BAMBU-PAMUK ELYAF KARIŞIMLI İPLİKLERİN ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ

T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAMBU-PAMUK ELYAF KARIŞIMLI İPLİKLERİN ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Hamdiye GÖKDAL (Teknik Öğretmen) YÜKSEK LİSANS TEZİ TEKSTİL EĞİTİMİ ANABİLİM DALI DANIŞMAN Doç. Dr. Suat CANOĞLU İSTANBUL 27

T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAMBU-PAMUK ELYAF KARIŞIMLI İPLİKLERİN ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Hamdiye GÖKDAL (Teknik Öğretmen) (1411282512) YÜKSEK LİSANS TEZİ TEKSTİL EĞİTİMİ ANABİLİM DALI DANIŞMAN Doç. Dr. Suat CANOĞLU İSTANBUL 27

ÖNSÖZ Bambu-pamuk elyaf karışımlı ipliklerin çeşitli özelliklerinin incelenmesi üzerine yapılan çalışmada değişik karışım oranlarında üretilen ring ipliklerinin tüylülük ve çeşitli fiziksel özellikleri ile bunların kumaş üzerindeki pilling davranışları ve aşınmaya karşı dayanımları incelenmiştir. Tezimin yürütülmesinde katkı ve desteğini gördüğüm danışman hocam sayın Doç. Dr. Suat CANOĞLU na en içten teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca, tezimin hazırlanmasında kapılarını ardına kadar açan Bilkont Dış Ticaret ve Tekstil Sanayi A.Ş. ye, yardımlarını, desteklerini ve bilgilerini hiçbir zaman esirgemeyen, özellikle İplik I ve II İşletme Müdürü sayın Sabri KOSOVA ya, Planlama ve Kalite Müdürü sayın M. Bahri ULUSOY a, İplik I işletme teknisyeni Adem KURU ya ve tüm BİLKONT A.Ş. çalışanlarına, yardımlarından dolayı Yrd. Doç. Dr. S. Müge YÜKSELOĞLU na, Araştırma Görevlisi İlker MISTIK a ve hiçbir zaman desteğini esirgemeyen aileme sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Haziran, 27 Hamdiye GÖKDAL I

İÇİNDEKİLER SAYFA ÖNSÖZ I İÇİNDEKİLER...II ÖZET..VI ABSTRACT VII YENİLİK BEYANI...VIII SEMBOL LİSTESİ IX KISALTMALAR...X ŞEKİL LİSTESİ.XI TABLO LİSTESİ...XIV BÖLÜM I. GİRİŞ VE AMAÇ...1 I.1. GİRİŞ..1 I.2. ÇALIŞMANIN AMACI...2 BÖLÜM II. GENEL BÖLÜM...3 II.1. BAMBU BİTKİSİ 3 II.1.1. İklim Koşulları...4 II.1.2. Kullanım Alanları..5 II

II.2. BAMBU ELYAFI 6 II.2.1. Bambu Elyaf Tipleri...7 II.2.2. Bambu Elyafının En Önemli Özellikleri...7 II.2.2.1. Kuvvetli Yönleri 7 II.2.2.2. Zayıf Yönleri.11 II.2.3. Bambu Elyafının Fiziksel Özellikleri...11 II.2.3.1. Lif Yapısı ve Enine Kesiti.11 II.2.3.2. Nem...11 II.2.3.3. Elastikiyet..12 II.2.3.4. Mukavemet 12 II.2.3.5. Aleve Karşı Davranışı...12 II.2.3.6. Elektriksel Özellikler.12 II.2.3.7. Biyolojik ve Işınlara Direnç...12 II.2.3.8. İncelik.12 II.2.3.9. Uzunluk..12 II.2.3.1. Tuşesi...13 II.2.3.11. Parlaklığı..13 II.2.3.12. Geçirgenliği..13 II.2.4. Bambu Elyafının Kimyasal Özellikleri...15 II.2.4.1. Asit ve Bazların Etkisi...15 II.2.4.2. Boyama...15 II.2.4.3. Ağartıcılara Karşı Davranışı...16 II.2.5. Bambu Elyafının Kullanım Alanları...16 II.3. BAMBU İPLİĞİ...17 II.3.1. Tavsiye Edilen Bambu İplik Üretim Prosesi...18 II.3.2. Bambu İpliğinin Fiziksel Parametreleri...18 II.4. BAMBU KUMAŞI...19 BÖLÜM III. MATERYAL VE YÖNTEM...21 III.1. GENEL BİLGİLER...21 III.2. KULLANILAN MATERYALLER...22 III.2.1. Elyafı...22 III.2.2. Bambu Elyafı...22 III.3. KULLANILAN MAKİNELER VE CİHAZLAR...22 III.3.1. Harman-Hallaç Dairesi Makineleri...22 III.3.1.1. Blendomat BDT 19.22 III.3.1.2. Ema ( Elektronik Metal Ayırıcı)...23 III.3.1.3. Boba, Boc ( Ön Karıştırıcı- Açıcı )...24 III.3.1.4. Axi- Flo AFC...24 III.3.1.5. Jossi...24 III.3.1.6. Separomat ASTA 8...25 III.3.1.7. Çoklu Karıştırıcı ( Mikser MPM 1)...25 III.3.1.8. Cleanomat CVT 3...26 III.3.1.9. Dustex DX...26 III.3.2. Tarak Makinesi...27 III.3.3. Cer Makinesi...27 III.3.4. Vatkalı Cer Makinesi...28 III.3.5. Penye Makinesi...29 III.3.6. Fitil Makinesi...29 III

III.3.7. Ring Makinesi...29 III.3.8. Bobin Makinesi...32 III.3.9. Yuvarlak El Örme Makinesi...32 III.4. LABORATUARDA KULLANILAN CİHAZLAR.32 III.4.1. Uster Tester III Cihazı...32 III.4.2. Uster Tensojet Cihazı...33 III.4.3. Zweigle G566 Tüylülük Test Cihazı...34 III.4.4. Nu-martindale Aşınma ve Pilling Test Cihazı...34 III.5. YÖNTEM...35 III.5.1. % 1 Penye İplik Üretim Koşulları...36 III.5.2. % 1 Bambu İplik Üretim Koşulları...39 III.5.3. % 7 Bambu % 3 Penye İplik Üretim Koşulları...44 III.5.4. % 6 Bambu % 4 Penye İplik Üretim Koşulları...46 III.5.5. % 5 Bambu % 5 Penye İplik Üretim Koşulları...49 BÖLÜM IV. ÇALIŞMA SONUÇLARI 53 IV.1. TOYOTA RİNG MAKİNESİNDE ÜRETİLEN KOPSLARDAN ALINAN ÖLÇÜMLER...53 IV.2. MURATA BOBİN MAKİNESİNDE ÜRETİLEN BOBİNLERDEN ALINAN ÖLÇÜMLER...54 IV.3. İPLİK KALİTE DEĞERLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI...55 IV.3.1. Farklı Numaralardaki % 1 Bambu Ring İpliklerin Karşılaştırılması...55 IV.3.2. Farklı Numaralardaki % 1 Bambu Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması...58 IV.3.3. Farklı Numaralardaki % 5 Bambu % 5 Penye Ring İpliklerin Karşılaştırılması...59 IV.3.4. Farklı Numaralardaki % 5 Bambu % 5 Penye Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması...61 IV.3.5. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 2 Numara Ring İpliklerin Karşılaştırılması...63 IV.3.6. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 2 Numara Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması...65 IV.3.7. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 3 Numara Ring İpliklerin Karşılaştırılması...66 IV.3.8. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 3 Numara Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması...69 IV.3.9. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 4 Numara Ring İpliklerin Karşılaştırılması...71 IV.3.1. Farklı Karışım Oranlarındaki Ne 4 Numara Bobin Kalite Değerlerinin Karşılaştırılması...74 IV.4.İPLİK KALİTE DEĞERLERİNİN İSTATİSTİKSEL ANALİZİ.75 IV.4.1. Mukavemet Değerleri...76 IV.4.2. Rkm Değerleri...77 IV.4.3. Kopma Uzaması Değerleri...78 IV.4.4. Düzgünsüzlük Değerleri...8 IV.4.5. İnce Yer Değerleri...81 IV.4.6. Kalın Yer Değerleri...82 IV

IV.4.7. Neps Değerleri...83 IV.4.8. Tüylülük Değerleri (Uster Tester 3)...85 IV.4.9. S3 Değerleri (Zweigle)...86 IV.5. ÖRME KUMAŞ TEST SONUÇLARI...88 IV.5.1. Pilling Testi...89 IV.5.2. Martindale Metoduyla Kumaşların Aşınmaya Karşı Dayanımı Tayini...9 BÖLÜM V. DEĞERLENDİRME VE TARTIŞMA...92 V.1. GENEL BİLGİLER...92 V.2. SONUÇLAR...93 KAYNAKLAR 96 EKLER 99 ÖZGEÇMİŞ 14 V

ÖZET BAMBU-PAMUK ELYAF KARIŞIMLI İPLİKLERİN ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Bambu bitkisinden elde edilen rejenere selülozik elyaf olan bambu elyafı yeni bir elyaf çeşididir. Yeni bir elyaf olmasından dolayı iplik özellikleri ve kumaş özellikleri detaylı olarak bilinmemektedir. Bu çalışmada bu özellikler tespit edilmiştir. Çalışmanın birinci aşamasında farklı karışım oranlarında ve farklı numaralarda bambu/pamuk elyaf karışımlı iplikler üretilmiştir ve elde edilen ipliklerin kalite değerleri bulunarak karışım oranlarının iplik parametrelerine etkisi araştırılmıştır. Bunun sonucunda karışımlardan % 1 bambu elyafından üretilen ipliklerin en iyi kalite değerlerine sahip olduğu tespit edilmiştir. Bambu/pamuk elyaf karışımlı ipliklerde karışımdaki bambu oranı azaldıkça kalite değerlerinde düşüş olduğu görülmüştür. Ayrıca karışım oranları ve iplik numaraları arasındaki ilişki MINITAB 13.2 istatistik yazılım programında iki yönlü varyans analizi yapılarak incelenmiştir. İkinci aşamada ise üretilen ipliklerle örme yüzeyi oluşturulmuştur. Örme yüzeye yapılan pilling ve sürtünme testleri ile de iplik özelliklerinin örme kumaş yüzeyine nasıl yansıdığı araştırılmıştır. Sürtünme testi sonuçlarına göre, en yüksek mukavemete sahip kumaşın % 1 bambu iplikten örülen kumaş olduğu sonucuna varılmıştır. Pilling testi sonuçlarına göre ise; en iyi pilling değerlerine sahip kumaşın % 5 bambu % 5 penye pamuk iplikten örülen kumaş olduğu sonucuna varılmıştır. Haziran, 27 Hamdiye GÖKDAL VI

ABSTRACT EXAMINATION OF THE VARIOUS PROPERTIES OF BAMBOO-COTTON FIBRE BLENDED YARNS Bamboo fibre is a new fibre, which is regenerated cellulose, produced from bamboo plant. As it is a new fibre, the properties of yarn and fabric are hardly known. In this study, these properties have been identified. In the first part of the study, yarns of different blends and various yarn counts were produced and their quality parameters were obtained, the effects of the yarn parameters were investigated. As a result, it was found that yarns produced from 1 % bamboo have the best quality values. As the amount of bamboo decreased in the yarns, so did quality values. Moreover, the relationship between the blending rates and yarn counts were studied on MINITAB 13.2 statistics software program by using two-way analysis of variance. In the second part, knitting samples were produced from these yarns. Through pilling and abbrasion tests applied on the knitted fabrics, it has been examined how the characteristics of the yarn quality is reflected to the samples. Following the abbrasion tests, it was found that the material with the best resistance is the one knitted from bamboo fibers. Likewise, according to the results of the pilling test, it was found that the material with the best pilling values is the knitted fabric from 5 % bamboo and 5 % combed cotton yarn. June, 27 Hamdiye GÖKDAL VII

YENİLİK BEYANI BAMBU-PAMUK ELYAF KARIŞIMLI İPLİKLERİN ÇEŞİTLİ ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ Bambu elyafı, rejenere selülozik bir elyaftır. Viskona benzer özellikler taşısa da viskondan farklı özellikleri vardır. Kalite değerleri de tencel lifi gibidir. Bambu elyafı 21. yüzyılın elyafıdır. Bünyesi "Bambu kun" isimli anti-bakteri maddesi içerdiği için doğal anti-bakteriyel özelliğe sahiptir. Bu özelliğini birçok defa yıkandıktan sonra bile korumaktadır. Doğal anti-bakteriyel olma özelliği nedeniyle deride alerjik oluşumlara yol açmaz. Bambu elyafı yeni bir elyaf olmasından dolayı iplik özellikleri ve kumaş özellikleri detaylı olarak bilinmemektedir. Bu nedenle çeşitli iplik ve örme kumaş özelliklerinin bilinmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmada % 1 bambu elyafından üretilen ipliklerin pamuktan daha iyi kalite değerlerine sahip olduğu tespit edilmiştir. Bambu- pamuk elyaf karışımlı ipliklerde karışımdaki bambu oranı azaldıkça kalite değerlerinde düşüş olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bambu kumaşın sürtünme dayanımının çok yüksek olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen sonuçların bilime ve uygulamaya katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Haziran, 27 Doç. Dr. Suat CANOĞLU Hamdiye GÖKDAL VIII

SEMBOL LİSTESİ Ne : İplik numara değeri ( Numara İngiliz ) : Derece : Inch mm : Milimetre cn/tex : SantiNewton/Tex mg : Miligram gf : Gram force g : Gram kg : Kilogram % : Yüzde ktex : KiloTex dtex : Desitex mtex : MiliTex kpa : Kilopascal km : Kilometre m : Metre cm : Santimetre mm : Milimetre Log : Logaritma mic. : Microner IX

KISALTMALAR HVI : High Volume Instrument ( Geniş Hacimli Cihaz ) C.A.P.D. : Computer Aided Process Development TSE : Türk Standartları Enstitüsü BOA : Trützschler Firmasına ait 45 lik Hasırlı Çivili Ön Açıcı MPM : Trützschler Firmasına ait Çoklu 1 Kamaralı Karıştırıcı EMA : Trützschler Firmasına ait Elektronik Metal Ayırıcı CVT : Trützschler Firmasına ait Temizleyici USC : Uster Sliver Control SCN : Çiğit Partikül Neps Büyüklüğü SFC : Kısa Lif Yüzdesi IFC : Olgun Olmayan Lif SL : Span Length Tutam Uzunluğu Rd : Parlaklık L (mm) : Ortalama Uzunluk ORT : Ortalama Muk : Mukavemet AFIS : Advanced Fibre Information System KYKK : Kırmızı Yeşil Kırmızı Kırmızı X

ŞEKİL LİSTESİ SAYFA NO Şekil II.1 Bambu Bitkisi.3 Şekil II.2 Bambu Elyafı..6 Şekil II.3 Bambu Kumaşın Anti- uv Yapısı...1 Şekil II.4 Bambu Elyafının Boyuna Kesiti.11 Şekil II.5 Bambu Elyafının Enine Kesiti 11 Şekil II.6 Bambu Elyafının Enine Kesiti 11 Şekil II.7 Bambu Kumaşı İşlem Akışı...2 Şekil III.1 Ring Makinesinin Görünüşü...3 Şekil IV.1 Mukavemet Grafiği...56 Şekil IV.2 Rkm Grafiği...56 Şekil IV.3 Kopma Uzaması Grafiği...56 Şekil IV.4 Düzgünsüzlük Grafiği...56 Şekil IV.5 İnce Yer Sayısı Grafiği...57 Şekil IV.6 Kalın Yer Sayısı Grafiği...57 Şekil IV.7 Neps Grafiği...57 Şekil IV.8 Tüylülük Grafiği...57 Şekil IV.9 S3 Grafiği...57 Şekil IV.1 Mukavemet Grafiği...58 Şekil IV.11 Rkm Grafiği...58 Şekil IV.12 Kopma Uzaması Grafiği...58 Şekil IV.13 Düzgünsüzlük Grafiği...58 Şekil IV.14 İnce Yer Sayısı Grafiği...59 Şekil IV.15 Kalın Yer Sayısı Grafiği...59 Şekil IV.16 Neps Grafiği...59 Şekil IV.17 Tüylülük Grafiği...59 Şekil IV.18 Mukavemet Grafiği...6 Şekil IV.19 Rkm Grafiği...6 Şekil IV.2 Kopma Uzaması Grafiği...6 Şekil IV.21 Düzgünsüzlük Grafiği...6 XI

Şekil IV.22 İnce Yer Sayısı Grafiği...6 Şekil IV.23 Kalın Yer Sayısı Grafiği...6 Şekil IV.24 Neps Grafiği...61 Şekil IV.25 Tüylülük Grafiği...61 Şekil IV.26 S3 Grafiği...61 Şekil IV.27 Mukavemet Grafiği...62 Şekil IV.28 Rkm Grafiği...62 Şekil IV.29 Kopma Uzaması Grafiği...62 Şekil IV.3 Düzgünsüzlük Grafiği...62 Şekil IV.31 İnce Yer Sayısı Grafiği...62 Şekil IV.32 Kalın Yer Sayısı Grafiği...62 Şekil IV.33 Neps Grafiği...63 Şekil IV.34 Tüylülük Grafiği...63 Şekil IV.35 Mukavemet Grafiği...63 Şekil IV.36 Rkm Grafiği...63 Şekil IV.37 Kopma Uzaması Grafiği...64 Şekil IV.38 Düzgünsüzlük Grafiği...64 Şekil IV.39 Kalın Yer Sayısı Grafiği...64 Şekil IV.4 Neps Grafiği...64 Şekil IV.41 Tüylülük Grafiği...64 Şekil IV.42 S3 Grafiği...64 Şekil IV.43 Mukavemet Grafiği...65 Şekil IV.44 Rkm Grafiği...65 Şekil IV.45 Kopma Uzaması Grafiği...65 Şekil IV.46 Düzgünsüzlük Grafiği...65 Şekil IV.47 Kalın Yer Sayısı Grafiği...66 Şekil IV.48 Neps Grafiği...66 Şekil IV.49 Tüylülük Grafiği...66 Şekil IV.5 Mukavemet Grafiği...67 Şekil IV.51 Rkm Grafiği...67 Şekil IV.52 Kopma Uzaması Grafiği....67 Şekil IV.53 Düzgünsüzlük Grafiği...67 Şekil IV.54 İnce Yer Sayısı Grafiği...68 Şekil IV.55 Kalın Yer Sayısı Grafiği...68 Şekil IV.56 Neps Grafiği...68 Şekil IV.57 Tüylülük Grafiği...68 Şekil IV.58 S3 Grafiği...69 Şekil IV.59 Mukavemet Grafiği...69 Şekil IV.6 Rkm Grafiği...69 Şekil IV.61 Kopma Uzaması Grafiği...7 Şekil IV.62 Düzgünsüzlük Grafiği...7 Şekil IV.63 İnce Yer Sayısı Grafiği...7 Şekil IV.64 Kalın Yer Sayısı Grafiği...7 Şekil IV.65 Neps Grafiği...71 Şekil IV.66 Tüylülük Grafiği...71 Şekil IV.67 Mukavemet Grafiği...71 Şekil IV.68 Rkm Grafiği...71 Şekil IV.69 Kopma Uzaması Grafiği...72 Şekil IV.7 Düzgünsüzlük Grafiği...72 Şekil IV.71 İnce Yer Sayısı Grafiği...72 XII

Şekil IV.72 Kalın Yer Sayısı Grafiği...72 Şekil IV.73 Neps Grafiği...73 Şekil IV.74 Tüylülük Grafiği...73 Şekil IV.75 S3 Grafiği...73 Şekil IV.76 Mukavemet Grafiği...74 Şekil IV.77 Rkm Grafiği...74 Şekil IV.78 Kopma Uzaması Grafiği...74 Şekil IV.79 Düzgünsüzlük Grafiği...74 Şekil IV.8 İnce Yer Sayısı Grafiği...75 Şekil IV.81 Kalın Yer Sayısı Grafiği...75 Şekil IV.82 Neps Grafiği...75 Şekil IV.83 Tüylülük Grafiği...75 Şekil IV.84 Sürtünme Testi Sonuçları...9 XIII

TABLO LİSTESİ SAYFA NO Tablo II.1 Anti-bakteriyel Testi..8 Tablo II.2 Anti-bakteriyel Testi Sonuçları..8 Tablo II.3 Anti-bakteriyel Testi..9 Tablo II.4 Anti-bakteriyel Testi Sonuçları..9 Tablo II.5 Bambu Elyafının Fiziksel Parametreleri...13 Tablo II.6 Belirli Uzunluk ve İncelikteki Bambu Elyafının Fiziksel Parametreleri.14 Tablo II.7 % 1 Bambu ve % 1 Elyafının Fiziksel Özelliklerinin Karşılaştırılması 15 Tablo II.8 Bambu İpliğinin Fiziksel Parametreleri...19 Tablo III.1 Elyafının Harman Kalite Değerleri...22 Tablo III.2 Apron Ölçüleri...3 Tablo III.3 Flanş Genişlikleri...31 Tablo III.4 Kopça Numaraları...31 Tablo III.5 Tarak Prosesi...36 Tablo III.6 1. Pasaj Cer Prosesi...36 Tablo III.7 Vatka Prosesi...37 Tablo III.8 Penyöz Prosesi...37 Tablo III.9 2. Pasaj Cer Prosesi...37 Tablo III.1 Fitil Prosesi...38 Tablo III.11 Ring Prosesi...38 Tablo III.12 Bobin Prosesi...38 Tablo III.13 Bobinde Kesme Limitleri...39 Tablo III.14 Penye Hattına Ait Klima Değerleri...39 Tablo III.15 Tarak Prosesi...4 Tablo III.16 1. Pasaj Cer Prosesi...41 Tablo III.17 2. Pasaj Cer Prosesi...41 Tablo III.18 Fitil Prosesi...42 Tablo III.19 Ring Prosesi...42 Tablo III.2 Bobin Prosesi...43 XIV

Tablo III.21 Bobinde Kesme Limitleri...43 Tablo III.22 Bambu Prosesine Ait Klima Değerleri...43 Tablo III.23 % 7 Bambu % 3 Penye İplik Üretiminde Makine Akış Şeması...44 Tablo III.24 1. Pasaj Cer Prosesi...45 Tablo III.25 2. ve 3. Pasaj Cer Prosesi...45 Tablo III.26 Fitil Prosesi...46 Tablo III.27 % 6 Bambu % 4 Penye İplik Üretiminde Makine Akış Şeması...47 Tablo III.28 1. Pasaj Cer Prosesi...48 Tablo III.29 2. ve 3. Pasaj Cer Prosesi...48 Tablo III.3 Fitil Prosesi...49 Tablo III.31 % 5 Bambu % 5 Penye İplik Üretiminde Makine Akış Şeması...5 Tablo III.32 1. Pasaj Cer Prosesi...51 Tablo III.33 2. ve 3. Pasaj Cer Prosesi...51 Tablo III.34 Fitil Prosesi...52 Tablo IV.1 %1 Penye İpliğe Ait Kalite Değerleri...53 Tablo IV.2 %1 Bambu İpliğe Ait Kalite Değerleri...54 Tablo IV.3 % 7 Bambu % 3 Penye İpliğe Ait Kalite Değerleri...54 Tablo IV.4 % 5 Bambu % 5 Penye İpliğe Ait Kalite Değerleri...54 Tablo IV.5 %1 Penye İpliğe Ait Kalite Değerleri...54 Tablo IV.6 %1 Bambu İpliğe Ait Kalite Değerleri...55 Tablo IV.7 % 7 Bambu % 3 Penye İpliğe Ait Kalite Değerleri...55 Tablo IV.8 % 6 Bambu % 4 Penye İpliğe Ait Kalite Değerleri...55 Tablo IV.9 % 5 Bambu % 5 Penye İpliğe Ait Kalite Değerleri...55 Tablo IV.1 Mukavemet Değerleri...76 Tablo IV.11 İki Yönlü ANOVA Sonuçları...76 Tablo IV.12 Rkm Değerleri...77 Tablo IV.13 İki Yönlü ANOVA Sonuçları...78 Tablo IV.14 Kopma Uzaması Değerleri...78 Tablo IV.15 İki Yönlü ANOVA Sonuçları...79 Tablo IV.16 Düzgünsüzlük Değerleri...8 Tablo IV.17 İki Yönlü ANOVA Sonuçları...8 Tablo IV.18 İnce Yer Değerleri...81 Tablo IV.19 İki Yönlü ANOVA Sonuçları...82 Tablo IV.2 Kalın Yer Değerleri...82 Tablo IV.21 İki Yönlü ANOVA Sonuçları...83 Tablo IV.22 Neps Değerleri...83 Tablo IV.23 İki Yönlü ANOVA Sonuçları...84 Tablo IV.24 Tüylülük Değerleri...85 Tablo IV.25 İki Yönlü ANOVA Sonuçları...85 Tablo IV.26 S3 Değerleri...86 Tablo IV.27 İki Yönlü ANOVA Sonuçları...87 Tablo IV.28 MINITAB 13.2 İstatistik Yazılım Programında Yapılan İstatistik Analizlerin Kompozit Sonuçları...88 Tablo IV.29 Üretilen Kumaşlar...89 Tablo IV.3 Boncuklanma Deneyi Sonuçları...89 Tablo IV.31 Sürtünme Testi Sonuçları...9 Tablo Ek 1.1 İki Yönlü Varyans Analizi Tablosu...1 XV

BÖLÜM I GİRİŞ VE AMAÇ I.1 GİRİŞ Bambu Çin de uzun ve eski bir tarihe sahiptir. İnsanların yaşamları için gerekli giysi, yiyecek, ev eşyası, araçlar ve eğlence gibi çok fazla alanda kaynak olmuştur. Tüm dünyada bambu, insanların çalışmasında ve aktivitelerinde geniş bir yer tutar. Günümüzde insanların günlük hayatıyla yakından ilgilidir ve toplumsal ekonominin oluşmasında önemli bir rol oynar. Bambu lifi doğal bir lif çeşididir. Çok iyi kalitededir ve yeşil bir bitkiden elde edilir. 21.yüzyıl çevre koruması arayan bir çağdır. Bundan dolayı yeni, yeşil doğaya arkadaş olan bambu elyafı çok ilgi görmüştür. Bu sadece onun yeşil ve doğal olmasından değil, diğer liflerde olmayan anti-bakteriyel, geri dönüşümlü, nem emişi ve mükemmel geçirgenliğe sahip olmasındandır. Bambu lifinin enine kesitinden dolayı nemi tamamıyla emer ve buharlaştırır. Bu yüzden doğal bambu lifi nefes alabilen bir liftir [1]. Ayrıca bu lifler yumuşak bir tutuma, konfor özelliklerine, yüksek yıkama ve renk haslığına, anti-statik özelliğe, alkali, asit ve mantarlara karşı yüksek dayanıma sahiptir [14]. Bambu liflerinden üretilmiş kumaşlardan mamul giysilerin hava geçirgenlik, anti-bakteriyel ve UV korumalı özellikleri vardır. Elyaf konkav yapısı dolayısıyla iyi 1

bir ısı regülasyonu sunmaktadır. Anti-alerjik, anti-bakteriyel ve UV ışınlarına dayanıklı oluşu diğer önemli özelliklerdir. Lif özelliği itibariyle dayanıklı oluşu buruşmazlık özelliğini ve boncuklaşmaya karşı direnci de beraberinde getirmektedir [15]. Doğal bambu tekstil ürünlerinin üretiminin iyi bir şekilde olması doğal bambu elyafı elde etmedeki başarıya bağlıdır. Doğal bambu lifleri ile iplik ve kumaşların nasıl üretileceği hakkında çözülmesi gereken birçok teknik problem vardır. Yeni bir elyaf olmasından dolayı iplik özellikleri ve kumaş özellikleri detaylı olarak bilinmemektedir. Bu nedenle çeşitli iplik ve örme kumaş özelliklerinin bilinmesi önem arz etmektedir. Bu çalışmada bu özellikler tespit edilmiştir. I.2. ÇALIŞMANIN AMACI Değişik liflerle harman yaparak iplik üretiminin hedefi, bileşen liflerin üstün özelliklerini bir araya getirerek son ürüne sinerjik özellik kazandırmaktır. Karışım işleminin tekstil sektörü için önemi göz ardı edilemeyecek bir noktadadır. Çünkü karışım, yıldan yıla değişen ürün yelpazesi ve müşteri istekleri düşünüldüğünde hem üretici hem de tüketici için yeni olanaklar doğurmaktadır. Tekstilde üretilen kumaşların davranışları, kumaş konstrüksüyonu ile onları meydana getiren ipliklerin fiziksel ve kimyasal özelliklerine bağlıdır. Kesikli liflerden üretilen ipliklerde iplik yapısında yer alan liflerin karmaşıklığı onların incelenmesini önemli kılmaktadır. Uzun yıllardan beri süre gelen karışım ipliği üretiminin tecrübeler doğrultusunda ve belirli oranlarda yapılması onların karışım oranlarına bağlı olarak özelliklerini sınırlamaktadır. Bu çalışmanın amacı çeşitli karışım oranlarında iplikler üreterek özelliklerini incelemek ve daha sonra bu özelliklerin örme kumaş yüzeyine nasıl yansıdığını ortaya çıkarmaktır. 2

BÖLÜM II GENEL BÖLÜM II.1 BAMBU BİTKİSİ Bambu, her zaman yeşil rengini muhafaza eden odunsu çok yıllık bir bitkidir. Bambu en önemli kerestesiz ormanlardan biri olarak tanınır. Bambular 2 den fazla türe ayrılır. Hatta bazı bilginler tür sayısını 5 e çıkarır. Çoğunluğu Asya da büyük bir bölümü Amerika da ve birkaç tanesi de Afrika da yetişir. Örneğin Çin de Xinjiang, Inner-Mongolia, Jilin ve Hei Longjian illeri hariç bütün her yerde bulunabilir [1, 2]. Şekil II.1. Bambu Bitkisi [11] 3

Bambu olağan üstü bir bitkidir. Çimen ailesinin eski ve saf üyesidir. Yaprak dökmezler. Bambuların gövdesi kabarık düğümlüdür. Her düğümde düşücü ve kalıcı bir kısım vardır. 1 mm ile 3 cm aralığındaki gövde çapı ile ve boyları birkaç cm ile 4 metre yüksekliğe yetişebilir. Gövdeler düzenli boğumlarla eklenir. Çiçekleri az, çok faydalı salkım durumundadır. Bileşik veya ayrık başaklardan meydana gelir. Dünyanın en hızlı yetişen orman bitkisidir. Günde 9 cm kadar büyüyebilir. Bunlar ağaçlardan daha hızlı büyürler ve 4 5 yıl sonunda ürün vermeye başlarlar. Tek bir bambu ömrü boyunca 15 km kamış üretebilir. En büyük bambunun boyu 45 m yi bulur [1, 2, 9]. Bambu gelişmesi enteresan bir bitkidir. Önce tohum ekilir, sonra bu tohum sulanıp gübrelenir. Birinci yıl, tohumda herhangi bir değişiklik olmaz. Tohum yeniden sulanıp gübrelenir. Bambu tohumu ikinci yılda filiz vermez. Üçüncü yılda da bambu tohumu sulanıp gübrelenir fakat inatçı tohum yine filiz vermez. Bu konuda tecrübe sahibi Çinliler, büyük bir sabırla beşinci yılda da tohuma su ve gübre vermeye devam ederler. Ve nihayet beşinci yılın sonlarına doğru bambu tohumu yeşermeye başlar ve altı hafta gibi kısa bir sürede de bambunun boyu yaklaşık 27 metreye ulaşır [1]. Bambuların türleri arasındaki farklılık, boyları ve kamış renkleri değişiklik gösterir. Bazıları yeşil kamışa sahip iken bazıları siyah, mavi, kırmızı, sarı ve diğer renklerin kombinasyonu olabilir. Bazılarının yaprakları küçük, ince ve kırılgandır. Japon akça ağacına benzerler. Bazıları da uzun ve geniş yapraklıdır. Çok hızlı yayılır ve büyürler. Derinde yetişmeyi sevmezler [3]. II.1.1. İklim Koşulları Bambu dönenceler arasında kalan hemen hemen bütün ülkelerde yetiştirilir. Bambu 46 kuzey - 47 güney paralelleri arasında tropikal ve astropikal dağılım gösterir. Balta girmemiş ormanlardan çok yüksek dağlar kadar değişik iklimlerde yetişebilir. Deniz seviyesinden başlayarak 2 m ye ( Himalaya), 5 m ye ( And dağları ) kadar rastlanır [1, 9]. Bambusa genlerini içeren grup tipi bambular tropikal iklim şartlarında F ın altında yaşayamazlar. Phyllostaclzys genleri içeren tekli bambular F ın altında kalabilecek kadar dayanıklıdırlar. Fakat sert bambu hamur yapımı için iyi değildir. Bambu lignin, selüloz ve hemiselülozdan oluşur [1]. 4

II.1.2.Kullanım Alanları Bambunun kullanım alanı çok geniştir. Hafif, esnek ve dayanıklı olduğu için tekne direği ve yapı iskeleti olarak kullanılır. Çin de ve Japonya da bütün evleri bambudan yapılmış köyler vardır. Çin de 2 yıl öncesinde evler bambudan yapılıyordu. Bambu, dekoratif ve yararlıdır. Bina, dekorasyon, gıda, müzik aleti, kağıt, köprü ve toprak erozyonunu önleme gibi birçok alanda kullanılır [1, 9]. Hindistan da modern kağıt endüstrisi bu amaçla 2,2 milyon ton bambu kullanır. Bambu köklerinin toprağın altında çok hızlı bir şekilde yayılması sayesinde toprak erozyonunu önler. Yol bentlerinin sağlamlaştırılmasında kullanılır. Ormansız alanları ağaçlandırmada çok kullanılır. Bunun nedeni de hızlı bir şekilde büyüyüp yayılmasıdır [1]. Bina yapımında önemli bir rolü vardır. Sütun, duvar, cam çerçevesi, çatı, oda ayırıcı, tavan ve dam olarak kullanılır. Bambunun üç tipi ile vurmalı, çekiçli, telli ve nefesli olmak üzere müzik aletleri yapılmaktadır. Java da 2 değişik müzik aleti yapılır. Eskiden insanların boş bambu kamışları ile oynaması sonucu ilk flütün kullanıldığı düşünülmektedir [1, 3]. Bambu filizleri yenilir ve nemi ise değişik işlemler ile yemek yağına, sirke ve alkole dönüştürülebilir. Genç bambu filizleri Amerika da Çin yemeklerinde kullanılır. Yaprakları pandalar tarafından yenir. Dalları el sanatları yapımında kullanılır. Bambu fakir insanların ormanı olarak bilinir [3, 1]. Bambu şu anda dünyada özellikle uzak doğuda en çok kullanılan Rattan olarak tabir edilen şekli ile ev, bahçe, bar, restorant vs. gibi alanların dekorasyonunda kullanılır. Çeşitli işlemler neticesinde uzun ömürlü olması sağlanmış ve mobilya endüstrisinde yerini alarak yaygın bir biçimde kullanılmaya başlanmıştır. Bambu 17. yüzyılda Avrupa ya getirilerek baston, bahçe mobilyası yapımında kullanılmıştır. Japonya da kap, küp, yazı takımı, gölgelik gibi çeşitli eşyaların yapımında kullanılır. Bambular yontulur, cilalanır. Sedef, pul, taş vb. materyallerle süslenir. Bambu örgüsünden hafif ve zarif sepetler ile küp kılıfları yapılır. Bu çeşit küplere hasırlı küp denir [1, 31]. Bambu bitkisinden doğal yollarla hiçbir kimyasal madde eklenmeden doğal bambu elyafı elde edilir. Elde edilen elyafın anti-bakteriyel, güzel koku, iyi nem emişi gibi birçok özelliği vardır. Bu avantajlarından dolayı bambu 21.yüzyıl elyafı olarak tanımlanmaktadır [4]. 5

II.2. BAMBU ELYAFI Bambu kamışının hamurundan elde edilen bambu elyafı, rejenere selülozik bir elyaftır. Viskona benzer özellikler taşısa da viskondan daha doğal ve farklı özellikleri vardır. Güçlü dayanıklılığa ve kararlılığa sahiptir. Kalite değerleri de Tencel lifi gibidir [5, 1]. Şekil II.2. Bambu Elyafı [4]. Bambu elyafı, mükemmel bir geçirgenliğe, özel bir parlaklığa, yumuşak ve konforlu bir yapıya, iyi bir elastikiyete sahiptir. Yüksek derecede su emicidir. Bambu boyar maddeleri hızlı emer ve renkleri çok iyi gösterir. Eğirmede mükemmel bir özelliğe sahiptir ve sürtünmeye karşı direnç gösterir. Bu liften yapılan iplik ve kumaş, kalite standartlarının tüm yönlerinde 1. sınıf kalite etiketine sahiptir [1]. Çin de Bambrotex firması tarafından üretilen bambu elyafı, patentli bir hammaddedir ve Ar-Ge maliyetleri devlete aittir. Üretim aşamasında hiçbir kimyasal madde kullanılmamaktadır. Çevre dostu bir üretim prosesi vardır. ISO 9 ve ISO 14 normlarına uygun olarak üretilmektedir. İlk önce hidroliz-alkalizasyon ile bambu hamuru rafine edilir ve daha sonra birçok ağartma safhasından geçirilerek bambu elyafı elde edilir. Bambu elyafının incelik, beyazlık derecesi ve görünüşü viskon elyafına çok benzer [5]. Bambu elyafı Çin de 2-3 senedir devlet desteği ile üretilmektedir. Çin hükümeti bambu elyafı için hava ve çevre kirliliğinin olmadığı alanlarda bambu yetiştirmektedir [13]. Bambu elyafının 21. yüzyıl elyafı olduğu ve kendiliğinden anti-bakteriyel olan yegane lif olduğu ifade edilmektedir [4]. Bünyesinde bulunan Bambu Kun isimli biyomadde sayesinde bu özelliğe sahiptir. Bu özelliğini birçok defa yıkansa dair yine 6

de koruyabilmektedir. Dünyada başka hiçbir elyaf, kendi doğasında ve özel rutubetli bir ortamda yetişmemektedir. Bu elyaf anti-pilling özelliği taşımaktadır. Anti-statik olan elyaf iplikte ve kumaşta da bu özelliğini yansıtır. Lifin yapısından dolayı suyu ve boyayı çabuk emer. Bu özelliğinden dolayı da merserizasyon işlemi gerektirmez. Kumaşlara ipek ve kaşmir tuşesi verir. Ayrıca insan terini çok çabuk emer ve serin tutar [4, 5, 13]. Bambu bitkisi selüloz, lignin ve hemiselülozdan oluşur. Fakat bambu elyafı sadece selülozu bambu bitkisinden çeker. Yani bambu elyafının içeriği selülozdan oluşur [1]. Bambudan yapılan ipliklerle üretilen kumaşlar dünya markalarının yeni gözdesi. Bambu ağacından çekilen liflerden oluşan iplik, pamuktan daha parlak, dökümlü, su emiciliği yüksek ve doğal anti-bakteriyel özelliğe sahip kumaşa dönüşmektedir [12]. Bambu elyafı hem pamuklu hem de yünlü sistemde kullanılır [4]. II.2.1. Bambu Elyaf Tipleri İncelik ( dtex ) Uzunluk (mm) 1,67 38 mm 2 45 mm 2,22 51 mm 2,78 51 mm 3,33 64 mm 3,33 76 mm 5,56 38 mm [11]. II.2.2. Bambu Elyafının En Önemli Özellikleri II.2.2.1. Kuvvetli Yönleri a.doğal Anti-bakteriyel Bambunun hiçbir böcek ilacı kullanmadan doğal olarak yetişebildiği genel bir gerçektir. Nadiren böcekler tarafından yenir ya da patojen aşılanır. Bilim adamları bambunun bambu kun isimli yegane anti-bakteriyel ve bakteriyostaz (Bakteri çoğalmasının durdurulması veya engellenmesi) bir biyomaddeye sahip olduğunu 7

bulmuşlardır. Bu madde bambu elyafı üretim prosesleri sırasında bambunun içerdiği selüloz ile sıkıca birleşir. Bambu elyafı doğal anti-bakteriyel, bakteriyostaz ve hoş koku gibi doğal fonksiyonlara sahiptir. Bambu elyafından yapılan kumaşların 5 yıkamadan sonrada çok iyi anti-bakteriyel ve bakteriyostaz özelliklere sahip olduğu Japon Tekstil Denetim Kurumu tarafından onaylanmıştır. Bambu kumaşı üzerinde bakterilerin üremeleri için uygun ortam hazırlandığında ölüm oranının % 7 in üstünde olduğunu test sonuçları göstermiştir. Bambu elyafının doğal anti-bakteriyel özelliği kimyasal anti-mikrobiyelden oldukça farklıdır. Bu kimyasal madde deride alerjiye neden olur. Bambu elyafının bünyesinde bulunan anti-bakteriyel madde doğal olduğundan dolayı deride alerjik oluşumlara yol açmaz [5, 6]. Aşağıdaki Tablo II.1. deki anti-bakteriyel testi CTITC tarafından yapılmıştır ( Çin Tekstil Endüstrisi Test Merkezi) [11]. Tablo II.1. Anti-bakteriyel Testi Numune Bambu elyaf materyali 1 adet Tip Bambu dekorasyon kumaşı Tarih 7 Temmuz 23 Bitiş tarihi 11 Temmuz 23 Test yönergesi 1.Çin tekstil endüstrisi standardı: FZ/T 121 92:tekstil anti-bakteriyel Yetenek Test Metodu 2.Bakteri testi Anti-bakteriyel testi ile uygun koşullar altında bambu kumaş üzerinde bakterilerin üreyip üremediği incelenir. Aşağıdaki Tablo II.2. de test sonuçları verilmiştir. Tablo II.2. Anti-bakteriyel Testi Sonuçları Test kumaşı saat: Aşılanmış 24 saat sonra: Anti-bakteriyel oran bakteri sayısı Bakteri sayısı Bambu kumaş 8,6 1 4,6 1 2 > %99,8 lu kumaş 2, 1 5 1,1 1 8 Test sonucunda bambu kumaş ve pamuklu kumaş karşılaştırıldığında bambu kumaşın % 99 dan daha yüksek anti-bakteriyel olduğu bulunmuştur [11]. 8

Aşağıdaki Tablo II.3. de anti-bakteriyel testi % 1 bambu kumaşa uygulanmıştır, kumaşın üzerinde uygulanan bakteri oranı ile uygulamadan sonraki oranı karşılaştırılmıştır. Test maddesi :%1 bambu kumaş Test bakterisi: Tekstilde anti-bakteriyel testi için Test metodu: MRSA Staphylococcus IID 1677 Test sonuçları: JIS L 192 kantitatif test Tablo II.3. Anti-bakteriyel Testi Aşılı bakteri sayısı [A] 2,3 1 4 Log A 4,4 İşlenmemiş bakteri sayısı Aşılama sonrası numune kontrolü[b] 1,4 1 7 Log B 7,1 Tablo II.4. Anti-bakteriyel Testi Sonuçları Test numunesi Aşı sonrası test Log test C Log B - Log C numunesindeki bakteri sayısı[c] 5 defa yıkama 1, 1, 1,3 3,1 Sonuç Kumaş anti-bakteriyel etkiye sahiptir. Tablo II.4. de 5 yıkama sonucunda yine anti-bakteriyel özelliğini gösterip göstermediği test edilip, değerleri verilmiştir [8]. b.yeşil ve Geri Dönüşümlü Rejenere selülozik lif olan bambu lifi yüksek teknoloji prosesiyle %1 bambudan üretilir. Ham bambu materyali, Çin de hava kirliliği olmayan Sicuan Province ve Yunnan bölgelerinden seçilir. Bunların hepsi 3-4 yıllık yeni bambu olup, iyi yapıda ve ideal durumdadır. Damıtma ve bu bitkiden üretim işlemleri, hiçbir kirlilik olmaksızın yeşil prosese göre yapılır. Yeşil proses; üretimin çevre kirliliği ve çevresel bozunma olmadan yapılmasıdır. Bambu elyafı; üretimi doğal olan ve hiçbir kimyasal katkı maddesi eklenmeden elde edilen çevre dostu bir elyaftır. Daha da fazlası bambu elyafı, bakterilerle ayrışabilen bir tekstil materyalidir. Doğal selülozik elyaf, güneş ışığı ve mikro organizmalar tarafından toprakta % 1 9

ayrışabilir. Ayrışma işlemi, hiçbir çevre kirliliğine neden olmaz. Bambu lifi doğadan gelir ve sonunda tamamen doğaya geri döner. Bambu elyafı, 21. yüzyılın doğal, yeşil ve çevre dostu yeni tip tekstil materyali olarak adlandırılır. c.nefes Alabilen ve Serin Tutucu Bambu elyafı; vücuda rahat nefes alma şansı verir. Bambu elyafının dikkate değer özelliği onun alışılmadık nefes alabilirlik ve serinlik özelliğidir. Çünkü lifin enine kesiti dairesel değildir. Loblu bir görüntüsü vardır. Bu yapısı ile bambu elyafı insan terini emer ve ikinci bir kanalda buharlaştırır. Nefes almak gibi. İnsanların sıcak yaz günlerinde kendilerini serin ve rahat hissetmelerini sağlar. Yazın dahi vücuda asla yapışmaz. Bambu elyafından yapılan giysiler diğer normal ürünlerden 1 2 derece daha serin tutarlar. Havalandırma giysisi yapımında kullanılır. tan 4 kat hızlı nem emer [6]. d.doğal Anti -uv Ultra-viyole ışınları kırar. Bambu, doğal anti-uv karakteriyle ( yapay katkı maddesinden farklı) oldukça sağlıklıdır ve günümüzde çok takdir edilir. Bambu kumaşa anti-uv testi yapılmıştır. Test yetkisi: GB/T1883-22, UV. Sonuç; çok anti-ultraviyole olduğu tespit edildi. Kullanıcılar bundan çok memnundur. Şekil II.3. Bambu Kumaşın Anti-uv Yapısı [6]. Ayrıca bambu elyafı çok hafiftir. Kaşmir ve ipek tuşesine en yakın yumuşaklıktadır. Parlaklığı nedeniyle merserizasyon gerektirmez. Elastiktir, geçirgen ve güzel kokuludur [5, 6]. 1

II.2.2.2. Zayıf Yönleri Gerilme mukavemeti düşüktür. Islandığında mukavemeti de azalır. Ayrıca kohezyon kuvveti de düşüktür [7]. II.2.3. Bambu Elyafının Fiziksel Özellikleri II.2.3.1. Lif Yapısı ve Enine Kesiti Şekil II.4. Bambu Elyafının Boyuna Kesiti Şekil II.5. Bambu Elyafının Enine Kesiti Şekil II.6. Bambu Elyafının Enine Kesiti Bambu elyafının boyuna kesitinde kanallar görülür. Bunun nedeni loblu bir yapısı olmasıdır. Loblar arası boşluklar boyuna görünümde kanal gibi görünür. Enine kesiti düzgün değildir, loblu bir görünümü vardır. II.2.3.2. Nem Nem çekme özelliği çok fazladır. Loblu yapısı sayesinde hidrofil yapıya sahiptir. Şekil II.6. da görüldüğü üzere bambu elyafının enine kesiti düzgün değildir, loblu bir 11

görünümü vardır. Bu loblu yapısı sayesinde su moleküllerini hızla içine çekerek ikinci bir kanalda buharlaştırır. tan 4 kat hızlı nem emer. Bambrotex test sonuçlarına göre su emişi % 115,7 dir. Islandığında mukavemeti azalır. tan % 6 daha fazla nem emer. Geri kazanılan nem miktarı % 13,3 tür [6]. II.2.3.3. Elastikiyet Yüksek elastikiyete sahiptir [4]. II.2.3.4. Mukavemet Gerilme mukavemeti düşüktür. Islak gerilme mukavemeti kuru gerilme mukavemetinden % 6 daha düşüktür. Kuru gerilme mukavemeti 2,33 cn/tex dir. Islak gerilme mukavemeti ise 1,37 cn/tex dir. Kuru kopma uzaması % 23,8 dir [7]. II.2.3.5. Aleve Karşı Davranışı Doğal bir elyaf olduğu için termoplastik yapıda değildir. Yanması viskon şeklindedir. Hemen alev alır. Hızlı ve alevli yanar. Yanarken yanık kağıt kokusu verir. Kalıntısı yumuşak, ezilebilir kül şeklindedir. II.2.3.6. Elektriksel özellikler Bambu elyafı çok fazla nem tutucu olduğundan elektrik özelliği vardır. Böylece elektrik akımını geçirir. Bu nedenle de anti-statik bir elyaftır [4]. II.2.3.7. Biyolojik ve Işınlara Direnç Bambu elyafı doğal anti-bakteriyel bir elyaftır. Bünyesinde bulunan Bambu Kun adlı biyomadde sayesinde bu özelliği gösterir. Kolayca güneş ışığı ve mikro organizmalar sayesinde geri dönüştürülebilir. Ayrıca ultra-viyole ışınları kırar [6]. II.2.3.8. İncelik İnceliği ortalama,4 ile,5 mm arasındadır. II.2.3.9. Uzunluk Uzunluğu ise 1 mm den daha fazladır [1]. 12

II.2.3.1. Tuşesi Çok yumuşak bir elyaftır. Kaşmir ve ipek tuşesine en yakın yumuşaklığa sahiptir. Bu özelliği elde edilen sonuç üründe de kendisini gösterir. Ele alındığında gıcırtı hissi verir. Ama bu çok fazla değildir. II.2.3.11. Parlaklığı Bambu elyafı çok parlak bir elyaftır. Bu neden ile merserizasyon işlemi gerektirmez. Elde edilen ürünlerin parlaklığı çok yüksektir [4]. II.2.3.12. Geçirgenliği Bambu elyafı nefes alabilen bir yapıya sahiptir. Normal giysilerden 1-2 derece daha serin tutarlar. Havalandırma ya da iklimleme giysisi olarak kullanılabilir [6]. Tablo II.5. de bambu elyafının Bambrotex firması tarafından ölçülen fiziksel parametreleri ve referans bilgileri verilmiştir. Testler, 2 C sıcaklık ve % 65 bağıl nemde yapılmıştır. Tablo II.5. Bambu Elyafının Fiziksel Parametreleri [7] Madde Referans veri Kuru Gerilme Mukavemeti (cn/tex) 2,33 Islak Gerilme Mukavemeti (cn/tex) 1,37 Kuru Kopma Uzaması (%) 23,8 Doğrusal Yoğunluktan Sapma Oranı (%) -1,8 Uzunluktan Sapma Oranı (%) -1,8 Uzun Stapel Elyaf (%),2 Kesikli Elyaf (mg/1g) 6,2 Artık Sülfür (mg/1g) 9,2 Hata (mg/1g) 6,4 Yağ Lekeli Elyaf (mg/1g) Kuru Mukavemet Varyasyon Katsayısı(% CV) 13,42 Beyazlık (%) 69,6 Yağ Kapasitesi (%),17 Geri Kazanılan Nem (%) 13,3 Derece A kalite 13

Aşağıdaki Tablo II.6. da belirli incelik ve uzunluktaki bambu elyafının fiziksel özelliklerinin test sonuçları verilmiştir. Tablo II.6. Belirli Uzunluk ve İncelikteki Bambu Elyafının Fiziksel Parametreleri [8] Test koşuları: Sıcaklık:2 C 1,5 dtex 38 mm 2 dtex 51 mm 3 dtex 86 mm 3 dtex 89 mm 3 dtex 12 mm Relatif rutubet: % 65 ±3 Kuru Gerilme 2,15 2,11 2,4 2,36 2,29 Mukavemeti (cn/dtex) Kuru Kopma Uzaması (%) 24,9 25,7 21,2 19 18,1 Islak Gerilme 1,21 1,25 1,36 1,19 1,35 Mukavemeti (cn/dtex) Doğrusal Yoğunluktan,6-2,4-1,8-1,5 Sapmanın Yüzde Oranı (%) Uzunluktan Sapma Yüzdesi -3,1 1,4-2,3-3,6 -,3 (%) Uzun Stapel Elyaf (%),4 1 Kesikli Elyaf (mg/1g) 3,2 1,1 3,5 1,1 Yağ Kapasitesi (%),2,26,28,3,3 Artık Sülfür (mg/1g) 12,2 18,4 9,5 11,8 1,5 Beyazlık (%) 68,8 59,9 66,3 61,8 66,5 Kuru Direnme Varyasyon 16,72 8,66 12,11 1 12,6 Katsayısı (%CV) Hata (mg/1g) 3,4 3,7 3,6,6 2,7 Yağ Lekeli Elyaf (mg/1g) Geri Kazanılan Nem (%) 1,82 12,96 11,4 1,37 1,29 Derece A kalite A kalite A kalite A kalite A kalite Aşağıdaki Tablo II.7. de % 1 bambu ve % 1 pamuk elyafının fiziksel özellikleri birbiriyle karşılaştırılmıştır. 14

Tablo II.7. % 1 Bambu ve %1 Elyafının Fiziksel Özelliklerinin Karşılaştırılması [8] Test Adı Ölçü 1% 1% Karşılaştırma Bambu Anti-bakteriyel Sterilizasyon Log 4,4 1,3 3,4 defa fazla Etkinlik Redüksiyon 7,1 1,3 5,5 defa fazla Elektrostatik Eğilim Volt () 19 (pamuk) 15 12 defa fazla (yün) 68 (yün) 29 Su Absorpsiyonu % 74,2 115,7 % 6 daha fazla Kurutma Oranı g /22,5 27,32 32,58 % 2 yüksek cm 2 Kopma Mukavemeti % 5 65 % 3 yüksek Patlatma Mukavemeti N (çözgü) 827,1 (çözgü) 833,4 % 15 (atkı) 49,8 (atkı) 559,8 Aşınma Direnci Kgs /cm 2 7,6 8, -- Işık Renk Haslığı Defa 15 2 den yukarı % 3 fazla Yıkama Renk Haslığı Derece 4-5 4-5 -- Sürtünme Renk Haslığı Derece 4-5 4-5 -- Terleme Renk Haslığı Derece 4 4 -- II.2.4. Bambu Elyafının Kimyasal Özellikleri II.2.4.1. Asit ve Bazların Etkisi Bambu elyafı rejenere selülozik bir elyaf olduğu için asit ve alkalilere karşı hassastır. Bu neden ile alkali ile muamelelerde alkali oranına dikkat edilmelidir. Bambu elyafı asit ve iyi ayarlanmamış alkali ortamda zarar görür. II.2.4.2. Boyama Bambu elyafı hidrofil yapıda olduğu için kolay boyanır. Ayrıca yapısında bulunan boşluk kanallar da buna yardımcı olur. boyaması için kullanılan bütün boyarmaddeler kullanılabilir. Kullanılan boyarmadde çevreye ve elyafa zarar vermemelidir. Bu nedenle çevreye zarar vermeyen, yüksek haslık değerlerine sahip reaktif boyarmaddeler kullanılmalıdır. Bambunun boyanma hızı ve derecesi pamuğa göre biraz düşüktür. 15

II.2.4.3. Ağartıcılara Karşı Davranışı Bambu elyafının rengi ağartma derecesine bağlıdır fakat yine de pamuktan daha sarıdır. Bu nedenle eğer yüksek beyazlık isteniyorsa ağartma yapılır. Fakat ağartma sırasında bambu elyafının zarar görmemesi için kullanılan kostik soda miktarına dikkat edilmeli ve mümkün olduğunca düşük tutulmalıdır. Çünkü bambu elyafı asit ve alkalilere karşı hassastır. Kumaş ve iplik için % 35 lik Hidrojen peroksit kullanılır [7]. II.2.5. Bambu Elyafının Kullanım Alanları Genel kullanım alanları şunlardır: Erkek, bayan iç ve dış giyim Çorap Battaniye Havlu ve bornoz Tıbbi giyim Gıda ambalajları Yatak çarşafları, nevresim, perde Paspas T-shirt Temizlik malzemeleri [4, 1]. a) Bambu Kişisel Eşyalar Bunlar süveter, paspas, battaniye, havlu ve banyo eşyalarıdır. Parlak renklere, iyi su emişine, mükemmel parlaklığa sahiptirler ve çok rahattırlar. Bambu elyafı antibakteriyel özelliğinden dolayı çorap, iç giyim ve dar t-shirtler için çok uygundur. Ultra-viyole ışınları kırdığı için yaz giysisi özellikle de hamile kadın ve çocuk giysileri için kullanılır. b) Bambu Dokusuz Yüzeyler Bambu dokusuz yüzeyler viskoz elyafının özelliklerini gösteren bambu hamurundan yapılır. Tıbbi malzeme, maske, koruyucu yastık, ağız maskesi, yatak, gıda ambalajı gibi ürünler yapılır. Doğal anti-bakteriyel özelliği de bunda etkilidir [11]. 16

c) Bambu Tıbbi Malzemeler Bambunun bakteriyostaz ve sterilizasyon özelliğinden dolayı bandaj, maske, cerrahi giysiler, hemşire kıyafetleri ve hidrofil pedler yapılır. Medikal alanda ameliyat önlüğü yapımında da kullanılır. Bambunun anti-bakteriyel özelliğinden dolayı bitmiş ürüne anti-mikrobiyel madde eklenmesi gerekmez. Deride alerjiye neden olmaz. Ucuzdur. d) Bambu Dekorasyon Serisi Bambunun anti-bakteriyel ve ultra-viyole ışınlara dayanıklılığından dolayı dekorasyon alanında avantajlıdır. Ultra-viyole ışınlar zamanla cilt kanserine neden olurlar. Bu nedenle bambu elyafından yapılan duvar kağıtları ve perdeler değişik dalga boylarındaki ultra-viyole ışınları emerler. Böylece insan tenine zararı azaltırlar. Perde, televizyon örtüsü, duvar kağıdı, koltuk örtüleri yapılır. Özellikle Amerika da hastane yer döşemeleri olarak kullanılmaktadır. e) Bambu Banyo Serisi İyi nem çekmesi, yumuşaklığı ve anti-bakteriyel özelliğinden dolayı ev tekstilinde çok popülerdir. Bambudan yapılmış havlu ve bornozlar yumuşak, rahat ve mükemmel nem emiş özelliğine sahiptirler. Havlu, bornoz, ayak paspası yapılır. Boyandıkları zaman parlarlar. Paspas ve ayak paspasında bakteriler yaşayamazlar. f) Bambu Nevresim Takımları Bambu elyafının mükemmel hidrofilliğinden, geçirgenliğinden, parlaklık, rahatlık ve anti-bakteriyel özelliğinden dolayı yatak çarşafı ve nevresimler için ideal bir materyaldir [6]. II.3. BAMBU İPLİĞİ Bambu saf ve karışım olarak eğrilebilir. Ancak ideal eğirme şartlarının yerine getirilmesi gerekir. Eğirme sırasında bağıl nem miktarı (%65/7) fazladır. Gerilimin de düşük tutulması gerekir. Ayrıca düşük kohezyon gösterdiğinden büküm faktörü de yüksek olmalıdır. İşlemler sırasında sıcaklık (25 C) düşüktür. İplik eğirmesi klasik viskon iplik eğirmesi ile aynıdır. Sadece küçük ayarlamalar yapılır. Karışım ipliklerde bambunun anti-bakteriyel özelliği sonuç ürünü de etkiliyor. Bambu oranı arttıkça bu özellikte artıyor. Yaygın olarak, tatmin edici bir antibakteriyel etkiye ulaşabilmek için bambu elyafının karışım oranı % 7 olarak tavsiye edilir. 17

Bambu elyafının gerilme mukavemeti düşük olduğundan numara aralığının Ne 8- Ne 6 olması tavsiye edilir. Ne 5- Ne 6 numara iplikler için ipliğin çift kat yapılması önerilir. II.3.1.Tavsiye Edilen Bambu İplik Üretim Prosesi Bambu ipliği geleneksel viskoz üretim tekniğine çok benzemektedir. Üretim sırasında sadece küçük ayarlamalar yapılması gereklidir. 1. Bambu iplik üretimi aşamasında fitil ve cerde elyaf uçuşmalarını önlemek için çalışma yerinin sıcaklığı(25 C) düşük ve nem oranının da (%65-%7) yüksek olması gerekir. Eğer bambu elyafı kuru ise beslemeden önce buhar ile ön muamele işlemine tutularak nem derecesi artırılır. 2. Bambu elyafı düşük kohezyon gösterdiğinden büküm kat sayısı yüksek tutulmalı. Tarakta ve fitil de gerilim düşük tutulmalı. 3. Eğirme de tüylülük kontrol altında tutulmalı. Bunu sağlamak için de iyi kalitede çelik kopça ve bilezikler kullanılmalıdır [7]. II.3.2.Bambu İpliğinin Fiziksel Parametreleri Aşağıdaki Tablo II.8. de farklı lif inceliklerindeki % 1 bambu ipliklerinin fiziksel özelliklerinin değerleri karşılaştırılmıştır. 18

Tablo II.8. Bambu İpliğinin Fiziksel Parametreleri [8] Bambu İpliğinin Fiziksel Parametreleri %1 Bambu %1 Bambu %1 Bambu Lif İnceliği 21 s 32 s 4 s Madde Referans veri Referans veri Referans veri Tek İplik Kopma 9,6 7,8 13,2 Mukavemetinin Varyasyon Katsayısı (% CV) Ağırlığın Varyasyon 1,2 1,2 1,6 Katsayısı (1m başına) ( % CV) Tek İplik Kopma 14,5 13,6 12,6 Mukavemeti (cn / tex) Ağırlık Sapması (%) -,7 -,1-2 T/ 1 cm 79,4 72,3 84,9 Büküm Z Z Z İnce Yer (-5 %) 1 2 5 (adet/1m) Kalın Yer (+5 %) 5 15 38 (adet/1m) Neps (+2 %) 1 32 47 (adet/1m) Değerlendirme İplik A kalitedir. II.4. BAMBU KUMAŞI Bambu elyafından yapılan kumaşlar mükemmel yumuşaklığa, geçirgenliğe, anti-bakteriyelliğe, nem emiciliğe sahiptir. Bambu elyafının bütün özelliklerini bambu kumaşında da görülür. Boyanması ve üzerine baskı yapılması kolaydır. Bu özelliklerinden dolayı iç çamaşırı, t-shirt, çorap vb. ürünler yapılır. Bunun yanında elyaf başka elyaf grupları ile de karıştırılıp kumaş yapılabilir. Bu yapılan kumaşlarda yine aynı özellikleri gösterirler. Bambudan yapılan giysiler genellikle yazlık giysilerdir. Çünkü yazın nemi hemen emerek kolayca buharlaştırır ve giysinin insan 19

tenine yapışmasını engeller. Normalden 1-2 derece serin tutarlar. Ayrıca bambu kumaşları anti-pilling ve anti-statik özelliktedirler. Şekil II.7. e göre, aşağıda bambu kumaşı işlem akışı yer almaktadır. Bambu Kalın Hamur İnce Hamur Bambu Elyafı Bambu İpliği Bambu Kumaşı Şekil II.7. Bambu Kumaşı İşlem Akışı [8] 2

BÖLÜM III MATERYAL VE YÖNTEM III.1. GENEL BİLGİLER Bu çalışmada iplik üretimi için pamuk ve bambu elyafı kullanılmıştır. elyafı, % 1 Yunanistan pamuğudur. Bambu elyafı ise, Bambrotex firmasından alınan 1,56 dtex inceliğinde ve 38 mm uzunluğundaki elyaftır. Çalışma için Ne 2, Ne 3, Ne 4 numaralardaki bambu-pamuk karışımı ring iplikleri 4 farklı karışım oranında üretilmiştir. Bu karışımlar % 1 penye pamuk, % 1 bambu, % 7 bambu % 3 penye pamuk ve % 5 bambu % 5 penye pamuk karışımlarıdır. Ayrıca % 1 bambu karışımının Ne 5 numara kopsu mevcuttur. Bu karışım ipliklerin bobinleri de üretilmiştir. Bunların yanısıra %6 bambu % 4 penye pamuk karışımının Ne 3 numara bobini de üretilmiştir. Üretilen ipliklerin fiziksel özellikleri incelenmiştir. % 1 penye pamuk Ne 4 numara bobini ve 5 farklı karışımın Ne 3 numara bobinleri yuvarlak el örme makinesinde örülmüştür. Üretilen kumaşlara pilling ve sürtünme testi yapılmıştır. 21

III.2. KULLANILAN MATERYALLER III.2.1. Elyafı Kullanılan pamuk elyafının fiziksel testleri SPINLAP HVI 9 ve AFIS test cihazlarında yapılmıştır. Bu testler laboratuar ortamında gerçekleştirilmiştir. Kullanılan Yunanistan pamuğunun SPINLAP HVI 9 cihazından elde edilen uzunluk, mukavemet, incelik ve renk değerleri ile AFIS test cihazından elde edilen yabancı madde miktarı, toz, olgunluk, neps ve kısa lif yüzdesi değerleri Tablo III.1. de gösterilmiştir. Tablo III.1. Elyafının Harman Kalite Değerleri %2,5 SL %UR Muk g/tex Mic. Rd L mm SFC mm FINE mtex IFC % Mat Ratio ORT 28,6 83 29,3 4,1 73,3 25,9 7,1 168 5,2,9 696 1154 718 113 Neps um SCN um Dust Trash Harman Karışım Yüzdesi : % 1 Yunan III.2.2. Bambu Elyafı Bambu elyafı ise, Bambrotex firmasından alınan 1,56 dtex inceliğinde ve 38 mm uzunluğundaki elyaftır. İşletmeye alınan bambu elyafına pamuktaki gibi fiziksel testler yapılmamıştır. Çünkü Spinlab HVI 9 ve Afis test cihazları pamuk için uygundur. Bambuya herhangi bir işlem yapılmamıştır. Sadece gerektiğinde hazırlık hattında tarak ve cer usterine bakılmıştır. III.3. KULLANILAN MAKİNELER VE CİHAZLAR III.3.1. Harman-Hallaç Dairesi Makineleri III.3.1.1. Blendomat BDT 19 Trützschler firmasının ürettiği blendomatta verilen harman reçetesine göre harman açılır. Amaç; homojen bir karışım elde etmektir. Bu nedenle her iki balyada bir, başka partiden elyaf dizilir. 22

172 mm çalışma eni ve 5 m boyundaki Blendomat 19, 18 e kadar balyayı stoklayabilmektedir. Yer koşulları gerektirdiği takdirde her iki çalışma alanını tek yönde düzenlemekte mümkündür. BDT 19 iki açıcı silindir ile donatılmıştır. Çalışma yönüne göre silindirlerden biri daima aynı yönde, diğeri ise karşıt yönde çalışır. Bu da açıcı silindirin dişlerinin, bir yandan makinenin deviri yönünde, diğer yandan ise ters yönde çalıştıkları anlamına gelir. Elyaf demetine ters yönde çalışan silindir, motorla 1 mm ye kadar yukarı kaldırılır. Bu sayede denge prensibiyle çalışan diğer silindirler ise bu oranda balyanın içine nüfuz eder. Üretim 15 kg/saate kadar ulaşabilmektedir. Blendomat, programlanabilir balya açıcısıdır. Bu makine otomatik olarak balya yolma, açma ve materyal besleme amaçlı olarak kullanılmaktadır. İşletmede, blendomat kafası altına bir seferde genelde 6 adet balya açılır. Balyalar harman reçetesindeki dizim planına göre blendomat altına yerleştirilir. Blendomat altına açılan her balya grubu için bir harman reçetesi oluşturulur. Blendomatın kafası 18 dönebildiği için, iki çalışma alanı vardır. Blendomat birinci alanda çalışırken ikinci alanda yeni bir harman hazırlanabilir. Bu yeni harman referans görevi görür. Bu şekilde bir alan tarafında çalışıldıktan sonra blendomat kafası kendi ekseni etrafında 18 döndürülerek diğer alan tarafında çalışmaya devam edilir. Blendomat BDT 19 pamuk ve sentetik elyaf balyalarını tozsuz bir şekilde açma ve karıştırma işlevini yerine getirmektedir. Çalışma prosesi bir bilgisayar tarafından yönetilir ve tamamıyla otomatik olarak gerçekleştirilir. III.3.1.2. EMA ( Elektronik Metal Ayırıcı ) Metal dedaktörüne yakalanan metal parçaları diğer makinelere zarar vermesin diye blendomatın hemen arkasından devreye sokulmuştur. Dedaktöre takılan metal parçaları PWK boruları sayesinde Trützschler firmasına ait Ema ya gelir. Emanın görevi; elyaf içerisindeki metal parçalarını ayırmaktır. Ema öncesinde devrede bir metal dedektörü mevcuttur. Bu metal dedektörü sayesinde blendomattan gelen elyaf içindeki metal parçaları tespit edilir. Ema klapesi normalde kapalıdır. Elyaf içinde metal yoksa elyaf direkt olarak klape kapalı olduğu için Ema ya girmeden BOA ya gider. Metal dedektörü tarafından metalli elyaf kümesi tespit edildiyse Ema klapesi açılır ve metalli elyaf kümesi Ema içine girer. Sonra klape tekrar eski konumuna gelir ve materyal akışı direkt olarak Blendomattan Boa ya 23