ABD Indiana Üniversitesi 17 Ekim 1977 Azerbaycan Isfehan Bazar-ı Kayseri Aşıkları Prof. Dr. M. İlhan Başgöz Güre de Halkbilimcilerle 19.6.1994 Prof. Dr. M. İlhan Başgöz http://www.millifolklor.com
PROF. DR. M. İLHAN BAŞGÖZ ÜN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYINLARI An Autobiography and Bibliography of M. İlhan Başgöz Evrim ÖLÇER ÖZÜNEL* Prof Dr. İlhan Başgöz, resmî kayıtlara göre 15 Ağustos 1923 tarihinde Sivas ın Gemerek ilçesinde doğmuştur. Liseyi Sivas ta okuyan Başgöz, 1940 yılında Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi nin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü ne başlamıştır. 1945 yılında Ankara Üniversitesi nin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü nden mezun olmuş, 1949 yılında ise aynı üniversiteden folklor alanında hazırladığı tezle doktor unvanını almıştır. İlhan Başgöz, 1960 yılında gittiği ABD de California Üniversitesi nin Los Angeles ile Berkeley yerleşkelerinde ve Indiana Üniversitesi nde çalışmalar yapmıştır. 1975 yılında kendi kurduğu Türk Araştırmaları Yayın Dizisi nin genel editörü olarak, Türk kültürü konusunda yirmiye yakın İngilizce yapıtın yayımlanmasını sağlamıştır. 2000 li yıllarda belirli dönemlerde Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü nde ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi nde dersler vermiştir. ABD deki Pozisyonlar: Okutman, University of California, Los Angeles, CA. 1961-1963 Okutman, University of California, Berkeley, CA. 1963-1965 Yardımcı Doçent, Indiana University, Bloomington, IN. 1965-1967 Doçent, Indiana University, Bloomington, IN. 1967-1975 Profesör, Indiana University, Bloomington, IN 1975-Present Ödüller: Selected Columbia University Seminar Fellow, 1975. Başkan, The Turkish Studies Association, 1978-1979 and 1979-1980. Genel Editör, Turkish Studies Series, Indiana University, Bloomington, IN. Hakem Kurulu Üyesi, Journal of the Folklore Institute. 1973-1978. Genel Editör, Indiana University Turkish Studies Series Editör, Turkish Studies Association Bulletin, 1976-1979 Yardımcı Editör, Uralic and Altaic Series, Indiana University, Bloomington, IN, 1965-1978 Üye, Governing Board of the American Research Institute in Turkey, 1978-1980. Müdür, Director of the Turkish Studies Program, Indiana University Üye, Member of the Promotion Committee, College of Arts and Sciences, Indiana University, 1981-1982, 1982-1983 Elected Fellow, American Folklore Society, 1983 Distinguish Service Certificate, Ministry of Culture, the Republic of Turkey,1999. Gold Medal of Distinguished Literary and Scholarly Achivment, Association of Turkish Writers (Edebiyatcilar Birligi), 1996. Gold Medal of Nasreddin Hoca Research, Nasreddin Hoca Society (Turkey), 1999. Kazandığı Burslar: Ford Foundation grant 1961-1963 American Council of Learned Societies, research grant, 1964 * Gazi Üniversitesi, Türk Halk Edebiyatı Doktora Öğrencisi, evrimolcer@yahoo.com http://www.millifolklor.com
Social Science Research Council, research grant, 1967 U.S. Department of Health, Education, and Welfare, research grant, 1967 J.S. Guggenheim Fellowship awarded, 1973 The Social Science Research Council, grant, 1973 Used in conjunction with the Guggenheim award. Indiana University Cross Cultural Fellowship, grant, 1974 National Museum of Canada, research grant, 1974. Indiana University Presidential Grant, 1977 Academy of Sciences of the USSR, invitation, 1978 National Endowment for the Humanities, research grant, 1981 Center for West European Studies, Indiana University Summer Fellowship, 1982 Ford Foundation grant, 1983 International Communication Agency grant, 1983 The National Endowment for the Humanities, 1983 International Exchange Board grant, 1983 West European Studies Center grant, 1983 Russian and East European Institute grant, 1983 I.U. International Programs grant, 1983 Fulbright-Hase and IREX Grant, 1988. Prof. Dr. İlhan Başgöz Yayınlarından Seçmeler: Kitaplar: 1. Hikâye, Turkish Folk Romance as Performance Art.I.U.Press 2008. 2. Turkish Folklore and Oral Literature, Selected essays of Ilhan Başgöz. Ed. Kemal Sılay. Indiana University Turkish Studie Publication No..19, 1998. 3. Studies in Turkish Folklore, coedited with Mark Glazer, Turkish Studies, No. 1, (Indiana University, 1978), 248 pp. 4. Bilmece: A Corpus of Turkish Riddles, co-authored with Andreas Tietze, Folklore Studies, No. 22, (University of California Press, 1973), 1170 pp. 5. Turkish Folklore Reader, Uralic and Altaic Series, Volume No. 120, (Bloomington, Indiana University Publications, 1971), 270 pp. 6. Educational Problems of Turkey, 1920-1940, co-authored with Howard E. Wilson, Uralic and Altaic Series, Volume No. 68, (Bloomington, Indiana University Publications,(1967), 240 pp. Türkçe Kitaplar: 7. Türk Halk Edebiyatı, by Edmond Saussey, translated by İlhan Başgöz, Ankara Emek Basımevi, 1952. 8. Türk Halk Edebiyatı Antolojisi, İstanbul, Ahmet Halit Kitabevi, 1956, İkinci baskı: İstanbul, Ararat Yayınevi, 1968. 9. Manilerimizden, Ankara, Dost Yayınları, 1960. 10. Atatürk ve Türkiye Cumhuriyetinde Eğitim, Ankara, Dost Yayınları, 1968, 11. Türkiye nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk. Kültür Bakanlığı Başvuru Kitapları, 1995. 12. Pir Sultan Abdal (Sabahaddin Eyüboğlu İçin), Önsöz, İstanbul, Cem Yayınevi, 1978. 13. Karac oğlan, İstanbul, Cem Yayınevi, 1978. 14. Âşık Ali İzzet Özkan, Ankara, İş Bankası Yayını, 1979, İkinci baskı: 1994. 15. Folklor Yazıları, İstanbul: Adam Yayınları, 1986. 16. Yunus Emre, Araştırma ve Güldeste, İstanbul, 1989, Indiana University Turkish Studies Series publication in Turkish, no. 1. 17. Türk Halkının Bilmeceleri 2 cilt. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1992, İkinci baskı: 1996. http://www.millifolklor.com
18. Karacaoglan, İstanbul: Pan Yayıncılık, 1992. 19. Kardeşliğe Bin Selam. Interwiev with İlhan Başgöz. İstanbul: Tetragon Yayınevi, 2003. 20. Yük Taşımıyoruz Sevgi Taşıyoruz, Türkiye Bilimler Akademisi Akademi Formu 51, Ankara: Yeni Forum Matbaacılık, 2007. 21. Türkü. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2008. Kitap Editörlükleri (Serilerin Genel Editörü Olarak): 22. An Anthology of Turkish Literature, by Kemal Silay, Turkish Studies Series, 1999. 23. Karacoglan, The Poetry of a Turkish Bard, by Karaba, Yarnel, Turkish Studies Series, 1996. 24. The Structural Changes in Turkish Society, ed. M. Belik, Turkish Studies Series, no. 10,1992. 25. Turkish Workers in Europe (An Interdisciplinary Study), co-edited by Norman Furniss, April 1986. 26. Studies in Turkish Folklore, by Ilhan Başgöz-Mark Glazer.Turkish Studies Series Publications, (Bloomington, IN), 1978. 27. Sex Roles, Family and Community in Turkey, by Cigdem Kagitçibaşı,Turkish Studies Series Publications, (Bloomington, IN), 1982. 28. Sait Faik, A Dot on the Map: Selected Stories and Poems, Ed.Talat halman Turkish Studies Series Publications, (Bloomington, IN), 1983. 29. Turkish Workers in Europe: An Interdisciplinary Study, Turkish Studies Series Publications, (Bloomington, IN), 1985. 30. Turkic Culture: Continuity and Change, ed.by Sabri Akural,Turkish Studies Series Publications, (Bloomington, IN), 1987. 31. Twenty Stories by Turkish Women Writers, Trans.by Nilufer Turkish Studies Series Publications, Turkish Sampler, Turkish Studies Series Publications, (Bloomington, IN), 1989. 32. Yunus Emre and His Mystical Poetry, Turkish Studies Series Publications, (Bloomington, IN), 1991. 33. Structural Change in Turkish Society,ed.by Mubeccel Belik Kıray Turkish Studies Series Publications, (Bloomington,IN), 1991. 34. The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire: Selected Essays of Halil Inalcık.Turkish Studies Series Publications, (Bloomington, IN), 1992. 35. Ottoman and Turkish Jewry: Community and Leadership, Turkish Studies Series Publications, (Bloomington, IN), 1992. İngilizce ve Fransızca Makaleler: 1. Turkish Folk Stories About the Lives of Minstrels, Journal of the American Folklore, 65/258, 1952, pp. 331-340. 2. Les devinettes, co-authored by Pertev N. Boratav, Philologicae Turcicae Fundamenta II, Darmstadt, 1965, pp. 77-89. 3. Dream Motif and Shamanistic Initiation, Asian Folklore Studies, 1, 1966, pp. 1-20. 4. The Functions of Turkish Riddles, Journal of the Folklore Institute, II/2, 1966, pp. 132 147. 5. Rain Making Ceremonies and Anatolian Seasonal Festivals, Journal of the American Oriental Society, 84/331, 1967, pp. 6. Turkish Story Telling Tradition in Azerbaijan Iran, JAF, 84/331, 1970, pp. 405. 7. Earlier References to Kukla and Karagoz, Turcica, III, 1971, pp. 9-21. 8. Riddle Proverbs and Related Forms in Turkish Folklore, Proverbium, 18, 1972, pp. 655-668. 9. Folklore Studies and Nationalism in Turkey, Journal of the Folklore Institute, IX/2-3, 1972, pp. 162-176. http://www.millifolklor.com
10. Love Themes in Turkish Folk Poetry, Review of National Literature, IV, 1973, pp. 99 114. 11. The Boarding School in Turkey, Social Change and Politics in Turkey, ed. by Kemal Karpat and Contributors, 1973, E.J. Brill, pp. 203-223. 12. The Structure of Turkish Romances, Folklore Today, ed. by Linda Dégh, Henry Glassie, Felix Oinas, Indiana University Publications, 1975, pp. 12-23. 13. The Tale Singer and His Audience, Folklore: Performance and Communication, ed. Dan Ben-Amos and K. Golstein, Pennsylvania University Publication, 1976, pp. 142-202. 14. The Epic Tradition Among the Turcic Peoples, Heroic Epic and Saga, ed. by Felix Oinas, Indiana University Publications, 1976, pp. 310-336. 15. Epithet in a Prose Epic: The Book of My Grandfather Korkut, Studies in Turkish Folklore, Indiana University Turkish Studies, No. l, ed. by Ilhan Basgöz, Mark Glazer, 1978, pp. 25-45. 16. Formula in Prose Narrative Hikâye, Folklore Reprint Series, Vol. 6, No. l, 1978, (A publication of Indiana University Folklore Student s Association.) 17. Frogs, Toads and Rain Ceremonies, Folklore on Two Continents, Essays in honor of Linda Dégh. ed. by Nikolai Burlakoff and Carl Lindahl, Trickster Press, Bloomington, 1980, pp. 104-112. 18. Religion and Ethnic Consciousness Among Turks in the Soviet Union, Islam in the Contemporary World, ed. by Cyriac Pullapilly, Cross Roads Books, 1980, pp. 238-250. 19. Yasar Kemal and Turkish Folk Literature, in Edebiyat (A Journal of Middle Eastern Literature published in English by University of Pennsylvania), Vol. V, No. 1-2,1980, pp. 37-54. 20. Human Dimension of Yunus Emre s Transformation, Yunus Emre and His Mystical Poetry, ed. by Talat Halman, Indiana University Turkish Studies, No. 2, 1981, pp. 23-41. 21. Yada Tradition Among the Turkish Peoples, a refereed article, in press for the Journal of Popular Culture, Vol. 16, 1982, No. 1. 22. The Names and Social Change in Turkey, Proceedings of the Academy of Sciences, Sweden, 1982, (in press) 23. Dede Korkut in Yunus Emre s Poetry, Studia Turcologica Memorial Alexii Bombaci Dicata, pp. 22-28. Napoli, 1982, Instituto Universitario Orientale Seminario di Studi Asiatici, Series Minor XIX. 24. Formula in Prose Epic, Hikaye in Folklorica, Festtschrift for Felix Oinas, ed. by P. Vorheis, Indiana University Publications, Uralic and Altaic Series, Vo. 141, 1983, 30 pp. 25. Yunus Emre and The Turkish Epic Tradition in Festschrift for Alessio Bombacci, ed. By Nullo Minis Napoli, 1983, (in press). 26. Folklore in a Changing Society, The Turkish Case, in Sudosteuropa Handbuch IV, TURKEY, ed. by Dr. K. D. Grothusen, Berlin, 1983, (in press) 27. The Meaning and Dimension of Change of Personal Names in Turkey, Turcica XV, 1983, pp. 201-218. 28. Turks in the Canadian Social Mosaic, Nord Nytt, 20, 1983, pp. 63-78. 29. Name and Society--a Case Study of Personal Names in Turkey, Altaistic Studies, Papers presented at the 25th Meeting of the Permanent International Altaistic Conference at Uppsala, June 7-11, 1982, Stockholm, 1985, pp. 1-15, edited by Gunnar Jarring and Staffan Rosen. 30. Digression in Oral Narrative: A Case Study of Individual Remarks by Turkish Romance Tellers, Journal of American Folklore, 99, 1986, pp. 5-23. 31. Digressions in Oral Narrative, a Case Study of Individual Remarks by Turkish Romance Teller, JAF, 1986, pp. 1-23. 32. The Structure of Turkish Folk Romance Hikâye reprinted in Folk Group and Folklore Genres; A Reader. Edited by http://www.millifolklor.com 9
Elliot Oring. Utah State University Press, 1989. 33. Proverbs about Proverbs, Proverbium, 7, 1990, pp. 7-17. 34. Proverb Image, Proverb Message, and Social Change Journal of Folklore Research, vol. 30, 1993, pp. 127-142. Republished in Cognition,Comprehension,and Communication: A Decade of North American Proverb Studies 1990-2000. Ed Wolfgang Mieder. Schnider Verlag Hohengehren,2003. 35. The Horse does the Work, the Hero Boasts: the Seven-Century Life of a Turkish Proverb Proverbium, vol. 11, 1994, pp. 47-57. Türkçe Makaleler: 36. Ata Candan Haber, A folk song from India, Translated from English, Yeni Ufuklar, Vol. 16, 1968, Sayi 189, pp. 40-44. 37. Köroğlu Düzeni, Özgür İnsan, Ankara, 24, 1975, pp. 78-82. 36. Habip Karaslan, Özgür İnsan, 24, 1975, pp. 67-77. Karac oglan Geleneği, Türk Dili, Ankara, 287, 1975, pp. 411-420. 37. Toronto ya Göçümüz, Özgür İnsan, III/29, 1976, p. 80. 38. İnsan Adları ve Toplum, Türk Dili, 294, 1976, pp. 164-171. 39. Bir Geziden İzlenimler I, II, Politika, günlük Gazete, 3-4 Ağustos, 1976. 40. Türk Halk Edebiyatında Protesto Geleneği, I-VI, Politika, 20-25 Temmuz 1976. 41. Bela Bartok, Türk Dili, 306, 1977, p. 296. 42. Pir Sultan Abdal Yorumları, Özgür İnsan, 5/40, 1977, p. 56. 43. Yollar, Türk Dili, 309, 1977, pp. 550-552. 44. Halk Şiiri, Milliyet Sanat Dergisi, 28 Ocak, 1977, sayı 216, p. 13. 45. Nereye Yavrum Nereye, Özgür İnsan, P. Seager den. 46. Kuklanın Eskiliği, Türk Dili, 321, 1978, pp. 510-515. 47. Karac oglan Türkmenistan da, Ulusal Kültür, 4, 1979, pp. 123-134. 48. Tekerlemeler: Basım, Milliyet Çocuk Dergisi, 21, 21 Mayıs 1979, p. 11, M. İlhan Can baba (Alias). 49. Âşık Edebiyatının Evrimi, (The Evolution of the Asik Poetry), Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, 19, 1984, pp. 592-593. 50. Yozgatlı Karacoğlan, Cumhuriyet, October 12, 1990. 51. Başgöz, İlhan. Nasreddin Hoca Hikâyelerinin Kökeni. Evrensel Kültür (195) 3.2008, 70-73 52. Yunus Emre de Halk Edebiyatı ve Toplumun Hikâyesi. Bilim ve Ütopya 14(162) 12.2007. 53. Doğu Anadolu da Folklor Derlemeleri, Öğretim materyalleri (Kayıtlar ve Bantlar) 1. Yunus Emre, Selected Poems, Indiana University Turkish Studies, Record Series No. 1, Bloomington, 1981. 2. Selected Poems of Yunus Emre, recited by Ilhan Basgoz and Talat Halman (LP in Turkihs and English), Turkish Studies Series Publications, Bloomington. 3. The Superintendent, Turkish Studies Series Publications, Bloomington. 4. How Was Fil Hamdi Caught?, Turkish Studies Series Publications, Bloomington. 5. The Midwife with a Trunk, Turkish Studies Series Publications, Bloomington. 6. An Episode of Two, Turkish Studies Series Publications, Bloomington. 7. The Voice of Turkish Authors, Turkish Studies Series Publications, Bloomington. 8. Turkish Literary Tapes and 400 pages typescripts being used by major University Turkish programs to teach literary Turkish. 10 http://www.millifolklor.com
PROF. DR. M. İLHAN BAŞGÖZ İLE SÖYLEŞİ An Interview with Prof. Dr. M. İlhan Başgöz Evrim ÖLÇER ÖZÜNEL* Evrim Ölçer Özünel: Sizi tanıtan pek çok yazıda, doğum tarihinizi net olarak bilmediğiniz vurgulanır. Siz de, 1921 ya da 1923 yıllarından birinde, arpalar biçilirken doğduğunuzu söylersiniz. Bu uzun ve verimli yaşamınızda folklora yönelmenizi sağlayan ilk adımı bizimle paylaşır mısınız? Prof. M. İlhan Başgöz: Doğum tarihim arpalar biçilirken 1921 olmalı. Bu tarihin 1923 le karışmasının tuhaf bir hikâyesi var. Amerikan vatandaşı olurken benim nüfus kâğıdımı istediler (çift vatandaşlığım var). Orada doğum tarihim olarak aslı 1339, tashihi 1337 yazılıydı. Amerikan Göçmenlik İdaresi bunun ne demek olduğunu bir uzmana sormuş. Bu uzman da aslı kaydını esas almış ve doğum tarihim olarak 1923 ü bildirmiş. Böylece Amerika daki bütün resmî belgelerde doğum tarihim 15 Ağustos 1923 olarak kaydedildi. 15 Ağustos un da hikâyesi var. Kaliforniya Üniversitesi nde işe başlayınca doğduğum yılı, ayı ve günü sordu sekreter. Orada bu çok önemli. Elbet arpalar biçilirken diyemezdim. Ekim dedim. Aradan bir zaman geçtikten sonra aynı soru gene sorulunca bu sefer, verdiğim uydurma ayı unutup Kasım dedim. Sekreter bana dedi ki: İlhan Bey insan anasından bir defa doğar. Gülüştük ve ben 15 Ağustos dedim. Amerikan pasaportumda 15 Ağustos 1923 yazar. Doğum tarihim 1921 olmalı. Gemerek te büyük babam 1337 tarihinde bir ev yaptırmış, taşların birinde bugün bile 1337 tarihi okunuyor. Ben bu ev yapılırken doğmuşum. Gemerek benim doğup büyüdüğüm yıllarda küçük bir kasaba idi. Babam ilkokul öğretmeni olduğu için, köy çocuklarının dünyasına pek katılmasam da, halk kültürünün içinde büyüdüm. Annem genç bir kızken Karadağ a yaylaya çıkarlarmış. Türküler söylerdi: Karadağ ın eteğinde Yayla derler yurdumuz var Herkes bizi dertsiz sanır Türlü türlü derdimiz var. Yazları büyük babamın Çıbık taki evinde akranım çocuklarla lıkka oynardık, mil oynardık, aşık oynardık. Ben ilkokul dördüncü sınıfta iken babam emekli oldu ve Sivas a göçtük. Sokakta oynamaya dehşetli düşkündüm. Okuldan çıkar çıkmaz derhal sokağa koşardım. Karanlık basana kadar çeşitli oyunlar oynardık. Bir sürü oyun tekerlemesi o yıllardan aklımdadır. Sivas lisesinde öğrenci iken Ankara Radyosu, Bir Türkü Öğreniyoruz adlı bir program başlattı. Adı sonradan Yurttan Sesler olan bu programda Muzaffer Sarısözen her hafta bir halk türküsü öğretirdi. İlk öğrendiğimiz türküler, Bico nerden geliyon ve Bursa nın ufak tefek taşları diye başlayan türkülerdi. İçinde büyüdüğüm kültürün, öğrendiğim türkülerin, oynadığım oyunların folklorun konusu olduğunu elbet o vakit bilmiyordum. Sonra, 1940 yılında Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesine başladım. İlk iki yıl Türk Diline meraklı idim. Türk Dili hocamız Tahsin Banguoğlu çok iyi bir doçentti. Öğrencinin halinden anlar ve iyi öğretirdi. Sonra 1943 yılında Pertev Boratav askerden döndü. Folklor ve Halk Edebiyatı dersi vermeye başladı. İlk aldığım derste öğrendim ki, konuştuğu dilin nesir olduğunu öğrenince hayret eden Tartüf gibi, ben de folklorun içinde doğup büyümüşüm de haberim yokmuş. O vakit kararımı verdim folklor dalında doktora yapacaktım. E.Ö.Ö.: Hocam, belleğinizde kosko- * Gazi Üniversitesi, Türk Halk Edebiyatı Doktora Öğrencisi, evrimolcer@yahoo.com http://www.millifolklor.com 11
caman bir arşiviniz olduğunu biliyoruz. Bu arşivden DTCF yıllarında, Pertev Naili Boratav ın asistanı olduğunuz günlere dair çarpıcı bir anınızı dergimizin arşivine aktarmanızı rica edebilir miyiz? İ.B.: Dil Tarih te benim için en önemli olay 1943 yılında Pertev Boratav la yaptığımız Kars derleme gezisidir. Bize, Özdemir Sarıca da katılmıştı. Özdemir bir asker öğrenci idi. Kars, Ruslardan kalma siyah taş evleri, Borluk suyu ve Borluk gazozu, Âşık kahveleri, taze kere yağı, (tereyağına kere yağı diyorlardı). Malakan ın çiftliğinden gelen balı ve Halkevinde seyrettiğim Deli Horon Barı ile beni fena çarptı. Bugün bile bu seyahat bütünü ile bende yaşar. Sesim çok kötü olduğu halde Kars ta öğrendiğim türküleri hâlâ söylerim. Elbet yalnız olunca. O vakit Erzurum Sarıkamış arasında Dekovil denilen dar hatlı bir tren işlerdi. Vagonlarında odun sobası yanan bu trenin lokomotifi odunla çalışırdı. Odun tükenince tren durur, Sarıkamış ormanlarından kesilip istasyonlara yığılan odunlardan yeteri kadar alınır, tren yeniden harekete geçerdi. E.Ö.Ö.: Amerika ya gittiğinizde Türkiye deki üniversiteler ve eğitim anlayışları ile oradakiler arasında bir fark gördünüz mü? Bu bağlamda, Amerika daki akademik hayatınızı biçimlendiren Indiana Üniversitesi nin entelektüel gelişim ve dönüşümünüzdeki yerinden söz edebilir misiniz? İ.B.: 1960 a kadar bir sürü olay var hayatımda. Dil Tarih te doktoramı bitirip asistan olmam, Tokat a sürülmem, öğretmenlikten atılmam, hapsolunmam, salıverilmem, evlenmem, Kars ta yedek subaylığım. Sonra Amerika ya gidişim. Amerika da ilk gittiğim Kaliforniya Üniversitesi dir. Daha üniversiteye vardığım ilk gün beni şaşırtan bir olay oldu. Bana fakülte dış kapısının ve ofisimin anahtarlarını verdiler. İstediğim zaman gelip, gece de ofisimde kalabilirmişim. Ya bir şey kaybolursa diye çok korkmuştum. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi nin kapısından çantalarımız aranmadan, hüviyetimizi göstermeden giremezdik. Oradan Indiana Üniversitesi ne geçtim ve Türk Folkloru okutmaya başladım. Bizim üniversite eğitim sistemimizle, Indiana daki veya daha genel olarak Amerikan üniversitelerindeki eğitim sistemi arasında 60 lı yıllarda önemli farklar vardı. Biz, Almanların otoriteye dayalı hocaöğrenci ilişkisini almışız. Hocalar çok otoriterdi. Yanlarına yaklaşamazdık. Ankara da biz çalışacak bir kahve köşesi bulmakta güçlük çekerdik. Kendi kütüphanemizden eve götürmemiz için kitap vermezlerdi. Amerika da ise, her öğrencinin kitaplıkta çalışması için özel masaları vardı. Kitaplık ise gece yarısına kadar açıktı. Indiana Üniversitesi nin kitaplığında 4 milyon kitap vardır. Ben emekli olmadan önce istediğim her kitabı Türkiye den satın aldılar. Bu yüzden Indiana Üniversitesi kitaplığındaki Türk folkloru koleksiyonu Türkiye de hiç bir kitaplıkta yoktur. Demem o ki, Amerikalı öğrencinin her şey elinin altındadır. Maddi yardım da öyle. Öğrenciye ya burs veriliyor, ya ailesi eğitim giderlerini karşılıyor. Üniversite eğitimi çok pahalı bir eğitimdir. Indiana Üniversitesinde yıllık harç ve gider 20.000 dolar olarak hesaplanır. Yine de liseyi Amerika da bitiren öğrencilerin yüzde 12 si üniversiteye devam ediyor. Bu oran, eğitimin ücretsiz olduğu komünist memleketlerde de tutturulamamıştı. Başka bir önemli özellik profesörlerin öğrenciye davranışında görülür. Hoca yukardan bakan bir ceberut değildir. Sistem öyle çalışmaktadır ki, burada öğrenci hocayı sıkıştırır, onu sorgular. Bunun iki nedeni var: Biri her ders için öğrencinin ciddi bir harç ödemesidir. Öğrenci parasının karşılığını ister. İkincisi, belli sayıda öğrenci bir dersi almazsa o ders açılmaz. Hoca güç durumda kalır, Beğenilmemiş demektir. Ayrıca da Amerikalı Ortaçağ zulmünü ve diktatör yumruğunu tatmadığı için otoriteden korkmaz. Benim dersimde koka kola içen ve derse köpeği ile giren öğrenciler olmuştur. Bence eğitim sisteminin en önemli yanı, ezbere değil araştırmaya dayalı olmasıdır. Daha ilkokuldan başlayarak öğrenci paper yazmaya yöneltilir. Burada lise ve üniversitede lisans altı eğitim öğrenciye 12 http://www.millifolklor.com
pek bilgi vermez. Yüzeysel ve basit şeyler öğretir. Ancak düşünme ve araştırma yeteneğini geliştirir. Ama doktora programına gelince iş değişir. Dünyanın dört tarafından, Amerika yı sevsin sevmesin, öğrenciler doktora yapmaya gelir. Dünyanın en iyi doktora eğitimi Amerikan üniversitelerinde verilir. Ancak, yurt dışından gelen öğrencilere biraz göz yumulur, onlar fazla zorlanmadan doktora alabilirler. Yani Amerika da doktora yapan her yabancı öğrenci ille de değerli bir bilim adamı adayı olmaz. Niceleri, okuyup yazacak kadar dahi İngilizce bilmeden doktorasını alır ve döner. Orta doğudan gelen bol paralı öğrenciler bunların başında yer alır. Bunlara bakarak Amerikan eğitim sisteminin sorunsuz olduğu sonucuna varmamak gerekir. Nice üniversite vardır ki, parayı veren düdüğü çalar ve üniversiteyi bitirir. Bana gelince ben Indiana Üniversitesi nde her şeye yeniden başladım diyebilirim. Boratav gibi bir hocadan okuduğum halde burada bir öğrenci gibi yeniden okumak zorunda kaldım. Amerika ya gelince İngilizce bilmiyordum. Sonra biz Ankara da yalnız Türkçe yazılan kitapları okumuştuk. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi kurulurken bazı yabancı kitaplar satın alınmış ve onlarla kalınmış. Benim Fransızcam iyi idi. Ama folklor dalında Fransızca yazılmış bir kaç kitaptan başka bir şey okumamıştım. Burada üniversiteye giren bir öğrenci dünyanın bütün dillerinden İngilizceye çevrilmiş muazzam bir kitap dünyası ile karşılaşır. Elini hangi konuya atsa, konunun en önemli kitapları anadilinde elinin altındadır. Öğrenci ders notlarından çok ders dışı kaynaklardan öğrenir. E.Ö.Ö.: Siz, ülkesine ve kültürüne bu denli âşık bir insan olarak yıllarca yurt dışında yaşadınız. Buna karşın laboratuar alanınız hep bu topraklar ve üzerinde üretilenler oldu. Folklor ürünlerini bağlamsal özellikleriyle değerlendiren ve her defasında yeniden yaratılan bir gösterim olarak gören bir bilim insanı olarak, sahada yaptığınız çalışmalar sırasında karşılaştığınız en ilginç derleme anı sizce hangisiydi? Bizimle paylaşır mısınız? İ.B.: On yıllarca yurt dışında yaşadığım halde, neden Türk folkloru üzerinde çalıştığımı soruyorsunuz. Ben Amerika ya gelirken yanımda büyük bir folklor hazinesi ile geldim. 1943 yılından itibaren derlediğim metinler kasetlerde, dergilerde buraya geldi. Kimsenin Türk folkloru üzerinde bir şey bildiği yoktu. Adı sanı bilim çevrelerinde bilinmeyen bir hoca öğrencisinden duyduğu beş Bektaşi fıkrası yayımlamış, o kadar. Amerika bilim dünyası folklorumuz hakkında ne öğrenmişse benden öğrendi. Amerikan folkloru üzerinde çalışamazdım. O konuda pek değerli bilim adamları çalışıyordu. Onlarla aşık atamazdım. Kendi folklorumuzla ilgilenmem bu nedenle normaldi. Alan çalışmalarında beni en çok etkileyen Aşkale nin bir köyüne yaptığım gezi oldu. Erzurum dan bir at kiralayarak köye vardım. Hüseyin Dede ye konuk oldum. Heybemde zebellah Grundig marka bir ses alma makinesi ile Hüseyin Dede nin evine indim. Kimim, neyim sormadılar. Alevilerde mihman Ali dir. Hüseyin Dede bir türlü sazı eline almıyor. İşi şakaya vurdum. Ben Ankara dan geliyorum. Hayvanlarınız için eksik vergi vermişiniz, hayvanlarınızı sayacağım, size yeni vergiler yazacağım dedim. İnanmadılar ve buzlar çözüldü. Ses makinemi indirdim, Hüseyin Dede gene nazlanıyor. Yemek ortaya geldi. Gidip heybemden bir şişe rakı getirdim. Dede sofra demsiz olmaz dedim. Bu yetti. Hüseyin Dede çağırdı oğlunu Bu adam cin midir, şeytan mıdır, getir şu sazı dedi. Onun türküleri şimdi Millî Kütüphane dedir. E.Ö.Ö.:Harvard Üniversitesi nden Gönül Tekin in Ayvalık ta gerçekleştirdiği yaz okulu çalışmaları, üniversite tarafından destekleniyor. Böylece okul hem Türkiye nin tanıtımına hem de alana önemli katkılar sağlayabiliyor. Sizin de Türkiye de yaz aylarında farklı üniversitelerden bir araya gelen öğrenci ve folklor gönüllüleri ile birlikte çalışmalar yaptığınız bir yaz okulu oluşturma çabalarınız olduğunu biliyoruz. Güre deki bu projenizin seyrini anlatır mısınız? İ.B.: Ayvalık ta Tekinlerin gerçekleştirdiği kurs hem Türkiye de Koç Holding den, http://www.millifolklor.com 13
hem Harvard Üniversitesi nden destek alıyor. İyi bir iş yapıyorlar. Aynı şeyi ben Güre de yaptırdığım bir evde gerçekleştiriyorum. Kimseden yardım istemedim. Her yaz 20 gün kendi bilim dalımda dersler veriyorum. Artık yaşlandım. Bilmem o binayı ne yapacağım. E.Ö.Ö.: Modernleşmeyle birlikte dünyanın pek çok yerinde folklor çalışmalarının köyden kente doğru bağlamsal bir göç yolu izlediğini gözlemek mümkün. Bu bağlamda, folklor konusunda yarım asır hizmet vermiş bir insan olarak son dönemde folklorla ilgili yapılmış çalışmalar arasında ufuk açıcı bulduğunuz bir yapıt ya da kuram var mı? Bu bağlamda özellikle Türkiye de yapılan yakın dönem folklor çalışmaları ve akademik düzeydeki kurumsal faaliyetler hakkındaki düşüncelerinizi öğrenebilir miyiz? İ.B.: Folklora kuramsal yaklaşımlarda son elli yılda büyük değişmeler yaşadık. Fransız mitoloji bilgini George Dumezil in çok sevdiğim bir yorumu var. Diyor ki, en değerli folklor kuramının ömrü on beş yıldır, sonra yerini bir başka yaklaşıma bırakır. Ama gerekli bilgilerle derlenen malzeme değerini hiç kaybetmez. Ben Amerika ya gelince metin yayımlaması ve motif çalışmaları moda idi. Sonra öteki sosyal bilimlerin etkisi ile fonksiyon çalışmaları moda oldu. Ben de Türk bilmecelerinin fonksiyonu konusunda bir araştırma yayınladım. Sonra V. Propp un etkisi ile masalın morfolojik yapısı moda oldu. Onu sosyal çevre içinde araştırma yöntemi izledi. Onun ardından, Gösterimci (performance) yaklaşım ön safta yer aldı. Gösterim 30 yıldan fazla bir zamanda bugün de ilgi çeken bir yaklaşım. Şimdilerde ethnopoetic studies modası var. Her söylemde şiirsellik arayan bu gelişme etnografya ile folklor çalışmalarını yaklaştırdı. Ötekinin söylemlerini incelerken, ötekinin bakış açısı önemli sayılıyor. Bu kuramları izleyen çalışmalar yaparken dikkat edilecek bir şey var. Hiçbir kuram, bir kültürü tümden izah etmeye yetmez. Amerika ya gelen yabancı örgencilerin çoğu hemen bir kuramı öğrenir kendi kültürlerine uygular ve tamam bizim kültürü de bu kuram açıklıyor derler. Bu yanlış bir yaklaşımdır. Kuram alıp oradan kültüre bakmak yerine kültürden kurama varmak doğrudur. O vakit kuramı eleştirmenin yolu açılır. E.Ö.Ö.: Asla emekli olamayacak bir bilim insanı olarak son dönem projelerinizden, yaptıklarınızdan ve gerçekleştirmeyi düşündüklerinizden söz edebilir misiniz? Bir de son olarak biz genç folklor araştırmacılarına yol haritası olması için söyleyeceklerinizi öğrenmek isteriz. İ.B.: Bu yaşta neden hâlâ usanıp yorulmadan yazıp, dersler verdiğimi de soruyorsunuz. Gözleminiz doğru. Şimdiye kadar çeşitli dergi ve gazetelerde basılan yazılarımı Pan Yayınevi 39 Anbar adı ile basıma hazırlıyor. Türk Folkloruna Giriş adlı bir ders kitabının yazılması da bitmek üzere. Van daki şark hizmetim bitmiş görünüyor, 2009 Sonbahar döneminde de ODTÜ de ders vermeye başladım. Ahmet Kutsi Tecer köylülere sormuş neden oynuyor, halay çekiyor, horon tepiyorsunuz, Cevap şu: Oynamasak yaşayamayız beyim. Benim de elim ve dilim oynamazsa galiba yaşayamam. Âşık Veysel in şöyle bir dizesi olacak. Geçer dolaplardan erer arzuya. Ben de nice dolaptan geçtim. Bu dolapların daha kolaylarından geçen nice arkadaşım şu gerçek dünyaya bir çivi çakamadan göçtüler. Ben hâlâ ayak diriyorum. Yahya Kemal in çok sevdiğim bir dörtlüğü var: Bir merhaleden güneşle derya görünür, Bir merhaleden her iki dünya görünür. Son merhale bir fasl-ı hazandır ki sürer, Geçmiş gelecek cümlesi rüya görünür. Ben henüz bu rüyaya dalmadım. Ama son merhalede olmanın ince sızısı içindeyim. Bütün okuyucularınıza selam ederim. E.Ö.Ö.: Hocam, öğrenciniz olma şansını yakalamış biri olarak dergimiz adına size çok teşekkür ediyorum. 14 http://www.millifolklor.com