Bu metin 28 29 Nisan 2014 tarihlerinde Kocaeli Üniversitesinde düzenlenen Uluslararası Balkan Kongresi başlıklı konferansta sunulan tebliğdir. This paper was presented in International Balkan Congress that took place at Kocaeli University, Turkey on April 28.29, 2011.
Kosova Meselesi ve Çin in Tutumu Fatma Çoban * Giriş Soğuk Savaş sonrası ortaya çıktığı kabul edilen küreselleşme ile birlikte karşılıklı bağımlılık artmış, teoride aralarında ciddi uzaklıklar bulunan olaylar pratikte birbirleriyle ilişkili hale gelmiş ve demokrasi, insan haklarına saygı, azınlık haklarının korunması vb. kavramlar küresel değerler olarak uluslararası politikada önemli bir konuma gelmiştir. Bununla birlikte, Soğuk Savaş döneminde dondurulmuş olan etnik ve dini temelli sorun alanları tekrar hareketlenmeye başlamıştır. Demokrasi, insan hakları, azınlık hakları gibi küresel değerler bir taraftan uluslararası politikadaki büyük güçler için kendi çıkarlarını koruma noktasında gerektiğinde diğer ülkelerin iç işlerine müdahaleyi kolaylaştırıcı bir unsur haline gelirken diğer taraftan da bünyesinde farklı etnik ve dini grupları barındıran devletler için Demokles in kılıcı işlevini görmeye başlamıştır. Soğuk Savaş sonrası etnik problemlerin iç savaşlara dönüştüğü coğrafyalardan birisi de Balkanlar dır. Meydana gelen değişimler, etnik açıdan hemen hemen hiçbir bölgesi homojen olmayan Yugoslavya nın parçalanmasına, Bosna da ve Kosova da kanlı olayların yaşanmasına ve Kosova nın bölgenin en karmaşık sorunu haline gelmesine neden olmuştur. Kosova Sorunun Ortaya Çıkması Geçiş yolları üzerinde bulunan Balkanlar, tarih boyunca birçok medeniyetin doğumundan yıkımına kadar ev sahipliği yapmıştır. Balkan coğrafyası içinde bulunan Kosova da, Adriyatik ve Ege Denizlerine en kısa yoldan ulaşım imkanı vermesi, kuzeye ve güneye açılan yolların kavşak noktasında bulunması ve Balkanların merkezinde olması sebebiyle stratejik açıdan önemli bir konumda bulunmaktadır. Bu nedenle Kosova, Balkanlar ın küçük ama geçmişte olduğu gibi gelecekte de sadece Balkanlar için değil tüm komşu coğrafyalar için de büyük krizlere sebep olabilecek önemli bir konumdadır. 1 Avrupa nın en büyük ikinci Altın-Gümüş madenlerine, çok zengin Linyit ve kurşun madenlerine sahip olması, geniş tarım alanlarına sahip olması, 2 Kosova nın gerek Sırplar açısından, gerekse Arnavutlar açısından öneminin artmasına neden olmaktadır. Kosova sorunu uluslararası gündeme 90 lı yıllarda taşınmış olsa da aslında sorunun temeli çok eskilere dayanmaktadır. Pek çok yazar sorunun kökenini 1389 yılında Kosova nın Osmanlı hakimiyetine girmesine kadar geriye götürmektedir. Sırplar ve Arnavutlar, Kosova nın savunmasında beraber savaşmışlar ancak Arnavutların büyük çoğunluğu özellikle din birliği nedeniyle hakimiyeti daha kolay kabullenirken; Sırplar tarih boyunca bu yenilgiyi hep canlı tutarak Kosova yı milli bir sembol haline getirmişlerdir. Đki tarafın temel iddiaları da bu toprakların kendi uluslarına ait olduğudur. Arnavutlar bunu bölgenin en eski yerlileri olan * Öğr. Gör.; Giresun Üniversitesi Karadeniz Stratejik Araştırma ve Uygulama Merkezi (KARASAM). 1 Halil Akman, Paylaşılamayan Balkanlar, Đstanbul, IQ Kültür Sanat, 2006, s.227. 2 Raif Sait, Kosova nın Stratejik Önemi, Balkan Günlüğü, (erişim) http://www.balkangunlugu.com/v3/index.php?option=com_content&view=article&id=4862:kosovann -stratejik-oenemi&itemid=443, 5 Mart 2011 169
Đliryalılar dan olmalarına dayandırırken; Sırplar ise, bölgedeki eski manastırları ve kiliselerinin varlığını bölgedeki yerleşimlerinin kanıtı olarak göstermektedir. 3 1389 da Osmanlı egemenliğine giren Kosova nın 1912 de Sırbistan a bağlanması ile birlikte yüzyıllar süren Osmanlı egemenliği ve sükunet sona ermiş ve Kosova da sorunlar yaşanmaya başlamıştır. 1912 de Osmanlı nın Kosova dan çekilmesiyle birlikte Sırbistan burada hakimiyeti sağlamıştır. Đki dünya savaşı arasındaki dönemde yoğun Sırplaştırma politikasına tabi tutulan Kosova 4, II. Dünya Savaşı ndan sonra tekrar Yugoslavya ya geçmiş ve 1946 Anayasası ile Sırbistan a bağlı özerk bölge olarak ilan edilmiştir. 1963 de Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyetinde yürürlüğe giren yeni anayasa ile Kosova nın özerklik statüsü daha düşük bir seviyeye indirildiği için, 1966 1968 yılları arasında Kosova, Arnavutların gösterilerine sahne olmuştur. Bu ayaklanmalardan sonra Arnavutlar, kendi dillerinde eğitim, kendi üniversitelerine sahip olma ve ders kitaplarının Arnavutluk tan gelmesi vb. hakları elde etmişlerdir. 5 1974 Anayasası nda ise, bu haklar genişletilmiş ve Kosova, Arnavutlukla kültürel ilişkiler kurma, federasyon bayrağının yanına kendi bayrağını çekme, Sırbistan ın Kosova ile ilgili alacağı kararları veto edebilme, başkanlık konseyinde temsil edilme gibi çok geniş bir özerklik statüsü elde etti. 6 1974 Anayasası, Yugoslavya Federasyonu nu oluşturan altı cumhuriyete federasyondan ayrılma hakkı tanımışken, Kosova ve Voyvodina ya bu hakkı tanımamış olması, cumhuriyet statüsü talep eden Arnavutları tatmin etmemiş ve 1981 de Tito nun ölümüyle birlikte de gösteriler hızla artmıştır. 1974 Anayasa sı ile özerk yönetim yapısı güçlendirilen Kosova, özellikle 1986 yılından sonra her alanda Sırbistan baskısını daha yoğun olarak hissetmeye başlamıştır. Nitekim, 1989 da Sırbistan, Kosova nın özerkliğini kaldırarak Arnavutların tüm haklarını geri almıştır. Arnavutlar buna şiddetli tepki göstermiştir. Tarih boyunca Sırplar ile Arnavutlar arasında mücadelelere sahne olan bu bölge, Soğuk Savaş sırasında mecburen durulmuştur. Ancak, 1990 sonrası kutuplar arası ideolojik kapışma sona erince, Kosova da iki halk arasındaki mücadele de kaldığı yerden devam etmiştir. 1991 de SSCB nin dağılmasının ardından Yugoslavya yı oluşturan federe devletler de birer birer bağımsızlığını ilan etmeye başlamışlar ve Yugoslavya fiilen ortadan kalkmıştır. Bu gelişmelerin sonrasında Kosova parlamentosunun beşte dördünü oluşturan Arnavut temsilciler, 2 Temmuz 1989'da Kosova'yı Yugoslavya Federasyonu içinde ayrı bir cumhuriyet olarak kabul eden bir karar almış, 1990'da yeni bir anayasa yapmış, 22 Eylül 1991'de de bağımsız Kosova Cumhuriyeti'ni ilan etmiştir. Kosova Cumhuriyeti'nin ilanına ilişkin karar, 26-30 Eylül 1991'de yapılan referandumda, Kosova'da kayıtlı bütün seçmenlerin % 87'sinin oyuyla kabul edilmiştir. 7 Bağımsız Kosova Cumhuriyeti nin devlet başkanlığına da Đbrahim 3 Mustafa Türkeş, Đlhan Uzgel, Bağlantısızlıktan Yalnızlığa: Yugoslavya da Milliyetçilik ve Dış Politika, Türkiye nin Komşuları, Ankara, Đmge Kitabevi, 2003, s.125. 4 Đlhan Uzgel, Kosova Sorunu, Baskın Oran (e.), Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşı ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, C.II, Đstanbul, Đletişim Yayınları, 2002, s.509. 5 D. Johnstone, Ahmakların Seferi, Đstanbul, Bağlam Yayıncılık, 2004, s.269. 6 Đlhan Uzgel, a.g.m., s.509. 7 Gökçen Alpkaya, NATO Müdahalesi Üzerine, Haziran 1999, (erişim) http://80.251.40.59/politics.ankara.edu.tr/alpkaya/kosova.htm, 6 Mart 2011. 170
Rugova yı getirmişlerdir. 8 Sırbistan, bu devleti tanımadığı gibi 1991 den itibaren de Kosova yı Sırbistan bağlamıştır. Kosova, bağımsızlığını ilan ettikten sonra, Đbrahim Rugova liderliğinde pasif bir direniş başlatmış ve eğitim ve sağlık hizmetlerini kendi içyapısında örgütleyerek paralel bir devlet sistemi kurmuştur. 9 Ancak, Kosova da takip edilen bu politikalar geçerli olmamış ve 1998 e kadar şiddet giderek tırmanmıştır. Sırbistan tarafından alınan önlemler, geniş insan hakları ihlalleri, keyfi tutuklamalar ve yargısız alıkoymalar ile uygulanmıştır. 10 1998 yılına gelindiğinde pasif direnişten sonuç alınamayınca Kosova nın bağımsızlığının ancak silahlı mücadeleyle mümkün olabileceğine inanan Kosova Kurtuluş Ordusu (UÇK) bu yönde bir mücadeleye girişmiştir. 1998 den sonra da iki taraf arasında gerilim sürekli yükselmiş, UÇK nın yaptığı eylemlere Sırbistan misliyle cevap vererek masum sivillerin öldürülmesine neden olmuştur. Bu katliamlar, Arnavutlar boyun eğmeyince Sırbistan ı hedefine ulaştırmadığı gibi büyük bir heyecan dalgası yaratarak UÇK ya kitlesel katılımların da gerçekleşmesine neden olmuştur. Sırbistan ın Arnavutluk ve Kosova sınırına yığınak yapmaya ve birliklerini buraya göndermeye başlaması, uluslararası kamuoyunda tepkiyle karşılanmış, bunun üzerine Đbrahim Rugova, Batılı güçlerden yardım isteyerek BM Barış Gücü askerlerinin bölgeye gönderilmesini talep etmiştir. Bundan sonra da Kosova, Sırbistan ve Kosovalı Arnavutlar arasında bir sorun olmaktan çıkmış, büyük güçlerin arasındaki bir mücadele alanına dönüşmüştür. Bu mücadele alanının bir tarafını Amerika Birleşik Devletleri ve müttefikleri teşkil ederken, diğer tarafını ise Çin ve Rusya Federasyonu nun başını çektiği Kosova nın emsal teşkil etmesinden endişe duyan devletler oluşturmaktadır. Kosova Meselesi nin Uluslararası Nitelik Kazanması ve Çin in Tutumu Şubat-Eylül 1998 arasında, Yugoslav güçlerin Kosova'daki 1335 kasabadan 391'ine saldırdığı, bunlardan 266'sının ağır silahlarla tahrip edildiği, 217'sinin tamamen boşaltıldığı, beş yüz bine yakın kişinin yerinden edilmesi 11, sorunu insani hukuk kurallarının uygulanması gereken bir iç silahlı çatışmaya dönüştürmüştür. Bundan sonra da ABD, Almanya, Fransa, Đngiltere, Đtalya ve Rusya'dan oluşan Eski Yugoslavya Đçin Temas Grubu'nun oluşturulmasıyla sorun uluslararası bir nitelik kazanmaya başlamıştır. Daha sonrasında AGĐT, AB, Avrupa Konseyi de Kosova sorunuyla ilgilenmeye başlamıştır. Ancak sorunun tam olarak uluslararası bir nitelik kazanması, BM Güvenlik Konseyi nin sorunu gündemine alması ile olmuştur. Çin, Rusya gibi, Kosova da yaşananları şiddetle kınamış ancak Temas Grubu nun içinde de yer almamıştır. Çin, istikrarsızlığın oluşturduğu problemlerden ya da Batı nın Balkanlardaki etkisini arttırmasından Rusya kadar rahatsız değildi. Çin in bu konudaki temel önceliği, her ne kadar meselenin bölgesel güvenlik ya da insani boyutu olsa da BM nin ülke içinde meydana gelen karışıklıklara, ismi ne olursa olsun, karışmasını engellemeye çalışmak olmuştur. 12 8 Şule Kut, Balkanlar da Kimlik ve Egemenlik, Đstanbul, Đstanbul Bilgi Yayınları, 2005, s.151. 9 Đlhan Uzgel, a.g.m., s.509. 10 Noel Malcolm, Kosova, Balkanları Anlamak Đçin, Đstanbul, Sabah Yayınları 1999, s. 347-349. 11 Gökçen Alpkaya, a.g.m. 12 Yeshi Choedon, China s Stand on UN Peacekeeping Operations: Changin Priorities of Foreign Policy, China Report, Vol.41, No. 1, 2005, s.51. 171
BM Güvenlik Konseyi nin bu konudaki ilk kararı 31 Mart 1998 yılında kabul edilen 1160 sayılı karar olmuştur. Bu kararla BM, gerek Sırp polisinin sivillere ve barışçı göstericilere karşı aşırı güç kullanımını, gerekse UÇK'nın terörizm eylemlerini kınamış, Yugoslavya'yı diyalog yoluyla siyasi bir çözüm bulmaya, Kosovalı Arnavut liderliği de her türlü terörist eylemi mahkum ederek amaçlarını sadece barışçı eylemlerle gerçekleştirmeye davet etmiştir. Güvenlik Konseyi, aynı kararında, Kosova'da barış ve istikrarı sağlamak için, Kosova da dahil olmak üzere Yugoslavya Federal Cumhuriyeti'ne her türlü silah satışını ya da sağlanmasını yasaklamıştır. 13 Çin, BM nin bu kararında çekimser oy kullanmıştır. Çin e göre; Kosova, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti nin toprak parçası ve onun iç meselesidir. Mesele, egemenlik ve toprak bütünlüğü ilkeleri dikkate alınarak taraflar arasında diyalog yoluyla çözümlenmelidir. Kosova meselesi, uluslararası barış ve güvenliği tehdit edici bir özellik taşımamaktadır. Balkanlardaki etnik meseleler oldukça karmaşıktır. Bu nedenle, tem tüm etnik grupların hakları korunmalı hem de ayrılıkçı hareketler engellenmelidir. Bölgedeki birçok ülke çok etnikli bir yapıya sahiptir. Bu nedenle Kosova, diğer gruplara emsal teşkil edebileceği için BM nin bu sorununa müdahil olması gereksizdir. 14 1998 sonbaharında durum giderek kötüleşmeye başladığında BM, Kosova'daki durumun kötüleşmesinin bölgede barış ve güvenliğe bir tehdit oluşturduğu saptamasını yaparak, bütün tarafları, grupları ve bireyleri derhal ateşkes yapmaya ve önkoşulsuz olarak dilağa girmeye çağırdığı, Yugoslavya'dan ve Kosovalı Arnavut liderlikten derhal insani durumu iyileştirecek ve insani felaketi önleyecek adımlar atmalarını istediği 1199 15 sayılı kararını 23 Eylül 1998 de almıştır. Güvenlik Konseyi, 24 Ekim tarihli ve 1203 sayılı son kararında 16 Kosova'da çözülmeyen durumun, bölgede barış ve güvenliğe sürekli bir tehdit oluşturduğunu saptamakta; Yugoslavya'nın NATO ve AGIT ile 1199 sayılı kararın uygulanmasını denetlemek üzere yaptığı anlaşmaları desteklediğini belirtmektedir. Kararda NATO tehdidine değinilmediği ve kararın uygulanması için NATO'ya veya devletlere herhangi bir yetki verilmediği vurgulanmalıdır. 17 Çin hem 1199 hem de 1203 sayılı kararlar alınırken şiddetle karşı çıkmış, BM Güvenlik Konseyi kararı olmadan ya da görüşü alınmadan BM kararlarının tek taraflı olarak Yugoslavya Federal Cumhuriyeti ne baskı yapmak için kullanılmasına veya bu ülkenin bir iç meselesi olan Kosova sorununa müdahalede bulunulmasına karşı olduğunu belirtmiştir. 18 Çin in bu tutumu, BM de tek taraflı müdahaleye kaşı olunan bir durum mevcutken bunun yok sayılarak BM nin Kosova sorununun içine çekilmesine karşı olduğunun bir göstergesidir. Çin, uluslararası bir müdahaleden ve BM nin dahil olmasından daha çok bölgesel temelli odak merkezinin iyi oturtulduğu müzakereler yoluyla sorunun çözüme kavuşturulmasını istemektedir. 13 http://daccess-dds-ny.un.org/doc/undoc/gen/n98/090/23/pdf/n9809023.pdf?openelement 14 Çin in BM Daimi Temsilci Büyükelçi Shen Guofang ın karar görüşmesindeki konuşma metni, http://daccess-dds-ny.un.org/doc/undoc/pro/n98/851/83/pdf/n9885183.pdf?openelement 15 http://daccess-dds-ny.un.org/doc/undoc/gen/n98/279/96/pdf/n9827996.pdf?openelement 16 http://daccess-ods.un.org/tmp/9536974.43008423.html 17 Gökçen Alpkaya, a.g.m. 18 Ayrıntılı bilgi için bkz. Çin in BM Daimi Temsilcisi Büyükelçi Qin Huasun un kararın görüşüldüğü toplantıdaki konuşma metni, 24 Ekim 1998, http://daccess-ddsny.un.org/doc/undoc/gen/n98/321/21/pdf/n9832121.pdf?openelement 172
Kosova sorunu, uluslararası arenada tartışılırken, Sırplar, bölgedeki şiddetin dozunu arttırmıştır. Bunun üzerine gerçekleştirilen Rambouillet görüşmelerinde, Sırplar, ABD nin önerdiği, Kosova ya NATO askerlerinin yerleştirilmesi ve 3 yıl sonra Kosova nın bağımsızlığının onaylanması gibi önerileri kabul etmemiştir. Kosova krizinde, Sırbistan a askeri müdahale için Güvenlik Konseyi nde (Rusya ve Çin in vetosu nedeniyle) karar alınamaması, Sırpların sorunun çözümüne yönelik oyalama taktiklerinin olması ve yaklaşık 350.000 mültecinin güvenliğinin sağlanması gerekliliği gibi nedenlerle, NATO, BM kararı olmadan 24 Mart 1999 da Yugoslavya yı bombalamaya başlamıştır. Çin in, NATO nun Kosova ya müdahalesi karşısındaki itirazları nedene dayanmaktadır. Bunlar; Ülke içi bir mesele, uluslararasılaştırılmıştır. Đnsani nedenlerle de olsa ülke içindeki etnik sorunlara dışarıdan müdahalenin olmaması gerekir. BM baypas edilmiştir. NATO, bu kararı uygulamaya koyduğu zaman BM nin uluslararası barışa ve istikrara karşı oluşabilecek olan tehditleri önlemedeki otoritesini reddetmiştir. NATO nun askeri müdahalesi, BM nin uluslararası barışı ve istikrarı koruma hedeflerini geliştirmesini engelleyici bir unsur olmuştur. 19 NATO nun Yugoslavya saldırısı sırasında yaptığı hatalardan biri de,askeri bir müdahaleye sorunun başından bu yana karşı olduğunu belirten Çin in Belgrad da bulunan büyükelçiliğine saldırısı olmuştur. NATO Savaş Uçakları nın, 7 Mayıs 1999 akşamı yanlışlıkla Belgrad daki Çin Büyükelçiliği ne saldırması sonucunda 4 Çin vatandaşı ölmüş ve 20 tanesi de yaralanmıştır. Saldırı sonrası NATO sözcüsü olayın istihbarı süreçte meydana gelen bir hatadan dolayı gerçekleştiğini belirtmiş ve derin üzüntülerini bildirmiştir. Olayın ardından Çin de büyük çaplı gösteriler düzenlenmiş ve saldırı büyük öfke doğurmuştur. Çin Medyası, olayın bilerek yapıldığı konusunda yayınlar yapmıştır. Çin de düzenlenen gösterilerin 1989 da düzenlenen Tienanmen Meydanı gösterilerinden sonra en büyük meydan gösterisi olduğu belirtilmiştir. Çin Devlet Makamları da olayı NATO nun saldırganlığının bir ifadesi olarak görmüş ve ABD den özür beklediklerini söylemişlerdir. 20 Clinton, 10 Mayıs 1999 da yapmış olduğu açıklamada olayın trajik bir hata olduğunu belirtmiş ve Çin den özür dilemiştir. NATO müdahalesine ancak 3 ay dayanabilen Sırplar, anlaşmaya yanaşmış ve yapılan anlaşma neticesinde, bölgede barışı sağlamak üzere NATO nun da katılacağı KFOR( Kosovo force) adı verilen uluslararası bir güç Kosova ya yerleştirilmiş, Yugoslav güvenlik güçleri tarihsel ve dinsel yerler dışından bölgeden çekilmiş ve Arnavutların geri dönmesine karar verilmiştir. NATO müdahalesinden sonra BM Güvenlik Konseyi, BM gözetimi altında Kosova da etkili uluslararası sivil ve güvenlik varlığının konuşlandırılmasını 19 Bates Bill, James Reilly, Sovereignty, Intervention and Peacekeeping: The View from Bijing, Survival, Vol.42, No.3, Autumn 2000, s.47. 20 Bates Bill, James Reilly,a.g.m., s.48. 173
sağlamayı içeren 1244 sayılı kararı 21 almıştır. Çin, bu karara da çekimser oy kullanarak gelinen noktada tavrını ortaya koymuştur. Müdahaleden sonra, her ne kadar güvenlik uluslararası güçlerce sağlanıyor olsa da Kosova sorunu devam etmiş ve Kosova 17 Şubat 2008 de bağımsızlığını ilan etmiştir. Kosova yı ilk tanıyan ülke NATO müdahalesinin de mimarı olan ABD olmuştur ve şuanda 75 BM üyesi olan ülke Kosova yı tanımıştır. Çin ise, Kosova nın bağımsızlık kararının Sırbistan ın ülke bütünlüğüne ve egemenliğine zarar verici bir unsur olması nedeniyle kabul etmemiştir. Çin in Kosova Sorununa Yaklaşımındaki Tutumun Nedenleri Kosova sorunu uluslararası toplumun gündeminde yer almaya başladığı dönemde, Çin in hiç tanımadığı kendisine çok uzak bir bölge için Batı yı karşısına alma riskini göze alamayacağı iddiaları ortaya atılmıştır. 22 O dönemde Pekin in Kosova ya olan ilgisinin az olduğunu söylemek doğru olsa da Balkanlardaki gelişmeleri yakından takip etmediği yorumunu yapmak yanlış olacaktır. 1970 li yıllardan itibaren başlayan reform çalışmaları sırasında Çin, hem model oluşturmak hem de yaşananlardan ders alabilmek için Balkanları yakından takip etmeye başlamıştır. Yugoslavya nın komünist bir sistem içerisinde pazar sosyalizmi ni uygulamaya başlaması Çin için çekici bir alternatif olmuştur. 23 Bu nedenle yaşanan gelişmeleri de yakından takip etmiştir. Çin, en başından beri Kosova ya askeri bir müdahalenin olmasına karşı çıkmıştır. Askeri müdahaleden daha çok bu konuda diplomatik bir çözümden yana tavır sergilemiştir. Bunun en önemli nedeni Kosova meselesinin emsal teşkil edebilecek bir unsur olmasıdır. Çin in kendisi de çok sayıda etnik topluluktan oluşan bir federasyon olduğu için etnik temelde bir kopuşu kesinlikle desteklememiştir. Kosova meselesinin emsal alınmasıyla bünyesinde bulunan ve sorunlar yaşadığı Tibet, Doğu Türkistan, Tayvan ve Đç Moğolistan ın gündeme gelebileceği ve kendisinin de bir gün bu tarz bir müdahaleye maruz kalabileceği ve hatta bu durumun belirtilen özerk bölgelerde değil eyaletler arasındaki anlaşmazlıkları da etkileyebileceği endişesini taşımaktadır. Çin, 1990 lı yıllardan sonra BM nin Barışı Koruma operasyonlarına katılmaya başlamıştır. Ancak bunlarda, klasik egemenlik anlayışını ve ülkenin toprak bütünlüğünün korunması ilkelerine sadık kalmaya özellikle önem göstermiş, uluslararası barış ve istikrarın BM çatısı altında yapılması gerekliliğini vurgulamıştır. 90 lardan sonra Irak ve Somali örneğinde de olduğu BM nin, bir devletin içindeki insan hakları ihlallerini veya karışıklığı uluslararası barış ve istikrara bir tehdit olarak yorumladığı ve Çin in de bu barışı koruma operasyonlarına katıldığı görülmektedir. Ancak Çin, insani amaçlarla ya da insan haklarının açık ve sürekli ihlalinin önlenmesi gerekçesiyle, uluslararası hukukun aradığı koşulları yerine getirmeden ve BM çatısı altında olmada yapılan bu eylemlere karşı çıkmaktadır. Kosova ya yapılan NATO müdahalesi, bu tarz müdahalelerin ne zaman, nerede, nasıl ve hangi gerekçeyle yapılacağına karar veren gücün uluslararası toplumun onayı olmadan 21 http://daccess-dds-ny.un.org/doc/undoc/gen/n99/172/89/pdf/n9917289.pdf?openelement 22 Chistopher Marsh, Nikolas K. Gvosder, China s Yugoslav Nightmare, The National Interest, Summer 2006, s.102. 23 Chistopher Marsh, Nikolas K. Gvosder, a.g.m., s.103. 174
insani amaçlarla yapılan bir operasyon olarak meşrulaştırılmaya çalışılması gelecekte suiistimale açık bir konu olma özelliğini taşımaktadır. Sonuç Çin, Deng ile başlayan reform çalışmalarının hız kesmeden devam etmesini, bu gelişimin de Sovyetler Birliği nde olduğu gibi bir dağılma ya da Kosova olaylarla kesintiye uğramasını istememektedir. Çin in temel güvenlik yapılanmalarında, Toplumsal anlaşmazlıklara rağmen ülke içindeki istikrarın ve refahın korunması, Ulusal egemenliğin ve toprak bütünlüğünün içeriden ve dışarıdan gelebilecek tehditlere karşı savunulması, Bölgesel ve küresel ölçekte, sahip olduğu jeopolitik etkinin, başarılı bir şekilde devamlılığının sağlanması, gibi unsurlar yer almaktadır. Tüm güvenlik stratejilerin alt yapısını oluşturan bu maddeler dikkate alındığında Çin, başından itibaren Kosova yı Yugoslavya Federal Cumhuriyeti nin bir toprak parçası ve iç meselesi olarak görmüş, yapılacak olan askeri müdahalenin ülkenin egemenlik haklarını çiğnemek olduğunu vurgulamıştır. Đlk andan itibaren takındığı bu tutumu Kosova nın bağımsız olmasından sonra da devam ettirmiştir. 175