Hastanın Yatak İçinde Mobilizasyonu

Hastanın Yatak İçinde Mobilizasyonu AMAÇ Hastaların hareketsizlikten dolayı kas iskelet sistemine ilişkin fonksiyon kayıpları ve deformitelerin oluşmasını önlemek, solunum fonksiyonunu geliştirmek, foknsiyonel bağımsızlığını artırmak, psikolojik iyiliğini artırmak veya ameliyathane, görüntüleme ünitelerine gidiş- gelişleri, muayene masasına taşınmaları için güvenli hareketin veya transferin sağlanmasıdır. TEMEL İLKELER Dikkat Edilecek Noktalar İşlem Öncesi Hastanın boy ve kilosu belirlenerek hastayı hareket ettirme sırasında hangi aracın ve kaç kişinin gerektiği belirlenmelidir. Hastanın bilinç düzeyi, görme ve işitme durumu, harekete katılma yeterliliği ve istekliliği değerlendirilmelidir. Hastanın trombosit sayısı (düşme riski nedeniyle gelişebilecek kanamaları önlemek için) ve yorgunluk/ halsizlik açısından hemoglobin sayısı, hipoglisemi açısından kan şekeri düzeyi dikkate alınmalıdır. Uzun süren yatak istirahatinden sonra, ilk kez oturma ya da ayağa kaldırmadan önce hastanın tansiyonu ve nabız sayısı kontrol edilmelidir. Hastanın ortostatik hipotansiyonu olup olmadığı belirlenmelidir. Hastayı hareket ettirmeden önce varsa IV kanülü ve sıvısı, foley kateteri, beslenme sondası, cerrahi dren ve tüplerine yönelik gerekli önlemler alınmalıdır. 566

Hastanın Yatak İçinde Mobilizasyonu Hastanın ağrısının olup olmadığı tanılanmalı, hareketle artma durumu değerlendirilmelidir. Hasta abdominal bölgeye ilişkin cerrahi bir girişim geçirmişse oturmadan önce karın sargısı, yastık vb. malzemelerle bölge desteklenmelidir. Hastanın oksijen satürasyonuna göre oksijen desteği gereksinimi olup olmadığı değerlendirilmelidir. Hastanın nörolojik durumu, ortopedik sorunu, deri sorunu, derin ven trombozu ve pulmoner emboli riski de göz önüne alınmalıdır. Yapılacak tüm işlemlerden önce hasta bilgilendirilmeli, izni alınmalı, iş birliği sağlanmalıdır. İşlem Sırasında Hareket ettirme işlemleri sırasında hastanın mahremiyeti korunmalıdır. Renk solukluğu, bulantı, fenalık hissi gibi durumların varlığında hasta tekrar yatırılmalıdır. Oturma süresi 15-20 dakikayı geçmemelidir. Hasta uzun süre oturtulacak ise mutlaka basınç noktaları desteklenmeli, gerekirse basınç ülseri önleme ve bakım standardına göre destekleyici materyaller kullanılmalıdır. İşlem Sonrası Hastanın yaşamsal bulguları alınmalıdır. Yapılan her türlü mobilizasyon/ transfer işlemi süresi ile birlikte kayıt edilmelidir. Yapılan her türlü mobilizasyon/ transfer işlemi sonrasında eller el yıkama standardına göre yıkanmalıdır. Mobilizasyonda Riskli Gruplar Kardiyoloji hastaları MI, kardiak cerrahi, anjioplasti, hipertansiyon, periferik arter hastalığı, Solunum sistemi- KOAH, astım, kısıtlayıcı akciğer hastalığı, Kanser- kemik metastazı, Metabolik- diyabet, renal yetmezlik, karaciğer yetmezliği, Nörolojik hastalık- inme, ataksi, MS, Kemik iskelet sistemi hastalığı- osteoporoz, Psikiyatrik durumlar. 567

Hemşirelik Bakım Standartları İŞLEM BASAMAKLARI Not: İşlem sırasında kullanılacak malzemelere kitap sonu Ek-1 de yer verilmiştir. Yatak İçinde Oturtma Oturma pozisyonu, genellikle yatağın başucu elektronik ya da mekanik olarak kaldırılarak verilebilir. Ancak kısa süreli uygulamaların yapılması ya da hastanın giysilerinin değiştirilmesi gibi işlemlerde ve ayağa kaldırma öncesinde hastanın yatak içinde oturtulması gerekir. 1. Hasta supine pozisyonunda olmalıdır. 2. Eller el yıkama standardına göre yıkanır ve gerekirse non steril eldiven giyilir. 3. Hemşire hastaya yakın kolunu hastanın gövdesi üzerinden uzatarak hastanın omzu kavranarak elini boynu altına yerleştirmelidir. 4. El hem boynu hem omurgayı desteklemelidir. 5. Diğer elle yataktan destek alınmalıdır. 6. Hemşire hastanın üst gövdesini yukarı doğru kaldırırken, kendi ağırlığını öndeki ayaktan arkadaki ayağa doğru kaydırmalıdır. Böylece ağırlık bacaklar ve kollar arasında paylaşılmış olur. Yatağın Başucuna Çekme 1. Hasta bacaklarını hareket ettirebiliyor ise; a. Hastadan supine pozisyonunda bacaklarını dizden kıvırarak ayak tabanlarını yatakla tam temas ettirmesi, yatağa ve avuç içleri ile yataktan ya da yatak kenarlığından destek alması istenir. b. Hastanın başı altındaki yastık yatağın başucuna doğru yaslanır. Böylece hareket sırasında hastanın başını sert yüzeye çarpması engellenir. c. Hemşirenin yüzü ve gövdesi yatak başucuna bakacak biçimde durmalı, ayak tabanları yerle tam temas etmeli ve yatağa yakın bacak önde olacak biçimde yerleştirilmeli ve dizlerden hafifçe kırılmalıdır (Bkz. Şekil 1). d. Hastanın çenesini göğsüne doğru yaklaştırması ve topuklarından destek alarak kendini yukarı doğru itmesi istenir. e. Hemşire kolunu hastanın koltuk altına yerleştirerek aynı anda yukarı doğru çekmelidir. Bu uygulama iki kişi tarafından daha kolay yapılabilir. f. Aynı anda iki koldan destek verilerek, hasta yukarı doğru çekilir. 568

Hastanın Yatak İçinde Mobilizasyonu Şekil 1. Hastanın Yatak Başucuna Çekilmesi 2. Hasta bacaklarını hareket ettiremiyor ise; iki kişi ile yukarı çekilmelidir. a. Yatağın her iki tarafına geçilerek yüz yüze bakacak biçimde durulmalıdır. b. Hastanın ayak tabanları yerle tam temas etmeli ve ayaklar kalça genişliğinde açılmalı, dizlerden hafifçe kıvrılarak yataktan destek alınmalıdır. c. Kollardan biri bireyin omuzları altında uzatılırken diğer kol kalça altına yerleştirilmeli ve aynı anda hafifçe yukarı doğru kaldırılarak, gövde yatak başucuna doğru itilmelidir (Bkz. Şekil 2). d. Gövde yeterince yukarı itilmemiş ise işlem tekrarlanmalıdır. Şekil 2. Hastanın Yatak Başucuna Çekilmesi 569

Hemşirelik Bakım Standartları Yatak Kenarına Çekme Hareket edemeyen hastalara yapılacak girişimlere (saç yıkama) hazırlık için ya da ayağa kalkma öncesi yapılan bir uygulamadır. İşlem iki kişi tarafından da yapılabilir. 1. Hemşire yatak ucuna yakın, yüzü ve gövdesi yatağa dönük biçimde durmalıdır. 2. Hastayı yatak içinde kolayca kaydırabilmek için hastanın kolları göğüs üzerinde çaprazlanmalıdır. 3. Hemşirenin ayak tabanları yerle tam temas etmeli, bir ayak önde ve dizden hafifçe kırılmış, diz yatağa dayanmış olmalı, bir kolu hastanın boynunun altından uzatılarak boyun ve omuz desteklenmeli, diğer kol skapula altından uzatılmalıdır (Bkz. Şekil 3). 4. Hemşirenin dirsekleri yatak ile temas etmeli ve yataktan güç almalı, hastanın üst gövdesini kendisine doğru çekerken, vücut ağırlığını öndeki ayaktan arkadaki ayağa doğru vermelidir. Böylece hem hastanın vücudu hafifçe yukarı kalkar ve sürtünme azalır hem de hemşire kendi vücut ağırlığı ile hastanın vücut ağırlığını dengelemiş olur. Şekil 3. Hastanın Yatak Kenarına Çekilmesi 5. Hastanın baş ve omuzları yatak kenarına çekildikten sonra, kalçalar hizasına geçilerek, bir kol belin, diğer kol kalçanın altına yerleştirilir. 6. Aynı basamaklarla hastanın kalçası da yatak kenarına çekilir. 7. Son olarak hastanın bacakları hizasına geçilerek, bir kol dizlerin altından diğer kol ayak bilekleri altından geçirilerek, vücudun alt bölümü yatak kenarına çekilir. 8. Hastanın vücudu ve omurgası düz bir şekilde uzanmalıdır. 9. Eğer hasta yalnız kalacaksa yatağın kenarlıkları kaldırılmalıdır. 570

Hastanın Yatak İçinde Mobilizasyonu Yatak İçinde Yan Çevirme 1. Hemşire hastanın döndürüleceği yönde, yüzü ve vücudu yatağa bakacak biçimde durmalıdır. 2. Hastayı rahat döndürebilmek, kol ve bacak pozisyonlarını koruyabilmek için kollar göğüs üzerinde, ayaklar birbiri üzerinde çaprazlanmalıdır. 3. Hasta sağ tarafa döndürülecek ise sol el ve ayak üstte, hasta sol tarafa döndürülecek ise sağ el ve ayak üstte olacak biçimde çaprazlanmalıdır. 4. Kollar hastanın vücudu üzerinden uzatılıp, bir el ile omuz başı, diğer el ile iliak çıkıntı kavranmalıdır. Hemşirenin ayak tabanları yerle tam temas etmeli, bir ayak diğerinden önde olmalı, dizleri hafifçe kırılarak öndeki diz yatağa dayanmalı, dizleriyle yataktan destek alarak, hasta gövdesini kendisine doğru döndürmelidir. Böylece hasta lateral pozisyona getirilmiş olur (Bkz. Resim 1). Resim 1. Hastanın Yatak İçinde Yan Çevrilmesi Kaynak: Wilkinson JM, Treas LS. (2012). Pocket Skills Nursing, What Are You Need to Know Now. F.A. Davis Company, Philadelphia, p. 207. 5. Düşmeyi önlemek için yatak kenarlığı kaldırılmalıdır. 6. Gerekli vücut bölümleri desteklenmelidir. 7. Hasta yatak içinde yan dönerken ellerini kullanabiliyor ise, döndürülecek taraftaki yatak kenarlığından destek alarak kendisini döndürmesi sağlanabilir. Bu sırada hasta hafifçe desteklenmelidir. Yataktan Ayağa Kaldırma 1. Hasta ayağa kaldırılacak yöne doğru lateral pozisyona getirilir. 2. Güvenlik için diğer taraf yatak kenarlıkları kaldırılmalıdır. 571

Hemşirelik Bakım Standartları 3. Mümkünse yatak başı kaldırılmalıdır. Böylece vücut kolayca yatak içinde doğrulabilir. 4. Hastanın oturtulacağı tarafa geçilerek yüz yüze olacak biçimde hastaya doğru dönülmelidir. Resim 2. Hastanın Ayağa Kaldırılması Kaynak: Rosdahl CB, Kowalski MT (2012) Textbook of Basic NursingWolters Kluwer Health/ Lippincott Williams & Wilkins, 10th Edition, p. 644. 5. Hemşire bir ayağını biraz öne doğru uzatıp, dizini destek alacak biçimde yatağa dayamalı, ayak tabanları zeminle tam temas etmelidir (Bkz. Resim 2). 6. Bir kol omuz altından sokularak, baş ve boynunu destekleyecek biçimde tutulmalı, diğer kol, üstten uzatılarak diz altlarına yerleştirilmelidir. 7. Bir taraftan bacaklar yataktan aşağı doğru sarkıtılırken, diğer taraftan vücudun üst bölümü kaldırılır. 8. Bu işlem sırasında hemşire dizlerini hafifçe bükerek ağırlık merkezini tabana yaklaştırması gerekir. Böylece ağırlık dengelenmiş olur (Bkz. Resim 2). Bir süre hasta bu pozisyonda yatak kenarında oturtulur ve baş dönmesi, göz kararması, bulantı, baygınlık hissi açısından hasta izlenir. Bu belirtiler varsa hasta ayağa kaldırılmamalı, tekrar yatağa yatırılmalıdır. 9. Hasta kendisini iyi hissediyorsa, ayaklarına terlik giydirilir. 10. Hemşire bir ayağını öne doğru uzatarak, hastanın ayakları arasına yerleştirir. 572

Hastanın Yatak İçinde Mobilizasyonu 11. Ellerini hastanın beline sararken, hastanın da kendi omuzlarından destek almasını ister. Hemşire ve hasta aynı anda yukarı doğru hareket etmelidirler. 12. Hasta dengesini sağladıktan sonra kollar serbest bırakılabilir. 13. Ancak hasta tamamen desteksiz bırakılmamalıdır. Yataktan Sandalyeye Alma 1. Hasta ayağa kaldırılacak yöne doğru lateral pozisyona getirilir. 2. Güvenlik için diğer taraf yatak kenarlıkları kaldırılmalıdır. 3. Mümkünse yatak başı yükseltilmelidir. Böylece vücut kolayca yatak içinde doğrulabilir. 4. Hasta kısmen hareket edebiliyorsa, sandalye yatağın yanına ve yatakla 45 o açı yapacak biçimde, hastaya yakın pozisyonda yerleştirilmelidir. 5. Hasta bacaklarını tamamen hareket ettiremiyor ise, sandalye arkalığı yatak başucu ile aynı yöne bakacak biçimde yatağa paralel yerleştirilmelidir. 6. Hasta bir süre yatak kenarında oturtulur ve baş dönmesi, göz kararması, bulantı, baygınlık hissi açısından hasta izlenir. 7. Bu belirtiler varsa hasta ayağa kaldırılmamalı, tekrar yatağa yatırılmalıdır. 8. Hasta rahat olduğunu ifade ediyor ise, hemşire elini hastanın beline sararken, hastadan da elleriyle omzuna tutunmasını istemelidir. 9. Dizlerini hafifçe bükerek, dizlerin ön kısmını hastanın dizlerinin ön kısmına dayayarak, aynı anda yukarı doğru hareket etmeli ve seri bir hareketle hastayı kendi ekseni etrafında 90 o döndürerek sandalyeye oturtmalıdır (Bkz. Resim 3). Resim 3. Hastanın Yataktan Sandalyeye Alınması Kaynak: Rosdahl CB, Kowalski MT. (2012).Textbook of Basic Nursing. Wolters Kluwer Health/Lippincott Williams & Wilkins, 10th Edition, p. 646-647. 573

Hemşirelik Bakım Standartları 10. İşlem sırasında sandalye arkaya doğru kayabileceğinden, düşme ve travmayı önlemek için ikinci bir kişiden sandalyeyi tutması istenmeli ya da tekerlekli sandalyenin frenleri kapanmalıdır. 11. Hasta sandalyeye oturduktan sonra ayak tabanları yerle tam temas ettirilerek, kendisini arkaya doğru çekmesi ve yaslanması istenir. 12. Hasta kendisini çekemiyor ise, hemşire hastanın arkasına geçerek, kollarını hastanın kolları altından geçirip gövdeyi sararak vücudu geri doğru çekmelidir. 13. Hasta sandalyeye oturtulduğunda düşmemesi için gerekli önlemler alınmalı, tekerlekli sandalyeye alınmış ise, ayaklar sandalyenin ayaklığına yerleştirilmelidir. 14. Dizleri bir örtü ile örtülmelidir. Kaynaklar 1. Akça Ay F, (2013). Sağlık Uygulamalarında Temel Kavramlar ve Beceriler. Nobel Tıp Kitabevleri, 4. Baskı, s. 519-521. 2. Danış B, Nurülke B, Dindar B. (2008). Hemşirelik Bakımında Kalite. Meta Basım ve Matbaacılık, İzmir, 2. Baskı, s. 75-77. 3. Guidance for the Mobilisation of Critically Ill Patients. www.acprc.org.uk. (Erişim Tarihi: 22.08.2013). 4. Sabuncu N, Akça Ay F. (2010). Klinik Beceriler Sağlığın Değerlendirilmesi. Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, s. 356-387. Hazırlayanlar Uzm. Hem. Esma GÜNEY KIZIL (Güney Genel Sekreterliği Sağ. Bak. Hiz. Koor.) Uzm. Hem. Nur ŞAHİN KAYA (İKÇÜ Atatürk EAH Beyin Cerrahi Yoğun Bakım Hemşiresi) Hem. Nilgün TAN ASLAN (İKÇÜ Atatürk EAH Plastik ve Rekons. Cer. Kliniği Sorumlu Hemşiresi) Hem. Hatice ZINGAL (İKÇÜ Atatürk EAH Beyin Cerrahi Kliniği Sorumlu Hemşiresi Danışman Yrd. Doç. Dr. Medine YILMAZ (İKÇÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Halk Sağlığı Hemşireliği A.D.) 574