BİRİNCİ BASAMAKTA ELEKTRONİK HASTA KAYITLARI VE SAĞLIK HİZMET PROFİLİ ELECTRONIC PATIENT RECORDS AND HEALTH CARE SERVICE PROFILE IN PRIMARY CARE Tıpta Uzmanlık Tezi Dr. Ergün Öksüz Danışman: Yrd.Doç.Dr. Esra Saatci Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı 2001-2002
TEŞEKKÜR Uzmanlık eğitimi ve tez çalışmam süresince destek ve emeğini esirgemeyen tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Esra Saatçı ya, eğitimimde ve tezimin hazırlanmasında çok değerli katkıları ve emeği için anabilim dalı başkanımız Prof. Dr. Nafiz Bozdemir e, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Adana Ticaret Odası Yalım Erez Sağlık Merkezi Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği nde bilgisayar ağı oluşturulmasındaki donanım problemlerinin çözümünde büyük bir sabırla yardımlarını ve desteğini esirgemeyen, tezimin hazırlanmasında bilimsel katkıları ve eğitimime desteği nedeniyle Uzm. Dr. Ersin Akpınar a, Programın hazırlanmasında yaptıkları dostça ve bilimsel katkıları nedeniyle Uzm.Dr.Serpil İnan a, Uzm.Dr. Burçin Utkan a, önerileriyle katkıları ve eğitimime olan katkısından dolayı Yrd.Doç.Dr.U.Güney Özer Ergün e, asistanlığım boyunca uyum içinde çalıştığım ve her konuda olduğu gibi programın şekillendirilmesinde destek ve yardımları nedeniyle Aile Hekimliği Anabilim Dalı nın tüm araştırma görevlilerine, Programa katkılarından dolayı Fatih Korkut a, Eroğlu Yazılım firmasına ve Ekrem Eroğlu na, donanım desteği nedeniyle Prof.Dr.İsmail Günay a, Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi Başhekimliği ne, Tezimin hazırlanması sırasında zaman zaman çalışmaları uzayan, zaman zaman işlerinin aksamasına neden olduğum Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Adana Ticaret Odası Yalım Erez Sağlık Merkezi Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği nin tüm çalışanlarına, hasta dosyalarının elektronik ortama aktarılmasındaki emekleri nedeniyle Şükran Yazıcı, Esma Sarılı ve Yasemin Ergün e, Burada yazacaklarımla minnetimi gerektiği gibi anlatamayacağım, hayatın tüm renklerini bu uzun koşunun başından beri bana rağmen paylaşan eşim Ayşe ye, varlıkları ile herşeyin beyaz kalmasını sağlayan, hayatımın her anına umut katan çocuklarım Hira ve Abdullah a, her zaman yanımda yer almaları, fedakarlıkları, destekleri ve sabırları nedeniyle anne ve babama, Çalışmamı TF-2001-U-14 No lu projeyle destekleyen Ç.Ü. Araştırma Fonu na, Teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Dr.Mehmet Ergün Öksüz I
İÇİNDEKİLER Sayfa No TEŞEKKÜR I İÇİNDEKİLER II TABLO LİSTESİ VII ŞEKİL LİSTESİ IX ÖZET VE ANAHTAR SÖZCÜKLER XI ABSTRACT AND KEYWORDS XII KISALTMA LİSTESİ XIII 1.GİRİŞ VE AMAÇ 1 2.GENEL BİLGİLER 3 2.1 Tarihçe 3 2.2 Tıbbi Kayıt 5 2.2.1 İyi Bir Kayıt Sisteminin Özellikleri 6 A. Daha İyi İletişim 7 B. Hastanın Tıbbi Kayıtlara 7 Ulaşması C. Dosyaların Nakli 7 D. Anlaşılabilirlik 8 E. İçerik 8 F. Kalitenin Değerlendirilmesi 10 2.2.2 Aile Hekimliğinde Tıbbi Kayıt 10 A. Aile Dosyası 12 B. Problem Listesi 12 C. Veritabanı 13 D. Sürekli Sağlık Formları 13 E. Seyir Notları 13 F. Akış Şemaları 14 G. Sağlam Çocuk Takibi 14 H. İlaç Listesi 14 I. Kaynağa Dayalı Tıbbi Kayıt 15 J. Probleme Dayalı Tıbbi Kayıt 15 II
K.Tıbbi Bilgi Kartları 15 L. Arşivleme 15 2.2.3 Kanıta Dayalı Tıp 16 2.3 Elektronik Sağlık Kayıtları 19 2.3.1 IOM Kriterleri 22 2.4 Elektronik Sağlık Kayıtları İçin Veri Girişi 22 2.4.1 Doğal Dil İşleme 23 2.4.2 Yapılandırılmış Veri Girişi 23 2.4.3 Veri Giriş Formları 23 2.4.4 Dinamik Yapılandırılmış Veri Girişi 24 2.5 Sağlık Hizmetlerinde Bilgi Standartları 24 2.6 Standart Geliştirme Çalışmaları 26 2.6.1 Amerika Birleşik Devletleri 26 A.Gönüllü Uzlaşma Süreci 26 B. American National Standards 27 Institute C. Accredited Standards Committee X12 27 D. American Society for Testing and Materials Committee E31 E. American Collage of Radiology - 28 National Electrical Manufacturers Association F. Health Level Seven 29 G. Institute of Electrical and Electronic 34 Engineers H. National Council for Prescription 34 Drug Programs I. Federal Hükümet 35 2.6.2 Uluslararası Kuruluşlar 35 A. ISO 35 B. CEN 36 2.7 Standart Geliştirilen ve Geliştirilmesi Gereken 36 Alanlar 28 III
2.7.1 Tanımlayıcı (Identifier) Standartları 36 2.7.2 İletişim (Mesaj formatı) Standartları 38 2.7.3 İçerik ve Yapı Standartları 41 2.8 Klinik Verilerin Simgelenmesi (Representation) - 43 Kodlama Sistemleri 2.8.1 Hastalık ve Girişim Sınıflandırma Sistemleri 45 2.8.2 Tıbbi İsimlendirme (Nomenclature) 54 Sistemleri 2.9 Mahremiyet (Confidentiality), Veri Güvenliği (Data 57 Security), Doğrulama (Authentication) Standartları 2.10 Sağlıkta Kalite Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri 69 2.10.1 Kalite Standartları 75 A. JCAHO - IMSystem 75 B. Sağlık Sektöründe ISO 9000 78 Standartları 2.10.2 Bakım Haritaları 78 2.10.3 Kalite Belirteçleri 82 2.10.4 Veri Setleri 82 A. Uniform Hospital Discharge Data Set 83 B. Uniform Ambulatory Care Data Set 84 C. Data Elements for Emergency 84 Department Systems D. Minimum Data Set for Long-Term 85 Care and Resident Assesment Protocol, Essential Medical Data Set 2.11 Teletıp 86 2.11.1 Dünyada Teletıp 86 2.11.2 Türkiye de Teletıp 88 2.11.3 Teletıbbın Geleceği 88 2.12 Veritabanı (Database) 89 2.12.1 Veritabanının Özellikleri 89 2.12.2 Veritabanının Amacı 89 2.12.3 Bilgi (Information) 90 IV
2.12.4 Veritabanı Yönetim Sistemleri 91 2.12.5 Veri Ambarı (Datawarehouse) 93 2.13 İntranet 95 2.13.1 İntranet Mimarileri 96 2.13.2 İntranetin Stratejik Yararları 97 2.13.3 Client/Server Mimarisi 100 2.13.4 Windows NT Network Bileşenleri 103 3. GEREÇ VE YÖNTEM 105 3.1 Çalışma Grubunun Seçimi 105 3.2 Çukurova Üniversitesi Adana Ticaret Odası Yalım 105 Erez Sağlık Merkezi Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği 3.2.1 Fizik Yapı 107 3.2.2 Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği nde 108 Network Oluşturulması 3.3 Bilgisayar Programı 109 3.3.1 Bilgisayar Programı Çalışma Alanları 113 3.4 Verilerin Toplanması 145 3.5 Verilerin Değerlendirilmesi 145 4. BULGULAR 146 4.1 Hastaların Sosyodemografik Özellikleri 146 4.2 Hastaların Alışkanlıklarının İncelenmesi 157 4.3 Hastaların Vücut Kitle İndekslerine Göre Beden 161 Ağırlıkları 4.4 Hastaların Başvuru Sayıları ve Başvuru Nedenleri 166 4.5 Hastaların Tanıları 172 4.6 Hasta Görüşmelerinin İncelenmesi 175 4.7 Kullanılan Laboratuar Yöntemleri 184 4.8 Hastaların Tedavileri 185 5. TARTIŞMA 192 6. SONUÇ VE ÖNERİLER 205 7. KAYNAKLAR 207 8. EKLER 212 V
8.1. Ek 1. EquiP Tıbbi Kayıt Dosyası Değerlendirme 215 Formu 8.2. Ek 2. Bakım Haritası Örneği 214 8.3. Ek 3. Kalite Belirteçleri 215 8.4. Ek 4. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği Hasta 223 Dosyası Örneği 9. ÖZGEÇMİŞ 242 VI
TABLO LİSTESİ Tablo No Tablo Başlığı Sayfa No 1. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği ne Başvuran Hastaların Yaş Ve Cinsiyete Göre Dağılımı 2. Uygulama Polikliniğine Başvuran Hastaların Medeni Durumlarına Göre Dağılımı 3. Uygulama Polikliniğine Başvuran Hastaların Doğum Yerlerine Göre Dağılımı 4. Uygulama Polikliniğine Başvuran Hastaların Eğitim Durumlarına Göre Dağılımı 5. Uygulama Polikliniğine Başvuran Hastaların Mesleklerine Göre Yaş Ortalaması Dağılımı 6. Uygulama Polikliniğine Başvuran Hastaların Sosyal Güvence Durumlarına Göre Dağılımı 7. Uygulama Polikliniğine Başvuran Hastaların Sigara Kullanma Alışkanlığına Göre Dağılımı 8. Uygulama Polikliniğine Başvuran Hastaların Çay İçme Alışkanlığına Göre Dağılımı 9. Uygulama Polikliniğine Başvuran Hastaların Türk Kahvesi İçme Alışkanlığına Göre Dağılımı 10. Uygulama Polikliniğine Başvuran Hastaların Alkol Kullanma Alışkanlığına Göre Dağılımı 11. Uygulama Polikliniğine Başvuran Erişkin (25 yaş üzeri) Hastaların Vücut Kitle İndekslerine Göre Ağırlıklarının Değerlendirilme Dağılımı 12. Uygulama Polikliniğine Başvuran Çocuk ve Adolesan (10-24 yaş) Hastaların Mevcut Beden Ağırlıklarının Yaşlara Göre Dağılımı 13. Uygulama Polikliniğine Hastaların 30 Ay İçindeki Toplam Başvuru Sayılarına Göre Dağılımı 14. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Hastaların Başvurularındaki Yakınma Sayılarına Göre Dağılımı 15. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Hastaların Başvurularındaki En Sık 25 Yakınmanın ICD-10 ve ICPC Kodları Dağılımı (n=2743) 16. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Kadın Hastaların Başvurularındaki En Sık 10 Yakınmanın ICD-10 ve ICPC Kodları Dağılımı (n=1986) 17. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Erkek Hastaların Başvurularındaki En Sık 10 Yakınmanın ICD-10 ve ICPC Kodları Dağılımı (n=762) 18. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Pediatrik Yaş Grubu Hastaların Başvurularındaki En Sık 10 Yakınmanın ICD-10 ve ICPC Kodları Dağılımı (n=1114) 19. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Hastalara Konulan En Sık 26 Tanının ICD-10 ve ICPC Kodları Dağılımı (n=517) 20. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Hastalara Konulan En Sık 5 Tanıda Hastaların En Sık 3 Yakınmalarının ICD-10 ve ICPC 148 151 153 154 155 156 157 158 160 160 162 164 167 168 169 170 170 171 173 174 VII
Tablo No Tablo Başlığı (Devam) Sayfa No 21. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Pediatrik Gruptaki Hastaların Muayenelerinde Sorulan Sistem Sorgulama Sorularının Yanıt Dağılımı 22. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Erişkin Gruptaki Hastaların Muayenelerinde Sorulan Sistem Sorgulama Sorularının Yanıt Dağılımı 23. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Erişkin Gruptaki Kadın Hastaların Muayenelerinde Sorulan Kadın Hastalara Özgü Sistem Sorgulama Sorularının Yanıt Dağılımı 24. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Erişkin Gruptaki Erkek Hastaların Muayenelerinde Sorulan Erkek Hastalara Özgü Sistem Sorgulama Sorularının Yanıt Dağılımı 25. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Pediatrik Gruptaki Hastaların Muayenelerinde Kaydedilen Fizik Muayene Sonuçlarının Dağılımı 26. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Erişkin Gruptaki Hastaların Muayenelerinde Kaydedilen Fizik Muayene Sonuçlarının Dağılımı 27. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Hastalardan İstenen Tetkiklerden En Sık 25 Tanesinin Dağılımı (n=173) 28. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Hastalardan İlaç Tedavisi Dışında Uygulanan Tedavi ve Takip Yöntemlerinin Dağılımı (n=279) 29. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Hastalara En Sık Reçete Edilen İlaçların 11 Tanesinin Dağılımı (n=893) 30. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen 0-11 Ay Grubu Hastalara En Sık Reçete Edilen İlaçların 3 Tanesinin Dağılımı (n=50) 31. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen 1-4 Yaş Grubu Hastalara En Sık Reçete Edilen İlaçların 5 Tanesinin Dağılımı (n=251) 32. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen 5-14 Yaş Grubu Hastalara En Sık Reçete Edilen İlaçların 6 Tanesinin Dağılımı (n=147) 33. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen 15-24 Yaş Grubu Hastalara En Sık Reçete Edilen İlaçların 6 Tanesinin Dağılımı (n=211) 34. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen 25-44 Yaş Grubu Hastalara En Sık Reçete Edilen İlaçların 6 Tanesinin Dağılımı (n=350) 35. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen 45-64 Yaş Grubu Hastalara En Sık Reçete Edilen İlaçların 6 Tanesinin Dağılımı (n=261) 36. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen 65-74 Yaş Grubu Hastalara En Sık Reçete Edilen İlaçların 6 Tanesinin Dağılımı (n=161) 37. Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen 75 Yaş Ve Üzeri Grup Hastalara En Sık Reçete Edilen İlaçların 4 Tanesinin Dağılımı (n=66) 176 178 180 181 182 183 185 186 186 187 187 188 188 189 189 190 190 VIII
ŞEKİL LİSTESİ Şekil No Başlık Sayfa No 1. Hastalık ve sağlıkla ilgili sınıflandırmalar ailesi 48 2. ICPC nin yapısı 54 3. Sağlık Bilgi Akışı 66 4. Verinin Bilgiye Dönüşmesi ve Bilginin Özellikleri 90 5. Veri Ambarı Bileşenleri 94 6. İzole intranet (Internet e bağlantı yok) 96 7. WAN tabanlı intranet 96 8. Güvenlik duvarı (firewall) üzerinden Internet e bağlı 97 intranet 9. Üç katmanlı Client/Server Konfigürasyonu 103 10. Bir NT Workgroupu 104 11. Bir Windows NT Domaini 104 12. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Adana Ticaret Odası 107 Yalım Erez Sağlık Merkezi Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği Fizik Yapı Şeması 13. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği nde Oluşturulan 108 Networkün Kullanıcı Grubu 14. Program Kullanıcı Giriş Ekranı 114 15. Hasta Dosyası Açma Ekranı 114 16. Hasta Dosyası Açma Resmi İşlem Ekranı 115 17. Birey Aile Bilgileri Ekranı 116 18. Hastanın Doktor Listesi Ekranı 118 19. Randevu İşlemleri Ekranı 119 20. Poliklinik Muayene Ekranı 120 21. Kimlik Bilgileri Ekranı 122 22. Birey Takipleri Ekranı 123 23. Aile Problem Listesi Ekranı 124 24. Raporlama Ekran Çıktısı 125 25. Anamnez Ekranı 126 26. Gelişim Takip Ekranı 127 27. Öneriler Ekranı 128 28. Hasta Genel Tanımları Ekranı 129 29. Ayrıntılı Sistem Sorgu Ekranı 130 30. Fizik İnceleme Ekranı 131 31. Laboratuar Bilgileri Ekranı 132 32. Tedavi Bilgileri Ekranı 133 33. Laboratuar ve Medikasyon Ekranı 134 34. Laboratuar ve Medikasyon Yardım Ekranı 135 35. Genel Yanıt Sorgulama Ekranı 135 36. Karşılaştırmalı Sorgulama Ekranı 136 37. Detay Sorgulama Ekranı 137 38. Detay Sorgulama Sonuç Ekranı 138 39. Tanı Sorgulama Ekranı 139 40. ICD-10 Tanıtma Ekranı 140 41. ICD-10 ICPC2E Kodlama Karşılıkları Tanıtma Ekranı 141 IX
Şekil No Başlık (Devam) Sayfa No 42. Sistem Sorgu/Fizik İnceleme Soruları Tanıtma Ekranı 141 43. Randevu Yapısı Düzenleme Ekranı 142 44. Randevu İstatistik Ekranı 143 45. Dosya Yardım Ekranı 144 46. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği ne Başvuran 146 Hastaların Cinsiyetlerine Göre Oranları (n=11244) 47. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği ne Başvuran 147 Hastaların Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (n=11244) 48. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği ne Başvuran 149 Hastaların Yaş Ve Cinsiyete Göre Dağılımı 49. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği ne Başvuran Erkek 150 Hastaların Yaşlarına Göre Dağılımı (n=11244) 50. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği ne Başvuran Kadın 150 Hastaların Yaşlarına Göre Dağılımı (n=11244) 51. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği ne Başvuran 151 Hastaların Yaşlarına Göre Dağılımı (n=11244) 52. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Başvuran 152 Hastaların Medeni Durumlarına Göre Oranları 53. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Başvuran 153 Hastaların Doğum Yerlerine Göre Oranları 54. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Başvuran 154 Hastaların Eğitim Durumlarına Göre Oranları 55. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Başvuran 155 Hastaların Mesleklerine Göre Oranları 56. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Başvuran 156 Hastaların Sosyal Güvence Durumlarına Göre Oranları 57. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Başvuran 158 Hastaların Sigara İçme Alışkanlığına Göre Oranları 58. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Başvuran 159 Hastaların Çay İçme Alışkanlığına Göre Oranları 59. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Başvuran 159 Hastaların Kahve İçme Alışkanlığına Göre Oranları 60. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Başvuran 161 Hastaların Alkol Kullanma Alışkanlığına Göre Oranları 61. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Başvuran Erişkin 162 (25 yaş üzeri) Hastaların Vücut Kitle İndekslerine Göre Dağılımı 62. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Başvuran Erişkin 163 (25 yaş üzeri) Hastaların Vücut Kitle İndekslerine Göre Ağırlıklarının Değerlendirilme Oranları 63. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Başvuran Çocuk 165 ve Adolesan (10-24 yaş) Hastaların Mevcut Beden Ağırlıklarının Oranı 64. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğine Hastaların 30 Ay 166 İçindeki Toplam Başvuru Sayılarına Göre Dağılımı 65. Aile Hekimliği Uygulama Polikliniğinde Tıbbi Kayıtları İncelenen Hastaların Başvurularındaki Yakınma Sayılarına Göre Oranları 167 X
ÖZET BİRİNCİ BASAMAKTA ELEKTRONİK HASTA KAYITLARI VE SAĞLIK HİZMET PROFİLİ Teknolojinin hızlı gelişmesi, dünyada bilimsel sınırların kalkması, sağlık hizmeti sunumunda ülkelerin standart bir enformasyon sistemi geliştirmesini ve uygun merkezlere bilgi akışının sağlanmasını zorunlu yapmaktadır. Türkiye de sağlık hizmetlerinde kalitenin yükseltilmesi, hasta takiplerinin daha iyi yapılması, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmeti veren kurumlara, birinci basamak sağlık kurumlarında çözüm sağlanacak sorunlar nedeniyle başvuruların azaltılmasının gerekliliği bilinen bir gerçektir. Sağlık hizmetlerinde hasta memnuniyetinin arttırılması ve hasta takiplerinin daha iyi yapılabilmesi için kapsamlı ve sürekli sağlık hizmeti veren birinci basamak sağlık hizmetlerinde güçlü bir elektronik hasta kayıt sisteminin geliştirilmesi gerekmektedir. Çalışma grubu olarak Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Adana Ticaret Odası Yalım Erez Sağlık Merkezi Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği ne ilk başvurusunu 24.Aralık.1998 ile 31.12.1999 tarihleri arasında yapan toplam 1261 hastanın, kayıtlı dosyalarının verilerini elektronik ortamda toplayarak birinci basamak sağlık hizmet profilini belirlemeyi amaçladık. Veriler, Microsoft Access 97 ve Microsoft Excel 97 paket programları kullanılarak analiz edildi. Araştırmaya alınan hastaların yaş ortalaması 24.74±19.89 yıl, %68 i kadın ve %32 si erkekti. Hastaların çoğunlukla bir kez başvuru yaptığı saptanmıştır. En sık yakınmanın öksürük, ateş, başağrısı olduğu, en sık konulan ilk beş tanının sırasıyla genel muayene ve inceleme, akut tonsillit, esansiyel hipertansiyon, demir eksikliği anemisi ve akut sinüzit olduğu saptanmıştır. En sık kullanılan üç ilacın nimesulid, multivitamin ve metronidazol olduğu saptanmıştır. Anahtar Sözcükler: Birinci basamak sağlık hizmetleri, elektronik hasta kaydı, ICD- 10, ICPC XI
ABSTRACT ELECTRONIC PATIENT RECORDS AND HEALTH CARE SERVICE PROFILE IN PRIMARY CARE Development of technology very fast and removing limits need to develop a standard information system of the countries for providing health services, and need to provide to current health centers knowledge. In Turkey, it s known as a reality that rising quality in health services, caring for patient better, that decreasing of encounters to health institutions which provide the second and the third health care services because of the problems can be solve in primary health care. For increasing pleasure of the patients and caring better, it s necessary to develop a healthy medical patient record system in primary health care that aims to care for patient permanently and comprehensively. Data were collected from 1261 patients s records at electronic environment who applied in first time to Cukurova University Medicine Faculty Adana Chamber of Commerce Yalim Erez Health Center Family Medicine Outpatient Clinic between December 24,1998 and December 31, 1999. We have aimed to definite primary haelth care service profile. Data was analyzed by using MS Access 97 and MS Excel 97 packet programs. The average ages of the patients included in the study were 24.74±19.89 years, 68% female, 32% male. It has been seen that the number of patients encounters one time. It has been defined that the most common complaints of the patients is R05-Cough, R50- Fever, R51-Headache, and first five diagnosis that was diagnosed by the family physicians are Z00-General examination and investigation of persons without complaint or reported diagnosis, J03- Acute tonsillitis, I-10-Essential(primary) hypertension, D50- Iron deficiency anaemia, J01- Acute sinusitis. It has been defined that the most frequently used medications that was prescribed by the family physicans are nimesulid, multivitamins, metronidazole. Keywords: Primary health care, electronic patient records, ICD-10, ICPC XII
KISALTMALAR ICD-10 : International Statistical Clasification of Diseases and Related Health Problems, 10th Revision ICPC : International Classification of Primay Care ABD : Amerika Birleşik Devletleri ARPA : Advanced Research Projects Agency NASA : National Aeronautics&Space Administration NHS : National Health Services DHSS : Department of Health and Social Services PDTK : Probleme Dayalı Tıbbi Kayıt AAFP : Amerikan Aile Hekimleri Birliği EquiP MRE EKG KDT IOM NLP SDE SDO ANSI HISB ASC : European Working Party on Quality in General Practice : Medical Record Envelope : Elektrokardiyografi : Kanıta Dayalı Tıp : Institute of Medicine, National Academy of Science USA : Natural Language Processing-Doğal Dil İşleme : Structured Data Entry-Yapılandırılmış Veri Girişi : Standard Development Organization-Standart Geliştirme Kuruluşu : American National Standards Institute : Healtcare Informatics Standards Board : Accredited Standards Committee UN/EDIFACT: Electronic Data Interchange for Administration, Commerce and Transport ASTM : American Society for Testing and Materials EHR : Electronic Health Record XML : Extensible Markup Language ACR-NEMA: American Collage of Radiology National Electrical Manufacturers Association DICOM : Digital Imaging and Communications in Medicine NEMA : National Electrical Manufacturers Association XIII
ACC : American College of Cardiology ACR : American College of Radiology ASE : American Society of Echocardiography ESC : European Society of Cardiology ASNC : American Society of Nuclear Cardiology HL7 : Health Level Seven OSI : Open System Interconnection ADT : Admission, Discharge, Transfer MSH : Mesaj Başlığı PID : Hasta Kimliği IEEE : Institute of Electrical and Electronic Engineers ISO : International Standards Organizations NCPDP : National Council for Prescription Drug Programs HISPP : Healthcare Informatics Standards Planning Panel CEN : Comité Européen de Normalisation UHID : Universal Healthcare Identifier HCFA : Health Care Financing Administration UPIN : Universal Physician Identifier Number NPI HMO : National Provider Identifier : Health Maintenance Organization HIBCC : Health Industry Business Communications Council HIN : Health Industry Number UPC : Universal Product Code NDC : National Drug Code LIC : Labeler Identification Code PACS : Picture Archieve and Communication Systems CT : Bilgisayarlı Tomografi MRI : Manyetik Rezonans Görüntüleme MEDICOM: Medical Image Communication ISAC : Image Store and Carry XIV
RIM : Referans Enformasyon Modeli MEDIX : Medical Data Interchange Standart MIB : Medical Information Bus NCPDP : National Council for Prescription Drug Programs EN : Kodu kabul edilmiş standartlar ENV : Pre-standartlar RADT : Reservation/Registration-Admission, Discharge, Transfer COHR : Computer-based Oral Health Record HIF : Healthcare Information Framework EDI : Electronic Data Interchange ICD-9-CM: International Clasification of Diseases, Ninth Revision, Clinical Modification DSÖ : Dünya Sağlık Örgütü CIOMS : Tıbbi Bilimler Uluslararası Organizasyonları Konseyi IND : Hastalıkların Uluslararası Adlandırılması ICD-10-AM: International Statistical Clasification of Diseases and Related Health Problems, 10th Revision Avustralian Modification ICD-10-PCS: Procedure Coding System CPT4 AMA : Physicians Current Procedural Terminology, Fourth Edition : American Medical Association DSM-IV : Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders APA : Amerikan Psikiyatri Birliği ICD-O : International Classification of Diseas for Oncology ICIDH : International Classification of Impairments, Disability and Handicaps ICHPPC : The International Classification of Health Problems in Primary Care WONCA: Dünya Genel Pratisyen/Aile Hekimleri Birliği WICC : WONCA International Classification Committee SNOMED: The Systematized Nomenclature of Human and Veterinary Medicine XV
CAP : American Pataloglar Birliği SNOMED RT: The Systematized Nomenclature of Human and Veterinary Medicine reference terminology LOINC : Laboratory Observation Identifier Names and Codes UMDNS : Universal Medical Device Nomenclature System ECRI : Emergency Care Research Institute FDA : Food and Drug Administration UMLS : Unified Medical Language System AIDS : Acquired Immun Deficiency Syndrome HIV : Human Immundeficiency Virus FTC : Federal Ticaret Komisyonu FCC : Federal İletişim Komisyonu SEMRIC: Secure Medical Records Information and Communication AAMC : Association of American Medical Colleges TKY : Toplam Kalite Yönetimi EOQC : Avrupa Kalite Kontrol Örgütü JCAHO : Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations ACHS : Australian Council on Healthcare Standards CCHSA : Canadian Council on Health Services Accreditation HQS : Health Quality Service IMSystem: Indicator Measurement System EKT : Elektrokonvulsif Terapi JCI : Joint Commission International JCR : Joint Commission Resources MAP : Multidisipliner Aksiyon Planları CPA : Kritik Yol Analizi UHDDS : Uniform Hospital Discharge Data Set DEEDS : Data Elements for Emergency Department Systems EMDS : Essential Medical Data Set MDS : Minimum Data Set RAI : Resident Assesment Instrument EEG : Elektroensefalogram DBMS : Veritabanı Yönetim Sistemleri GB : Gigabyte XVI
OLTP : Online Transactional Processing NAACCR: North American Association of Central Cancer Registration DNA : Deoksiribonükleik asit LAN : Local Area Network WAN : Wide Area Network TCP/IP : Transmission Control Protokol/Internet Protocol PC : Personal Computer IETF : Internet Engineering Task Force HTTP : Hypertext Transfer Protocol HTML : HyperText Markup Language MBps : Megabits DSS : Karar Destek Sistemi CGI : Common Gateway Interface CORBA : Common Object Required Broker A API : Application Programming Interface NT : Network Mhz MS DBT : Megaherz : Microsoft : Difteri-Boğmaca-Tetanoz XVII
1.GİRİŞ VE AMAÇ Günümüzde teknoloji ve iletişimin gelişimi sonucunda dünyada bilimsel sınırların kalkması, sağlık hizmetleri sunumunda ülkelerin standart bir enformasyon sistemi geliştirmesini ve uygun merkezlere bilgi akışının sağlanmasını zorunlu kılmıştır. Standart enformasyon sisteminin ülkelerarası bilgi akışında da kullanılabilmesi için çözüm yolları geliştirilmekte ve ortak bir iletişim dili aranmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü nün geliştirdiği ICD-10 ve aile hekimliği disiplini içinde geliştirilen ICPC kodlama rehberleri bu ortak dil arayışlarının bir sonucudur. Ülkemizde sağlık hizmetlerinde kalitenin arttırılmasının, hasta takiplerinin daha iyi yapılmasının, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmeti sunan kurumlara direkt başvuruların ve bu kurumlara birinci basamaktan yapılan sevklerin azaltılmasının gerekliliği bilinen bir gerçektir. Bu amaca hizmet etmek üzere, özellikle birinci basamak sağlık hizmetlerinde kalitenin ve bunun göstergelerinden birisi olan hasta memnuniyetinin saptanması ve arttırılması, takiplerin daha iyi yapılması için özellikle aile hekimliği polikliniklerinde çok iyi bir hasta kayıt sisteminin geliştirilmiş olması gerekmektedir. Türkiye de onlu yıllara dayanan bir geçmişi olan aile hekimliği disiplini, birinci basamak sağlık hizmetlerinde yaşanan sorunlara çözüm için ışık olmuştur. Hızlı teknolojik gelişmeler nedeniyle tıbbi kayıtlar için geliştirilen programların çokluğu, sağlık sisteminde gerekli altyapının olmaması pekçok karışıklığa neden olmaktadır. Birinci basamak sağlık hizmetlerinin sunum şekli ve hedefleri gözönünde tutularak ülkemiz için de bu konuda bir standart oluşturulması gerekmektedir. Türkiye de aile hekimliği disiplini içinde oluşturulmuş ilk uygulama merkezlerinden birisi olan Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Adana Ticaret Odası Yalım Erez Sağlık Merkezi Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği 1998 yılından beri hizmet vermektedir. 1
Bu merkeze başvuran hastaların sosyodemografik özellikleri, başvuru nedenleri, kullanılan tanı yöntemleri, aile hekimliği uzmanları ve araştırma görevlileri tarafından konulan tanılar ve uygulanan tedavinin kapsamı, kronik hastalıklar için yapılan takip hizmetinin belirlenmesi; aile hekimliği disiplini içinde Birinci Basamak Sağlık Hizmeti Profili ni ortaya koyacaktır. Bu çalışmanın amacı ; Birinci Basamak Sağlık Hizmet Profili ni Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Adana Ticaret Odası Yalım Erez Sağlık Merkezi Aile Hekimliği Uygulama Polikliniği verilerine dayanarak belirlemektir. 2
2. GENEL BİLGİLER 2.1 Tarihçe İnsanlık tarihi boyunca bugüne kadar ulaşmış olan her şey yapılanların kaydedilmesi ile mümkün olmuştur. Her toplum, insanlarına sağlık hizmetini bir şekilde sunmuştur. Ancak tıp tarihi dendiğinde; Hammurabi Kanunları, Chan Hanedanı, Mısır Papirüsleri, Hipokrat, Galen, İbn-i Sina veya Florance Nightingale hatırlanır. Bu durum, toplulukların ve bilim önderlerinin kayıt tutmaya verdikleri önemin bir sonucudur 1. Modern tıbbın geçmişi iki yüzyıldan daha azdır. Yazılı Tıp tarihinde kayda değer ilk gelişme 1798 yılında Jenner tarafından çiçek aşısının bulunuşudur 2. Bununla birlikte her çağda hekimlik mesleğini icra eden kişiler arasında, hastalık belirtilerini ve hangi tip hastalıklarda hangi tedavi uygulamalarını yaptıklarını yazanlar da az değildir. Anadolu da M.Ö 6000 yılllarında Sümer kil tabletleri ile kayıt tutulmaya başlanmıştır 3. Dünyada ilk bilgisayar programı 1948 yılında Tom Killburn tarafından oluşturulmuştur 4. 1958 yılında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Başkanı Eisenhower tarafından Advanced Research Projects Agency (ARPA) kurulmuştur. ARPA, 1962 yılında bilgisayar teknolojisine eğilmiş, 1968 de ARPA yöneticisi Dr. Licklider; birden fazla bilgisayarın aynı ağ içinde etkileşimi nin sunduğu potansiyeli farkederek, ARPA yı üniversitelerin kullanımına açmıştır. 1969 yılında ABD nin Stanford ve Kaliforniya üniveristelerinin kampüslerinde dört üniversite arasında ilk bilgisayar ağı oluşturulmuştur 5. Yerel ağ geliştirmek amacıyla 1972 yılında Xerox Parc, Unix İşletim Sistemi altında kullanılabilir Ethernet geliştirmiştir 6. 1979 yılında iki Amerikan üniversitesinde mezunlar, kendi aralarındaki iletişimi kolaylaştırmak için ilk elektronik haber grubunu oluşturmuşlardır 7. 3
Yüksek teknoloji adıyla anılan hızlı geliştirilen teknolojiler yoğun olarak uzay çalışmalarında, savunma sanayiinde ve tıp alanında kullanılmaktadır. Tıpta yüksek teknolojinin kullanımı ABD de 1960 yılında uzay araştırmaları yapan National Aeronautics&Space Administration (NASA) da, mühendislerle hekimlerin birlikte çalışmaları ile başlamıştır 8. 1960 lı yılların başlarında askeri, ticari ve uzay araştırmaları sektörlerinin de hızlandırıcı etkisi ile o güne kadar bulunmuş olan dijital anlamda mekanik araçların son noktası olarak bilgisayarlar geliştirilmiştir. Aynı yıllarda National Health Services (NHS) tarafından da bilgisayarlar ilk kez kullanılmaya başlanmıştır. 1970 lerde NHS in bilgisayar kullanımı McKinsey Raporu, Alderson Raporu gibi çalışma raporlarının kopyalarıyla sınırlı iken 1980 lerde NHS ve Department of Health and Social Services (DHSS) Steering Group tan oluşan Körner Komitesi; sağlıkta bilgi ihtiyacını o güne dek olan en geniş şekliyle karşılamıştır. İlk olarak Hastane Bilgisi (1982) ikinci olarak Toplum Sağlığı Bilgisi (1983) raporları yayınlanmıştır. Körner Grubu, toplum sağlığı bilgisinde özellikle, toplumsal sağlık istatistikleri ve belirlenen yerel hedeflerin örneğin, çocuklarda aşılama oranları, çocuk sağlığı ve sağlık eğitim programları- açıklanması gibi konular üzerinde durmuşlardır. Buradaki önemli bir eksiklik ayrıntılı birinci basamak istatistiklerinin olmayışıdır. Birinci basamak, toplum sağlığının ayrılmaz bir parçasıdır 9. Türkiye de ilk bilgisayar 1960 yılında Karayolları Genel Müdürlüğü nde hizmet veren ve 12 yıl kullanılan IBM-650 Data Processing Machine olmuştur. 1970 li yıllarda Türkiye de bilgisayar sayısı 60 a kadar ulaşmıştır 10. Ülkemiz sağlık sektöründe sistemli olmasa da bilgisayar kullanımı son 20 yıl içinde faturaların kesimi ve takibi amacıyla başlamıştır. Ancak temel sağlık verilerinin toplanması ve değerlendirilmesiyle ilgili sorunlar, sağlık verileri ile ilgili tartışmalar Cumhuriyetin ilk yıllarından beri ülkemizin gündemindedir. Kullanılan kayıtlarda özellikle hukuki endişelerle defter modeli kullanılmıştır 11. 1961 yılında kabul edilen 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanun ile Cumhuriyetin ilk yıllarında Sağlık Bakanı Dr.Refik Saydam tarafından oluşturulan hükümet tabipliği yerine nüfus temel alınarak sağlık ocaklarının kurulması öngörülmüştür. İlk kez 1963 yılında Muş ilinde başlatılan uygulamalar 1982 de 53 ile yaygınlaştırılmıştır 3,11. 224 sayılı kanun hükümlerine uygun olarak hizmeti ve uygulamayı açıklamaya yönelik 154 sayılı yönerge ile tanımlanan 4