B LG SAYAR-DESTEKL -YEN L KÇ L K ARA TIRMA PROF L

B LG SAYAR-DESTEKL -YEN L KÇ L K ARA TIRMA PROF L Türkay DEREL Gaziantep Üniversitesi Koray ALTUN Gaziantep Üniversitesi ÖZET Günümüz mü terisi, ürünleri/hizmetleri tercih ederken daha hassas davranmakta ve sat n alaca ürünlerde/hizmetlerde kalite ve fiyat avantajlar n n yan s ra daha yeni ve heyecan verici olan tercih etmektedir. Mü teri tercihlerindeki bu de i im, ürün ya am döngülerinin k salmas na neden olmaktad r. K salan ürün ya am döngüleri, yenilikçi olmayanlar n tutunamayaca piyasa ko ullar n olu turmaktad r. Yenilik ve de i im rüzgâr na kap lmak ya da f rt nay önceden sezip tedbir almak yerine bunu bizzat olu turmak ve yönlendirmek, büyük pasta dilimine sahip olmak için kaç n lmazd r. Bu durum ise, yenilikçilik ve de i imde h zl olmay zorunlu hale getirmektedir. Yenilikçilik sürecinde h zlanma ve daha iyi çözümler sunma, yap lan teorik çal malar ve bilgi teknolojilerindeki geli meler sayesinde, bilgisayar temelli uygulamalar ile gerçekle tirilebilir konuma gelmi tir. Son y llarda, Bilgisayar Destekli Yenilikçilik (BDY), yenilikçilik sürecinde bilgisayar temelli uygulamalar n geli tirilmesine yönelik yap lan çal malar kapsayan yeni bir ara t rma alan olarak kar m za ç km t r. Bu çal mada, BDY ara t rma alan kapsam nda yap lan çal malar incelenmi ve BDYnin ara t rma profili ç kar lm t r. Anahtar Kelimeler: Bilgisayar Destekli Yenilikçilik, Yenilikçilik Süreci, Ara t rma Profili Ç karma RESEARCH PROFILE OF COMPUTER-AIDED-INNOVATION ABSTRACT Nowadays, preference of customers is dissimilar from they had up to a few years ago. Innovativeness is getting important issue beside price and quality when making buying decisions. This change leads to shorten product life cycles. Shortened product life cycles compel companies to be innovative. Making and leading the wind of innovation rather than being possessed are almost inevitable to have a large slice of market pie. To remain competitive and to survive in todays business world, companies should also be efficient and effective in innovation process. Management of innovation process is getting easier and providing better solutions is being possible through computer-based applications with thanks to the theoretical studies and advances in information and communication technologies. As a result of this progress, development of a new category tools known as Computer Aided Innovation (CAI) has been an emerging domain. However, definition of the term CAI is still fuzzy. Therefore, this study presents research profile of the CAI to understand the scope of it and to show how perceived by the researchers. Keywords: Computer Aided Innovation, Innovation Process, Research Profiling 224

XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 1 G R 1.1. Güçlü Bal k Zay f Bal Yutar Geleneksel bak aç s rekabette büyük olman n avantaj sa lad yönündeydi. Ne var ki, son y llarda ya anan ekonomik krizlerde hasar gören büyük firmalar n varl, bu bak aç s n oldukça de i tirdi. Büyük bal k küçük bal yutar deyi inin yerini h zl bal k yava bal yutar deyi i ald. Geli melere yenilikçilik penceresinden bak ld nda, küçük bir firman n kaynaklar yla gerçekle tirmesine imkân bulamayaca baz yenilik tiplerinin olmas na ra men, yenilik yapma konusundaki rekabette, firman n büyüklü ünün yan s ra firman n yenilik yapma konusundaki h zl l n n da ba ar üzerinde büyük etkisi oldu u söylenebilir. Büyüklük ve h zl l k ölçütleri gücün bile enleri olarak dü ünüldü ünde güçlü bal k zay f bal yutar deyi i rekabette ba ar için önemli olan daha do ru aç klar niteliktedir. 1.2. Yenilikçilikte Ne Kadar H zl Olmak Gerekir Art k, i hayat nda ba ar için güçlü olmak yegâne artt r. Firmalar n gücünü, büyüklükleri ve h zlar belirlemektedir. Hangi sektörde, ne ölçekte olundu u fark etmeksizin, ba ar n n sürdürülebilirli i için h zl olmaktan ba ka bir seçene in olmad n söylemek yanl olmayacakt r. Teknolojideki geli meler, de i en ya am tarzlar ve tüketim biçimleri her sektörde ürün ömrünün k salmas na neden olmaktad r. Ürün ya am döngüsündeki k salma, ürün evrim sürecinin h zlanmas n tetiklemektedir. Günümüz mü terisi, ürünleri/hizmetleri tercih ederken daha hassas davranmakta ve sat n alaca ürünlerde/hizmetlerde kalite ve fiyat avantajlar n n yan s ra daha yeni ve heyecan verici olan tercih etmektedir (Kusiak, 2007). Ürün ya am döngüsündeki k salma ve günümüz mü teri beklentileri, firmalar yenilikçi olmaya ve buna ek olarak yenilikçilikte h zl olmaya zorlamaktad r. Yenilikçilikte ne kadar h zl olmak gerekir? Yenilikçilik sürecindeki h z miktar n n alt s n r n ku kusuz rakip firmalar n h z belirleyecektir (bknz ekil 1). Yap lan yenili in içerdi i örtük bilgi (tacit knowledge) ve karma kl k ile rakip firmalar n yap lan yenili i taklit etme süresi aras nda pozitif ili ki oldu u söylenebilir. Mü terilerin yenili i alg lama ve adapte olma h z ise yenilikçilikte h z n üst s n r n belirlemektedir (bknz ekil 1). Bilindi i üzere dünyada bilgi eskisine nazaran çok daha h zl hareket etmektedir. Bu de i im sebebiyle, yap lan bir yenilik üzerinden uzun süre kar sa lamak pek mümkün de ildir. Bu nedenle, yenilikçilik kültürü olu turulmal ve süreklili i sa lanmal d r. ekil 1. Yenilikçilikte ne kadar h zl olmak gerekir? 1.3. Yenilikçilik Süreci ve Bilgisayar Destekli Yenilikçilik Yenilikçilik süreci, yenilikçi bir fikri ticari bir ürüne dönü türme sürecidir. Bu süreç; bulan k-ön-uç, yeni ürün geli tirme ve ticarile tirme olmak üzere üç a amadan olu ur (bknz Runhua, 2009). Bulan k-ön-uç, yenilikçilik sürecinin ilk a amas d r. Yenilikçilik için fikirlerin geli tirilmesi, f rsatlar n tan mlanmas ve de erlendirilmesi, stratejinin belirlenmesi ve projenin planlanmas vb. faaliyetler bu a amada gerçekle tirilir. Yeni ürün geli tirme a amas ; ürün tasar m, üretim süreçleri vb. faaliyetleri kapsar. Ticarile tirme ise yenilikçilik sürecinin son a amas d r. Bu a amada, yeni ürün geli tirme a amas ndan elde edilen ç kt (lar) sayesinde irketlerin kar etmesi amaçlan r. Yenilikçilik sürecinde h zlanma ve daha iyi çözümler sunma, yap lan teorik çal malar ve bilgi teknolojilerindeki geli meler sayesinde bilgisayar temelli uygulamalar ile gerçekle tirilebilir konuma gelmi tir. Son y llarda, Bilgisayar Destekli Yenilikçilik (BDY), yenilikçilik 225

T. Dereli, K. Altun sürecinde bilgisayar temelli uygulamalar n geli tirilmesine yönelik yap lan çal malar kapsayan yeni bir ara t rma alan olarak kar m za ç km t r. Her ey bir ihtiyaçtan do ar. BDY hangi ihtiyaçlar kar lamaktad r? BDYnin yenilikçilikte h z, daha iyi çözümler sunma ve yenilikçilik maliyetlerinin azalt lmas ihtiyaçlar n kar lamay amaçlad söylenebilir. Bu çal mada, BDY konusunda yap lan çal malar incelenmi, metin madencili i ve bilgi görselle tirme araçlar kullan larak ara t rma profili ç karma olarak isimlendirilen zenginle tirilmi yaz n taramas yap lm t r. Çal man n ikinci bölümünde BDYnin ara t rma profili, üçüncü bölümünde ise tart ma ve sonuçlar sunulmu tur. 2. ARA TIRMA PROF L 2.1. Ara t rma Profili Ç karma Ara t rma konusunun yap s n n anla lmas ve konu ile ilgili önemli de i kenlerin ke fedilmesi ara t rma profili ç karma çal malar n n odak noktas n olu turmaktad r. Ara t rma profili ç karma çal malar n n temelinde bibliyometrik çal malar ve metin madencili i çal malar yer almaktad r. Ara t rma konusu ile ilgili daha önceki çal malar bir bütün olarak ele al nmakta ve konu ile ilgili büyük resim çizilmeye çal lmaktad r. Ara t rma profili ç karma çal malar, yaz n taramas çal malar n n yerini almay de il aksine yaz n taramas çal malar n n zenginle tirilmesini amaçlamaktad r (Porter vd., 2002). 2.2. Yay n statistikleri ekil 2. BDY yay n istatistikleri Çal ma kapsam ndaki akademik nitelik ta yan yaz l materyaller, ISI-Web of Science/Knowledge (WoS/K), ScienceDirect, SpringerLink, Informaworld ve IEEE Xplore veritabanlar na ba vurularak elde edilmi tir. Veri tabanlar tarih s n rlamas olmaks z n ba l k, özet veya anahtar kelimelerinde bilgisayar destekli yenilikçilik (computer-aided-innovation) geçen yay nlar için taranm t r. Sonuç olarak, konu 226

XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 hakk nda yay nlanm 49 bilimsel çal ma oldu u saptanm t r. Bu çal malar n 29 adedi konferans bildirisi iken 20 adedi dergi makalesidir ( ekil 2). Genellikle bir fikirle, filizlenme a amas nda ise konferanslarda bildiri olarak, olgunlu a eri ti i zaman ise dergilerde makale olarak kar la l r. Konferans bildirilerinin say s n n dergi makaleleri say s ndan daha fazla olmas BDY konusunun filizlenme a amas nda oldu unu göstermektedir. 2009 y l nda makale say s n n daha fazla olmas özellikle bilgisayar destekli yenilikçilik konusuna adanm ilgili konferanslar n iki y lda bir düzenlenmesinin bir sonucudur. 20 adet dergi makalesinin 16s Computers in Industry adl dergide BDY için düzenlenen iki özel say da bas lm t r. 2.3. Anahtar Sözcüklerin Analizi Görselle tirme metotlar, büyük hacimli veri setlerinden kullan l bilgi(ler) ç kar m nda veri setleri üzerinde çal an analistlere yard mc olan güçlü araçlard r (Mckim, 1980). Haritalar, a lar vb. görselle tirme metotlar analistlere üzerinde çal t klar veriler aras ndaki genel ili kileri anlamalar nda büyük kolayl klar sa lamaktad r. Bir bilimsel çal man n anahtar sözcükleri o çal man n içeri i hakk nda bilgi sahibi olmam za yard mc olur. ekil 3de BDY çal malar n n konumu hakk nda önemli bilgiler ç kar m na yard mc olacak ilgili çal malar n anahtar sözcükleri aras ndaki ili ki a gösterilmektedir. Bu a üzerinden önemli bilgilere ula mak mümkündür. Örne in, BDY anahtar sözcü ü ile birlikte kullan lan anahtar sözcükler ve kullan lma s kl klar ekil 4de verilmi tir. Bu ekilden anla laca gibi BDY ve Yarat c Problem Çözme Teorisi (TRIZ) aras nda yak n ili ki vard r. BDYnin kapsam n daha iyi anlamak için TRIZ ile aras ndaki ili ki incelenmelidir. 2.4. BDY TRIZ ili kisi BDY metotlar ve araçlar ; us haritalar (mind maps), beyin f rt nas, TRIZ vb. yenilikçi çözümleri bulmay amaçlayan metotlardan esinlenilerek geli tirilmi tir (Leon, 2009). ekil 4den anla laca gibi, BDY çal malar nda TRIZ yo unlukla çal lm t r. Altshuller 1946 y l nda patentleri inceleyerek teknik problemlere yarat c çözüm üretecek bir yöntem olan Yarat c Problem Çözme Teorisi (TRIZ)ni geli tirdiler (Savransky, 2000). TRIZ, yenilikçi ve yarat c çözümlerin üretimi için geli tirilen nicel bir yöntemdir (Baykaso lu ve Dereli, 2006). Yakla k iki milyon patentin incelenmesi ve ortak özelliklerine göre s n fland r lmas ile geli tirilen bir metottur. TRIZ teorisinde rutin ve yarat c olmak üzere problemler ikiye ayr lmaktad r. Yarat c problemlerin rutin problemlerden fark getirilen çözümlerin birbirleri ile çeli mesi aralar nda bir trade-offun bulunmas d r. Altshuller yapt incelemelerde yarat c patentlerin çeli kileri ortadan kald rmaya yönelik çözüm önerileri içerdi ini gözlemlemi tir. Altshuller kar la lan problemlerin ço unlu unun 40 temel yarat c prensibe dayand gözleminde bulunmu tur (bknz Savransky, 2000). Altshuller yapt incelemeler sonucunda çeli kiye neden olan 39 faktör belirlemi tir. Sonras nda, her bir çeli kide hangi yarat c prensiplerin kullan labilece ini gösteren 39x39 boyutunda olan çeli ki matrisini geli tirmi tir. Geli tirilen çeli ki matrisi ve önerilen temel prensipler TRIZ teorisinin temel araçlar d r. Runhua (2009), TRIZ yaln zca yenilikçilik için özel bir teknoloji de il, ayn zamanda BDY araçlar n geli tirmek için gerekli olan teknolojidir eklinde bir tan mlama yapmaktad r. Bu tan mlama BDY ile TRIZ aras ndaki ili kiyi aç klar niteliktedir. 2.5. BDY Teknolojik Yenilikçili i Destekler Yenilikçilik, teknolojik yenilikçilik ve teknolojik olmayan yenilikçilik olmak üzere iki gruba ayr lmaktad r. Teknolojik yenilikçilik, tamamen yeni ya da özellikleri de i tirilmi /geli tirilmi bir mal veya hizmetin pazara sunulmas olarak tan mlanan ürün yenilikçili i ile tamamen yeni ya da özellikleri de i tirilmi /geli tirilmi üretim ya da da t m yönteminin uygulanmas olarak tan mlanan süreç yenilikçili ini içermektedir. Teknolojik olmayan yenilikçilik ise ürün için yeni bir pazarlama yönteminin (yeni tasar m, paket, promosyon, fiyatland rma vb.) uygulanmas olarak tan mlanan pazarlama yenilikçili i ile firman n yeni bir organizasyon (yeni i uygulamalar, i yeri organizasyonu, d ili kiler vb.) uygulamas olarak tan mlanan organizasyon yenilikçili ini içermektedir (bknz Oslo K lavuzu, 2006). TRIZ teknolojik yenilikçili i desteklemektedir (Baykaso lu ve Dereli, 2006). BDY ve TRIZ aras nda yo un ili ki vard r. Dolay s yla, BDYnin de teknolojik yenilikçili i desteklemeyi amaçlad n söylemek yanl olmayacakt r. 227

T. Dereli, K. Altun Yap lan bilimsel çal malar incelendi inde BDY konusunun teknolojik yenilikçili e odakland n, özellikle BDYnin odak noktas n ürün yenilikçili i sürecinde destek sa lama olu turdu u gözlenmektedir. 2.6. BDY Çal malar Yenilikçilik Sürecinin Bulan k-ön-uç A amas na Yo unla m t r Yenilikçi fikirlerin üretilmesi, teknolojik yenilikçilik sürecinin anahtar a amas d r. TRIZ temelli BDY metot ve araçlar özellikle bu a amay destekler niteliktedir. Yap lan kapsaml bir market analizi sonucunda belirlenen 150 adet BDY arac incelenmi ve geli tirilen BDY araçlar n n %46s n n fikir yönetiminde, %33ünün strateji yönetiminde, %17sinin patent yönetiminde ve %4 ünün ise bütünsel çözümlerde kullan c lar n destekledi i gözlemlenmi tir (Hüsig ve Kohn, 2009). Fikir yönetimi için geli tirilmi BDY araçlar yenilikçilik sürecinin bulan k-ön-uç a amas n n yönetimi ile do rudan ili kilidirler. Patent yönetimi için geli tirilmi BDY araçlar nda genelde patent verileri yarat c l ve nihayetinde yenilikçili i artt rmak için kullan lmaktad r. Dolay s yla, bu araçlarda yenilikçilik sürecinin bulan k-ön-uç a amas n destekler niteliktedir. BDY araçlar n n yakla k %63 ü yenilikçilik sürecinin bulan k-ön-uç a amas n desteklemektedir ( ekil 6). Bu nedenle, BDY çal malar n n bulan k-ön-uç a amas na yo unla t söylenebilir. 228

XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 ekil 3. Anahtar Sözcüklerin Birlikte Kullan m n Gösteren li ki A 229

T. Dereli, K. Altun ekil 4. BDY Anahtar Sözcü ü Ile Birlikte Kullan lma S kl n Gösteren Ili ki A 230

XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 ekil 5. BDY-TRIZ-* Anahtar Sözcükleri le Di er Anahtar Sözcükler Aras ndaki li ki A 231

T. Dereli, K. Altun ekil 6. Yenilikçilik Süreci ve BDY Araçlar Yenilikçilik sürecinin bulan k-ön-uç a amas nda sa lanan destekler ile yarat c l k art r lmaya çal lmaktad r. Yeni ürün geli tirme a amas nda, etkinlik ve etkililik önem arz etmektedir. Bu nedenle, bu a amada sa lanan destekler ile etkinlik ve etkililik art r lmaya çal lmaktad r. Yenilikçilik sürecinin son a amas olan ticarile tirme a amas nda ise yap lan yenili in mü teri taraf ndan alg lanmas ve mü terilerden al nan geri-beslemeler ile uygunlu un art r lmas n n önem arz etti i dü ünülmektedir. Bu sebeple, bu a amada sa lanan destekler ile alg lanma ve uygunlu un art r lmas amaçlanmaktad r. BDY çal malar n n bulan k-ön-uç a amas na yo unla mas, yenilikçilik sürecinde yarat c l n art r lmas amac güden BDY çal malar n n yo unlukla çal ld n n bir göstergesidir. 2.7. BDY Penceresinden yenilikçilik BDY-TRIZ-* anahtar sözcükleri ili ki a ( ekil 5), BDY çal malar n n Tasar m (bilgisayar destekli tasar m, konsept tasar m vb.), Problem Çözme Tekni i (TRIZ, standart çözümler vb.) ve Optimizasyon (evrimsel algoritmalar, genetik algoritmalar vb.) ayaklar üzerinde konumland n göstermektedir. Buradan, BDY çal malar kapsam nda kullan lan yenilikçilik kavram n n; tasar mda var olan problemlerin a lmas ile ürünlerde katma de er yaratacak de i iklik ve yeniliklerin gerçekle tirilmesi, ürünün performans n n art r lmas olarak alg land ç kar m yap labilir. 3. TARTI MA VE SONUÇLAR Bu çal mada; yenilikçilik sürecinde destek sa lama amac yla bilgisayar temelli uygulamalar n geli tirilmesine yönelik yap lan çal malar kapsayan Bilgisayar Destekli Yenilikçilik (BDY) konusunun ara t rma profili ç kar lm t r. Yay n istatistikleri dikkate al nd nda, BDYnin henüz filizlenme a amas nda oldu u söylenebilir. lgili yay nlara ait anahtar sözcüklerin kullan m yla çizilen BDY anahtar sözcü ü ile kullan lma s kl a ( ekil 4) ise bizlere bu konunun TRIZ ile yak n ili ki içerisinde oldu unu göstermektedir. TRIZin teknolojik yenilikçili i destekledi i bilindi inde, bu ili kiden yola ç k larak BDYnin de teknolojik yenilikçili i destekledi i söylenebilir. Yap lan çal ma sayesinde tan m halen belirsizlikler ta yan BDY konusunun yaz nda nas l bir profil çizdi i ortaya ç kar lm t r. Özellikle çizilen anahtar sözcükler aras ndaki ili ki a ( ekil 3) BDY çal malar n n yay l m n gözler önüne sermesi nedeniyle BDY konusunda ileriki çal malar için rehber niteli i ta maktad r. KAYNAKÇA Baykaso lu, A., Dereli, T., Üretimde Bilgi Teknolojisi Yöntemleri, K rm z yay nlar, stanbul, 2006, ss. 191-208. Hüsig, S., Kohn, S., Computer aided innovation--state of the art from a new product development perspective, Computers in Industry, vol. 60, Eki. 2009, ss. 551-562. 28. Kusiak, A., Innovation science: a primer, Int. J. Computer Application in Technology, 2007, Say : 232

XI. Üretim Ara t rmalar Sempozyumu, 23-24 Haziran 2011 Leon, N., The future of computer-aided innovation, Computers in Industry, vol. 60, Eki. 2009, ss. 539-550. Mckim, R.H., Experiences in visual thinking, Boston, MA: PWS Engineering, 1980 OECD, Oslo K lavuzu: Yenilik verilerinin toplanmas ve yorumlanmas için ilkeler, 2006. Porter, A., Kongthon, A., Lu, J.C., Research profiling: Improving the literature review, Scientometrics, 2002, Say : 53, ss. 351-370. Runhua, T., A Macro Process Model for Product Innovation Using TRIZ, 8th World Conference on Integrated Design and Process Technology, 2009. Savransky, S.D., Engineering of Creativity: Introduction to TRIZ methodology of inventive problem solving, CRC pres, New York, 2001. ISBN 0-8493-2255-3. 233