besin verilir ve içme suyu sağlanır. Çocuklar hakkında tutukluluk süresince veya cezanın infazı süresince disiplin kararı verilmektedir. İnfaz aşamasında verilen disiplin kararları hakkında çocuklar itiraz edememekte, müdafi isteyememektedirler. CMK m.150/2 - Müdafii bulunmayan şüpheli veya sanık; çocuk, kendisini savunamayacak derecede malul veya sağır ve dilsiz ise, istemi aranmaksızın bir müdafi görevlendirilir. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.6/1/ h - Kanunlarda gösterilen tutum, davranış ve eylemler ile kurum düzenini ihlâl edenler hakkında Kanunda belirtilen disiplin cezaları uygulanır. Cezalara, Kanunda belirtilen merciler, sürelerine uygun olarak hükmederler. Cezalara karşı savunma ve itirazlar da Kanunun gösterdiği mercilere yapılır. Çocuklara cezanın infazı aşamasında hücre cezası verilmektedir. Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.38/1- Çocuklar haricindeki hükümlüler hakkında uygulanacak disiplin cezaları sayılmıştır. 19

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.46 - (çocuk hükümlüler hakkında uygulanacak disiplin tedbirleri): Sınırlı sayıda sayılan disiplin tedbirleri arasına hücreye koyma bulunmamaktadır. Çocuğun yaşına özgü yargılanma hakkı da ihlal edilmektedir. Çocuk hakkındaki tutuklama kararı sulh ceza hakimliklerince verilmekte, yetişkinlerle birlikte suça sürüklendiği davalarda çocuklar, yetişkinlerin yargılandığı mahkemelerde yargılanmakta, çocuk mahkemeleri genel mahkemelerden farklı uygulama yapmamaktadır. ÇKK m.26 /1- Çocuk mahkemesi, asliye ceza mahkemesi ile sulh ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlar bakımından, suça sürüklenen çocuklar hakkında açılacak davalara bakar. (2) Çocuk ağır ceza mahkemesi, çocuklar tarafından işlenen ve ağır ceza mahkemesinin görev alanına giren suçlarla ilgili davalara bakar. ÇKK m.17/1- Çocukların yetişkinlerle birlikte suç işlemesi hâlinde, soruşturma ve kovuşturma ayrı yürütülür. (2) Bu hâlde de çocuklar hakkında gerekli tedbirler uygulanmakla beraber, mahkeme lüzum gördüğü takdirde çocuk hakkındaki yargılamayı genel mahkemedeki davanın sonucuna kadar bekletebilir. (3) Davaların birlikte yürütülmesinin zorunlu görülmesi hâlinde, genel mahkemelerde, yargılamanın her aşamasında, mahkemelerin uygun bulması şartıyla birleştirme kararı verilebilir. Bu takdirde birleştirilen davalar genel mahkemelerde görülür. ÇKK m.4/1/g - Soruşturma ve kovuşturma sürecinde çocuğun durumuna uygun özel ihtimam gösterilmesi ilkesi gözetilir. Teşkilat K m12/2 - Ağır Ceza mah. görevleri :. Anayasa Mahkemesi ve Yargıtayın yargılayacağı kişilere ilişkin hükümler, askerî mahkemelerin görevlerine ilişkin hükümler ile çocuklara özgü kovuşturma hükümleri saklıdır. 20

MAĞDUR ÇOCUK 2014 yılında Türk Ceza Kanunu nun cinsel suçlar bölümünde cezaların arttırılması amacıyla yapılan düzenleme eksik yapılmış ve tam tersi sonuca yol açmıştır. Cinsel istismar suçunda yapılan değişiklikler, çocuklar aleyhine olmuştur. Cezalar sonuç itibariyle hafifletilmiştir. Failin tutuklu kalma süresi azalmıştır. Mevcut yasalar, çocuk mağdurların ifadelerinin kollukça alınmasına izin vermektedir. Suça sürüklenen çocuklarda olduğu gibi çocuk mağdurların da ifadelerinin uzman eşliğinde Cumhuriyet Savcılarınca alınması düzenlemesi, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu na eklenmelidir. Her ilde ÇİM yoktur. Bu, çocukların ikincil örselenme yaşamalarına sebebiyet vermektedir. Bu merkez ve birimler, 7 gün 24 saat esası ile hizmet vermedikleri için, çocukların ÇAS ta geçirdiği zaman uzamaktadır. ÇKK m.4/1/b- Çocuğun yarar ve esenliğinin gözetilmesi ilkesi gözetilir. 03/10/2012 tarih ve 2012/20 sayılı Başbakanlık Genelgesi: Pilot uygulama olarak ilk defa Ankara da açılmış bulunan ÇİM, ilgili kurumların da katılımı ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Bu süreçte elde edilen tecrübeler ışığında Ankara ya ilaveten Kayseri, Samsun ve Gaziantep te kurulan ÇİM lerin zaman içerisinde ülke genelinde yaygınlaştırılması hedeflenmektedir. ÇİM'lerin işleyişi hususunda; 3 Özellikle cinsel istismar suçunun mağduru olan çocukların etkin bir şekilde korunmalarının sağlanması, ikincil mağduriyetlerinin önlenmesi, adli ve tıbbi işlemlerin bu alanda eğitimli kişiler tarafından tek seferde yapılması ve istismarı önleyici tedbirlerin alınması amacıyla Cumhuriyet başsavcılıkları tarafından yürütülen soruşturma işlemlerinin; Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca yayımlanan "Soruşturma Usul ve Esasları" konulu Genelgenin ilgili bölümüne göre yürütülmesi, uygun görülmüştür. Bazı ÇİM lerde adli tıp uzmanı, çocuk psikiyatristi, çocuk polisi, güvenlik görevlisi de bulunmamaktadır. 21

ÇKK m. 3/1/e - Sosyal çalışma görevlisi: Psikolojik danışmanlık ve rehberlik, psikoloji, sosyoloji, çocuk gelişimi, öğretmenlik, aile ve tüketici bilimleri ve sosyal hizmet alanlarında eğitim veren kurumlardan mezun meslek mensuplarını ifade eder. ÇİM de vekile dosya / rapor örneği verilmemektedir. CMK m. 67/4 - Bilirkişi tarafından düzenlenen rapor örnekleri, duruşma sırasında Cumhuriyet savcısına, katılana, vekiline, şüpheliye veya sanığa, müdafiine veya kanunî temsilciye doğrudan verilebileceği gibi; kendilerine iadeli taahhütlü mektupla da gönderilebilir. CMK m. 153/1 - Müdafi, soruşturma evresinde dosya içeriğini inceleyebilir ve istediği belgelerin bir örneğini harçsız olarak alabilir. Avukatlık Kanunu m. 46- Avukat, işlerini kendi sorumluluğu altındaki stajyeri veya yanında çalışan sekreteri eliyle de takip ettirebilir, fotokopi veya benzeri yollarla örnek aldırabilir. Avukatın onanmasını istemediği örnekler harca tâbi değildir. Avukat veya stajyer, vekâletname olmaksızın dava ve takip dosyalarını inceleyebilir. Bu inceleme isteğinin ilgililerce yerine getirilmesi zorunludur. Vekâletname ibraz etmeyen avukata dosyadaki kağıt veya belgelerin örneği veya fotokopisi verilmez. Çocuklara her zaman çocuk polisi eşlik etmemektedir. Çocuklara eşlik etmek için resmi kıyafetli görevliler gelmekte, çocukların polis tarafından alındığı anlaşılmakta, çocuklar deşifre olmaktadır. ÇKK m.4/1-1- Çocuklar hakkında yürütülen işlemlerde, yargılama ve kararların yerine getirilmesinde kimliğinin başkaları tarafından belirlenememesine yönelik önlemler alınması ilkesi gözetilir. YGİY m.19/9 - Çocuklarla ilgili işlemler mümkün olduğu ölçüde sivil kıyafetli görevliler tarafından yerine getirilir. Mağdur çocuğun içinde bulunduğu cinsel istismar mağduru olma gibi özel durum dikkate alınarak, kendisi ile aynı cinsiyete sahip avukat istemi karşılanmamaktadır. 22

ÇKK m.4/1-g- Soruşturma ve kovuşturma sürecinde çocuğun durumuna uygun özel ihtimam gösterilmesi ilkesi gözetilir. Çocuğun istismarına ilişkin raporların, uzman olmayan kişilerce düzenlendiği görülebilmektedir. Adli Tıp Kanunu m(7) - Altıncı Adli Tıp İhtisas Kurulu; birer kadın hastalıkları ve doğum, radyoloji, üroloji, ruh sağlığı ve hastalıkları, çocuk psikiyatrisi, adli antropoloji, çocuk cerrahisi uzmanlarından oluşur. Mahkemeler mağdur çocuk lehine değil sanık lehine davranmakta ve çocuk defalarca adli tıbba gönderilmektedir. ÇKK md. 4- (1) Bu Kanunun uygulanmasında, çocuğun haklarının korunması amacıyla; a) Çocuğun yaşama, gelişme, korunma ve katılım haklarının güvence altına alınması, b) Çocuğun yarar ve esenliğinin gözetilmesi, c) Çocuk ve ailesinin herhangi bir nedenle ayrımcılığa tâbi tutulmaması, d) Çocuk ve ailesi bilgilendirilmek suretiyle karar sürecine katılımlarının sağlanması, e) Çocuğun, ailesinin, ilgililerin, kamu kurumlarının ve sivil toplum kuruluşlarının işbirliği içinde çalışmaları, f) İnsan haklarına dayalı, adil, etkili ve süratli bir usûl izlenmesi, g) Soruşturma ve kovuşturma sürecinde çocuğun durumuna uygun özel ihtimam gösterilmesi, h) Kararların alınmasında ve uygulanmasında, çocuğun yaşına ve gelişimine uygun eğitimini ve öğrenimini, kişiliğini ve toplumsal sorumluluğunu geliştirmesinin desteklenmesi, i) Çocuklar hakkında özgürlüğü kısıtlayıcı tedbirler ile hapis cezasına en son çare olarak başvurulması, j) Tedbir kararı verilirken kurumda bakım ve kurumda tutmanın son çare olarak görülmesi, kararların verilmesinde ve uygulanmasında toplumsal sorumluluğun paylaşılmasının sağlanması, k) Çocukların bakılıp gözetildiği, tedbir kararlarının uygulandığı kurumlarda yetişkinlerden ayrı tutulmaları, l) Çocuklar hakkında yürütülen işlemlerde, yargılama ve kararların yerine getirilmesinde kimliğinin başkaları tarafından belirlenememesine yönelik önlemler alınması, İlkeleri gözetilir. İfade verme sürecinde mağdurun psikolojik olarak en az düzeyde etkilenmesini sağlamak yerine uzmanlar yasal zorunluluğun yerine getirilmesi için bulunmaktadırlar. ÇKK m.15/2 - Çocuğun ifadesinin alınması veya çocuk hakkındaki diğer işlemler sırasında, çocuğun yanında sosyal çalışma görevlisi bulundurulabilir. ÇKK m.22/2 - Mahkeme veya hâkim, çocuğun sorgusu veya çocuk hakkındaki diğer işlemler sırasında çocuğun yanında sosyal çalışma görevlisi bulundurabilir. ÇKK m.34/1 - Sosyal çalışma görevlilerinin görevi; a) Görevlendirildikleri çocuk hakkında derhâl sosyal inceleme yapmak, hazırladıkları raporları kendilerini görevlendiren mercie 23

sunmak, b) Suça sürüklenen çocuğun ifadesinin alınması veya sorgusu sırasında yanında bulunmak, c) Bu Kanun kapsamında mahkemeler ve çocuk hâkimleri tarafından verilen diğer görevleri yerine getirmektir. CMK m.236/3: Mağdur çocukların veya işlenen suçun etkisiyle psikolojisi bozulmuş olan diğer mağdurun tanık olarak dinlenmesi sırasında psikoloji, psikiyatri, tıp veya eğitim alanında uzman bir kişi bulundurulur. Bunlar hakkında bilirkişilere ilişkin hükümler uygulanır. Adliyelerde uzmanlar için ayrı oda bulunmamaktadır. Mağdurlarla uzmanlar ifade öncesi görüşememektedirler. Adliye koridorunda, mahkeme kaleminde gizliliği olmadan görüşmeler yapılmakta, çocuk hakkında hakime öneri geliştirilmektedir. ÇKK m.4/1-g- Soruşturma ve kovuşturma sürecinde çocuğun durumuna uygun özel ihtimam gösterilmesi ilkesi gözetilir. ÇKK m.4/1-1- Çocuklar hakkında yürütülen işlemlerde, yargılama ve kararların yerine getirilmesinde kimliğinin başkaları tarafından belirlenememesine yönelik önlemler alınması ilkesi gözetilir. ÇKK m.33/4 - Hakkında sosyal inceleme yapılacak çocuğun, incelemeye tâbi tutulacak çevresi mahkemenin yetki alanı dışında ise, davayı gören mahkemenin talimatına bağlı olarak çocuğun bulunduğu yerdeki mahkemece inceleme yaptırılır. Büyükşehir belediye sınırları içinde kalan yerlerde bu inceleme, davayı gören mahkemeye bağlı olarak çalışan sosyal çalışma görevlilerince yapılabilir. ÇKK m.35/1- Bu Kanun kapsamındaki çocuklar hakkında mahkemeler, çocuk hâkimleri veya Cumhuriyet savcılarınca gerektiğinde çocuğun bireysel özelliklerini ve sosyal çevresini gösteren inceleme yaptırılır. Sosyal inceleme raporu, çocuğun, işlediği fiilin hukukî anlam ve sonuçlarını algılama ve bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneğinin mahkeme tarafından takdirinde göz önünde bulundurulur. Hükümlü ve Tutukluların Sevki Protokolü m.50: Duruşmalar için bekletilen hükümlü ve tutukluların korunmalarını sağlamak amacıyla ve bütçe imkânları da dikkate alınarak büyük şehirlerden başlamak üzere adliyelerde; kadın, erkek ve gerekiyorsa çocuk hükümlü ve tutuklular için ayrı ayrı tuvaletli, pencereli ve muhafazalı odalar inşa edilir. 24

Çocuklar uygulamada on kez bile dinlenebilmektedir. CMK m.236/2 - İşlenen suçun etkisiyle psikolojisi bozulmuş çocuk veya mağdur, bu suça ilişkin soruşturma veya kovuşturmada tanık olarak bir defa dinlenebilir. Mağdur çocukla sanık özellikle cinsel istismar gibi travmatik sonuçlara yol açan davalarda dahi yüz yüze gelebilmektedir. Talep olmaksızın hakim çocuğun durumunu dikkate alarak, re sen sanığı salondan çıkarmamaktadır. Talep olduğu takdirde de sanığın savunma hakkını kullanmasını engelliyor gerekçesiyle ret kararları verilmektedir. ÇKK m.4/1-g - Soruşturma ve kovuşturma sürecinde çocuğun durumuna uygun özel ihtimam gösterilmesi ilkesi gözetilir. CMK m.200/1 - Sanığın yüzüne karşı suç ortaklarından birinin veya bir tanığın gerçeği söylemeyeceğinden endişe edilirse, mahkeme, sorgu ve dinleme sırasında o sanığın mahkeme salonundan çıkarılmasına karar verebilir. 2- Sanık tekrar getirildiğinde, tutanaklar okunur ve gerektiğinde içeriği anlatılır. Tüm mağdur çocuklar için geçerli olan sesli görüntülü kayıt sadece cinsel istismar suçundan mağdur olan çocuklar için uygulanmaktadır. Sesli görüntülü kayıtlar yasal zorunluluğa rağmen alınmamaktadır. Kaydın alındığı kimi durumlarda, savcı-kolluk tarafından çocukla bizzat görüşme yapılmakta, çocuğun ifadesine çalışılmakta, ifade yönlendirici nitelik kazanmakta, kayıt yönlendirici sorularla oluşturulmaktadır. CMK m.52/3/a- Tanıkların dinlenmesi sırasındaki görüntü veya sesler kayda alınabilir. Ancak; a) Mağdur çocukların tanıklığında bu kayıt zorunludur. CMK m.52/.3/a/3- Tanıkların dinlenmesi sırasındaki görüntü veya sesler kayda alınabilir. Ancak; a) Mağdur çocukların tanıklığında bu kayıt zorunludur. Alınan kayıtlar ise elverişsiz koşullarda alınmaktadır. Küçük bir odada, kayıt görevlisi, müdafii ve savcının bulunduğu ortamda çocuğun olayı anlatması beklenmektedir. 25

CMK m.236/3- Mağdur çocukların veya işlenen suçun etkisiyle psikolojisi bozulmuş olan diğer mağdurun tanık olarak dinlenmesi sırasında psikoloji, psikiyatri, tıp veya eğitim alanında uzman bir kişi bulundurulur. Bunlar hakkında bilirkişilere ilişkin hükümler uygulanır. Bazı illerde mağdur çocuklara vekil ataması yapılmadan beyanı alınmaktadır. CMK m.239/2- Mağdur veya suçtan zarar görenin çocuk, sağır ve dilsiz veya kendisini savunamayacak derecede akıl hastası olması halinde avukat görevlendirilmesi için istem aranmaz. Avukatın ve SÇG nin duruşmada hazır bulunacak kişilerden olduğu değerlendirilmeyerek, haber verilmemekte, duruşmaya yakın zamanda veya duruşmanın olduğu gün baroya/sçg haber verilmektedir. SÇG ler, dosya hakkında bilgi edinmemekte, son dakika haberdar edilmeyen durumlarda bile dosyayı son dakika okumakta, koridorda olayı çocuğa anlattırmakta, duruşma esnasında çocuğa etkili bir destek sağlamamakta, duruşma esnasında çocuğun yüksek yararını gerektiren durumlarda mahkeme heyetine müdahale etmemektedir. SÇG, mağdur çocukla önceden görüşme yap(a)mamaktadır. SÇG sadece fiziken çocuğun yanında yer almaktadır. Çocuğun beyanını alınmasını müteakip bir cümle kurmakta kimi zaman onu dahi kurmadan hakim tarafından beyanı alınmış gibi zapta geçirilmektedir. ÇKK m.4/1/g - Soruşturma ve kovuşturma sürecinde çocuğun durumuna uygun özel ihtimam gösterilmesi ilkesi gözetilir. ÇKK m.15/2 - Çocuğun ifadesinin alınması veya çocuk hakkındaki diğer işlemler sırasında, çocuğun yanında sosyal çalışma görevlisi bulundurulabilir. ÇKK m.22/2 - Mahkeme veya hâkim, çocuğun sorgusu veya çocuk hakkındaki diğer işlemler sırasında çocuğun yanında sosyal çalışma görevlisi bulundurabilir. ÇKK m.34/1 - Sosyal çalışma görevlilerinin görevi; a) Görevlendirildikleri çocuk hakkında derhâl sosyal inceleme yapmak, hazırladıkları raporları kendilerini görevlendiren mercie sunmak, b) Suça sürüklenen çocuğun ifadesinin alınması veya sorgusu sırasında yanında bulunmak, c) Bu Kanun kapsamında mahkemeler ve çocuk hâkimleri tarafından verilen diğer görevleri yerine getirmektir. 26

ÇKK m. 33/4 - Hakkında sosyal inceleme yapılacak çocuğun, incelemeye tâbi tutulacak çevresi mahkemenin yetki alanı dışında ise, davayı gören mahkemenin talimatına bağlı olarak çocuğun bulunduğu yerdeki mahkemece inceleme yaptırılır. Büyükşehir belediye sınırları içinde kalan yerlerde bu inceleme, davayı gören mahkemeye bağlı olarak çalışan sosyal çalışma görevlilerince yapılabilir. ÇKK m. 35/1 - Bu Kanun kapsamındaki çocuklar hakkında mahkemeler, çocuk hâkimleri veya Cumhuriyet savcılarınca gerektiğinde çocuğun bireysel özelliklerini ve sosyal çevresini gösteren inceleme yaptırılır. Sosyal inceleme raporu, çocuğun, işlediği fiilin hukukî anlam ve sonuçlarını algılama ve bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneğinin mahkeme tarafından takdirinde göz önünde bulundurulur. 2. Derhâl tedbir alınmasını gerektiren durumlarda sosyal inceleme daha sonra da yaptırılabilir. 3. Mahkeme veya çocuk hâkimi tarafından çocuk hakkında sosyal inceleme yaptırılmaması hâlinde, gerekçesi kararda gösterilir. CMK m.175/2 - Mahkeme, iddianamenin kabulünden sonra duruşma gününü belirler ve duruşmada hazır bulunması gereken kişileri çağırır. CMK m.234/1/b - Mağdur ile şikayetçinin hakları şunlardır: Kovuşturma evresinde; 1. Duruşmadan haberdar edilme, 2. Kamu davasına katılma, 3. Tutanak ve belgelerden örnek isteme, 4. Tanıkların davetini isteme, 5. (Değişik: 24/7/2008-5793/40 md.) Vekili bulunmaması halinde, cinsel saldırı suçu ile alt sınırı beş yıldan fazla hapis cezasını gerektiren suçlarda, baro tarafından kendisine avukat görevlendirilmesini isteme, 6. Davaya katılmış olma koşuluyla davayı sonuçlandıran kararlara karşı kanun yollarına başvurma. CMK m.234/2 - Mağdur, on sekiz yaşını doldurmamış, sağır veya dilsiz ya da meramını ifade edemeyecek derecede malûl olur ve bir vekili de bulunmazsa, istemi aranmaksızın bir vekil görevlendirilir. CMK m.236/3 - Mağdur çocukların veya işlenen suçun etkisiyle psikolojisi bozulmuş olan diğer mağdurun tanık olarak dinlenmesi sırasında psikoloji, psikiyatri, tıp veya eğitim alanında uzman bir kişi bulundurulur. Bunlar hakkında bilirkişilere ilişkin hükümler uygulanır. 27