Prof.Dr. Kürşat Çağıltay ODTÜ
İnternet sitelerinin pek çoğu kolay kullanılabilir olmadığı için kullanıcılarca eleştirilmektedir Zaman, Emek ve Mali Kayıplar Web sitelerinin kalitesini uluslararası standartlara uygun şekilde ölçen güvenilir bir sistem eksikliği
Web de yapılan satışların %50 si ziyaretçilerin ilgili içeriği kolayca bulamaması nedeni ile gerçekleşmemiş (Gartner Group) Web sitesi ziyaretçilerinin %85 i zayıf tasarım nedeni ile yeni karşılaştıkları siteleri terk etmiş (cpulse) Sitelerin sadece %51 i basit Web kullanılabilirlik prensipleri ile uyumlu bulunmuş (Forrester study)
Kamu hizmetlerinin tek kapıdan elektronik sunumun gerçekleştirilmesi Vatandaşın, kamu karar alma sürecine katılımının geliştirilmesi Kamu idaresinin, şeffaf ve hesap verebilir hale getirilmesine katkıda bulunulması
E-devlet tüm vatandaşlarca ulaşılabilir olmalıdır Fakat aynı zamanda tüm vatandaşlarca kullanılabilir de olmalıdır Vatandaşların sistemleri kullanabilmesi de tek başına yeterli değildir. Kullanımın etkin ve verimli olması da gerekmektedir
TÜBİTAK Vizyon 2023 raporu En önemli ikinci tema: Kullanımı eğitim gerektirmeyen bilgisayarlar Bir dönemin bilgisayar okuryazarı bir kuşak yetiştirme özlemi tersine dönmek zorunda Toplumu bilgisayar okuryazarı yapmak yerine, bilgisayarları insan dili ve hareketlerinden anlar kılmak düşüncesi ağır basıyor. Vatandaşlar bilgisayarlara değil, bilgisayarlar onlara ayak uydurmalı
2011 yılı istatistiklerine göre 16-74 yaş grubundan 56 milyon birey var Bunun ~27 milyonu Internet kullanıcısı En az kullananlar İlkokul (%17), Ortaokul mezunu (%57) ve okul bitirmemiş > 45 yaş Sıradan vatandaşa ayak uyduracak Web servisleri gerekli
Bir Araştırmanın Sonuçları E-devlet Web Sitelerini Kullanmak ya da Kullanamamak: Vatandaş Açısından Kullanılabilirlik Sorunları ve Öneriler (Akıncı ve Çağıltay 2004) Türk e-devlet sitelerinde sunulan servislerin başarılı, verimli ve sürekli kullanımını etkileyen bazı sorunlar Görsel tasarım, içerik tasarımı sorunları Katılımcıların tümü bilgisayar okur-yazarı olmalarına rağmen gene de web sitelerinde işlem tamamlanamaması gibi ciddi sorunlar kurum ile dışarıdan etkileşimi olan vatandaşların ihtiyaçlarının geri planda kalması
TS EN ISO/IEC 9241-151 İnsan Sistem Etkileşiminin Ergonomisi-Bölüm 151: Dünya Geneli Arayüzleri Kılavuzu Ergonomics of human-system interaction Guidance on World Wide Web user interfaces
Bu standart, yüksek seviye tasarım kararları ve tasarım stratejisi, içerik tasarımı, dolaşım ve arama, içerik sunumu ana başlıkları altında bilişim sistemleri için kolay kullanılabilir arayüzlerin geliştirilmesi için rehberlik etmektedir. Arayüz tasarımı sırasında veya sonrasında herhangi bir zamanda bu rehber doküman kullanılarak yapılan değerlendirme sayesinde, arayüzlerin bu standartta belirtilen koşulları ne ölçüde karşıladığı ölçülerek arayüzün kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi ve bu sonuçlar doğrultusunda kullanıcı deneyiminin iyileştirilmesi hedeflenmektedir.
TSE nin TS EN ISO/IEC 9241-151 standardı kapsamında yetkili laboratuvarı olarak hizmet vermeye başlayan ODTÜ İnsan Bilgisayar Etkileşimi Araştırma ve Uygulama Laboratuvarı aracılığıyla, kamu kurumları veya firmalar web sayfalarının kullanıcılar açısından ne ölçüde kolay anlaşılır ve kullanılabilir görüldüğünün çalışmasını yaptırabilecek ve belirli koşulları sağlayan arayüzler, TSE tarafından kullanılabilir arayüz olarak belgelendirilebilecektir.
Numune Alma ve Örnekleme İki Aşamalı Kullanılabilirlik Çalışması Çalışma Sonuçlarının Analizi Sonuçların Raporlanması Ürünün Sertifika Almaya Uygunluğunun Değerlendirilmesi
Uygun katılımcıların seçilmesi Müşterinin seçilen katılımcıları onaylaması Kullanıcı temelli kullanılabilirlik çalışmasının gerçekleştirilmesi Göz izleme cihazı Performans testi Sesli düşünme protokolü Anketler ISO 9241-151 sezgiselleri ile arayüzün uzman tarafından kontrol edilmesi
TSE ve ODTÜ nün Türkiye de ilk defa gerçekleştirdiği sertifika sistemi bu konudaki açığı kapatmayı hedeflemektedir. Kamu kurumlarının kullanıcıları ve firmaların İnternet sayfalarının kullanıcılar tarafından verimli ve kolay bir şekilde kullanılması, kullanıcıların bu siteleri kullanım sıklığını artıracağı gibi firma ve kamu kurumlarının da zamandan ve bütçeden önemli ölçüde tasarruf etmelerini sağlayacaktır.
Erişilebilirlik Nedir? TC. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı e- Dönüşüm Türkiye Projesi Birlikte Çalışılabilirlik Esasları Rehberi ne göre: Bilgi ve hizmetlerin internet sayfası ve diğer alternatif kanallardan, kullanıcılar için tespit edilen arayüzlerin toplumun tüm fertleri tarafından kolay kullanılabilecek ve kullanıcı tarafında gerekli olabilecek ek ticari yazılımları mümkün olan en alt seviyede tutacak şekilde sunumu hedeflenmektedir.
Erişilebilirlik; artık sadece yapılması tavsiye edilen bir tercih değil, birçok ülkede yasal zorunluluk haline getirilmiş bir uygulamadır. Erişilebilirlik, engelli kişilerin yaşam etkinliklerine katılımını engelleyebilecek etmenlerin ortadan kaldırılması demektir.
Türkiye Özürlü Araştırması* na göre Türkiye nüfusunun %12 si engellidir. Yaklaşık 420.000 kişinin görme engelli olduğu belirtilmiştir. Bunun yanı sıra 2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre 65 ve daha yukarı yaştaki nüfus, toplam nüfusun % 5,7 sini oluşturmaktadır (3,8 milyon). 2005 yılı itibarıyla sosyal sigorta kapsamındaki yaşlı nüfus 1.456.226 olarak bildirilmektedir. * Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı
Site içerisinde sunumu aşamasında renk tek belirleyici unsur olarak kullanıldığı takdirde, renkleri ayırt edemeyen ya da renksiz ekranları olan cihazlar işe çalışmak zorunda kalan kullanıcılar bilgiye erişmekte problem yaşayabilirler. Erkeklerin %8 i ve bayanların %1,5 u renklerin ayırt etmekte zorlanmaktadır. Bu kullanıcılar için hazırlanan internet sitelerinin nasıl göründüğü çeşitli araçlar/yazılımlar kullanarak kontrol edilmelidir.
Kodlama Standartları Metin Standartları Renk Standartları İmaj Standartları İmaj Haritası Standartları Ses Standartları Çoklu Ortam Öğeleri Standartları Bağlantı Standartları Form Standartları Veri Tablosu Standartları Çerçeve Standartları Betik (Script) Plug In ve Applet Standartları Pencere Kontrolü Standartları Sayfa Yapısı / İçeriği Standartları
W3C HTML Geçerlilik Kontrol Sayfası : http://validator.w3.org W3C CSS Geçerlilik Kontrol Sayfası : http://jigsaw.w3.org/css-validator/validator-uri.html HTML Derleyici: http://tidy.sourceforge.net/ W3C nin sayfalarında erişilebilirlik kontrolü için kullanılabilecek çok sayıda araç tanıtılmaktadır. http://www.w3.org/wai/er/existingtools.html (1)
Laboratuvarla ile ilgili ayrıntılı bilgi http://ibe.bidb.odtu.edu.tr