DİYARBAKIR SAĞLIK TURİZMİ ÇALIŞTAYI RAPORU

DİYARBAKIR SAĞLIK TURİZMİ ÇALIŞTAYI RAPORU Selman DELİL, Uzman Planlama, Programlama ve Koordinasyon Birimi Ekim 2013, Diyarbakır

İÇİNDEKİLER TABLOLAR LİSTESİ... II GRAFİKLER LİSTESİ... II RESİMLER LİSTESİ... III 1. GİRİŞ... 1 2. SAĞLIK TURİZMİ... 2 3. TÜRKİYE'DE SAĞLIK TURİZMİ... 4 3.1. Genel Göstergeler... 4 3.2. Sağlık Turizmi Hedefleri... 9 4. SAĞLIK SERBEST BÖLGELERİ... 11 4.1. Serbest Bölge Tanımı... 11 4.2. Sağlık Serbest Bölgeleri Yasal Dayanağı... 11 4.3. Sağlık Serbest Bölgelerinde Temel Felsefe ve Amaç... 11 4.4. Türkiye Sağlık Serbest Bölgeleri Genel Hususlar... 12 4.5. Sağlık Serbest Bölgesinde Yapılabilecek Yatırımlar... 12 4.6. Sağlık Serbest Bölgeleri İçin Öngörülen Kuruluş Süreçleri ve Gelinen Aşama... 13 4.7. Dünyada Sağlık Serbest Bölgeleri Örnekleri... 14 5. SAĞLIK TURİZMİ DEVLET DESTEKLERİ... 16 5.1. Ekonomi Bakanlığı Destekleri... 16 5.1.1. Pazara Giriş Desteği... 16 5.1.2. Yurt Dışı Tanıtım Desteği... 16 5.1.3. Yurt Dışı Birim Desteği... 17 5.1.4. Belgelendirme Desteği... 17 5.1.5. Ticaret Heyeti ve Alım Heyeti Destekleri... 17 5.1.6. Danışmanlık Desteği... 17 5.2. Vergi İndirimi... 18 6. DİYARBAKIR'DA SAĞLIK SEKTÖRÜ VE YATIRIMLAR... 19 6.1. Yatak Kapasiteleri... 19 6.2. Personel Durumu... 20 6.3. Yeşil Kart Sayısı... 21 6.4. Diyarbakır İlinde Kamu ve Özel Sektör Sağlık Yatırımları... 21 6.4.1. Üniversite Hastaneleri... 21 6.4.2. Sağlık Bakanlığı Kamu Hastaneler Birliği Hastaneleri... 24 6.4.3. Özel Hastaneler... 25 7. ÇALIŞTAY SONUÇLARI VE ÖNERİLER... 28 I

TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1: Türkiye'de 2012 Nüfus Verileri... 4 Tablo 2: Türkiye de Sağlık Kuruluşları Sayısı, 2011... 4 Tablo 3: Türkiye'de Organ Nakli Sayısı, 2011... 5 Tablo 4: Türkiye'de Tıbbi Cihaz Sayıları, 2011... 5 Tablo 5: Türkiye'de Bir Milyon Kişi Başına Düşen Tıbbi Cihaz Sayısı, 2011... 5 Tablo 6: Türkiye'de Bulunan Sağlık Teknolojileri... 6 Tablo 7: Kişi Başı Kamu Sağlık Harcaması, (SGP $) / Sağlık Harcamasının GSYİH İçindeki Payı, (%) Türkiye - OECD Karşılaştırması... 6 Tablo 8: Yüz Bin Kişi Başına Düşen Sağlık Personeli Sayısı, Türkiye-AB Karşılaştırması... 7 Tablo 9: Bebek Ölüm Hızı ve Sağlık Harcamaları, Türkiye - OECD Karşılaştırması... 7 Tablo 10: Türkiye'de 112 Acil Sağlık Hizmetleri... 8 Tablo 11: Sağlık Bakanlığı Stratejik Plan Sağlık Turizmi Performans Göstergeleri... 10 Tablo 12: Hastane Sayısı, 2011... 19 Tablo 13: Yatak Sayısı, 2011... 19 Tablo 14: Sağlık Personeli Sayısı, 2011... 20 Tablo 15: Diyarbakır İli Yeşil Kartlı Sayıları, 2011... 21 Tablo 16: Dicle Üniversitesi Hastaneleri Yatak Dağılımı... 22 GRAFİKLER LİSTESİ Grafik 1: Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet Oranı Türkiye-AB Karşılaştırması... 6 Grafik 2: Sağlık İnsan Kaynakları... 7 Grafik 3: Türkiye'ye 2008-2012 Yıllarında Gelen Sağlık Turistleri İstatistikleri... 8 Grafik 4: Ülkelere Göre Sağlık Turisti Sayısının Dağılımı (İlk 10 Ülke), 2011... 9 Grafik 5: Ülkelere Göre Turistin Sağlığı Hasta Sayısının Dağılımı (İlk 10 Ülke), 2011... 9 Grafik 6: Sağlık Turizminde 2023 Vizyonu; Sağlık Turizmi Hasta Sayısı Projeksiyonu... 10 Grafik 7: Sağlık Serbest Bölgeleri İçin Örnek Tematik Gösterim... 13 Grafik 8: Yıllara Göre 100 Bin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayısı, 2007-2011... 19 Grafik 9: Yıllara Göre Toplam Hekim Sayısı, 2005-2011... 20 II

RESİMLER LİSTESİ Resim 1: Dicle Üniversitesi Hastanesi... 22 Resim 2: Dicle Üniversitesi Kalp Hastanesi... 23 Resim 3: Dicle Üniversitesi Onkoloji Hastanesi... 23 Resim 4: Dicle Üniversitesi Çocuk Hastanesi... 23 Resim 5: Eğitim ve Araştırma Hastanesi... 24 Resim 6: Kadın Doğum ve Çocuk Hastalıkları Hastanesi... 24 Resim 7: Çocuk Hastalıkları Hastanesi... 25 Resim 10: Özel Memorial Hastanesi... 26 Resim 8: Özel Bağlar Hastanesi... 26 Resim 9: Özel Genesis Hastanesi... 26 Resim 11: Özel Veni Vidi Hastanesi... 27 III

DİYARBAKIR SAĞLIK TURİZMİ ÇALIŞTAYI RAPORU 1. GİRİŞ Dünyada ve ülkemizde sağlık turizmi son yıllarda hızla yükselen bir trend olup önemli bir alternatif turizm çeşididir. Turizmin tüm dünyada artan önemine paralel olarak, sağlık turizminin ülkemizin kalkınma süreci içindeki rolü de artmaktadır. Bu alanda yapılacak kamu ve özel sektör yatırımları giderek ehemmiyet kazanmaktadır. Diyarbakır ın Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Irak ve Ortadoğu ya hizmet sunabilecek sağlık hizmetleriyle donatılması, ulusal ve bölgesel düzeyde sağlık turizmi hedefleri arasında bulunmaktadır. Ajansımızın koordinasyonunda katılımcı bir yaklaşımla hazırlanan ve onay için Kalkınma Bakanlığına sunulan TRC2 (Diyarbakır-Şanlıurfa) 2014-2023 Bölge Planında "Diyarbakır'da, hinterlandı ile Irak ve Ortadoğu ya hizmet sunabilecek düzey ve kalitede ihtisas hastaneleri, tıbbi tanı merkezleri... gibi yatırımların yapılması" stratejik hedef olarak yer almaktadır. Bu doğrultuda; ülkemizde sağlık turizmindeki gelişmeler ve Diyarbakır'ın sağlık turizmindeki rolünün değerlendirilmesi amacıyla, sektör ile ilgili paydaşların katılımıyla 30 Eylül 2013 tarihinde "Diyarbakır Sağlık Turizmi Çalıştayı" gerçekleştirilmiştir. Çalıştayda, dünyada ve ülkemizde son yıllarda hızla yükselen önemli bir alternatif turizm çeşidi olan sağlık turizmindeki gelişmeler ve Diyarbakır'ın sağlık turizmindeki yeri değerlendirilmiş, Diyarbakır da genel olarak sağlık sektöründeki sorun alanları ve bunlara ilişkin çözüm önerileri ile sağlık turizminin geliştirilebilmesi için neler yapılması gerektiğine ilişkin hususlar tartışılmıştır. Çalıştay katılımcılarının değerlendirmelerine göre; Diyarbakır'da sağlık hizmetlerinin kalitesinin artırılmasına yönelik altyapı yatırımları devam etmeli; hastane yatak sayısı ve sağlık personel sayısı artırılmalı; uzmanlaşmış sağlık hizmetleri geliştirilmeli; kamu ve özel sağlık hizmetlerinin planlaması, yönetimi ve organizasyonunda farklı düzeylerde gerekli eşgüdümü sağlayacak mekanizmaların kurulması ve mevcutlarının geliştirilmesi desteklenmelidir. Bu raporda; çalıştayda tartışılan konular ve çalıştay sonuçları ele alınmış; ayrıca sağlık turizmi ile ilgili ulusal düzeydeki gelişmeler, sağlık serbest bölgelerinin kurulması ve sağlık turizmi ile ilgili destekler hakkında bilgilere yer verilmiştir. 1

2. SAĞLIK TURİZMİ İnsanları turizme yönelten faktörlerden bir tanesi hiç kuşkusuz sağlık olarak görülmektedir. Bu faktör bazen kaybolan sağlığı geri kazanmak, bazen de mevcut durumu korumak amacıyla ortaya çıkmaktadır. Turizmin teorik olarak sınıflandırılması ele alındığında amaçlarına göre turizm tipleri sınıfının alt başlığı olarak sağlık turizmi anılmaktadır (Öztürk ve Yazıcıoğlu, 2002). Genel olarak sağlık turizmi, sağlığına kavuşmak için ikamet ettiği ülkeden başka bir ülkeye herhangi bir sebeple tedavi amacıyla gidilmesi olarak tanımlanabilir. Tedavi amaçlı gidene de "sağlık turisti" denir. Ülke içindeki hasta hareketliliğini de sağlık turizmi kapsamında ele alan yaklaşımlar bulunsa da, genelde yurtdışından gelen hastalar sağlık turizmi kapsamında değerlendirilmektedir. Bunun yanında, turistik amaçla ülkemize gelen ziyaretçilere verilen sağlık hizmetleri "turistin sağlığı" olarak anılmaktadır. Sağlıklı yaşam sunan her türlü turizm, "sağlık turizmi" olarak kabul edilmekle birlikte sağlık turizmi 3 ana başlıkta değerlendirilmektedir. Tıp Turizmi (Hastanelerde tedavi ve ameliyat vb. işlemler), Termal Turizm (Termal tesislerde rehabilitasyon ve dinlenme vb. hizmetler), Yaşlı ve Engelli Turizmi (Geriatrik tedavi merkezi veya yaylalarda sosyal aktivitelerle birlikte uzun süreli konaklamalar). Sağlık turizminin temel sebepleri aşağıdaki maddeler halinde sıralanabilir; 1. Ülkesinde yüksek teknolojili sağlık hizmetleri ve profesyonel insan kaynaklarının azlığı veya yokluğu, 2. Tedaviyle birlikte tatil yapma arzusu, 3. Sağlık hizmetlerinin kendi ülkelerinde pahalı olması, 4. Çok daha kaliteli sağlık hizmeti almak istenmesi, 5. Kendi ülkesinde herhangi bir sebepten dolayı ameliyatının bilinmesini istenmemesi (estetik cerrahisi, infertilite tedavisi vb.) 6. Ülkesinde iklim ve coğrafi olarak tatil için kısıtlı imkân olduğu durumlarda yapılan turizm hareketliliği (ormanlık, yaylalar, tarihi ve kültürel zenginliği olan ülkelere 2

gidiş), çoğunlukla termal tesisin ve termal turizm imkânlarının çok olduğu bir ülkede tatil yapma talebi. 7. Kronik hastaların, yaşlıların ve engellilerin başka ortamlara gitme ve tedavi olma isteklerinin oluşması, 8. Uyuşturucu ve farklı bağımlılıkları olan kişilerin farklı veya daha uygun ortamlarda olma istekleri, 9. Kişinin hayata tutunma ve yaşam isteği. 3

3. TÜRKİYE'DE SAĞLIK TURİZMİ 1 Türkiye'de sosyal sigortalar ve sağlık hizmetlerindeki gelişmelerle birlikte son 10 yılda sağlık sisteminin dönüştürülmesi ve uluslararası standartlara kavuşturulması yönünde yoğun çalışmalar mevcuttur. Sağlık hizmet standartlarının ve hizmet kalitesinin gelişmiş ülkeler ile aynı seviyelere getirilmesi yönündeki çabalar sürdürülmektedir. Diğer ilerlemelerin yanında, özellikle tüm vatandaşların kamu ve özel hastanelerden hizmet alabilmeleri sağlıkta dönüşüm sürecinin önemli bir aşamasını oluşturmuştur. 3.1. Genel Göstergeler Sağlık sistemindeki gelişmeler Türkiye'nin uluslararası alanda sağlık sektöründe cazibe merkezi olması hedefiyle bağlantılı bir şekilde hükümet politikası olarak uygulanmaktadır. Bu yönde yapılan çalışmalarla, 2012 yılında çoğu özel sektörde olmak üzere 262.000 hasta tedavi için Türkiye'ye gelmiştir. Aşağıda ülkemizde sağlık hizmetlerinin kapasitesi hakkında fikir veren istatistikî bilgilere yer verilmiştir. Tablo 1: Türkiye'de 2012 Nüfus Verileri Toplam Nüfus 0-14 Yaş (%) 60+ Yaş (%) 65+ Yaş (%) Yıllık Nüfus Artışı ( ) 75.627.384 24,9 % 11,0 % 7,5 12,01 Tablo 2: Türkiye de Sağlık Kuruluşları Sayısı, 2011 Kurum/Kuruluş Hastane Sayısı Sağlık Bakanlığı 840 Özel 503 Üniversite 65 Diğer 45 Toplam 1.453 1 Bu bölümdeki istatistiklerin derlenmesinde http://www.saglikturizmi.gov.tr adresinden yararlanılmıştır. 4

Tablo 3: Türkiye'de Organ Nakli Sayısı, 2011 Organ Nakli Sayısı Böbrek 2.923 Karaciğer 904 Kalp 93 Toplam 3.920 Tablo 4: Türkiye'de Tıbbi Cihaz Sayıları, 2011 Kurum Tıbbi Cihaz Türü MR BT USG EKO Cyberknife Robotik Cerrahi Sağlık Bakanlığı 3 3 781 1.088 3.775 1.181 Diğer Kurumlar 4 9 Toplam 781 1.088 3.775 1.181 7 12 Tablo 5: Türkiye'de Bir Milyon Kişi Başına Düşen Tıbbi Cihaz Sayısı, 2011 Tür Tıbbi Cihaz / 1.000.000 Kişi OECD Türkiye MR 12,5 10,5 CT 22,6 14,6 5

Tablo 6: Türkiye'de Bulunan Sağlık Teknolojileri Her Türlü Ameliyat İmkânı ve Ekibi Robotik Cerrahi Cyberknife Tomoterapi Her Türlü Görüntüleme Sistemi CT, MR, Linak vs. Her Türlü Organ Nakilleri Kök Hücre Nakli ve Kemik İliği Nakli Diş ve Gözde Her Türlü Hizmet Tüm Onkolojik Tedavi Metotları Grafik 1: Sağlık Hizmetlerinden Memnuniyet Oranı Türkiye-AB Karşılaştırması 80 70 60 76 62 62 50 40 30 20 10 0 39,5 2003 2011 Türkiye AB Kaynak: Bulletin of the World Health Organization 2009, 87: 271-278; Avrupa Komisyonu Social Climate Raport, 2011; TÜİK Yaşam Memnuniyeti Araştırması, 2011. Tablo 7: Kişi Başı Kamu Sağlık Harcaması, (SGP $) / Sağlık Harcamasının GSYİH İçindeki Payı, (%) Türkiye - OECD Karşılaştırması 1993 2002 2012 Türkiye 124 $ / (% 1,8) 330 $ / (% 3,8) 789 $ / (% 4,4) OECD* 984 $ / (% 5,5) 1.565 $ / (% 5,9) 2.386 $ / (% 6,9) Kaynak: TÜİK, Kalkınma Bakanlığı Kamu Kesimi Sosyal Harcama İstatistikleri, SB Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011; OECD Health Data 2012. * OECD Verileri 2010 Yılına Aittir. 6

Grafik 2: Sağlık İnsan Kaynakları Tablo 8: Yüz Bin Kişi Başına Düşen Sağlık Personeli Sayısı, Türkiye-AB Karşılaştırması Personel Türü Personel Sayısı 100.000 Kişiye Düşen Sağlık Personeli Sayısı Türkiye Türkiye Avrupa Birliği Tüm Hekimler 126.029 169 326 Pratisyen Hekim 39.712 53 87 Uzman Hekim 66.064 88 239 Diş Hekimi 21.099 28 61 Eczacı 26.089 35 77 Ebe & Hemşire 51.905 308 571 Diğer Sağlık Personeli 110.862 148 - Tablo 9: Bebek Ölüm Hızı ve Sağlık Harcamaları, Türkiye - OECD Karşılaştırması Türkiye OECD (Türkiye Hariç) Yıl Bebek Ölüm Hızı (1.000 Canlı Doğum) Kişi Başı Sağlık Harcamaları (SGP $) 2002 31,5 466 2011 7,7 981 1964 31 14 1995 7,5 1.513 Kaynak: OECD Health Data 2012; SB Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2011. 7

Tablo 10: Türkiye'de 112 Acil Sağlık Hizmetleri 2 Tür 2002 2012 112 Ambulans 618 2.841 Ambulans Helikopter 0 19 Ambulans Uçak 0 4 Deniz Ambulansı 0 4 Kar Paletli Ambulans 0 224 Motosikletli Acil Müdahale Ekibi 0 52 Hizmet Alabilen Kırsal Nüfus (%) 20 100 Taşınan Vaka 350.000 3.250.000 Grafik 3: Türkiye'ye 2008-2012 Yıllarında Gelen Sağlık Turistleri İstatistikleri Kaynak: T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sağlık Turizmi Daire Başkanlığı 2 Türkiye'de 112 Acil Sağlık Hizmetleri 1994 yılında başlamıştır. 8

Grafik 4: Ülkelere Göre Sağlık Turisti Sayısının Dağılımı (İlk 10 Ülke), 2011 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 5787 5277 4106 4042 3654 3568 2541 2475 1292 1171 Grafik 5: Ülkelere Göre Turistin Sağlığı Hasta Sayısının Dağılımı (İlk 10 Ülke), 2011 20000 18155 15000 13740 10000 5000 6552 4944 2610 2153 1871 1230 1107 1079 0 3.2. Sağlık Turizmi Hedefleri Sağlık Bakanlığının 2013-2017 Stratejik Planında, "sağlık turizminin geliştirilmesi" stratejik amaç olarak belirlenmiştir. Planda 4. stratejik amaç altında; "Türkiye nin ekonomik ve sosyal kalkınmasına ve küresel sağlığa katkı aracı olarak sağlık sistemini geliştirmeye devam edilmesi" amacıyla aşağıdaki gerekçe ve hedefler yer almaktadır. "Sağlık sistemi ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınmasına yardımcı olmalıdır. Bunun için sistemin finansal sürdürebilirliği olmalı, inovasyon teşvik edilmeli, sağlık sektörünün ekonomiye katkısı ve sağlık turizmi güçlendirilmelidir. Sistemin performansı izlenmeli, sağlığın ekonomiye katkısı ortaya konulmalıdır. Bu şekilde ülke hem küresel sağlık politikalarında söz sahibi olur hem de küresel sağlığa yardım edebilir". Stratejik Hedef 4.5; Türkiye de sağlık turizmini güçlendirmektir: Sağlık turizmi kapsamında tanıtım yapmak ve cazibe oluşturmak, Sağlık turizmi kapsamında verilen hizmet sunumunun kalitesini iyileştirmek, 9

Sağlık turizmi hizmet kapsamını genişletmek, Sağlık turizmi yönetimini iyileştirmek. Planda ifade edilen stratejik amaç ve hedefler altında sağlık turizminde 2023 yılında 1 milyon hastaya ulaşılması performans göstergesi olarak belirlenmiştir. Tablo 11: Sağlık Bakanlığı Stratejik Plan Sağlık Turizmi Performans Göstergeleri Performans Göstergesi Sağlık Turizmi Kapsamında Gelen Hasta Sayısı, (bin) Sağlık Turizminden Elde Edilen Gelir, (yıl), (SGP $) Sağlık Turizmi Kapsamında Hizmet Veren Akredite Olmuş Sağlık Kuruluşlarının Oranı, (%) (1) Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, 2011. Mevcut Ulaşılacak Ulaşılacak Durum Hedef Hedef 2011 2017 T 2023 T 156 (1) 400 1.000 1 milyar (1) 5 milyar 10 milyar 2,5 (1) 6 10 Grafik 6: Sağlık Turizminde 2023 Vizyonu; Sağlık Turizmi Hasta Sayısı Projeksiyonu Bununla birlikte Sağlık Bakanlığı Sağlık Turizmi Genel Müdürlüğü'nün 2023 yılında hedeflediği hasta sayısı 2 milyon, gelir miktarı da 20 Milyar $ olarak ifade edilmektedir. Sağlık turizminde Türkiye için nihai hedef; "Bölgesinde sağlık alanında kaliteli ve ekonomik hizmet sunumuyla sağlık turizminde lider olmak" olarak belirlenmiştir. 10

4. SAĞLIK SERBEST BÖLGELERİ 3 4.1. Serbest Bölge Tanımı Genel olarak serbest bölge; ülkenin siyasi sınırları içinde olmakla birlikte gümrük hattı dışında sayılan, ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerler olarak tanımlanabilir. 4.2. Sağlık Serbest Bölgeleri Yasal Dayanağı 06.06.1985 tarih ve 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu; ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek ve uluslararası ticareti geliştirmek amacıyla serbest bölgelerin kurulması, yer ve sınırlarıyla faaliyet konularının belirlenmesi, yönetimi, işletilmesi, bölgelerdeki yapı ve tesislerin teşkili ile ilgili hususları içermektedir. 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşların Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 49 uncu maddesiyle, ülkemizde sağlık serbest bölgelerin kurulmasının önü açılmıştır. 663 sayılı KHK, Madde 49: (1) Bakanlık, ülkenin sağlık alanında bölgesel bir cazibe merkezi haline getirilmesi, yabancı sermaye ve yüksek tıbbî teknoloji girişinin hızlandırılması amacıyla, 06.06.1985 tarih ve 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu hükümleri çerçevesinde, sağlık serbest bölgelerinin kurulması ve yönetilmesine ilişkin usul ve esaslar Bakanlar Kurulunca belirlenir. (2) Serbest bölgelerde verilecek sağlık hizmetlerine ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça belirlenir. 4.3. Sağlık Serbest Bölgelerinde Temel Felsefe ve Amaç Türkiye'de kurulma süreçleri devam eden Sağlık Serbest Bölgeleri ile aşağıdaki hedeflere ulaşılması amaçlanmaktadır: Yabancı sermaye girişini arttırmak, İstihdamı artırmak, kalifiye yabancı beyin göçünü çekmek, Yüksek tıbbi teknoloji girişini hızlandırmak, Türkiye yi bölgesinde sağlık alanında cazibe merkezi yapmak, 3 Bu bölümdeki bilgiler derlenirken http://www.saglikturizmi.gov.tr adresinden yararlanılmıştır. 11

Sağlık turizmi açısından örnek bir konsept oluşturmak, Ayrıca Sağlık Serbest Bölgeleriyle yatırımcıya mali konularda vergi avantajı sağlanmış ve bürokratik süreçler hızlanmış olacaktır. Sağlık hizmeti sunumunun ve planlamasının serbest bölgeler içinde ayrıca planlanması öngörülmüştür. Tıp turizmi, termal turizm, yaşlı turizmi konseptinde ayrı ayrı serbest bölgelerin kurulması planlanmaktadır. 4.4. Türkiye Sağlık Serbest Bölgeleri Genel Hususlar Kurulması planlanan Sağlık Serbest Bölgelerinin çalışma sistemi içerisinde aşağıdaki hususların dikkate alınması öngörülmektedir: Türkçe bilmeyen yabancı hekim ve hemşire çalıştırılabilir. Konsültan yabancı hekimin kısa süreli çalıştırılması (çalışma izin belgesiz çalışabilir), SGK ile anlaşma yapılmayacak, Acil sağlık hizmetleri serbest bölge dışına verilmeyecek, % 85 oranında yabancı hasta bakılması öngörülmektedir, Planlamada çok esnek davranılmalı (hekim, cihaz, yatak, fiziki şartlar), Yabancı dilde tanıtım ve reklam yurtdışına yönelik yapılmalı, Mali sorumluluk sigortası ve malpraktiste Türkiye deki mevzuat geçerli olacak, SSB çok geniş alanda ve az sayıda olmalı, Uluslararası havaalanına yakın ve ulaşım kolay olmalı. 4.5. Sağlık Serbest Bölgesinde Yapılabilecek Yatırımlar Sağlık Bakanlığı Sağlık Turizmi Genel Müdürlüğünden edinilen verilere göre kurulması planlanan Sağlık Serbest Bölgelerinde aşağıdaki yatırımların yapılabilmesi öngörülmektedir: Hastane, rehabilitasyon merkezi... vb. sağlık kuruluşları, Termal turizm tesisleri, Yaşlı tatil köyü / Sağlıklı yaşam merkezleri, Sağlık köyleri (hastane, Ar-Ge merkezleri, sosyal tesisler, spor alanları vb. bulunacak), 12

Sağlık teknokentleri. Bu yatırımların uluslararası ulaşımı kolay olan büyük illerde kurulması öngörülmektedir. Aşağıda sağlık serbest bölgesine ilişkin örnek bir tematik harita gösterimi verilmektedir. Grafik 7: Sağlık Serbest Bölgeleri İçin Örnek Tematik Gösterim 4.6. Sağlık Serbest Bölgeleri İçin Öngörülen Kuruluş Süreçleri ve Gelinen Aşama 663 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameyle kurulmasının yasal dayanağı oluşturulan Sağlık Serbest Bölgelerinin kuruluş ve işleyiş süreçleri için Sağlık Serbest Bölgeleri Yönetmeliğiyle usul ve esasların belirlenmesi gerekmektedir. Sağlık Turizmi Genel Müdürlüğü elektronik kaynaklarından edinilen bilgilere göre serbest bölgelerdeki yatırımların aşağıdaki aşamalardan sonra gerçekleştirilmesi öngörülmektedir. Yatırımcı talep edip proje getirecek, Ekonomi Bakanlığı değerlendirerek, Sağlık Bakanlığından görüş alacak, Bakanlar Kuruluna sevk edilip Bakanlar Kurulu Kararıyla yer ve işletmeci ilan edilecek. 13

Serbest Bölgelerin tercihen ulaşımı kolay ve iş yapılabilecek bölgelerden seçilmesi öngörülmektedir. Sağlık Serbest Bölgeleri için 2013-2014 yılları içerisinde aşağıdaki çalışmaların yapılması planlanmaktadır. Ekonomi Bakanlığının organizasyonunda Sağlık Serbest Bölgeleri (SSB) için Bakanlar Kurulu Kararı hazırlanacak, Sağlık Bakanlığı SSB Yönetmeliği yayınlayacak, Sağlık Serbest Bölgesinin yeri ve işletmecisi Bakanlar Kurulunca ilan edilecek, Bölgenin altyapı ve planlaması yapılacak (imar çalışması), Tanıtımlar yapılacak ve muhtelif yatırımcılar aranacak, Sağlık, eğitim, Ar-Ge merkezleri, teknokentler, sosyal tesisler kurulacak. 4.7. Dünyada Sağlık Serbest Bölgeleri Örnekleri Dubai ve İran da sağlık serbest bölgeleri mevcuttur. İran Sağlık Serbest Bölgesi proje olarak tasarlanmış; fakat fonksiyonel olarak hayata geçmemiştir. Umman, Suudi Arabistan, Brezilya, Panama, Kosta Rika ve Meksika'da ise sağlık serbest bölgesi kurma düşüncesi bulunmaktadır. Dubai Sağlık Serbest Bölgesi, Dünyanın ilk sağlık serbest bölgesidir. 2002 yılında proje çalışması başlamış olup 2006 yılında faaliyete geçmiştir. Ortalama 1,8 milyar dolar harcanmıştır. 2.400 şirket faaliyettedir. Bünyesinde 90 klinik ve 2.500 lisanslı sağlık çalışanı mevcuttur. İki tam teşekküllü hastane görev yapmaktadır. 5 yılda toplam 330 bin ameliyat gerçekleştirilmiştir. 14

Dubai Sağlık Serbest Bölgesiyle, sağlık yatırımları ve sağlık insan kaynağının bölgeye çekilmesi amaçlanmıştır. Serbest bölgenin kurulmasında, emlak sektörünü canlandırmak ve fiyatları arttırmak, Arap bölgesinde sağlık cazibe bölgesi merkezi haline gelmek amaçlanmıştır. 11 Eylül 2001 saldırısının sonrasında Arapların Amerika ve Avrupa'ya girişleri zorlaşmıştır. Sağlık hizmeti almak için dahi bu ülkelere gidilemediği için yüksek kalitede sağlık hizmetini kendi ülkelerinde vermek düşüncesi de ön plana çıkmıştır. Dubai Sağlık Serbest Bölgesindeki uygulamaya bakıldığında, istenilen düzeyde yatırımcı çekilemediği gibi sunulan sağlık hizmetinin pahalı olmasından dolayı istenilen hasta düzeyine de ulaşılamamıştır. Serbest bölge uygulamasının sonuçlarından bazıları aşağıda verilmektedir. Yurtdışından kalifiye insan kaynağı gelmemiştir. Kısmen sağlık alnında cazibe merkezi olmuşlardır. Emlak sektöründe ciddi gelirler elde edilmiştir. Üniversite ve Ar-Ge Merkezleri kurulmamıştır. II. faz olan wellness bölümüne hiç başlanmamıştır. 15

5. SAĞLIK TURİZMİ DEVLET DESTEKLERİ 4 Ülkemizde sağlık turizmi destekleri; Ekonomi Bakanlığı'nın "2012/4 Numaralı Döviz Kazandırıcı Hizmet Ticaretinin Desteklenmesi Hakkında Tebliği" ve Maliye Bakanlığı'nın "6322 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" kapsamında gerçekleştirilmektedir. 5.1. Ekonomi Bakanlığı Destekleri Ekonomi Bakanlığı'nın tebliğinde yer alan destek başlıkları aşağıdaki gibi sıralanmaktadır; 5.1.1. Pazara Giriş Desteği Sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri veya işbirliği kuruluşlarının sektör, ülke, uluslararası mevzuat veya yatırım konularında satın alacakları veya hazırlatacakları raporlara ilişkin giderler karşılanmaktadır. Bu destek türünde, giderlerin karşılanma oranı; sağlık turizmi şirketleri ve sağlık kuruluşları için % 60 oranında ve yıllık toplam en fazla 100.000 ABD Doları tutarında; işbirliği kuruluşları için % 70 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD Doları tutarındadır (Madde - 7). Ayrıca, Bakanlığın belirlediği hedef ülkelerden sağlık kuruluşları tarafından Türkiye deki sağlık kuruluşlarına getirilen hastaların uçuş giderlerinin bir bölümü karşılanmaktadır. Bu kapsamda hastaların uçuş giderleri % 50 oranında ve toplam tedavi masraflarının % 20 sini geçmemek üzere karşılanmakta olup hasta başına verilecek destek en fazla 1.000 ABD Doları tutarındadır (Madde -8). 5.1.2. Yurt Dışı Tanıtım Desteği Sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri ve iş birliği kuruluşlarının yurt dışında düzenlenen fuar, kongre, konferans ve/veya bağımsız tanıtım programı kapsamında yapılan tanıtımlarına ilişkin sponsorluk, reklam, tanıtım, danışmanlık, katılım ve organizasyon giderleri ön onaylı olarak karşılanmaktadır. Karşılanma oranı; sağlık kuruluşları veya sağlık turizmi şirketleri için % 50 oranında ve yıllık toplam en fazla 300.000 ABD Doları tutarında, işbirliği kuruluşları için % 70 oranında ve yıllık toplam en fazla 500.000 ABD Doları tutarındadır (Madde - 9). 4 Bu bölümün yazılmasında http://www.saglikturizmi.gov.tr adresinde yer alan Sağlık Turizmi Derneği Dış İlişkiler Sorumlusu Sait CERİTOĞLU tarafından hazırlanan sunumdan yararlanılmıştır. 16

Sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri ve işbirliği kuruluşlarının yurt dışında düzenlenen ve genelgeyle belirlenen fuar, kongre veya konferanslara ilişkin katılım maliyetleri karşılanmaktadır. Karşılanma oranı; etkinlik başına % 70 oranında ve en fazla 15.000 ABD Doları tutarındadır (Madde - 10). Sağlık kuruluşları, sağlık turizmi şirketleri ve işbirliği kuruluşlarının arama motorlarında yapacakları, arama ağı reklamları da dahil olmak üzere, reklam ve tanıtım giderleri karşılanmaktadır. Karşılanma oranı; % 50 oranında ve sağlık kuruluşu, sağlık turizmi şirketi veya işbirliği kurulu başına en fazla 15.000 ABD Doları tutarındadır (Madde - 11). 5.1.3. Yurt Dışı Birim Desteği Sağlık kuruluşlarının, sağlık turizmi şirketlerinin veya işbirliği kuruluşlarının doğrudan veya yurt dışında faaliyet gösteren şirketleri ya da şubeleri aracılığıyla açtıkları birimlerin kira giderleri 4 yıl süresinde karşılanmaktadır. Karşılanma oranı; sağlık kuruluşları ve sağlık turizmi şirketleri için her bir birim başına % 60 oranında ve yıllık en fazla 200.000 ABD Doları; işbirliği kuruluşları için her birim başına % 70 oranında ve yıllık en fazla 300.000 ABD Doları tutarındadır (Madde - 12). 5.1.4. Belgelendirme Desteği Sağlık kuruluşlarının uluslararası teknik mevzuata uyum sağlamak veya yurt dışı pazarlara girmek amacıyla aldıkları belge, sertifika veya akreditasyona ilişkin alım, yenileme ve danışmanlık giderleri karşılanmaktadır. Karşılanma oranı; her bir belge, sertifika veya akreditasyon türü için % 50 oranında ve en fazla 50.000 ABD Doları tutarındadır (Madde - 13). 5.1.5. Ticaret Heyeti ve Alım Heyeti Destekleri Bir ticaret heyeti veya alım heyeti programı kapsamında; her bir katılımcının ulaşım ve konaklama giderleri ile programa ilişkin reklam, pazarlama, danışmanlık, tanıtım ve organizasyon giderleri karşılanmaktadır. Karşılanma oranı; % 70 oranında ve program başına en fazla 150.000 ABD Doları tutarındadır (Madde - 14). 5.1.6. Danışmanlık Desteği Sağlık turizmi şirketleri veya sağlık kuruluşlarının Bakanlığın ön onay verdiği konularda satın aldıkları danışmanlık hizmetlerine ilişkin giderler karşılanmaktadır. 17

Karşılanma oranı; % 50 oranında ve yıllık en fazla 200.000 ABD Doları tutarındadır (Madde - 15). 5.2. Vergi İndirimi 6322 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 36'ncı maddesinde sağlık turizmi yatırımlarına % 50 vergi indirimi desteği verilmesi düzenlenmiştir. Buna göre; Türkiye de yerleşmiş olmayan kişilerle, işyeri, kanuni ve iş merkezi yurt dışında bulunanlara Türkiye de verilen ve münhasıran yurt dışında yararlanılan mimarlık, mühendislik, tasarım, yazılım, tıbbi raporlama, muhasebe kaydı tutma, çağrı merkezi ve veri saklama hizmeti alanlarında faaliyette bulunan hizmet işletmeleri ile ilgili bakanlığın izni ve denetimine tabi olarak eğitim ve sağlık alanında faaliyet gösteren ve Türkiye de yerleşmiş olmayan kişilere hizmet veren işletmelerin münhasıran bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazancın % 50 si vergi muafiyeti kapsamındadır. 18

6. DİYARBAKIR'DA SAĞLIK SEKTÖRÜ VE YATIRIMLAR Diyarbakır sağlık sektörü mevcut durumu, TÜİK verilerine göre aşağıdaki gibi özetlenmiştir. Tablo 12: Hastane Sayısı, 2011 Diyarbakır Türkiye Diyarbakır İl Sırası Kamu 14 907 20 Özel 8 503 18 Toplam 22 1.410 17 Kaynak: TÜİK, 2011. Diyarbakır 14 kamu hastanesi ve 8 özel hastane olmak üzere toplam 22 hastaneye sahiptir. Diyarbakır 81 il içerisinde toplam hastane sayısı sıralamasında 17'nci. sıradadır. Hastane sayılarına ait veriler aşağıdaki tabloda ayrıntılı olarak yer almaktadır. 6.1. Yatak Kapasiteleri Tablo 13: Yatak Sayısı, 2011 Diyarbakır Türkiye Diyarbakır İl Sırası Kamu 3.396 156.399 8 Özel 595 31.648 11 Toplam 3.981 188.047 10 Kaynak: TÜİK, 2011. Diyarbakır 3.396 sı kamu hastanelerine ait ve 595 i özel hastanelere ait olmak üzere toplam 3.381 hastane yatak sayısına sahiptir. Diyarbakır, 81 il içerisinde toplam hastane yatak sayısı sıralamasında 10'uncu sıradadır. Grafik 8: Yıllara Göre 100 Bin Kişi Başına Düşen Hastane Yatak Sayısı, 2007-2011 300 200 230 234 238 250 235 252 183 188 198 254 100 0 2007 2008 2009 2010 2011 Türkiye Diyarbakır Kaynak: TÜİK, 2011. 19

Hekim Sayısı Hekim Sayısı T. C. Diyarbakır ilinde yüz bin kişi başına düşen hastane yatak sayısı 2007 yılında 183 iken, 2011 yılında 254 e ulaşarak Türkiye ortalamasının üzerine çıkmıştır. 6.2. Personel Durumu Sağlık personeli sayısına ait ayrıntılı veriler aşağıdaki tablodadır. Tablo 14: Sağlık Personeli Sayısı, 2011 Sağlık Personeli Diyarbakır Türkiye Diyarbakır İl Sırası Uzman Hekim 1.147 66.064 12 Pratisyen Hekim 754 39.712 13 Diş Hekimi 207 21.099 22 Sağlık Memuru 1.819 110.862 15 Hemşire 2.702 124.982 8 Ebe 939 51.905 16 Kaynak: TÜİK, 2011. Sağlık personeli sayısı bakımından Diyarbakır ilinin Türkiye sıralamasındaki yeri ortalamanın üzerinde seyretmektedir. Uzman hekim sayısında Diyarbakır 81 il içinde 12'nci sıradadır. Diş hekimi sayısında Diyarbakır Türkiye sıralamasında 22'nci sıraya düşmektedir. Yıllara göre toplam hekim sayısındaki artış incelendiğinde, Diyarbakır'ın 2005-2011 yıları arasında toplam hekim sayısının istikrarlı bir artış içinde olduğu görülmektedir. 2011 yılında toplam hekim sayısında Diyarbakır, Türkiye ortalamasını yakalamıştır. Grafik 9: Yıllara Göre Toplam Hekim Sayısı, 2005-2011 2.500 2.000 1.500 140.000 120.000 100.000 80.000 1.000 500-2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 60.000 40.000 20.000 - Diyarbakır Türkiye(Sağ Eksen) Kaynak: TÜİK, 2011. 20

6.3. Yeşil Kart Sayısı Hiçbir sosyal güvenlik kurumunun güvencesi altında olmayan ve sağlık hizmetleri giderlerini karşılayacak durumda bulunmayan vatandaşların bu giderlerinin karşılanması için yeşil kart sistemi uygulanmaktadır. Sağlık hizmetlerinin verilmesinde bölgede yeşil kart uygulaması yaygın olarak kullanılmaktadır. Tablo 15: Diyarbakır İli Yeşil Kartlı Sayıları, 2011 İli Diyarbakır Yerleşim Yeri Yeşil Kartlı Sayısı 2012 Nüfusu Nüfusa Oran (%) Merkez İlçeler 227.408 950.094 23,9 Diğer İlçeler 327.919 642.073 51,1 Kaynak: Sağlık Bakanlığı, 2011. Toplam 555.327 1.592.167 34,9 Diyarbakır ilinde sağlık hizmetlerinde yeşil karttan yararlananların sayısı çok yüksektir. İl nüfusunun % 34,9 u yeşil kartlıdır. Diyarbakır da bulunan 555.327 yeşil kartlının % 23,9 u merkez ilçelerde ve % 51,1 i diğer ilçelerdedir. Bölgede istihdam ve işgücüne katılım göstergelerindeki düşüklüğün bir sonucu olarak, genel sağlık sigortası olan nüfusun oranı düşük seviyede, yeşil kartlı nüfusun oranı yüksek seviyededir. 6.4. Diyarbakır İlinde Kamu ve Özel Sektör Sağlık Yatırımları Diyarbakır ilinin bölgesel hizmet merkezi rolünün gereği olarak son yıllarda kamu ve özel sektör alanında önemli sağlık yatırımları yapılmıştır. İlde sağlık yatırımları Üniversite Hastaneleri, Sağlık Bakanlığı Kamu Hastaneleri yatırımları ve özel sektör yatırımları olarak üç başlıkta toplanmaktadır. 6.4.1. Üniversite Hastaneleri Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi ve bağlı hastaneler 1.223 yataklı olup, klinik, poliklinik, ameliyathane, yoğun bakım, dershane, laboratuar ve idari blokları içermektedir. Ayrıca; onkoloji ve çocuk hastaneleri ve yanık ünitesi 2008 ve 2011 yıllarında ayrı binalarda faaliyete geçirilmiştir. Kardiyoloji hastanesi de 2012 yılı içinde faaliyete geçirilmiştir. Acil ve Travmatoloji Hastanesi nin yapımı devam etmektedir. 21