T.C. MALİYE BAKANLIĞI Muhasebat Genel Müdürlüğü Government Finance Statistics (GFS) Genel Yönetim Mali İstatistikleri Mert YAVUZARSLAN İSTATİSTİKÇİ JVI VİYANA
Giriş 16.07.2012/03.08.2012 tarihleri arasında Avusturya nın Viyana şehrinde IMF tarafından Joint Viyana Enstitüsünde düzenlenen (JVI) Kamu Mali İstatistikleri (GFS) konulu kursa Bakanlığımız oluru ile katılım sağlanmış olup, Kamu Mali İstatistiklerine ilişkin verilmiş olan temel eğitimdeki bilgi ve belgelerin derlenmesi ile bu rapor oluşturulmuştur. Kurs, 16 Temmuz Pazartesi başlamış olup 3 Ağustos Cuma günü katılım sertifikası dağıtımı ve kapanış merasimi ile sona ermiştir. Her gün sabah, 09.00-12.30 ve öğleden sonra 14.00-17.00 arasında iki oturum ve birer ikram arası olmak üzere düzenlenmiştir. Kurs süresince, GFS sisteminin kapsamı belirtilmiş, para akışları ve hesaplama kuralları hakkında bilgi verilmiş, sınıflama sistemine değinilmiş, gelir gider tabloları anlatılmış ve son olarak da mizan iskeletinden bahsedilmiştir. Kursun amacı, Kamu Mali İstatistiklerine genel bir giriş mahiyetinde olup; Kamu mali istatistikleri el kitapçığının kullanımı, muhasebe hesaplarının uluslararası standartlara dönüştürülmesi, kod dönüşümleri, mizan ve diğer mali tabloların hazırlanması, GFSM 2001 kapsamında kamu mali istatistiklerinin toplanması, veri toplamaya esas kapsamın belirlenmesi, hesapların tanıtımı ve işleyiş kuralları, sınıflandırılma metodu, konsolidasyonlar ve ayrıca GFS sisteminin diğer makroekonomik istatistik sistemlerle ilişkileri ve her ders sonunda yapılan grup çalışmaları ile teorik bilginin pratiğe dönüşmesidir. Katılımcı ülkeler dağılımına bakıldığında coğrafi olarak ülkemizi de içine alan; Orta Asya, Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleri, Balkanlar ve Doğu Avrupa ülkelerinden gelen katılımcılar mevcuttur. IMF kursu ülke katılımları istatistiklerine göre, ülkemiz bu kurslara ve eğitimlere son 20 yılda büyük oranda artan bir katılım göstermiştir. Bu da ülkemizin ve bakanlığımızın uluslararası istatistik çalışmaları ve araştırmalarına verdiği önemi ve katkı sağlamak için gösterdiği çabanın neticesini göstermektedir. GFSM 2001 Hakkında Uluslararası alanda, devlet maliyesi ve hazinesinin takibini sağlayan, özellikle bütçe harcamasını, bütçe açığını ve borç yönetimini takip eden nakit esaslı bir muhasebe anlayışı üzerine geliştirilmiş olan GFSM 1986, güncellenerek selefi olan tahakkuk esaslı GFS 2001 ile
yer değiştirmiştir. Uluslararası diğer makroekonomik sistemlere uyumlulaştırılmış ve tahakkuk esaslı bir muhasebe sistemi üzerine geliştirilmiş olan GFSM 2001 hazırlanmıştır. Bu geliştirme ve değişiklikte ki en büyük ihtiyaç ise GFS 1986 sisteminin büyük oranda nakit bazlı olması, 20 seneden fazla bir geçmişe sahip olması ve modern makroekonomik istatistik sistemleri ile (SNA,BOP,MFS) uyuşmamasıdır. GFSM 1986, devlet işlevi temelli tanımlanmıştır. GFSM 2001 ise kurumsal birim temelli tanımlanmıştır. Analitik çerçeveye bakıldığında; GFSM 1986, nakit akım veya borç stoku temelli sınıflandırmaya sahipken; GFSM 2001, tüm ekonomik akışlar ve stoklar üzerine odaklanmıştır. GFS 2001, sadece nakit değil tüm stok ve akışları kapsar, net değer ve net değerdeki dağılımların hepsini ayırt eder, tam entegre edilmiş bir sistemdir ve ayrıca stokların ve devlet mizanının tümünü içerir. GFS 2001 in amacına bakacak olursak; ülkelerin mali istatistiklerinin devamlılığını ve bu hesapların analizini sağlamak, kural koyucuların, uzmanların ve derleyicilerin özel ihtiyaçlarına cevap vermektir. GFS 2001, SNA 1993, SNA 2008 ile tamamen uyumlu olarak hazırlanmıştır. Diğer tüm makroekonomik istatistiksel sistemler ile bağlantılıdır. SNA (Ulusal Hesaplar Sistemi) ve BPM6 2008 yılında güncellenmiş olup SNA 2008 ve BPM6 adını almıştır. GFSM 2001 in ise 2012* yılında güncellenmesi beklenmektedir. Diğer Hesap Sistemleri: ESA 95, SNA 93, SNA 08 Uluslararası alanda ulusal ekonominin tanımını yapan üç ayrı hesap sistemi bulunmaktadır. Avrupa Ulusal ve Bölgesel Hesaplar Sistemi (European System of National and Regional Accounts-ESA 95) Avrupa Birliği tarafından kullanılmaktadır. Ulusal Hesaplar Sistemi (System of National Accounts SNA 08) Birleşmiş Milletlerce kullanılmaktadır. Genel Yönetim Mali İstatistikleri ise (Government Finance Statistics Manual-GFSM 2001) IMF ve Dünya Bankası tarafından kullanılmaktadır. Her ne kadar üç ayrı hesap sistemi olarak adlandırılmış olsalar da ulusal ekonomiye ilişkin gerek yapılan tanımlar gerekse sınıflandırmalar her üç hesap sisteminde de benzer özellikler taşımaktadır ve son sürümleri itibari ile birbirleri ile büyük oranda uyumludurlar.
GFS El Kitabı (GFSM 2001) GFS ile ilgili konularda kullanıcıya yardımcı olması için hazırlanmış olan kitabın amacı; mali analizlerde makroekonomik istatistiklerin hazırlanmasına destek olmaktır. Muhasebe prensipleri kullanılarak dünya çapında tek standartta mali istatistiklerin üretimini sağlamak amacı ile oluşturulmuştur ve kullanıcıya bulunduğu ülkenin sisteminin GFS standartlarına uyarlanmasında rehber olması amacı ile çıkarılmıştır. Veri hazırlayıcı, derleyicilerin el kitabı olan bu kitap, tereddüte düşüldüğü anlarda karar almada en büyük yardımcı olacaktır. Kitap basit ve anlaşılabilir olmakla birlikte her ülkede ki farklı ekonomik ve mali yapılı kurumlar olmasından dolayı bazen çıkar yol sunamamaktadır. Bu tür zamanlarda yapılması gereken, sözü konu edilen kurum ya da kuruluşun fonksiyonlarını iyice belirlemek ve ona göre en uygun koda yerleştirmek olacaktır. Genel Yönetim Mali İstatistikleri (GFS) Sisteminin Genel Çerçevesi Uluslararası arenada, devletlerin gerçekleştirdiği ekonomik faaliyetlerin yönetimi, raporlanması ve kestirimleri ile bunların gerek uluslararası gerekse ulusal ekonomi üzerindeki etkilerini değerlendirmek üzere bu işlemler hakkında bilgi sahibi olunması gerekliliğinden doğan bir ihtiyaç üzere GFS sistemi IMF tarafından oluşturulmuştur. Bir ülkeye ait mali politikanın, özellikle kamuyu ilgilendiren genel yönetimin hatta daha da genelleştirilecek olursak kamu sektörünün veriminin (harcama ve gelir ilişkisi) analiz ve sentezi için uygun olan bir çerçeve ve muhasebe sistemine ihtiyaç vardır. Genel yönetim sektörü kar amacı gütmeden hizmet veren kurumlardan oluşmaktadır; kar amacı olmayan bu kurumların gelirleri giderlerini karşılamadığı/karşılayamadığı için bunların giderleri toplanan vergilerden karşılanmaktadır. Kamu sektörü ise genel yönetim sektörüne ek olarak ticari faaliyetlerde bulunan kamu şirketleri olarak bilinen hükümet tarafından kontrol edilen kuruluşlardan oluşmaktadır. Kamu Mali İstatistiklerini teşkil eden GFS, istatistiğe esas verilerin oluşturulmasında kullanılacak muhasebe prensiplerin içeren, özellikle genel yönetim sektörü ve daha geniş anlamda kamu sektörünün performansının çözümlenmesi ve değerlendirilmesi için uygun olan kapsamlı bir kavramsal çerçeve ve muhasebe çerçevesi oluşturan bir makroekonomik istatistik sistemidir.
GFS sistem olarak yönetimden ve yasal yapıdan bağımsızlık içermekte olup, dünya üzerinde hemen hemen her ülkeye uygulanabilir ve uyarlanabilirdir. Düşünülebilecek dezavantajlar ise ülkeler arasında ortaya çıkabilecek yapısal ekonomik farklılıklardan kaynaklanabilir. Örnek vermek gerekirse, harcama ya da gelir gruplarının çeşitliliği, bunların entegre edileceği kodlar arasında karmaşıklığa yol açabilmektedir. Sistemin ana amacı ülkeleri ve ekonomilerini birbirleri ile karşılaştırılabilir seviyeye getirmek, aynı şartlar ve durumlarda ileriye dönük istatistiksel hesaplamalara izin vermektedir. GFS sistemi her ne kadar bir istatistik sistemi olarak adlandırılsa da sistem aslında muhasebe temellidir ve temel muhasebe hesapları ile çalıştırılmaktadır. İstatistiklerin değişkenlerden, parametrelerin ise sabitlerden tam sayım yoluyla elde edildiğini göz önünde bulundurduğumuzda, aslında yapılan işin devlet muhasebesinin istatistiğinden ziyade bir tam sayımının göstergesi olacağı da düşünülebilir. *Muhasebe birimlerinin hepsinin kayıtlarını tam olarak doğru tuttuğu varsayımı altında. GFSM 2001 in Temel Prensibi Açılış Bilançosu+İşlemler+Diğer Ekonomik Akımlar=Kapanış Bilançosu şeklindedir. GFSM 2001 sisteminde 4 adet özet açıklama mevcuttur. 1-Genel yönetim faaliyet tabloları 2-Diğer ekonomik akımlar tabloları 3-Bilanço 4- Nakit kaynakları ve kullanımları tablosu (Nakit akım açıklamaları) Bunlara ek olarak da *9 adet detaylı raporlama tabloları mevcuttur. Kurumsal birimler belirlenirken, kurumsal birimler gruplanırken; benzer görevlere ve yapılara sahip olmalarına ve benzer davranışa sahip olmalarına göre sınıflandırılmaktadır. Kurumsal birimlerin sınıflandırılması yapılırken «karar ağacı» kullanılır. Detaylı tablolara kısaca bakıldığında sınıflandırma kodları; işlem tiplerinin, diğer ekonomik akışların, varlık ve yükümlülük stoklarının tanımlanması için kullanılır. GFS köprü denen özel bir tablo sayesinde raporlar düzenlenir ve IMF e gönderilir. Bu köprü de Statement 1-2, *Tablo 1,2,3,4,5,6,7,8,9 ve son olarak da Annex1-2 tabloları mevcuttur. Statement 1 : Devlet faaliyetlerinin özet bir tablosudur. Statement 2: Kaynakların ve kullanılan nakitlerin özet tablosudur.
Tablo 1: Gelir tablosudur. Tablo 2: Gider tablosudur. Tablo 3: Varlık ve yükümlülüklerde yapılan mali transferleri gösterir. Tablo 4: Elde tutma kazanç ve kayıpları ile yükümlülüklerin gösterildiği tablodur. Tablo 5: Varlık ve yükümlülük hacmindeki diğer değişimleri gösterir. Tablo 6: Bilanço. Tablo 7: Devlet harcamalarının işlevsel olarak dağılımını gösterir. Tablo 8: Mali varlık ve yükümlülüklerdeki işlemleri sektörlere göre gösterir. Tablo 9: Varlıklardaki toplam diğer ekonomik akım ve stoklarını gösterir. Annex 1: Konsolidasyon tablosudur. Annex 2: Varlık akışları ve stoklarının entegre açıklamasını gösterir. GFS 2001 KAPSAMI ve SEKTÖRİZASYONUGFS
Kamu sektörünün kapsamının belirlenmesinde ve ilgili birimlerin sınıflandırılmasında karar ağacına başvurulur. Karar ağacı birimlerin sınıflandırılmasında kullanılan bir algoritmadır. Öncelikle yerleşik bir teşekkül olup olmadığına bakılır daha sonra kurumsal bir birim mi diye kontrol edilir bu soruya verilen cevap evet ise bu birimin devlet tarafından kontrol edilip edilmediğine bakılır. Bunun sonucunda hayır cevabı bize özel sektör olarak değerlendirileceğini; evet cevabı ise kamu kuruluşu olduğunu gösterecektir. Bundan sonraki aşamada kamu kuruluşunun piyasa fiyatı ile mal satışı olup olmamasına bakılır, sorunun evet cevabı bize bunun kamu şirketi sınıflandırmasına gireceğini gösterir. Kamu şirketleri ise mali hizmet verip vermemesine göre mali ya da mali olmayan kamu şirketleri olarak anılır. Finansal Olmayan Kurumlar Finansal Kurumlar Genel Yönetim Hane Halkı Hane Halkına Hizmet Veren Kar Amacı Gütmeyen Kurumlar GFS te önemli olan kavramlardan biri Yerleşik liktir. Yerleşiklik kavramını toplam ekonominin, yerleşik kurumsal birimlerden; dış dünyanın ise yerleşik olmayanlardan oluştuğunu söyleyerek açıklamak mümkündür. Burada gözden kaçmaması gereken diğer bir husus ise uluslararası organizasyonların hiçbir ülke ekonomisi için yerleşik sayılmamasıdır. Yerleşiklik kavramı GFS in kapsamının belirlenmesi açısından önemlidir. Her bir kurumsal birimin yerleşikliği ekonomik ilişkilerinin en güçlü olduğu, ekonomik çıkarların en baskın olduğu ekonomik bölgededir. Yerleşiklik kavramı oturduktan sonra kurumsal birim tanımlaması üzerinde durulmuştur. Kurumsal birim, ekonomik varlığı olan, kendine ait varlıkları, yükümlülükleri, söz
hakkı olan ve diğer kurumlar ile arasında ekonomik ilişkiler olabilen ve ekonomik faaliyetlerde bulunan birimlerdir. Tam bir muhasebe sistemine sahip olduklarından, mizan, mali varlık ve yükümlülükler, nakit akım gibi bileşenlere sahiptirler. İstatistiksel hesap sistemleri, (GFS, SNA) ulusal ekonomiyi oluşturan kurumsal birimlerin beş ana sektöre ayrılmasına karar vermiştir. Genel yönetim sektörü, tüm devlet birimlerini ve devlet birimleri tarafından kontrol edilen piyasa dışı üreticiler ile kar amacı gütmeyen kurumları kapsamaktadır. GFS, Genel yönetim sektörünü merkezi yönetim, eyalet yönetimi ve mahalli idareler olarak üç alt sektöre ayırmıştır. Ancak bazı ülkelerde, Ülkemizde olduğu gibi eyalet sistemi bulunmazken bazı ülkelerde de daha fazla alt sektör ihtiyacı olmuştur. GFS, alt sektörlerin daha fazla dallanıp budaklanmasını istemediğinden bu üç alt sektör altında sınıflandırmanın yeterli olacağını ve diğer sektörleri mevcut sektörler altında olmasını öngörmüştür. Diğer taraftan Sosyal Güvenlik Kurumlarına yönelik olarak GFS de ikili bir alternatif sınıflandırma bulunmaktadır. Bir ülkede sosyal güvenliğin varlığına ve onun maliye politikası içerisindeki rolüne istinaden ya genel yönetim altında ayrı bir alt sektör olarak sınıflandırmaya dahil edilebileceği ya da merkezi yönetim altındaki alt sektörlerden biri olarak yer alabileceği belirtilmiştir. Sosyal Güvenlik, yardım ve katkıların farazi mi gerçek mi olduğu sorusuna verilen cevaba göre sosyal yardım ya da sosyal sigorta olarak değerlendirilip değerlendirilemeyeceğinin cevabı ortaya çıkar. Katkılar gerçek ya da farazi ise sosyal sigorta, değilse sosyal yardım olarak adlandırılır. Sosyal yardım hizmetleri devlete ait birimlerce kar amacı güdülmeksizin idare edilirler. Faydalar genel kaynaklar üzerinden ödenir ve transferler devlet tarafından kayıt edilir. Devlet tarafından üretilen ayni sosyal yardımlar sosyal yardım olarak sınıflandırılmaz. Tüm sosyal yardımlar cari transfer olarak adlandırılır. Kamu Sektörü Borç İstatistiklerinde geçen borç kavramı için birçok terim kullanılır; kamu borcu, borç, toplam borç, borç yükümlülükleri, devlet borcu, imparatorluk borcu gibi. Bunlar brüt ve borç olarak ayrı yarı tanımlanmıştır. Bütçe içi merkezi yönetim kurumları, devletin yasama, yürütme ve yargı gibi temel fonksiyonlarını yerine getiren merkezi kuruluşlar, bakanlıklar ve bunlara bağlı ve ya ilgili idarelerden oluşur, genellikle ulusal devlet olarak anılan yapıdır. Bütçe dışı kurumlar ise kendi bütçeleri olan ve kendi gereksinimlerini karşılayan devlete bağlı kurumsal birimlerdir. Genel olarak kendi gelir kaynakları mevcut olmakla birlikte gerektiğinde genel bütçeden transferlerle sübvanse edilebilmektedirler. Kamu şirketlerinin alt sektörü olan kamu mali olmayan şirketleri, genel devlet tarafından kontrol edilen mali olmayan kamu şirketlerinin tamamını, diğer bir değişle de mali olmayan kamu şirketleri alt grubuna dâhil tüm kamu şirketlerini ifade eder.
Sınıflandırma GFSM 2001 kapsamında yapılacak sınıflandırmanın amacı, verileri analitik bir biçimde ve anlamlı olarak düzenlemektir. Sınıflandırma, verilerin kayda alınması ve depolanması için kullanılır. Örneğin, Kamu faaliyetleri tablosu devletin safi/gayri safi faaliyet dengesi ile net borçlanma/borç verme gereğinin ölçülmesine olanak verir. Nakit kaynakları ve kullanımları tablosu net nakit faaliyet gelirlerini, nakit açığı ve fazlasını, nakit dışındaki finansman faaliyetlerden nakit akışını ve nakit stokundaki net değişimi ölçmemize olanak sağlar. Diğer ekonomik akışlar tablosu, elde tutma kazanç ve kayıplarından ve varlık değerindeki diğer değişimlerden kaynaklanan net değer değişimini gösterir. Bilanço ise net değer ve net mali değeri gösterir. Devlet Fonksiyonlarının Sınıflandırması (COFOG) COFOG, devlet harcamalarının sınıflandırması için kullanılan OECD bazlı bir sınıflandırma sistemidir. Giderler= Harcamalar+Finansal Olmayan Net Varlık Edinimleri şeklinde ifade edilir. COFOG, muhasebe hareketlerinin, işlemlerinin sınıflandırılmasıdır diğer ekonomik akımlar ya da stok hareketlerinin değil. COFOG, devletin kaynaklarının tahsisinin hedefine ulaşıp ulaşmadığının kapsamını ölçmek için kullanılır. COFOG ortaya çıkan çıktıyı ya da ürünü ölçmez. Örnek verecek olursak COFOG bölüm kodlarından 01 Genel Kamu Hizmetlerini, 02 Savunma ve 07 Sağlık konularını belirtir. GFSM 2001 kod sistemi ve COFOG bölümlerine doğru ayrılmış şekilde düzenlenen kamu mali istatistikleri bize uluslararası düzeyde devletlerin ekonomik olarak karşılaştırılmasında en büyük yardımcı rolündedir. COFOG Sisteminin Bazı Kullanım Alanları COFOG devlet harcamalarındaki trendleri hususi olarak amacına ve fonksiyonuna göre tetkik ederken klasik devlet muhasebe sistemi bunun için uygun değildir. Uluslararası karşılaştırmaları belirlerken kullanılır, büyük oranda tüketim kalemlerini özelleştirerek detay hakkında bilgi verir, eğer harcama ikiden fazla sınıflandırmayı içeriyorsa ve ayırmak mümkün değilse toplam rakam harcamanın büyük olan kısmını ilgilendiren sınıfa tahsis edilir. Makroekonomik istatistik sistemlerinde sadece ekonomik varlıkların kaydı tutulur. GFS de ki varlık tanımına baktığımızda bunların ekonomik fayda sağlayabilme yetilerinin
olması gerektiği görülür. Maddi kazanç ve fayda sağlamaları gerekmektedir. Örneğin bir topraktan elde edilen gelir, mülk gelirleri, faiz, kiralar gibi. GFS Değerleme Metotları GFS in en önemli unsurlarından biri olan bilanço, varlık ve yükümlülüklerdir. Bunların önemli olması dolayısıyla da bunların sağlık bir şekilde hazırlanması ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Mali varlık ve yükümlülüklerin hesaplanmasında ve değerlenmesinde birkaç metot mevcuttur. Piyasa fiyatları: Burada değerlemeye bakarken; yatırımcıların, üreticilerin, kredi verenler ve alanların, emlak rayiç bedelleri ve taşımacılık gibi sektörlerin fiyatlandırması göz önüne alınır ve buna göre değerlendirilir. Benzer piyasalar: Gözle görülür belirgin fiyatlar değillerdir, tahminler kullanılır; son dönemde yapılmış para transferleri, benzer değerde varlıklar, hisse senetleri ve tahvil fiyatları gibi enstrümanlar baz alınır. Daimi envanter sistemi: Denk yeniden değerleme, ilk edinim harcaması, sabit sermaye tüketimi için ödenekler veya amortizasyonlar kullanılır. Birçok maddi olmayan duran varlıklar, patentli mevcutlar gibi. Şimdiki değer metodu: Gelecekteki elde edilebilecek ekonomik çıkarların şimdiki değeri, şu an belli olan finansal ya da doğal varlıkların değerlemesinin hesabı ( yer altı kaynakları, ormanlar, ileride çıkarılabilecek potansiyel madenler gibi) Piyasa değişim(uluslarası döviz kuru) oranları: Satın alma ve satma taban ve tavan noktalarının ortalamasının alınması, ulusal paranın bilançoyu ilgilendiren geçerli tarihteki uluslararası borsadaki döviz kuruna çevrilmesi yöntemidir. GFS 2001 Muhasebe ve Hesaplama Kuralları Makroekonomik istatistikler öncelikli olarak tahakkuk bazlı kayıtları izler. Vadesi geçmiş borçların vadesi geçmiş borç olabilmesi için borcun ödenmemiş ve ödeme tarihinin gecikmiş olması gerekmektedir. GFS 2001 sisteminde tahakkuk esaslı muhasebe sistemine göre kayıt esastır. Tahakkuk ortaya çıktığı an kayıt yapılır. İki taraflı kayıt sistemi mevcuttur, borç kaydı yaparken aynı anda alacak kaydı ya da tam tersi birlikte yapılır. Tahakkuk akışları tahakkuk gerçekleştiğinde yapılırken, nakit akımları sadece nakitteki değişimlerde yapılır. Değerleme: Tüm akımlar ve stok durumları mevcut piyasa fiyatları cinsinden hesaplanır. Genellikle akımlar ve stoklar brüt olarak kayıt edilir. Bazı durumlarda sadece net
bazlı kayıtlar mevcuttur. Analitik sunumlarda; varlık edinimleri net olarak kullanılır. Birimlere ait veriler GFS te konsolide edilmiş olarak gösterilir. GFS sistemi diğer makroekonomik istatistik sistemlerle (SNA 1993 ve SNA 2008) uyumlaştırılmıştır. Bu nedenle muhasebeye konu işlemlerin ( akışlar ve stoklar) kapsam, sınıflandırılma ve kayıt esasları açısından önemli farklılıklar içermezler. GFS sisteminde kayıt edilen değerler akışlar veya stoklardır. Akışlar ve stoklar entegre yani bütünleşik bir sistem içerinde kaydedilirler. Makroekonomik istatistikte kaydedilen tüm veriler ya bir mali dönemde ekonomik değerdeki değişimleri ölçme imkânı sağlayan akışlardır ya da herhangi bir anda ekonomik bir değerin durumunu ölçme imkânı sağlayan stoklardır. İşlemler: Karşılıklı sözleşmelerle yada kanunların uygulanması yolu ile iki birim arasındaki mali ilişkiler veya bir birimin farklı iki faaliyetinden kaynaklanmakla beraber analitik açıdan bir akış olarak tanımlanabilecek faaliyetler olarak tanımlanabilir. Karşılıklı anlaşma, ilgili birimlerin önceden bildiği ve rıza gösterdiği durumları ifade eder. Ancak bu durum her zaman gönüllü olarak ve isteyerek yapılan şeyleri ifade etmez. Örneğin; borç affı karşılıklı antlaşmaya dayanırken, tahsili imkânsız hale gelen borcun silinmesi işlemi karşılıklı antlaşma değil diğer ekonomik akışlar olarak kabul edilir. Değişim: Bir ekonomik değere karşılık başka bir ekonomik değerin sağlanması işlemleridir. Transfer: Taraflardan birinin ekonomik bir değer elde ettiği halde diğer tarafın herhangi bir ekonomik değer elde edemediği işlemlerdir. Bu tür işlemler parasal ve ya ayni olabilmektedir. Diğer Ekonomik Akışlar Bir varlık ya da yükümlülüğün miktar ve değerinde, işlemler dışında, meydana gelen değişimlerdir. İki türü vardır; elde tutma kayıp ve kazançları (yeniden değerleme farkları) ve varlık ve yükümlülüklerdeki diğer değer ve miktar değişimleridir. Elde tutma kayıp ve kazançları (yeniden değerleme farkları) Fiyatların yapısında ve ya seviyesinde meydana gelen değişimden kaynaklanan ( örneğin; faiz oranında ve ya döviz kurlarındaki değişiklik ) varlık veya yükümlülüğün nitelik ya da nicelik olarak değişmediği ancak parasal değerinin değiştiği durumları yani yeniden değerleme farklarını ifade eder. Varlık ve Yükümlülüklerdeki Diğer Değer Ve Miktar Değişimleri
Burada herhangi bir işlem olmaksızın varlık ve yükümlülüklerin nitelik ve niceliğinde bir değişme söz konusudur ve bu durum üç şekilde ortaya çıkmaktadır. Bir varlığın veya yükümlülüğün miktarı veya niteliğinde bir değişiklik olmaksızın bilançoya eklenmesi veya bilançodan çıkarılmasını içeren olaylardan oluşur. Örnek: Tahsili imkânsız hale gelen bir alacağın silinmesi. Varlıkların miktarını veya niteliğini değiştiren olaylardan oluşur. Örnek: Yeni bir maden yatağının bulunması GFS tüm akışların çift taraflı kaydını esas almıştır. Bir borç kaydı varlıklarda artışı ifade ederken yükümlülükler ve net değerde bir azalmayı ifade eder. Diğer taraftan bir alacak kaydı yükümlülüklerde ve net değerde artış anlamına gelirken aynı zamanda varlıklarda bir azalışı ifade eder. GFS bir ekonomik değerin değiştiğinde, transfer edildiğinde, oluşturulduğunda, dönüştürüldüğünde diğer bir ifadeyle akışın oluşma anında yani kaynağında kaydını öngörmüştür. Bu kayıt sistemi tahakkuk esaslı muhasebe denilen ve nakit esaslı muhasebe sistemine göre birçok avantajı beraberinde sunan Ülkemizce de uygulanan bir sistemdir. GFS de dahil olmak üzere, makroekonomik sistemler genel olarak akışlar ve stokların gayri safi olarak kaydedilmesini öngörmüştür. Diğer taraftan aynı gelir veya gider gruplarında hatalı ve yetkisiz işlemlerin tespiti için netleştirme yapılabilmektedir. Makroekonomik istatistik sistemler borçlanma araçları dâhil tüm varlık ve yükümlülüklerin bilanço tarihi referans alınarak değerlenmesini esas almıştır. Uygulamada borçlanma senetleri dışındaki borçlanma araçları için piyasa değeri ulaşılabilir değildir. Bu nedenle Kamu Borç İstatistikleri Kılavuzu tüm borçlanma araçları için nominal değeri önerirken borçlanma senetleri için piyasa değeri ile değerlemeyi önermiştir. Birimlerden toplanan verilerin tek bir birim olarak sunulabilmesi için konsolidasyona ihtiyaç duyulmaktadır. Konsolidasyon aynı sektöre ve ya alt sektöre dâhil birimler arasındaki işlemleri ve borçlu-alacaklı ilişkilerini elemine etmeyi öngörür. Konsolidasyon hem akımları hem de stokları etkileyebilir. Konsolidasyon Konsolidasyon, kurumları ve ya birimleri bir araya getirip tek bir birimmiş gibi verilerini sunma sürecidir. Konsolidasyonda, konsolide edilen birimler arasında gerçekleşen tüm işlemlerin ve borçlu-alacaklı ilişkilerinin karşılıklı olarak tasfiyesi söz konusudur. Başka bir deyişle, bir birimin bir işlemi diğer birim için kaydedilen aynı işlemle eşlenir ve her iki işlem de tasfiye edilir.
GFS verilerinin derlenmesinde son nokta olan konsolidasyon, mükerrer hesaplamanın olmadığından emin olmak için uygulanır. Akışların ve stokların kapsama dahil sektörler ve birimler arasında çift sayımını engellediği için konsolide verinin kullanışlılığı artacaktır. Simetrik bir süreç olan konsolidasyonda bir birimin silinen bir verisine karşılık diğer bir biriminde verisinin silinmesi esastır. Ayrıca konsolidasyonun simetrik olması bilanço ve gelirgider dengesinin bozulmasını önler; eğer konsolidasyon sonrasında bir dengesizlik oluyorsa bu durum muhtemel bir hatanın varlığını işaret eder. Şematik Olarak GFS in Hazırlanma Süreci Türkiye çapındaki birimlerin resmi istatistik programı çerçevesinde kendilerine tanınan sürede veri girişlerini ilgili veri ortamına aktarması. Bu verilerin KBS,Say2000i 'den çekilmesi ve buradan çekilemeyen diğer verilerin ilgili kurum ve kuruluşlardan temini. Maliye Bakanlığı koordinasyonunda, GFS hazırlama sürecindeki ilgili kurum ve kuruluşlardan görüş alınması ve verilerin işlemeye hazır hale gelmesi. Muhasebat Genel Müdürlüğü,Kesin Hesap ve Mali İstatistikler Dairesi Başkanlığınca GFS'e temel teşkil edecek verilerin birleştirilmesi, işlenmesi, konsolidasyon işlemi ve GFS köprüsüne atılarak onaya sunulması. Onaya sunulan ve kontrolden geçirilen verilerin, IMF'nin belirlemiş olduğu tarihler içerisinde ilgili birimine gönderimi.
Sonuç Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından Joint Vienna Institute de düzenlenen Kamu Mali İstatistikleri Kursuna (Course on Government Finance Statistic) Bakanlığımız adına eksiksiz ve kayıpsız bir biçimde katılım sağlanmış olup; kurs süresince yapılan sunumlar, oluşturulan gruplar ile yapılan çalışmalar, öğrenilen bilgiler ışığında aşağıda bazı çıkarımlar mevcuttur. 1- GFS bir ekonomik değerin değiştiğinde, transfer edildiğinde, oluşturulduğunda, dönüştürüldüğünde diğer bir ifadeyle akışın oluşma anında yani kaynağında kaydını öngörmüştür. Bu kayıt sistemi tahakkuk esaslı muhasebe denilen ve nakit esaslı muhasebe sistemine göre birçok avantajı beraberinde sunan bir sistemdir. 2- Ülkemiz, GFS standartlara uygun bu muhasebe uygulamasıyla IMF ye gönderilen raporlara esas verilerin kolaylıkla derleyebilmektedir. Şu an için yıllık ve aylık düzenlenen GFS tablolarında en son yenilik olarak, JVI 2012 eğitiminde edinilen bilgiler ışığında bundan sonra 3 aylık GFS tablolarının da IMF ye rapor edilmesine karar verilmiştir. 3- Kursa katılım gösteren ülkelere bakıldığında, birçoğunun IMF ile münasebetlerinin çok daha öncelere dayandığı, IMF in düzenlemiş olduğu kurslara 90 yıllardan itibaren çoklu katılımlar gerçekleştirdikleri görülmüştür. Ancak GFS raporlamaları konusunda mevcut duruma bakıldığında ülkemizin bu ülkelerin çoğundan daha ileride olduğu görülmüştür. Bunu dile getiren kişi IMF İstatistik Bölümünden Bay Alberto Jimenez De Lucio olmuştur. 4- Dünya da GFSM 2001 deki standartların hepsini sağlayabilen çok az ülke olduğu düşünüldüğünde, Bakanlığımız ve Genel Müdürlüğümüzce hazırlanan ve gönderilen tabloların gün geçtikçe daha ileri seviyelere geldiğini ve her yeni dönemde ortaya çıkan istatistiksel hataların giderilmiş olduğu görülmüştür. IMF eğiticisi ve Türkiye İstatistik Departmanı yetkilisi Bay Jimenez De Lucio tarafından ifade edilen görüşler doğrultusunda bu yorum çıkartılmıştır. 5- Türkiye 2012'de IMF'nin vekil icra direktörü olmuştur ve 2014 yılından itibaren de asil 24 icra direktöründen biri olarak görev yapacaktır. Uluslararası alanda elde edilen bu kazanımlar ve mevkiler, bize ülkemizin bu konudaki istikrarı ve başarısını göstermektedir. 6- Muhasebe kodlama sistemimizin GFS kod sistemine paralel olmaması kaynaklı sorunlar yaşanmaktadır. Örneğin muhasebe kayıtlarımızda bulunan; 630.11, 600.11, 630.20 kodlarına ait hesap kodlarının GFS tarafından gelir gider olarak kabul edilmemesine rağmen bizim muhasebe sistemimizde gelir gider hesaplarında işlem görmesidir. Bazı hesap kodlarının torba hesap olarak kullanılarak şişirilmesi de istatistiksel hatayı arttırmakta ve olmaması gereken sonuçları çıkarmaktadır. Bu tip sorunların çözümü ise; GFS e uygun hesap kodlarının kullanılması, revizesi ya da yeni hesap kodlarının açılarak kayıtların bu yeni kodlara yapılması şeklinde olabilir.