Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume: 3 Issue: 14 Fall 2010 ÇARAMBA DA YIKILMAK ÜZERE OLAN AHAP CAMLERDEN BR: PAAYAZI KÖYÜ CAM ONE OF TO FALL AS WOODEN MOSQUES IN CARSAMBA: PASAYAZI KOYU MOSQUE Eyüp NEFES Özet Samsun yöresi ahap camiler bakımından oldukça zengin bir bölgedir. Yöredeki ahap cami yapım gelenei yakın zamana kadar geliimini sürdürerek devam ettirmi gözükmektedir. Son yıllarda yapılan deerli çalımalarla bu eserlerin çou tanıtılmıtır. Biz bu çalımamızda, yıkılmak üzere olan Osmanlının son dönemine ait Paayazı Köyü Camii ni tanıtmaya çalıacaız. Anahtar Kelimeler: Samsun, Ahap (Çantı) Camiiler. Abstract Samsun region is highly rich in terms of wooden mosques. It seems that the tradition of constructing wooden mosques has continued up till the present century. They were mostly discovered and analyzed within different scientific studies. In this study we ll try to recognize Pasayazi Willage Mosque which is about to be falled down and from the last period of Ottoman Empire. Key Words: Samsun, Wooden Mosques. Giri Karadeniz Bölgesi, önemli ölçüde yaı aldıından dolayı oldukça zengin bir bitki örtüsü ile kaplıdır. Türkiye ormanlarının üçte ikisini oluturan söz konusu ormanlarda kayın, ıhlamur, kestane, gürgen, mee, köknar, sarıçam, karaçam, ladin, kızılaaç, akçaaaç gibi zengin bir aaç çeitlilii bulunur (Gözenç, 1998: 48). Yörede, aacın bol bulunmasından kaynaklanan malzeme temini kolaylıı nedeniyle ahabın, mimaride olduu kadar seranderlerde, köprülerde, teknelerde, iç mimaride ve çeitli el sanatlarında yaygın bir biçimde kullanıldıı bilinmektedir. Mevcut yayınlardan anlaıldıına göre bölgede, ahap malzeme kullanılarak ina edilen yapı grubu arasında ahap camiler önemli bir yer tutmaktadır (Karpuz, 1990: 281-298; 1992; 1993: 253-262; Yavuz, 2009; Nefes, 2009: 187-209; Bayhan, 2005: 1-22; 2006: 33-48; 2009: 55-84; Danıman, 1998: 135-144; Can, 2003: 117-134; 2004; 2007: 509-527; Nemliolu, 2001: 117-136; Yılmaz, 2001: 2; Bayraktar, 2005; 2006: 399-425; 2007: 529-557; 2009: 85-118; Dönmez, 2008; Ayverdi, 1989: 120-133). Yine bu yayınların iaret ettii üzere Samsun ve çevresindeki ahap camilerin tarihi eskidir. Zira dendrokronoloji uzmanı P.. Kuniholm un Karadeniz Bölgesi ndeki ahap camilerden numuneler almak suretiyle aaç halkalarından tarihlendirme metoduyla (Bu yöntemle, belli bir iklim çevresinde yetien aaçların yıllık halkalarının dönüümlü karılatırılması ve yıldan yıla büyümenin profilinin çıkarılması için elde edilen bilgilerin karılatırılması sonucuyla tarihlendirme yapılır. Söz konusu yöntemle yapının ina edildii tarih bulunabilecei gibi aacın kesildii yıl bile hesaplanabilir. Bkz. Bayhan, 2009: 59). elde ettii sonuçlara göre Çaramba/Gökçeli Camii 1206, Yaycılar Köyü eyhhabil Camii ise 1211 yılında ina edilmi olmalıdır (Kuniholm, 1992: 127; 1996: 183). Yöredeki ahap camilerle ilgili çalımalarda Kuniholm un verdii bu bilgiden hareketle yapının 1206 yılında yapıldıı kabul görmektedir (Can, 2004: 26; Nemliolu, 2001: 118; Bayraktar, 2005: 23; Dönmez, 2008: 14). Bu tespitle birlikte söz konusu iki yapı halen Anadolu nun mevcut en eski ahap camileri konumunu kazanmaktadır. 1071 Ondokuz Mayıs Üniversitesi, lahiyat Fakültesi.
- 386 - yılında kazanılan Malazgirt Savaı nın Türklere Anadolu nun kapılarını açtıı düünülürse 100 küsur yıl sonra Samsun/Çaramba da tamamen ahap, çivisiz ve çantı tekniinde ina edilmi camilerle karılaıyor olmamız oldukça dikkat çekicidir. Samsun yöresindeki ahap camilerle ilgili yayınlarda son yıllarda bir artı söz konusudur. Bunda yöredeki ahap eserlerin miktarı kadar camilerin ina tarihlerinin erken devirlere kadar ulatıının tespiti de etkili olmu gözükmektedir. Bayraktar, Samsun çevresinde orman bulunan hemen her köyde eskiden ahap bir cami olduu izlenimi edindiini ifade etmektedir. 1884 de kâgir olarak ina edilmeden önce Samsun merkezdeki ehrin ulu camisinin de ahap malzemeden mamul olması, ehrin ahap cami inası bakımından kıyaslanamayacak bir zenginlie sahip olduunun önemli göstergelerindendir (Bayraktar, 2005: 381). Söz konusu çalımalarda Samsun yöresinde, Selçuklu ve Osmanlı dönemine ait toplam 20 ahap cami tespit edilebilmitir (Can, 2004; Bayraktar, 2005). Yakın tarihlerde, Samsun yöresinde ina edilmi olan son dönem ahap camiler (Nefes, 2009) konusunda aratırma yaparken, henüz hiçbir yayında ele alınmamı Osmanlı dönemine ait birkaç camiye rastlamıtık. Bu camilerden biri de Paayazı Köyü Camii dir. Biz bu çalımamızla, Paayazı Köyü Camii ni tanıtarak, yıkılmak üzere olan bu esere dikkatleri çekmeye çalıacaız. Paayazı Köyü Camii Paayazı Köyü ne, Çaramba ilçe merkezinden deniz istikametine yaklaık 15 km. lik asfalt bir yol vasıtasıyla ulaılmaktadır (Harita 1). Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 721-05.05.2006 nolu kararıyla tescil edilen ahap cami (Anonim, 2009: 357), Yeilırmak ın kıyısında, eski bir mezarlık içinde bulunmaktadır (Resim 1, 2, 3, 4). Caminin dousunda yer alan giriin saındaki ahap perdeler üzerine kazılan Bu cami-i erifin yapılıı 15 Câ sene 1324 yazısı, caminin ina tarihini H. 15 Cemâziye l-âhir 1324 (M. 6 Austos 1906) olarak belirtmektedir. Köydeki yalı insanların anlattıklarına göre söz konusu cami, eskiden Akçaaltı, Paayazı, Vakıfköprü, Kumtepe ve Kadıllı köylerinin ortaklaa kullandıkları Cuma Camii hüviyetindeymi (yeri gelmiken Cami ile ilgili bilgilerinden istifade ettiimiz kent konseyi bakan yardımcısı ve emekli öretmen Hasan Topuz a teekkür ederim). Caminin ustası olarak belirtilen Battal ustanın kabri, kıble duvarının önünde yer almaktadır. Mezar taında u ifadeler yazılmıtır: Of Mesora Köyü nden Ahmet Olu Battal Mollaolu 1875-1916. Caminin 1906 yılında ina edildii göz önüne alındıında ustanın Paayazı Köyü nde kaldıı ve vefatından sonra yaptıı caminin yanına gömüldüü anlaılmaktadır. Paayazı Köyü Camii, halen metruk halde olup, yıkılma tehlikesi ile karı karıyadır. Özellikle kaçak definecilerin harim altında yaptıkları kazılar sırasında caminin temelini oluturan kirileri kesmeleri nedeniyle cami, hafif batı yönüne doru kaymı ve yapı içindeki mahfili taıyan direkler eilmi olup bunun sonucunda batı cephedeki perdeler kısmen çivilendikleri yerlerden çıkmıtır (Resim 5, 6, 7). Öyle anlaılıyor ki zemindeki kirilere ilave salamlatırıcı ek tedbirler düünülüp direkler dorultulmazsa çok yakın bir zamanda cami bütünüyle yıkılacaktır. Tamamen ahap malzemeyle mamul yapı, çantı (yıma) tekniinde (çantı, yontulmamı ya da kereste haline getirilmi uzun ahap perdelerin geçmeler aracılııyla birbiri üstüne oturtulması suretiyle oluturulan bir yapım tekniidir. Bu yapım tekniinde genellikle köelere gelen uçlar oyulur ve bu suretle ahap perdeler birbirine geçmelerle köelerde balanır. Ormanlık alanın bol olduu Türkiye de dâhil hemen her ülkede görülen bu yapım teknii ülkemizde daha çok Karadeniz bölgesindeki yapılarda görülür (Arseven, 1983: 368; Sözen-Tanyeli, 1992: 56; Anonim, 1997: 386) ina edilmi olup içten kubbeli düz tavan, dıtan alaturka tipi kiremitlerle kaplanmı olup dört omuz kırma çatı ile örtülüdür. Yapının saçakları duvardan yaklaık 80 cm dıa takındır. Cami, taban kısmına konan iri talar üzerine bindirilmi ahap kalaslar üzerine bina edilmitir. ki katlı cephe düzeni görünümünde ina edilen yapının dousunda revak bulunmakta olup son cemaat yeri ve minaresi yoktur. Yapıyı oluturan mee (yöre halkı mee aacına pelit ismini vermektedir) aacından mamul ahap perdeler, 4 ile 4,30 cm kalınlıında ve 20 ile 37 cm arasında deien geniliklere sahiptir. Yapı, her bir katta, 7-8 sıra ahap perde ve arada yapıyı enlemesine dolanan bir kat kirii ile oluturulmutur. Kavilalarla (ahap parçaları birbirine balamak için kullanılan tahta çivi (Sözen Tanyeli, 1992: 126) esnemeleri engellenen perdeler, köelerde kurt boazı geçme teknii ile birbirlerine balanmıtır. Perde boyları bir uçtan dier uca yetimediinden, aralara, iki kanallı çalma boaz geçme ile perdeleri birbirine balayan, dikmeler yerletirilmitir.
- 387 - Yapının giri kapısının da bulunduu, dou cephesinde bir revak göze çarpmaktadır (Resim 8). Revak kısmın üstü, mahfil katının revak boyunca geniletilmesiyle örtülmütür ki bu ekildeki bir uygulama bölgedeki ahap camiler arasında tek örnek olarak dikkatimizi çekmitir. Mahfil katının söz konusu çıkıntısına alttan kare kesitli basit altı ahap direk destek vermektedir. 9,95 x 7,65 m ölçülerinde dikine dikdörtgen planlı camiye, dou cephedeki revaklı kısmın kuzey cepheye yakın yerinde bulunan iki kanatlı ahap bir kapı ile girilmektedir. Harimin içi, dou ve güney cephede alt ve üst katlarda ikier, kuzey ve batı cephelerde üst katta birer pencere olmak üzere toplam 10 pencere ile aydınlatılmaktadır. çten ve dıtan düzgün ahap çerçeve içine alınan dikine dikdörtgen açıklıklı ve giyotin kanatlı pencereler, dıtan yatay çubukluklu demir ebekelerle muhafaza altına alınmıtır. Alt kat pencereleri ayrıca ikili pencere kanatları ile donatılmıtır. Pencere sayısının yeterli olmasından dolayı harimin içi aydınlık sayılabilir. Kıble duvarının ortasında, güney cephedeki iki pencerenin arasında görülen mihrap, harime hafif çıkıntı yapan yarım yuvarlak ni formundadır. Dikine çakılmı ince tahtalardan oluturulan mihrabın taç kısmı, halen renkleri solmu, kalem ileriyle süslenmi üçlü baklava dizisi ile bezelidir. Mihrabın saında yer alan mahfil koluna yaslı minber, yapıyla uyumlu sayılabilecek sade bir unsurdur. Minber kapı tacındaki kalem ii süslemeler de oldukça solgundur. Yine de fark edilebilen süslemeler arasında, iki yanda servi aacı göze çarpmaktadır. Kalan boluklar ise, tara üslubunda düzenlenmi baklava dilimleri, ematik eriler ve damlalar ile dolguludur. Kenarları dilimlerle hareketlendirilmi tacın tam ortasında ise iri bir çarkıfelek motifi göze çarpmaktadır (Resim 9, 10). U eklinde harimi dolanan kadınlar mahfilinin tasarımı ilginçtir. Mahfilin batı koluna, kıbleye dikey yerletirilmi, yaklaık 10x10 cm ölçülerinde üç adet kare kesitli ahap direk destek vermektedir. Mahfilin kuzeyine ise kıbleye paralel dört direk destek vermektedir. Harimin batı yönüne doru kaymasından dolayı halen eik duran direklerin profilli balıkları oldukça sade tutulmutur. Batıdaki kol ise mahfilin dou istikametinde geniletilmesiyle oluturulmu olduundan bu kısım, alt kat cephe duvarlarına dayanmaktadır (Resim 11). Kadınlar mahfiline, harimin kuzey-dou köesinde yer alan iskele biçimli oldukça basit bir merdivenle çıkılmaktadır. Mahfilin batı koluna destek veren ahap direkler, akuli hizada mahfil katında da devam ederek tavana destek verirken, mahfilin kuzeyindeki tavana destek veren direkler, alt kat direklerin akuli hizasında deildir. Kıble aksında mahfilin kuzeyinde dikdörtgen bir çıkıntısı olan mahfilin korkulukları ince çıtaların çakılmasıyla oluturulmu olup oldukça sade tutulmutur. Mahfilin güneyinde kıble duvarı boyunca uzanan ve süsleme amaçlı yapıldıını düündüümüz dar, balkonumsu kısım ise mahfilin kollarına bitimektedir. Harimin düz ahap tavanı ortasında, dıarıdan belli olmayacak biçimde çatı arasına gizlenmi, yaklaık 3 m çapında süsleme amaçlı yapılmı ahap bir kubbe bulunmaktadır (Resim 12). Oldukça sade tutulan kubbe, çou merkezden etee çakılan dıa kavisli tahtalarla oluturulmutur. Kubbeyi oluturan kimi çıtaların farklı olmasından dolayı ahap tavanın yakın zamanlarda onarım gördüü anlaılmaktadır. Deerlendirme ve Sonuç ncelemi olduumuz Paayazı Köyü Camii, eski bir mezarlık içinde Cuma Camii olarak ina edilmitir. slam ın ilk yıllarında bir ehirde sadece tek bir yerde Cuma Namazı kılınmaktaydı. Cuma Namazı kılınan bu camilere Mescidi l-cuma (Cuma Mescidi, Cuma Camii), Cuma namazının kılınmadıı, yalnızca vakit namazlarının kılındıı camilere de mescid deniliyordu. Günümüzde de Cuma namazlarının kılındıı camilere kısaca cami, Cuma namazlarının kılınmadıı camilere de mescit denilmektedir. Zamanla artan ihtiyaca binaen yerleim birimlerinde birden çok camide Cuma namazı kılınabilecei fetvası verilmi ve uygulanmıtır. Fakat yine de sadece merkezi tek bir yerde Cuma namazının kılınması tavsiyesi edildiinden, bu ekilde bir kaç yerleim biriminin ortaklaa kullandıkları Cuma camilerinin ina edilmesi tevik edilmitir (Çam, 1990: 377, 378; Can, 1996: 123, 124; Fatsa, 2008: 19). Bölgede ina edilen pek çok caminin konumlarını dikkate aldıımızda bu uygulamanın, istisnaları olmakla beraber genel bir kabul gördüünü söyleyebiliriz. Çaramba/Gökçeli Camii, eyhhabil Camii, Porsuk Köyü Camii, Kavak /Bekdemir Camii, Terme/Karacalı Camii, Tatarmuslu Camii, Dere Camii, Dadıralı Camii, Aaı Söütlü Camii, Ondokuz Mayıs/Engiz Camii, Asarcık/Koaca Camii, Salıpazarı/Gökçeli Camii, Ordu, Kumru/enyurt Köyü Camii, kizce/laleli Camii, Çaybaı/Eski Asak
- 388 - Camii, Kumru/enyurt Köyü Eski Camii, Perembe /Soukpınar Köyü Hatipli Mahallesi Camii, Ünye/Tekkiraz Kabadirek Camii, Akku/Çaldere Köyü Camii, Giresun, Çalda/Melikli Mahallesi Tahtalı Camii, Kastamonu, Tosya/ Geyikli Camii, Çatalzeytin/Çalar Köyü Merkez Camii, Alaçam/Aaıkoçlu Köyü Eski Camii, Çaramba/ Muslubey Köyü Mezarlık Camii, Aaıkavacık Köyü Cuma Camii, Musçalı Köyü Eski Camii, Salıpazarı /Yeil Köyü Kayadibi (Albak) Mahallesi Camii, Esatçiftlii Köyü Çatak Mahallesi Camii, Merkez Yavabey Camii, Karadere Köyü Camii, Karaman Köyü Camii, Alanköyü Camii, Esenli Mahallesi Cuma Camii, Yenidoan Köyü Camii, Tekkeköy/Güzelyurt Köyü Eski Camii, Sarıyurt Köyü Eski Camii, Ayvacık/Ardıç Köyü Camii leri mezarlık içinde Cuma Camii olarak ina edilmitir (Can, 2004: 15, 26, 34, 42, 46, 49, 52, 57, 60, 63, 66; 2003: 119, 121; Bayraktar, 2007: 539; Bayhan, 2006: 37; 2005: 6; Bayhan, 2009: 66, 68, 69, 69, 71; Nefes, 2009: 190; 2009: 18, 21, 31, 34, 37, 49, 55, 61, 67, 70, 72, 78, 82, 84, 87). Ahap camilerle ilgili ilk aratırıcılardan olan ve tespit ettii camileri Cantı Camiler balııyla inceleyen Ayverdi, Batı Karadeniz bölgesindeki pek çok çantı caminin de birkaç köyün ortaklaa kullandıkları Cuma Camii olarak ina edildiklerini ifade etmektedir (Ayverdi, 1989: 122). Samsun yöresi ahap camileri, Y. Can ın ilgili aratırmasında plan bakımından iki gruba ayrılmıtır (Can, 2004: 70). Bu sınıflamaya göre, birinci grubu oluturan ve nispeten daha eski tarihli camilerde, derinlemesine bir harim, harimi iki yandan kuatan revaklar ve yapının önünde yer alan son cemaat mahalli görülmektedir. Çaramba/Gökçeli Camii, Çaramba/Yaycılar Köyü eyhhabil Camii, Ordu Köyü Camii, Porsuk Köyü Camii, Kavak/Bekdemir Köyü Camii, Terme/Karacalı Köyü Camii, Ondokuz Mayıs Engiz Camii, Asarcık/Akyazı Köyü Gökgöl Camii, Asarcık/Kılavuzlu Köyü Camii, Asarcık/Alan Köyü Camii lerinin revakları yapıyı U eklinde dolanmaktadır (Can, 2004: 20, 31, 35, 44, 61; Bayraktar, 2005: 25, 31, 39, 62, 87, 90, 97, 99, 100, 102, 127). kinci gruptaki camiler ise, genellikle revaksız olup bir harim ve önünde yer alan son cemaat mahallinden ibarettir. S. Bayraktar da söz konusu yapıları iki gruba ayırmakla birlikte, biraz ayrıntıya girerek, iki grup arasında birçok farkın bulunduunu ifade eder. öyle ki; birinci grubu oluturan yapılarda, kaba bir içiliin ürünü olarak kapalı bir cephe düzeni hâkimdir (Bayraktar, 2005: 323-326). Genellikle dikine dikdörtgen planlı ina edilmi bu yapılar, dıtan üç omuz kırma çatı, içten ise bakkal tavan ile örtülüdür. Bu grubun abidevi tesir uyandıran örnekleri bulunmasına ramen genellikle tek katlı ve basık görünümlüdürler. kinci grubu oluturan yapılarda ise, ince içilikle birlikte yüksek ve ferah bir cephe düzeni hâkimdir. Yapılar çounlukla dıtan dört omuz kırma çatı, içten düz ahap tavan ile örtülüdür. Bu grubu oluturan camiler genellikle küçük boyutlu olmasına ramen yapılarda, kat kirileri ve duvarlardaki dikmelerle belirginleen iki katlı ve büyük ölçüde simetrik pencere düzeniyle desteklenen hareketli bir cephe tasarımı söz konudur. Paayazı Köyü Camii, yukarıda ifade ettiimiz sınıflamada ikinci grup camilerle planlama bakımından oldukça benzemektedir. Yalnız bu camilerin daha sade bir örnei olarak görülebilir. kinci gruptaki camilerde fazla görülmeyen revak, Paayazı Köyü Camii nin dousunda yer almaktadır. Terme Yeni Karacalı Camii nin dousunda bu ekilde tek bir revak bulunmaktadır (Nefes, 2009: 101). Bayraktar, birkaç camide görülen revaın douda yer almasını, güne ııından istifade imkânı olarak deerlendirmektedir. Ayrıca sayıca az olmasına ramen benzer uygulamalara Dou Karadeniz Bölgesi ndeki camilerde de rastlanılmaktadır (Bayraktar, 2005: 324. Samsun yöresinde ina edilen camilerde mahfil genellikle U eklindedir. Çaramba/Ordu Köyü Camii, Porsuk Köyü Camii, Kavak Bekdemir Camii, Asarcık/Kılavuzlu Köyü Camii, Koaca Camii, Salıpazarı/ Gökçeli Camii, Terme Aaısöütlü Camii lerinde mahfil U eklindedir (Can, 2004: 35, 63, 68, 58; Bayraktar, 2005: 40, 63, 101, 130). Salıpazarı/Muslubey Köyü Mezarlık Camii, Konakören Köyü Bakacak Mahallesi Camii, Esatçiftlii Köyü Çatak Mahallesi Camii, Muslubey Köyü Bayramyurt Mahallesi Camii, Biçme Köyü Aaı Mahalle Tahta Camii, Güzelvatan Köyü Merkez Camii, Konakören Köyü Merkez Camii, Merkez Yavabey Camii, Kızılot Köyü Merkez Camii, Karadere Köyü Camii, Karaman Köyü Camii, Yeil Köyü Camii, Alanköy Camii, Yenidoan Köyü Camii, Çaramba/ Aaıkavacık Köyü Cuma Camii, Tekkeköy/Güzelyurt Köyü Eski Camii, Sarıyurt Köyü Eski Camii, Ayvacık/Gülpınar (Balavur) Merkez Camii, Ardıç Köyü Camii, Terice Köyü Merkez Camii, Karı Döngel Köyü Camii lerinin mahfilleri U eklinde planda yerini almıtır (Nefes, 2009: 21, 38, 31, 37, 40, 43, 46, 49, 52, 55, 58, 61, 64, 70, 72, 75, 78, 84, 87, 89, 93). Yöreye yakın bölgelerdeki ahap camilerde görülen mahfiller de genellikle aynı formda düzenlenmitir. Ordu/kizce Laleli Eski Camii, Çaybaı/Yeni Cuma Camii, Çayır Camii, Kargalı Camii, Eski Asak Camii, Kumru enyurt Köyü Camii, Perembe Soukpınar Köyü Hatipli Mahallesi Camii, Akku Çaldere Camii, Trabzon/ Uzungöl Filak Mahallesi Camii, Taören Köyü Camii, Uzuntarla Camii, Çaykara Çambaı Köyü Düz Mahalle Camii, Çamlıbel Köyü Merkez Camii, Rize/Çayeli Ormancık Köyü Camii, Kastamonu/ Çatalzeytin Çalar Köyü Merkez Camii lerindeki mahfiller U eklindedir (Bayhan, 2009:62, 63, 64, 65, 66, 68, 69, 71; Karpuz, 1990: 292,
- 389-297, 298; 1993: 255; Can, 2003: 121; Yavuz, 2009: 16, 48). Paayazı Köyü Camii nde harime U eklinde yerletirilmi olan kadınlar mahfili bu yönüyle yöredeki uygulamalara benzemektedir. Fakat dier ahap camilerde mahfillerin kolları genellikle harim içinde direkle taınmasına ramen Paayazı Köyü Camii nde mahfilin dou kolu, alt katın dou cephesine yaslanmakta ve dou cephedeki revak boyunca geniletilmesiyle mahfil kolu elde edilmektedir ki mevcut ahap camiler arasında bu tasarım bir farklılık olarak belirmektedir. Paayazı Köyü Camii süsleme açısından oldukça fakirdir. Süsleme olarak sadece mihrap ve minber kapı taçlarında, kısmen silinmi, kalem ii süslemeler görünmektedir. Süslemeler arasında servi aacı ve çarkıfelek motifi fark edilebilmektedir. imdiye kadar hiçbir yayında tanıtılmamı olan Paayazı Köyü Camii nin onarılması ve kurtarılması ile ilgili u teklifleri yapabiliriz. Kaçak define avcıları tarafından kesilen yapının taban kirileri arasındaki balantı yeniden salanmalıdır. Yapı içindeki direklerin düzeltilmesi ile cami tekrar düzgün hale gelebilir. Ayrıca caminin batı yöne yaslanması nedeniyle açılan perdeler yeniden yerlerine çivilenmelidir. Bundan baka yapının aır olan alaturka kiremitleri kaldırılarak tavan daha hafif örtü malzemeleriyle örtülmelidir. Zira tavanı kiremitle örtülü, Tekkeköy Sarıyurt Köyü Eski Camii ndeki tavana destek veren merteklerin zamanla çürümeye balaması nedeniyle tavanın göçme tehlikesiyle karı karıya olduunu görmütük (Nefes, 2009: 55-58). Son olarak yapının çevre düzenlemesi yapılarak Paayazı Köyü Camii kültürümüze yeniden kazandırılmalıdır. KAYNAKÇA Anonim (2009). Taınmaz Kültür Varlıkları Envanteri, Samsun: Samsun l Özel daresi. Anonim (1997). Eczacıbaı Sanat Ansiklopedisi, C. 1, stanbul: Yapı-Endüstri Yayınları. ARSEVEN, C. Esat (1983). Sanat Ansiklopedisi, C. 1, stanbul: MEB. ATAOUZ, Özlem (1995). Kastamonu nun Tarihi Evlerinden Örnekler, Kültür ve Sanat, S. 27, 40-43. AYVERD, E. Hakkı (1989). Osmanlı Mimarisinin lk Devri (Erturul, Osman, Orhan Gaziler, Hüdavendigar ve Yıldırım Beyazıt 630-805 (1230-1402) I, stanbul: stanbul Fetih Cemiyeti Yayınları. BAYHAN, Ahmet Ali (2005). Ordu/kizce den Bir Ahap Camii: Laleli (Eski) Camii, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 14, s. 1-22. BAYHAN, Ahmet Ali (2006). Ordu da Yeni Tespit Edilen Camiler, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 16, s. 33-48. BAYHAN, Ahmet Ali (2009). Ordu dan Bazı Tarihi Ahap (Çantı) Camiler, Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi, C. 2, S. 7, s. 55-84. BAYRAKTAR, M. Sami (2007). Samsun Çaramba da Taceddinoulları ve Osmanlı Dönemine Ait ki Ahap Eser; Ordu ve Porsuk Köyü Camileri, Geçmiten Gelecee Samsun 2. Kitap,s. 529-557. BAYRAKTAR, M. Sami (2009). Samsun da Anadolu Selçuklu ve lhanlı Döneminden Kalan Tarihi Yapılar, Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi, C. 2, S. 7, s. 85-118. BAYRAKTAR, M. Sami (2006). Samsun da Türk Mimarisinin Geliimi, Geçmiten Gelecee Samsun 1. Kitap, s. 399-425. BAYRAKTAR,M. Sami (2005). Samsun ve lçelerinde Türk Mimari Eserleri, Yayımlanmamı Doktora Tezi, Samsun: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü CAN, Yılmaz (1996). lk slam ehirlerinin ki Önemli Unsuru: Cuma Mescidi-Daru l-imara likisi Üzerine Bir Deerlendirme, OMU lahiyat Fakültesi Dergisi, S. 8, s. 123-140. CAN, Yılmaz (2003). Kastamonu ve Sinop Yöresinde Bulunan Ahap Camiler, OMÜ lahiyat Fakültesi Dergisi, S. 14-15, s. 117-134. CAN, Yılmaz (2004). Samsun Yöresinde Bulunan Ahap Camiler, stanbul: Etüt Yayınları. CAN, Yılmaz (2007). Samsun da Bulunan ki Önemli Ahap Eser Gökçeli ve Bekdemir Camileri, Geçmiten Gelecee Samsun 2. Kitap, s. 509-527. ÇAM, Nusret (1990). slam da Bazı Fıkhi Meselelerin ve Mezheplerin Türk Cami Mimarisine Etkisi, Vakıflar Dergisi, S. 21, s. 375-394. ÇETNOR,, Bülent (1986). Dou Karadeniz ve Evleri, lgi, S. 44, s. 15-22. DANIMAN, H. H. Günhan (1988). Samsun Yöresi Ahap Mimarisinin Geleneksellii Bafra, kiztepe Arkeolojik Verilerinin ııında Çaramba Gölçeli Camii nin ncelenmesi, IX. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, C. 1, s. 135-144. DEMR, Necati (1997). Ordu ve Yöresinde Serendiler, Kültür ve Sanat, S. 36, s. 42-45.
- 390 - DÖNMEZ, E. Emine Naza (2008). Wooden Mosques of the Samsun Region, Turkey from the Past to the Present, England: Bar International Series 1820. FATSA, Mehmet (2008). Giresun Yöresinde Osmanlı Vakıfları ve Vakıf Eserleri, Giresun: Giresun Belediyesi Yayınları. GÖZENÇ, Selami (1998). Türkiye nin Doal Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları, (http://www.aof. anadolu.edu.tr/kitap/ioltp/2291/unite05.pdf): Anadolu Üniversitesi Yayınları. GÜR, engül Öymen (2000). Dou Karadeniz Örneinde Konut Kültürü, stanbul: Yapı Endüstri Merkez. SKENDER, Suat (1998). Trabzon un Vakfıkebir lçesinde Geleneksel Ahap Mimari çin Bir Örnek Refik Komut Seranderindeki Mimari Süsleme, Sanat Tarihi Aratırmaları Dergisi, S. 14, s. 16. KARPUZ, Haim (1990). Trabzon un Çaykara lçesi Köylerinde Bulunan Bazı Camiler, Vakıflar Dergisi, S. XXI, s. 281-298. KARPUZ, Haim (1992), Rize, Ankara: Kültür Bakanlıı. KARPUZ, Haim (1993). Geleneksel Trabzon Evleri, Kültür ve Sanat, S. 18, s. 19, 22. KARPUZ, Haim (1993). Rize Çayeli Ormancık Köyü Camii, S. Ü. Selçuklu Aratırma Merkezi Prof. Dr. Yılmaz Önge Armaanı, s. 253-262. KUNIHOLM, Peter Ian (1992). A 1503- Year Chronology For The Bronze And Iran Ages: 1990-1991 Progrest Report of The Aegean Dendrochronology Project, VII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, s.131-130. KUNIHOLM, Peter Ian, (1996). Aegean Dendrochronoloji Project: 1993-1994, XI. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, s. 181-187. NEFES, Eyüp (2009). Giresun da Yeni Tespit Edilen Bir Ahap Camii, Çalda Beldesi Melikli Mahallesi Tahtalı Camii, Dinbilimleri Akademik Aratırma Dergisi, s. 187-209, http://www.dinbilimleri.com/dergi/cilt9/sayi3/ 0903035 9.pdf. NEFES, Eyüp (2009). Samsun Yöresindeki Son Dönem Ahap Camiler, Samsun: Etüt Yayınları. NEMLOLU, Candan (2001). Göçeli (Gökçeli) Camii, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi Bildiriler, C.II, s. 117, 136. SÖZEN, Metin Tanyeli, Uur (1992). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüü, stanbul: Remzi Kitabevi. TAN, Nail (1997). Batı Karadeniz Bölgesinde Ahap Kapı Kilitleri, Kültür ve Sanat, S. 34, s. 35-37. TAN, Özdemir (1995). Kastamonu Köylerinde Geleneksel Mimari, Kültür ve Sanat, S. 27, s. 60-62. YAVUZ, Mehmet (2009). Çaykara ve Dernekpazarı nda Geleneksel Köy Camileri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. YILMAZ, Emine (2001). Tacüddinoulları Beylii nden Günümüze Açılan Pencere Ordu Köyü, Barı Gazetesi, Samsun, s. 2. YÜCEL, Erdem (1990). Trabzon un Ev ve Konakları, Kültür ve Sanat, S. 5, s. 34-39. EKLER Çizim 1: Paayazı Köyü Camii nin planı
- 391 - Harita 1: Google Maps ten Paayazı Köyü Resim 1: Çaramba/Paayazı Köyü Camii nin dou cepheden görünümü.
- 392 - Resim 2: Çaramba/Paayazı Köyü Camii nin kuzey cepheden görünümü. Resim 3: Çaramba/Paayazı Köyü Camii nin dou cepheden görünümü.
- 393 - Resim 4: Çaramba/Paayazı Köyü Camii nin güney cepheden görünümü. Resim 5: Çaramba/Paayazı Köyü Camii nin tabanındaki kirilerin durumu.
- 394 - Resim 6: Çaramba/Paayazı Köyü Camii nin tabanındaki kaçak define avcılarının açtıkları çukur. Resim 7: Çaramba/Paayazı Köyü Camii nin batı cephesindeki yerlerinden çıkan perdeler.
- 395 - Resim 8: Çaramba/Paayazı Köyü Camii nin dousunda yer alan revaklı kısım. Resim 9: Çaramba/Paayazı Köyü Camii nin mihrap ve minberi.
- 396 - Resim 10: Çaramba/Paayazı Köyü Camii nin minber kapı tacındaki süslemeler. Resim 11: Çaramba/Paayazı Köyü Camii nin mahfili.
- 397 - Resim 12: Çaramba/Paayazı Köyü Camii nin çatı arasına yerletirilmi kubbesi.