AIZANOI KAZISI 2013 T.C. ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU - AİZANOİ KUZEY NEKROPOL KAZISI VE BULUNTULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ [Tarihi seçin]2013
AİZANOİ KUZEY NEKROPOL KAZISI VE BULUNTULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ PROJESİ Bu projede UNESCO Geçici Dünya Kültür Mirası Listesine giren (2012 yılında) Aizanoi kentinin Kuzey nekropolis inin kazısının gerçekleştirmesi ve ardından nekropolün bilimsel olarak değerlendirilmesi ve ölü gömme adetleri hakkında bilgiye ulaşılması amaçlanmıştır. İlk kez 2012 yılında Aizanoi nekropolisinde kazılar gerçekleştirilmiş ve ilk verilere ulaşılmıştır. 2013 kazı sezonunda da kazılar gerçekleştirildikten sonra Aizanoi Kuzey nekropolisinde en erken mezarlar ve en geç hangi tarihe kadar devam ettiği, gömü tipleri, mezar buluntularının değerlendirilmesiyle mezarlara gömülen kişilerin kimliklerine dar ipuçları yakalanmıştır. Kütahya-Afyon-Uşak ve Eskişehir illerini içine alan İç Batı Anadolu bölgesinde kalıntıları günümüze kadar sağlam gelebilmiş en büyük Roma kenti olan Aizanoi ne yazık ki bugüne kadar layık olduğu ilgiyi görememiştir. Ülkemizde, Roma döneminden günümüze ulaşan en sağlam tapınak olan Zeus tapınağını da barındıran böyle bir antik kentin her bakımdan yeterli kazı yapılmaması ve turizme açılmamış olması büyük kayıptır. Bilimsel olarak da bir kentin mezarlarına ulaşmak o kentin tarihine, demografisine, atölyelerine ulaşabilmek için en iyi yollardan biridir. Daha önce Alman Arkeoloji enstitüsü adına 1970 lerden itibaren belli aralıklarla yaklaşık 40 yıl süresince bilimsel kazılar gerçekleştirilmiş olmakla birlikte Aizanoi da hala keşfedilmemiş ve sorulara cevap bekleyen pek çok alan vardır ve bunlardan biri de kuzey nekropolistir. Pamukkale Üniversitesi adına, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından verilen izin ile 2013 yılında Kuzey Nekropolis te kazı ve buluntuların bilimsel değerlendirmeleri başlatılmıştır. Bu projede Aizanoi kuzey nekropolünde 2013 sezonunda kazı çalışmaları ve ardından belgeleme gerçekleştirilmiş ve aşağıda rapor ve sonuçları verilmiştir. Kazıda tespit edilen buluntular Pamukkale Üni. Arkeoloji Bölümü laboratuarına analizlik malzeme olarak götürülmüş ve bilimsel olarak değerlendirilmiştir. TTK Projesi kapsamında; Aizanoi kenti kuzey nekropolis inde D9D ve D9E isimli açma larda yapılan kazı ile buluntuları değerlendirilmiştir.. D9D Açması ndaki çalışmanın amacı, 2012 yılında kazılan D9A ile D8A açmaları arasındaki bağlantıyı anlamaya yöneliktir ve bu açmalar arasında kazı yapılması uygun 1
görülmüştür (Fig. 1). D9D açmasında 5 x5 m. ebatlarında bir açma ile 1028.350 m. kotta, kazı başlatılmış ve hem doğuya hem batıya genişletilmiştir (Fig. 2). Açmada 5 adet (A13.D9DM01-05) basit toprak mezar tespit edilmiştir. Mezarların Kodları: Mezar No Başlangıç Kodu Bitiş Kodu Derinlik A13.D9D.M01 1027.629 m. 1027.424 m. 20.5 cm. A13.D9D.M02 1027.484 m. (14.5cm) 1027.404 m. 8 cm. A13.D9D.M03 1027.414 m.(21.5 cm) 1027.134 m. 28 cm. A13.D9D.M04 1027.304 m. 1027.184 m. 12 cm. A13.D9D.M05 1027.364 m. 1027.164 m. 20 cm. Fig. 1. 17.06.2013 tarihindeki D9D Açması Başlangıç Fotoğrafı (Kuzeyden Bu 5 mezarda da inhumasyon gömü yapılmıştır. Mezarlarda tekli gömü vardır. İskeletler, B01-B05 olarak numaralandırılmıştır. Mezarlardan ikisinde (M01 ve 03) biraz zor anlaşılmakla beraber, diğerlerinde bireylerin yatış yönü bellidir ve dorsal (sırt üstü) yatış tercih edilmiştir. Birey 01 e ait çok az kemik tespit edilmekle birlikte doğu batı yönünün tercih edildi anlaşılmaktadır. Aynı şekilde Birey 03 ün de kemikleri de karışık tespit edilmesine rağmen doğu batı yönünde yatırıldığı anlaşılmaktadır. Birey 02 doğu batı yönünde, Birey 05 güneydoğu kuzeybatı yönünde, Birey 04 ise güney-kuzey yönüne göre yerleştirilmiştir. 2
Fig. 2 17.06.2013 tarihindeki D9D Açması Çalışma Fotoğrafı D9D Açması nda tespit edilen 5 Basit Toprak Mezar ın üstü düz ve sadece toprakla örtülmüştür. Bu mezarlardan sadece M01 no.lu olanının etrafı moloz taşlarla çevrelenip sandık mezar yapılmıştır. M01 (no.lu mezarlarda bireyin ağzında bir adet bronz sikke A13.D9D.M01.S01), M02 (A13.D9D.M02.S01) in situ bulunmuştur. Kayıkçı Kharon a verilen sikke ritüeli ile ilgili olmalıdır. MEZAR BULUNTULARI 5 Basit Toprak Mezar içinde buluntu bakımından diğerlerine kıyasla en zengini M01 no.lu mezardır. Mezar zeminine yakın yerde (1027.434 m. Kod ta) fuzi formlu pişmiş toprak unguentarium (A13.D9D.M01.PT04) tespit edilmiştir. Unguentarium un mezar zeminine yakın bulunması olasılıkla bireyin yerleştirilmeden önce unguentarium un konduğunu düşündürmektedir. Hatta belki Unguentarium içindeki sıvı koku mezarın güzel kokması için mezara boşaldıktan sonra kap mezara konmuş ve sonra birey yerleştirilmiştir. Bireyin ağzında bir adet bronz sikke in situ bulunmuştur. Kayıkçı Kharon a verilen ücret ile ilgili olmalıdır. Mezarın üst toprağında 3 adet demir çivi (A13.D9D.M01.KB01-KB02) ve alt zemininde 11 adet demir çivi (A13.D9D.M01.KB01) bulunması ise bireyin ya ahşap bir sedye ya da bir sanduka içinde konarak defnedildiğini düşündürmektedir. Son olarak mezarın içinde ve bireyin üzerine atılan toprağın hemen üst kısmından 3 adet pişmiş toprak terrasigillata kâse ve 1 tabak 1 1 A13.D9D.M01.PT02-PT03, A13.D9D.M01.PT01 (tabak) 3
ters konmuş olarak in situ bulunmuştur. Bireyin hemen üst kısmındaki toprakta bulunması ve ters konması; bu terrasigillata kâseler ve tabağa yiyecek konduğunu ve bunların ölüye mezar yiyecekleri ile dolu olarak ters çevrilmiş halde toprağa konarak ölen kişiye sunulduğunu düşündürmektedir. M03 no.lu Basit Toprak Mezar ise kuzey nekropolis in ilginç buluntularından birini sunması bakımından ayrıca dikkate değerdir. Birey 03 de herhangi bir yatış yönü veya pozisyonu tespit edilememiştir. Kemikler dağınık ve toplanmış halde ele geçmiştir. Kol ve bacak kemikleri üst üste durmakta, çene kemiği pelvise doğru kaymış durumdadır. İkincil gömü tahribatından dolayı bu durumda olduğunu düşünülmektedir. Bireye ait kol kemikleri, bacak kemikleri, çene kemiği, kalça kemeri, omurga kemikleri, kürek kemikleri tespit edilmiştir. +1027.414 m. kotta pişmiş toprak mask (A13.D9D.M03.PT01) ve demir çiviler (A13.D9D.M03.KB01) ele geçmiştir. Taşların altından A13.D9D.M03 no.lu mezara ait demir çiviler (A13.D9D.M03.KB02) ve bronz sikke (A13.D9D.M03.S01) ele geçmiştir. Birey 03 de herhangi bir yatış yönü veya pozisyonu tespit edilememiştir. Kemikler dağınık ve toplanmış halde ele geçmiştir. Kol ve bacak kemikleri üst üste durmakta, çene kemiği pelvise doğru kaymış durumdadır. İkincil gömü tahribi yüzünden bu durumda olduğunu düşünüyoruz. Bireye ait kol kemikleri, bacak kemikleri, çene kemiği, kalça kemeri, omurga kemikleri, kürek kemikleri tespit edilmiştir. +1027.414 m. kotta pişmiş toprak mask (A13.D9D.M03.PT01) ve demir çiviler (A13.D9D.M03.KB01) ele geçmiştir. Taşların altından A13.D9D.M03 no.lu mezara ait demir çiviler (A13.D9D.M03.KB02) ve bronz sikke (A13.D9D.M03.S01) bulunmuştur. 26.06.2013 tarihinde açma 2 x 5 m ölçülerinde doğuya, 05.07.2013 tarihinde 2 x 5 m ölçülerinde batıya doğru, 09.07.2013 tarihinde 2 x 5 m ölçülerinde 2. kez doğuya doğru, 19.07.2013 tarihinde 2.20 x 5 m. ölçülerinde 2. kez batıya doğru ve 22.07.2013 tarihinde 2.50 x 5 m ölçülerinde 3. kez doğuya doğru genişletilerek D9D açmasının toplam ölçüsü 15.70 x 5 m olmuş ve kazıya +1027.104 m. kotta son verilmiştir (Fig. 3-4). 4
Fig. 3. D9D açması Kapanış Fotoğrafı (Güney yönden) Fig 4. D9D açması çizimi (Son Hali) Aynı açmada daha sonra 2 x 5 m ölçülerindeki 1. doğu genişleme, seviye indirmesi +1028.419 m kotta başlamış ve +1027.759 m kotta, 0.66 m derinlikte tamamlanmıştır (Fig. 5-6). Doğu genişlemede moloz taşlardan oluşturulmuş taş sırası tespit edilmiş, +1027.759 m kotta kuzeydoğu güneybatı doğrultulu taş sırası tamamen ortaya çıkarılmıştır. Bu taş sırasının ölçülebilen mevcut uzunluğu 3.28 m, genişliği ise 0.20-0.50 m dir (Fig. 7). Molozlardan oluşan taş sırasının ilk etapta bir sunu alanını sınırlandıran bir mekâna ait olabileceği düşünülmüş daha sonra bu düşüncemizi destekleyecek herhangi bir bağlantısı veya devamı tespit edilememiştir. 5
Ayrıca bu taş sırasının etrafından çok sayıda seramik parçası ve kandil parçaları ele geçmiştir (Fig. 8). D9D açmasının kuzeybatısında ise +1027.629 m kotta, basit toprak mezar ve buluntuları tespit edilmiştir. Mezara A13.D9D.M01 ve tespit edilen bireye A13.D9D.B01 (Birey 01) env. numarası verilmiştir. Mezarın güneybatısını moloz taşlar sınırlamaktadır. İnhumasyon gömü yapılmıştır. A13.D9D.B01 env. numaralı birey dağınık halde bulunmuş, herhangi bir yatış yönü veya yatış pozisyonu tespit edilememiştir. Bireye ait alt ve üst çene kemikleri, kalça kemerine ait bir parça, gövdeye ait az miktarda kemik parçaları ve parmak kemikleri tespit edilmiştir (Fig. 11-12). Fig. 11. A13.D9D.M01 no.lu basit toprak mezar Fig. 12 A13.D9D.M01 no.lu basit toprak mezar çizimi 6
Mezarda +1027.629 m kotta 3 adet pişmiş toprak terrasigillata kâse (A13.D9D.M01.PT02-PT03) ve tabak (A13.D9D.M01.PT01) bulunmuştur. Bunlar kırmızımsı portakal renginde hamura sahip, iç ve dış yüzeyinde daha koyu tonlarda renk dalgalanmaları vardır. Ayrıca yuvarlak kesitli hafif dışa taşkın dudakla birleşen yatay kulplu, kaideye doğru daralan eğik gövdeli, dudaktan gövdeye geçişte aşağı sarkık dudaktan iç bükey profil uygulanmıştır. A13.D9D.M01.PT01-PT02-PT03 A13.D9D.M01.S01, A13.D9D.M01.PT04 ve A13.D9D.M01.KB03 Fig. 13 A13.D9D.M01 no.lu basit toprak mezar buluntuları 7
Fig. 5. D9D açması ve taş sırasından görünüm (Batıdan) Fig. 6. D9D açması ve taş sırasının çizimi Fig. 7. D9D açması moloz taş sırası (Güneybatıdan) Fig. 8. D9D açmasındaki moloz taş sırasından çıkan seramik ve kandil parçaları Daha sonra 2 x 5 m. ölçülerindeki 1. batı genişleme, seviye indirmesi kuzeyde +1028.094 m, güneyde +1027.914 m kotta başlamış ve +1027.104 m kotta tamamlanmıştır. Öncelikle A13.D9D.M01 env. numaralı mezarın devamını ortaya çıkarabilmek için 2 x 2 m alanda, daha sonra 2 x 3 m alanda seviye inilmiştir. Batı genişleme seviye inmesinde, yoğun olarak yanık tabakasıyla karşılaşılmış ve örnekler alınmıştır. Bu yanık tabakalarının etrafından çıkan buluntular ve mezarlar göz önüne alınarak dağınık çıkan bu yanık tabakalarının mezarlardan çıkan bireylere sunu veya ölü defin ritüeli ile ilgili olacağı düşünülmüştür. Seviye inmesi esnasında +1027.484 m kotta A13.D9D.M02 env. numaralı basit toprak mezar, +1027.414 m kotta A13.D9D.M03 env. numaralı basit toprak mezarın bir kısmı ve +1027.364 m kotta A13.D9D.M05 env. numaralı basit toprak mezar ve buluntuları tespit edilmiştir. 2. doğu genişlemede 2 x 5 m ölçülerindeki seviye indirme çalışmaları +1028.454 m kotta başlamış ve +1027.402 m kotta, 1.05 m derinlikte tamamlanmıştır. 2. doğu genişlemede yapılan seviye indirme çalışmaları sırasında özellikle kuzey kesimde çeşitli kaplara ait yoğun 8
seramik parçaları ele geçmiştir. Bu seramik parçaları arasında ince cidarlı içbükey ve dışbükey ağız parçaları, ince ve kalın cidarlı gövde parçaları, halka ve ayaklı kaideler, kandil ayaklarına ait olduğu düşünülen kaideler ve kandil parçaları yer almaktadır. Bu seramik parçaları genelde orta kalitede pişirilmiş, hamuru ise açık kiremit renginden devetüyü rengine kadar değişmektedir. Ayrıca 1 adet kapak olduğu düşünülen seramik parçası bulunmuştur. Bu seramik parçasının iç kısmında kapak olduğundan kapatmayı kolaylaştırmak için spiraller yapılmıştır. Hamuru sarımsı krem renginde ve katkı maddesi olarak mika kullanılmıştır. Kapağın hamuru yumuşak olup muhtemelen pişirme sırasında bozulmuş veya tam olarak pişmemiştir. 2.20 x 5 m ölçülerindeki 2. batı genişlemede seviye indirme çalışmaları +1027.904 m kotta başlamış ve +1027.104 m. kotta, 0.80 m derinlikte tamamlanmıştır. Öncelikle A13.D9D.M02 env. numaralı mezarın devamını ortaya çıkarabilmek için 2.20 x 2.20 m alanda, daha sonra 2.20 x 2.80 m alanda seviye indirme çalışmaları yapılmıştır (Fig. 9). 2. Batı genişlemede seviye indirme çalışmaları sırasında A13.D9D.M03 env. numaralı basit toprak mezarın devamı tespit edilmiş, bu mezardaki bireye ait kafatası ele geçmiştir. A13.D9D.M02 env. numaralı basit toprak mezarın devamı tespit edilerek tamamen ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca A13.D9D.M04 env. numaralı basit toprak tespit edilmiştir. Bu mezarların etrafında ise moloz taşlar görülmektedir (Fig. 10). Fig. 9 D9D açması 2. Batı genişleme (Kuzeyden) Fig. 10 D9D açması 2. Batı genişlemeden A13.D9D.M02, M03, M04 no.lu mezarlar (Kuzeyden) 2.50 x 5 m. ölçülerindeki 3. doğu genişlemede seviye indirme çalışmaları +1028.584 m kotta başlamış ve +1027.402 m kotta, 1.18 m derinlikte tamamlanmıştır. Doğu genişlemede +1028.114 m kotta taş sırası tespit edilmiştir. Bu taş sırasının doğusunda yoğun yanık tabakası tespit edilmiştir. Ayrıca etrafından pişmiş toprak unguentarium parçası, 1 adet demir çivi (A13.D9D.KB26), 1 adet aşık kemiği (A13.D9D.KB27) ve 1 adet de kemik obje parçaları (saç 9
iğnesi?) (A13.D9D.KB28) bulunmuştur. 3. doğu genişlemede insana ait kemik parçaları ve hayvana ait kemik parçası tespit edilmiştir. Batı genişlemede D9D açmasının kuzeydoğu köşesinden 7.60 m güneybatıda, kuzeybatı köşesinden 4.79 m güneydoğuda +1027.484 m kotta basit toprak mezar tespit edilmiştir, mezara A13.D9D.M02 ve bu mezarda tespit edilen bireye ise A13.D9D.B02 (Birey 02) env. numarası verilmiştir (Fig. 14-15). Mezarda inhumasyon gömü yapılmıştır. Birey 02 güneydoğu kuzeybatı doğrultuda ve dorsal pozisyonda yatırılmıştır. Bireyin başı güneydoğu ve yüzü ise kuzey yöndedir. Elleri bacaklarının üzerine paralel bir şekilde uzanmaktadır. Bacak kemikleri ise yerinden oynamıştır. Kafatası ve kalça kemeri (pelvis) kemikleri tahrip olmuş ve bu yüzden henüz yaş veya cinsiyet tespiti yapılamamıştır. Bireyin ağzında bronz sikke (A13.D9D.M02.S01) ele geçmiştir. Bronz sikke korozyonludur ve üzerinde herhangi bir lejant veya figür görülememektedir. Bireyin uzunluğu 1.75 m, genişliği ise 0.41 m dir. Mezardaki çalışmalar +1027.404 m kotta son bulmuştur. Fig. 14. A13.D9D.B02 no.lu birey Fig. 15. A13.D9D.M02 no.lu mezar çizimi 10
Batı genişlemede D9D açmasının kuzeydoğu köşesinden 7.56 m güneybatıda, kuzeybatı köşesinden 3.70 m güneydoğuda +1027.414 m kotta basit toprak mezar tespit edilmiştir, mezara A13.D9D.M03 ve bu mezarda tespit edilen bireye ise A13.D9D.B03 (Birey 03) envanter numarası verilmiştir (Fig. 16-17). Mezarda inhumasyon gömü yapılmıştır. Birey 03 de herhangi bir yatış yönü veya pozisyonu tespit edilememiştir. Kemikler dağınık ve toplanmış halde ele geçmiştir. Kol ve bacak kemikleri üst üste durmakta, çene kemiği pelvise doğru kaymış durumdadır. İkincil gömü tahribi yüzünden olduğunu düşünüyoruz. Bireye ait kol kemikleri, bacak kemikleri, çene kemiği, kalça kemeri, omurga kemikleri, kürek kemikleri tespit edilmiştir. Mezarda +1027.414 m kotta pişmiş toprak mask (A13.D9D.M03.PT01) ve demir çiviler (A13.D9D.M03.KB01) tespit edilmiştir. Pişmiş toprak mask (A13.D9D.M03.PT01) 6 parça halinde ele geçmiş ve birleştirilmiştir. Maskın alın üzerindeki saçları alın açıkta bırakılarak geriye doğru taranmış, saç ve alın arası iki adet kabartma bant ile ayrılmıştır. Bandın altından iki yana bırakılan saçlar dalgalı şeklinde serbest bırakılmıştır. Gözleri içi boş yuvarlak şekildedir, göz çukurları ve kaş belirgindir. Burun hafif kemerli, ucu sivri ve özenli yapılmış, ağız hafif aralık ve dudaklar etli, yanaklar ve çene dolgun, tebessüm eder şekilde gamzeleri işlenmiştir. Alın üzerinde ve sağ yanakta ucunda ip geçme delikleri vardır, sol yanaktaki delik kırıktır. Mezarın etrafındaki moloz taşlar kaldırılmaya başlanmış ve taşların altından A13.D9D.M03 no.lu mezara ait demir çiviler (A13.D9D.M03.KB02) ve bronz sikke (A13.D9D.M03.S01) bulunmuştur (Fig. 18). Mezardaki çalışmalar +1027.134 m kotta son bulmuştur. 11
Fig. 16. A13.D9D.B03 no.lu birey Fig. 17. A13.D9D.M03 no.lu mezar çizimi A13.D9D.M03.KB01, A13.D9D.M03.KB02 ve A13.D9D.M03.S01 Fig. 18. A13.D9D.M03 no.lu basit toprak mezar buluntuları A13.D9D.M03.PT01 12
Batı genişlemenin güneydoğu köşesinden 1.89 m kuzeybatıda, güneybatı köşesinden 1.91 m kuzeydoğuda +1027.304 m kotta basit toprak mezar tespit edilmiştir, mezara A13.D9D.M04 ve bu mezarda tespit edilen bireye ise A13.D9D.B04 (Birey 04) env. numarası verilmiştir (Fig. 19-20). Mezarda inhumasyon gömü yapılmıştır. Birey 04 e ait kafatası ve kol kemikleri açığa çıkarılmıştır. Birey 04 ün başı güney yöndedir. Kol kemikleri kafatasının üzerinde dağınık bir halde yer almaktadır. Sadece kafatası ve kol kemikleri bulunduğu için yatış pozisyonu ve yönü tespit edilememiştir. Mezarın uzunluğu 0.32 m, genişliği 0.18 m dir. Mezardaki çalışmalar +1027.184 m kotta son bulmuştur. 13
Res. 19. A13.D9D.B03 no.lu birey Fig. 20. A13.D9D.M03 no.lu mezar çizimi Baı genişlemede D9D açmasının kuzeydoğu köşesinden 5.55 m güneybatıda, kuzeybatı köşesinden 2.70 m güneydoğuda +1027.364 m. kotta basit toprak mezar tespit edilmiştir, mezara A13.D9D.M05 ve bu mezarda tespit edilen bireye ise A13.D9D.B05 (Birey 05) env. numarası verilmiştir (Fig. 21-22). Mezarda inhumasyon gömü yapılmıştır. Birey 05 güneydoğu kuzeybatı doğrultuda dorsal pozisyonda yatırılmıştır. Bireyin başı güneydoğuda yer almakta ve yüzü ise kuzeye bakmaktadır. Sağ kol kemiği, bacağının üzerine paralel bir şekilde, sol kol kemiği ise pelvise doğru uzanmaktadır. Kaburga kemikleri oldukça tahrip olmuştur. Bireyin uzunluğu 1.70 m, genişliği 0.31 m dir. Mezarda +1027.164 m kotta demir çiviler (A13.D9D.M05.KB01 ve A13.D9D.M05.KB02) ele geçmiştir. A13.D9D.M05.KB02 no.lu demir çiviler raptiye başlı olup, Birey in sağ bacağında yoğun miktarda gelmiştir. Mezardaki çalışmalar +1027.164 m kotta son bulmuştur. Fig. 21. A13.D9D.B05 no.lu birey Fig. 22. A13.D9D.M05 no.lu mezar çizimi 14
Aizanoi kuzey nekropolis inde D9D açmasındaki çalışmalarda ele geçen küçük buluntular A13.D9D.KB01 den, A13.D9D.KB31 e kadar, pişmiş toprak buluntular A13.D9D.PT01 den A13.D9D.PT04 e kadar numaralandırılmıştır. Ayrıca D9D açmasından çok sayıda çeşitli kaplara ait ağız, gövde, kulp, kaide parçaları ve unguentarium, kandil parçaları ele geçmiştir. Bunlar genellikle tabak, kâse ve günlük kullanıma ait kap parçalardır (Fig. 23). A13.D9D. PT02 A13.D9D. PT03 A13.D9D. PT04 Fig. 23.D9D açması buluntuları ve seramik parçaları A13.D9D. PT01 15
D9E AÇMASI Aizanoi kuzey nekropolis nde 2012 yılı kazı sezonunda çalışılan alanlardan D9A açmasının 2,15 m kuzeyinde, 5x5 m ölçülerinde bir açma alanı belirlenerek 2013 tarihinde çalışmalara başlanmıştır (Fig. 24). Daha sonraki çalışmalarda, D9E açması güney yönünde 2,20 m, doğu yönünde 2 m genişletilerek 7,20x7 m ölçülerine ulaşmıştır. Açma alanı D9 karelajında kaldığından ve bu karelajdaki 5. açma olduğundan dolayı açma D9E olarak isimlendirilmiştir. Arazi yapısının doğuya doğru artan bir eğim göstermesinden dolayı D9E açmasının doğusu ile batısı arasında kot farkı oluşmuştur. D9E açmasının doğusu 1028.994 m kotta iken batısı ise 1028.744 metredir. 1028,994 m kotta başlayan çalışmalar 1027.874 m kotta son bulmuştur (Fig. 25, 2-Çiz 1).. Fig. 24 D9E Açması Başlangıç Fotoğrafı Fig. 25 D9E Açması Kapanış Fotoğrafı 16
Çiz. 1: D9E Açması Çizimi D9E açmasında yapılan çalışmalarda 1028,574 m kottan itibaren, açmanın kuzeyindeki toprak yapısının, güneydeki toprak yapısından daha farklı olduğu gözlemlenmiştir. Kuzeydeki toprak yapısı açık sarı ve kırmızı renkte ve kum katkılı bir yapıya sahipken, doğudaki toprak yapısı ise daha koyu kahverengi ve kum içermeyen yapıdadır. Çalışmalarımızda tespit ettiğimiz seramik parçaları yoğun olarak açmanın güneyinden ele geçmektedir. Kuzeydeki kumlu toprak yapısı ise buluntu içermemektedir. Çalışmalarda ele geçen seramik buluntular genel olarak kase, çanak, tabak, unguentarium, kandil formu veren parçalar yoğunluktadır. Genel olarak taşçık, mika ve kum katkılı hamur yapısına ve kırmızı, gri, devetüyü, açık sarı ve kiremit kırmızısı hamur renklerine sahiptirler. Günlük kullanıma ait olan parçalar yoğunlukta olmakla birlikte mezar hediyesi olarak kullanılan ince cidarlı kase ve çanaklar ile üzerlerinde kabartma dil ve damla motifleri bulunan kandil parçaları da mevcuttur. 1028,134 m kottan itibaren seramik parçalarının azalmaya başladığı tespit gözlemlenmiştir. D9E açmasında yapılan çalışmalarda 1 mezar bulunmuş ve A13.D9E.M01 olarak numaralandırılmıştır (Fig. 25-28, Çiz. 2). 1028.074 m kotta, Kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan, 74 cm uzunluğunda, 47 cm genişliğinde ve 3,5 cm kalınlığında tek bir pişmiş toprak 17
plaka ile üstü örtülmüş olan Mezar 1 in etrafında tespit edilen yanık ve kül izlerinden kremasyon gömüye ait olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca Mezar 1, 2012 yılında aynı alanda tespit edilen kremasyon mezarlarla aynı özellikleri taşımaktadır. Mezarın üstünü örten pişmiş toprak plaka açık kırmızı hamur rengine sahip, orta gözenekli, taşçık katkılı ve orta pişirime sahiptir. Mezar 1 e ait kapak plakası kaldırıldıktan sonra mezar içerisinde seviye indirme çalışmaları devam etmiştir. Mezar içerinde, gömüye ait yoğun miktarda bir kül tabakası ve yanmış odun kalıntıları tespit edilmiştir. Mezar içinde yürütülen çalışmalarda 11 adet demir çivi tespit edilmiştir. Bu demir çivilerin mezar içindeki konumları dikkate alındığında, mezar kapağı ve mezarın dış konturlarıyla örtüşen bir plan göstermesinden dolayı, bir kutu ve sandık gibi ahşap bir objeye ait oldukları düşünülmektedir. Olasılıkla mezarın sahibi başka bir yerde yakılmış ve külleri bu kutu veya sandığa konularak gömü gerçekleştirilmiştir. Ahşap kısmının çürümesinin ardından bu kutuyu birleştiren çiviler olduğu yere düşmüştür. Ele geçen bu çiviler A13.D9E.M01.KB01 envanter numarası altında toplanmıştır. Mezar 1 in içerisinde yapılan seviye indirme çalışmalarında ayrıca, açmanın kuzeydoğu köşesinden 4,19 m güneybatıda, kuzeybatı köşesinden 1,60 m güneydoğuda, 1028.024 m kotta, 1 adet bronz sikke tespit edilmiş ve A13.D9E.M01.S01 env. numarası verilmiştir. Sikkenin yoğun bir şekilde korozyona uğramasından dolayı sadece ön yüzünde sağa dönük bir portre başı ve portrenin etrafını çeviren nokta bordür görülebilmektedir. Sikkenin temizlenmesinden sonra yapılacak araştırma çalışmalarının ardından sikkenin ve mezarın tarihlendirilmesi daha net yapılabilecektir. Sikkenin çapı 1,9 cm, kalınlığı 0,5 cm dir. 18
Res. 3-4-5-6: A13.D9E.M01 (MEZAR 01) Çiz. 2: A13.D9E.M01 Numaralı Mezarın Çizimi D9E açmasının güney yönünde genişletilen bölümünde yapılan çalışmalarda seramik parçalarının yoğunluğunun arttığı tespit edilmiştir. Bir bütünlük vermeyen bu seramik parçaları nekropolis te yapılan bir sunu ya da ölü yemeğini işaret eder niteliktedir. Bu seramikler arasında kase, çanak, tabak, unguentarium, kandil formu veren parçalar yoğunluktadır. Genel olarak taşçık, mika ve kum katkılı hamur yapısına ve açık sarı, devetüyü, kırmızı, gri ve kiremit kırmızısı hamur renklerine sahiptirler. Günlük kullanıma ait olan parçalar yoğunlukta olmakla birlikte mezar hediyesi olarak kullanılan ince cidarlı kase ve çanaklar ile üzerlerinde kabartma damla motifleri bulunan kandil parçaları da mevcuttur. D9E açmasının güney yönünde genişletilen bölümünde 1028.794 m kottan itibaren özellikle kandil profili veren parçaların artış gösterdiği gözlemlenmiştir. 19
D9E açmasının güney yönünde genişletilen alanının kuzeyinde, 1029.094 m kotta dağınık durumda farklı formdaki ve özelikteki kapları ait seramik parçaları toplu bir şekilde bir arada açığa çıkarılmıştır. İlk etapta tespit edildiği kadarıyla bu seramik parçalarının aralarında, kase, unguentarium, tabak, fincan, testi gibi formlara ait parçalar bulunmaktadır. Genel olarak günlük kullanıma ait kaba yapım kalın cidarlı iyi pişirilmemiş seramik parçalarının bulunmasının yanında bu alanda ince cidarlı, astarlı ve iyi pişirilmiş seramik parçalarının da olduğu görülmektedir. Seramiklerin hamur renklerine bakıldığında gri, açık sarı, devetüyü, kırmızı ve kiremit kırmızısı renkler hakimdir. Batıya doğru yayıldığı görülen seramik parçalarının tamamını kaplayan alan açığa çıkarılmış ve bu seramik parçalarının 2 m uzunluğunda ve 1,30 m genişliğinde bir alanı kapladığı anlaşılmıştır. Tamamen açığa çıkarılan seramik parçalarının bulunduğu alan fotoğraflanarak kayıt altına alınmıştır (Res. 7). Farklı formlara ait seramik parçalarının bütünlük vermeyen bir şekilde bir arada bulunduğu bu alanın, nekropol alanında ve mezarların hemen yakınında bulunması aynı zamanda mezarlarla aynı kotlarda tespit edilmesi nedeniyle burada yapılan gömüler ve mezarlara yapılan ziyaretler sırasında bir sunu alanı olarak kullanıldığı veya sunuda kullanılan kapların bu alana atıldığı düşünülmektedir. Burada tespit edilen seramik parçalarının yapılacak olan depo çalışmalarından sonra bütünlük verip vermeyeceği veya ne kadarının tümleneceği bize bu alanla ilgili daha net fikirler sunacaktır. Seramik parçalarının kaldırılmasının ardından aynı alanda daha küçük bir bölümünde bir sıra daha seramik parçaları tespit edilmiş ve aynı özelliklerdeki bu seramik parçaları da fotoğraflanarak kaldırılmıştır (Res. 8). Res. 7: D9E Açmasının Genişletilen Güney Bölümünde Tespit Edilen Seramik Parçaları (Sunu Alanı?) (Doğudan Görünüm) Res. 8: D9E Açmasının Genişletilen Güney Bölümünde Tespit Edilen Seramik Parçaları 2. Seviye (Sunu Alanı?) (Kuzeyden Görünüm) 20
D9E açmasının genişletilen doğu bölümünde 1028.194 m kotta tespit edilen dağınık durumda bir kafatası (skull) açığa çıkmış ve Birey01 olarak numaralandırılmıştır. Yapılan çalışmalarda bu bireye ait vücut kemiklerinin olmadığı görülmüştür. Kafatasının, D9E açmasının güneyinde açığa çıkan A13.D9E.PT04, A13.D9E.PT05 ve A13.D9E.PT06 envanter numaralı pişmiş toprak unguentariumlarla aynı alandan ve aynı seviyeden tespit edilmesi, bu unguentariumların A13.D9E.B01 numaralı bireye ait mezar hediyeleri olduklarını düşündürmektedir. D9E açmasında yapılan seviye indirme çalışmalarında 1 adet çömlek (pişirme kabı), 2 adet kase, 1 adet kandil ve 3 adet unguentarium olmak üzere 7 adet pişmiş toprak eser tespit edilmiş ve A13.D9E.PT01-PT07 ye kadar numaralandırılmıştır (Res. 9-10-11-12). Ayrıca yine çalışmalarda tespit edilen küçük buluntular A13.D9E.KB01 den A13.D9E.KB11 e kadar envanter numarası ile bir adet bronz sikke ise A13.D9E.S01 envanter numarası ile kayıt altına alınmıştır. Res. 9: A13.D9E.PT03 Envanter Numaralı Kandil Res. 10: A13.D9E.PT04 Envanter Numaralı Bulbous Formlu Unguentarium Res. 11: A13.D9E.PT05 Envanter Numaralı Pişmiş Toprak Unguentarium Res. 12: A13.D9E.PT06 Envanter Numaralı Pişmiş Toprak Unguentarium 21
Kuzey Nekropolis 2013 Yılı Buluntuları 3D Handy Scanner ile taramaları: 22
23
Sonuç olarak TTK Projesi kapsamında ele alınan bu projede TTK tarafından verilen 8800TL ödenek; projenin bir kısmının gerçekleştirilmesine imkan vermiş ancak ne yazık ki yeterli gelmemiştir. Aizanoi Kuzey Nekropolis buluntularının değerlendirme ve analoji çalışmaları için Türk Tarih Kurumu na 2. kez projeyi tamamlayabilmek için başvurulması hedeflenmektedir. 24