An Overview of Status of Aquaculture in Malaysia

Ercüment GENÇ 1 M. Ayçe GENÇ 1 1 Mustafa Kemal Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Yetiştiricilik Bölümü Tayfur Sökmen Kampusu, 31034, HATAY ÖZET: Malezya nın su ürünleri alanında izlediği yöntemler değerlendirilmiştir. Temel hedefleri, 2002 yılında 1440676 t olan ulusal su ürünleri üretimlerini 2 milyon ton/yıl (açık deniz avcılığı 500000 t, yetiştiricilik 600000 t ve kıyı balıkçılığı 900000 t) kapasiteye ulaştırmaktır. Bu amaçla, yasaların uygun hale getirilmesi, strateji geliştirilmesi, yönetimsel olarak denizel ve iç su balıkçılığı ile yetiştiriciliğinde sürdürülebilirlik, koruma ve yeniden stoklama faaliyetleri yürütülmektedir. 2020 politikaları çerçevesinde üretimin ve buna bağlı ihracatın arttırılması hedeflenmektedir. Bilimsel bilgi ve kalite kontrolü tabanlı, dinamik ve güvenilir bir su ürünleri sektörünün geliştirilmesi ve idaresi için; su ürünlerinde girişimciliğin desteklenmesi, deniz parkları ve sportif balıkçılığın yönetimi ve izlenmesi ile biyolojik güvenlikte, balık sağlığı ve karantina faaliyetlerinin devreye sokulması planlanmıştır. Balıkçılık istatistiklerinin temini, üretim kalite kriterlerinde standardizasyon, canlı nakiller, ithalat ile ihracatta kontrol mekanizmalarının çalıştırılması ve ticari önemi yüksek balık ve kabukluların yetiştiriciliği teşvik edilmektedir. Anahtar Sözcükler: Su ürünleri faaliyetleri, Malezya ABSTRACT: An Overview of Status of Aquaculture in Malaysia The main objectives of fisheries and aquaculture of malaysia is, to meet the national fish production (1440,676 mt in 2002 data) target to 2 million mt a year (through offshore fisheries 500,000 mt, aquaculture 600,000 mt and maintaining the present production level of 900,000 mt from inshore fisheries). To achieve this target, they were formulating policies and development strategies, manage and conserve fisheries-aquaculture and marine-inland fisheries restock activities on a sustainable basis. To increase production and a national balance of fisheries trade towards a developed target group in the year 2020. Manage and develop a sustainable, dynamic and viable fisheries sector based on scientific information and quality services. To carry out fisheries research and development. To train fisheries entrepreneurs. Manage and monitor marine parks and recreational fisheries. To activated bio-security fish health management and quarantine. To provide fisheries statistical information. To establish standards and monitoring of fisheries product quality, control the import, export and transportation of live fish. To encourage commercially important crustacean and fish culture. Keywords: Fisheries activities, Malaysia 487

GENÇ, GENÇ 1. GİRİŞ Malezya Asya nın güney doğusunda, Tayland sınırından, Borneo adasının kuzey kesimini de içine alan, Endonezya, Brunei, ve Vietnam ın güneyinde, güney Çin Denizi ne kıyı veren 30. kuzey ve doğu enlemlerinde (2 30 N, 112 30 E) bir coğrafyada yer almaktadır (Şekil 1.). Tropikal iklim kuşağında olup, Kuzey batısı Nisan-Ekim aralığında, kuzey doğusu ise Ekim Şubat aralığında muson yağmurları almaktadır. Yüz ölçümü; 329750 km 2 (1200 km 2 su, 328550 km 2 kara) olan Malezya nın; 4675 km (Malezya yarımadası 2068 km, Doğu Malezya 2607 km) kıyı şeridi bulunmaktadır. Kıta sahanlığı 200 m derinliğe kadar olup, ekonomik zonu 200 deniz mili (nm) kadar bir alanı kapsamaktadır (Şekil 1.). Şekil 1. Malezya nın coğrafik konumu Malezya, tarım ve sanayinin beraberce gelişim gösterdiği bir ülkedir. Özellikle, elektronik, otomotiv sanayi ve tarıma dayalı sanayinin gelişimi uygun politikalar ile desteklenmiştir. Sanayi bitkileri içerisinde palmiye yağı ve Hindistan cevizi gibi tropikal bitkiler önemli yer tutmaktadır. Ülke, kısa ve uzun vadeli gelişim hedeflerine ulaşmak konusunda sürekli motive edilmektedir. Halkın temel besin seçimi, yoğun sulu tarıma dayalı üretimi yapılan pirinç ve su ürünleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Malezya nın su ürünleri alanında izlediği temel hedefler, 2002 yılı için 1440676 t olan ulusal su ürünleri üretimini, en geç 2020 yılında yaklaşık 2 milyon ton/yıl (açık deniz avcılığı 500000 t, yetiştiricilik 600000 t ve kıyı balıkçılığı 900000 t) kapasiteye ulaştırmaktır. Ulusal balıkçılık sektörünü, bilimsel temellere uygun olarak yönetirken, güvenilirlik 488

I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA esaslarında, gerçekçi, gelişime açık ve sürdürülebilir nitelikte tutmayı da öngörmektedirler. Bu öngörülerini, uygun yasal yönetmelikler ile gerçekleştirme konusunda, oldukça başarılı bir yol aldıkları tespit edilmiştir. 2. SU ÜRÜNLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ ALANINDAKİ HEDEFLER Tatlısu, acısu ve deniz üretiminin geliştirilebilmesi, mevcut kaynaklardan verimli yararlanma ve yetiştiricilik faaliyetlerinin teşvik edilmesi hedeflenmiştir. Bu kapsamda, doğal gen kaynaklarının korunması ve geliştirilmesi üzerinde son yıllarda önemli ilerlemeler de kaydetmişlerdir (Annon., 2000; Mukherjee, T.K. 2001). Ulusal ve uluslararası anlaşmalar gereği ekonomik değeri yüksek balık ve kabuklu yavrularının resmi kurumlara bağlı yetiştiricilik istasyonlarında üretilerek doğaya bırakılması (re-stocking) konusunda da ilgili programlar sürdürülmektedir. Yeniden stoklama programı çerçevesinde, kritik habitatlar belirlenmekte, restorasyon ve koruma yapılmaktadır. Avcılık habitatları ise sürdürülebilir kıyı balıkçılığı üretiminin arttırılması yönünde kontrol altında tutulmaktadır (Annon., 2005). Deniz ve tatlısu akvaryum balıkları (ornamental fish) için de üretim ve geliştirme programları uygulanmaktadır. 2001 verilerine göre Malezya su ürünleri yan sektörleri içerisinde, akvaryum balığı üretimi 333055460 adet iken 2002 verilerine göre 315990290 adete gerilemiştir. Ancak yaklaşık 300000000 adet/yıl düzeyindeki üretimin varlığı, söz konusu alanda üretimin arttırılabilmesi için bir temel oluşturması anlamında değerli bulunmaktadır (Nawi, M.B.H.M., 2004, Mohamad, S. and Yossof, N.B.M. 2005) Hedeflere ulaşmak için, yasaların uygun hale getirilmesi, strateji geliştirilmesi, yönetimsel olarak, denizel ve iç su balıkçılığı ile yetiştiriciliğinde sürdürülebilirlik, koruma ve yeniden stoklama faaliyetleri yürütülmektedir. 2020 politikaları çerçevesinde üretimin ve buna bağlı ihracatın arttırılması hedeflenmektedir. Bilimsel bilgi ve kalite kontrolü tabanlı, dinamik ve güvenilir bir su ürünleri sektörünün geliştirilmesi ve idaresi planlamıştır. Deniz parkları ve sportif balıkçılığın yönetimi ve izlenmesi, biyolojik güvenlik için balık sağlığı ve karantina faaliyetlerinin devreye sokulması planlanmıştır. Balıkçılık istatistiklerinin temini, su ürünleri üretim kalite kriterlerinde standardizasyon, canlı nakiller ve ithalat ile ihracatta kontrol mekanizmalarının çalıştırılması, ticari önemi yüksek balık ve kabukluların yetiştiriciliğinin teşvik edilmesi ve su ürünlerinde girişimciliğin desteklenmesi kararlaştırılmıştır. 3. YETİŞTİRİCİLİK FAALİYETLERİ Deniz kafesleri ve tatlısu sitemlerinden elde edilen balık kabuklu ve alg yetiştiriciliğini de içeren faaliyetler; toplam su ürünleri üretiminin yaklaşık %13 lük kısmını oluşturmaktadır. Tatlısu ürünleri toplam yetiştiricilik sektörünün yaklaşık %30 unu, acısularda yapılan yetiştiricilik ise %60-70 ini oluşturmaktadır. Aslen bu sektör içinde yer alan ornamental balık yetiştiriciliği değişken ve adet üzerinden pazarlanan ürünler kapsamında yer aldığından oransal olarak ifade edilemese de ekonomik olarak önemli bir değer taşımak- 489

GENÇ, GENÇ tadır. Ornamental balık yetiştiriciliği de kendi içinde; yaklaşık olarak %45,53 düzeyinde cyprinidler (altın balık, koi, barb, danio, vb.) ve %25,6 ile poecilidleri (lebistes, plati, moly, vb.) içermektedir Annon., 2000; Annon., 2001; Nawi, M.B.H.M., 2004). Malezya nın 2003 verilerine göre su ürünleri üretimi Çizelge 1. de, 2005 ve 2010 yılları için yavru ve yem ihtiyacı yönünde yapılmış projeksiyonları ise Çizelge 2 ve 3. de verilmiştir. Tatlısularda yetiştiriciliği yapılan en yaygın türler arasında Tilapia (Oreochromis spp.), kedi balığı (Clarias spp., Pangasius spp.), tatlısu karidesi (Macrobrachium rosenbergii), Çin ve Java sazanı (Ctenopharyngodon idella, Barbonymus gonionotus ile diğer yerel sazanlar, deniz ve acısularda ise; penaied karidesler (Penaeus monodon), levrekler (Lates calacarifer, Lutjanus spp.), kaya balıkları (Epinephalus spp.), midyeler (Perna sp.), kum midyeleri (Anadara sp.) ve istiridye (Crassostrea spp.) gelmektedir (Annon., 2001; Nawi, M.B.H.M., 2004). Çizelge 1. Malezya nın 2003 verilerine göre su ürünleri üretimi (Mohamad, S. and Yossof, N.B.M. 2005) Kıyı balıkçılığı Açık deniz avcılığı Denizel Avcılık Sektörü Toplamı Yetiştiricilik Sektörü Ornamental Balık Alg Miktar (ton) Oran (%) 1084802 198453 1283256 73,07 13,37 86,483,47 Maddi Değer (Ringgit RM 3,7 RM= 1 Dolar US) 3,47 milyar 546 milyon 401 milyar 3828 0,26 ND* 196874 42830 milyon adet 18871 13,27 1,17 milyar 97,64 milyon ND Çizelge 2. 2005-2010 yılları için ön görülen yavru balık ve kabuklu üretim miktarları (Nawi, M.B.H.M.,2004) Adet ( Milyon) Yem (t) 2005 2010 2005 2010 Tatlısu 750 1,000 213,750 300,000 Deniz/acısu 175 400 82,500 165,000 Penaeid karides 3,300 4,200 114,000 225,000 Toplam 4,225 5,600 410,250 690,000 Çizelge 3. 2010 yılı için yetiştiricilik hedefleri M.B.H.M.,2004) Üretim (t) Yetiştiricilik Sistemleri 2000 2005 2010 Kum midyesi 113600 127200 130000 Tatlısu 75000 142500 200000 Deniz/acısu 20000 55000 120000 Penaeid karides 44000 76000 150000 Toplam 252600 400700 600000 490

I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA 4.FİNGERLİNG ÜRETİMLERİ Devlete bağlı kuluçkahanelerden 1997 yılında elde edilen tatlısu balıklarının fingerlingleri 26,9 milyon adettir. Üretilen ana türler; Java sazanı (8,5 milyon adet), kırmızı tilapia (4,99 milyon adet), adi sazan (3,81 milyon adet) ve yerel sazanlardır (2,45 milyon adet). Toplam tatlısu balıkları fingerling üretiminin %73,33 ü devlete bağlı kuluçkahanelerde gerçekleştirilmiştir. Bu kuluçkahanelerde toplam 79,25 milyon adet acısu balık türlerinin yavrusu ile karides (baramundi; 51,21 milyon adet, tatlısu karidesi; 6,66 milyon adet ve yeşil kaplan karidesi; 21,14 milyon adet) yavrusu üretilmiştir., 1997 yılında, 6,89 milyon adet tatlısu balık ve kabuklu yavrusunun ulusal su kaynaklarına balıklandırma amacıyla bırakıldığı, 5,39 milyon adet yavrunun ise de muhtelif amaçlarla yetiştiricilere sunulduğu kayıt edilmiştir (Nawi, M.B.H.M., 2004). 5. SU ÜRÜNLERİ KAYNAKLARININ YÖNETİMİ Birincil amaç, sürdürülebilir bir balıkçılık yönetiminin uygulamaya alınmasını öngörmektedir. Yönetimin şekillendirilmesinde, ülkeye uygun stratejiler geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Geliştirilen stratejiler içerisinde, sürekli rehabilitasyon ve koruma önlemleri dikkati çekmektedir. Balıkçılık kaynaklarının kullanımında getirilen sınırlandırmalar ve lisanslar, ekonomik değeri yüksek balık ve kabuklu yavrularının beslenip büyüdükleri alanların belirlenmesi ve balıkçılık faaliyetlerine kapatılması, avcılık zonlarına uygun spesifik avcılığın yapılması, illegal avcılığın engellenmesi, yönetim stratejilerinin güncellenebilmesi ve geliştirilebilmesi için ilgili devlet kurumları ve akademik ünitelerin beraberce çalışmalarının desteklenmesi, insan eliyle mercan kayalıklarının yenilenebilmeleri, yapay resiflerin şekillendirilebilmeleri ve yeniden stoklama çalışmalarının aktifleştirilmesi, ticari değeri yüksek türler dışındaki fauna ve floranın doğal ekosistemin parçaları olarak korunup geliştirilmesi çalışmalarını içermektedir (Nawi, M.B.H.M., 2004). Kaynak yönetimi ile; balıkçılık faaliyetlerine sınırlandırmalar getirilmiştir. Kıyı balıkçığı için uygun alanlarda faaliyet gösterecek av teknesi kapasitesi sayısı belirlenmiş, lisanslandırma işlemi tamamlanan alanlarda doğrudan sınırlandırılmaya gidilirken bu işlemlerin sürdürüldüğü bölgeler için de ön şartlarla, kısmi sınırlandırma yapılmıştır. Ticari tekne, av ve motor gücü kontrolleri yapılmaktadır. Ticari balıkçıların tekne tonaj ve av gücü değişikliklerine izin verilmesi balıkçılık Genel Müdürlüğü nün kontrolüne verilmiştir. Sertifikalı (diplomalı) balıkçı uygulamasına geçilmiştir. balıkçılık endüstrisinde ticari balıkçılık faaliyetlerini yürütebilmeleri için, çalışabilirlik sertifikası edinmeleri ve bunu yenilemeleri yükümlülüğü getirilmiştir. Balıkçıların sektörün diğer alanlarında istihdam edilmesi uygulamaya konulmuştur. Deniz balıkçığı faaliyetlerini yürütenlere yeni katılımların en aza indirilmesi gerektiğini ön gören Malezya, bu sektörde çalışmak isteyen yeni girişimcileri iç su balık avcılığına, yetiştiricilik faaliyetlerine ve hasat sonrası işleme faaliyetlerine yönlendirmeye ve konu ile ilgili teşvikleri uygulamaya koymayı başarmıştır Annon., 2001). Sürdürülebilir balıkçılık tanımlaması kapsamında Malezya, etkili koruma-kontrol tedbir ve uygulamalarını, balıkçılık alanlarının rehabilitasyonu ve denizel ekosistemin gelecek 491

GENÇ, GENÇ kuşaklara zarar görmeden aktarılabilmesi için etkin bir biçim yürütmektedir. Bu amaçla balıkçılığa kapalı alanlar belirlenmiştir. Balıkçılığa kapalı alanlar dışında balıkçılık alanları dört zonda (A,B,C ve C2 zonu) kategorize etmişlerdir. Genellikle 5 nm mesafe içinde her türlü gırgır ve trol balıkçılığı da sınırlandırılmıştır. Bu sayede kıyısal alanda ekonomik değeri olan balık ve kabukluların larva ve juvenilleri için av baskısından uzak güvenli büyüme alanlarının korunduğu belirtilmektedir. Kıyıdan 5 nm mesafeye kadar uzanan A zonunda küçük balıkçı tekneleri faaliyet göstermektedirler. B zonunda (5-12 nm aralığı) 40 GRT dan düşük ticari balıkçı tekneleri, C zonunda (12-30 nm aralığında) 40 GRT dan büyük ticari balıkçı tekneleri ve C2 zonunda (>30nm) ise 70 GRT den büyük ticari balıkçı teknelerinin çalışmasına izin verildiği bilinmektedir (Nawi, M.B.H.M., 2004) 6. KAYNAKLARIN KORUNMASI Kaynakların korunması; Malezya su ürünleri yönetiminde omurgayı oluşturmaktadır. 1985 den bu yana kanunla oluşturulan deniz park ve rezervleri balıkçılığa kapatılmıştır. Bu konuda taviz verilmeksin her türlü avcılık faaliyetlerine yasaklama getirilmiştir. Malezya kamuoyu yıllardır konu ile ilgili bilgilendirilmiş olduğundan, doğal anlamda yaşam kültürünün bir parçası olarak bireylere de benimsetilebilmiştir. Genel kanı bu doğal kaynakların bir miras olduğu ve bu mirası geleceğe aktarmanın gerekliği vurgulanmaktadır. Bugün için Malezya Yarımadası nın batı ve doğu sahillerinde bulunan 40 kadar ada, ile Sarawak adasının çevresinde bulunan adalar (Pulau Talang-Talang Besar, Pulau Talang- Talang Kecil ve Pulau Satang) deniz parkı ve rezervleri koruma bölgesi olarak işaretlenmiştir. İşaretlenen alanlardaki her türlü canlı (flora ve fauna) kaplumbağa, deniz atı, deniz iğneleri, deniz yıldızları, algler ve mercanlar ile cansız kaynağın özel izinleri alınmış bilimsel çalışmalar dışında toplanması da kanunlarca yasaklanmıştır (Annon., 2001; Nawi, M.B.H.M., 2004). 7. KAYNAKLARIN REHABİLİTASYONU Malezya da su ürünleri üretimini arttırmak için, kıyı balıkçılığının verdiği hasarı en aza indirmenin yolları olarak balıkçılığa izin verilen alanlarda yapay resiflerin şekillendirilmesi ilk adım olarak düşünülmüş ve uygulamaya konulmuştur. Bu sayede habitatların korunması ve verimlerinin arttırılması olanaklı olmuştur. 1997 kayıtlarına göre 66 adet yapay lastik ve 20 hurda tekne ile başlayan yapay resiflendirme çalışmaları her yıl artarak devam etmekte, son yıllarda PVC borulardan da yararlanıldığı bildirilerek, mevcutların kontrol edildiği vurgulanmaktadır (Annon., 2000; Annon., 2001; Nawi, M.B.H.M., 2004). 8. YENİDEN STOKLAMA PROGRAMLARI Bu program ile, kamu kurumları kuluçkahanelerinde üretilen balık ve karides (deniz ve tatlısu) yavruları nehirlere, nehir ağızlarına ve denize bırakılmaktadır. Bu sayede yerel 492

I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA halkın balık ve kabuklu ürünleri avlaması ile yaşanan kaynaklardaki azalma giderildiği gibi kısa vadede ekonomiye katkı getirilmesi de olanaklı olmaktadır. Her geçen gün Malezya da özellikle iç su ürünlerine dönük balıklandırma faaliyetlerinin artarak devam etmekte olduğu da bilinmektedir. Bu konuda sadece balıklandırma yapmak üzere çalışan kamu kuluçkahaneleri olduğu gibi kapasite aşımı ile balıklandırmayı yan dal olarak sürdüren işletmeler de bulunmaktadır (Nawi, M.B.H.M., 2004). 9. SU ÜRÜNLERİ YÖNETİMİNDE SAHA ÇALIŞMALARI, İZLEME VE KONTROL PROGRAMLARI Su ürünleri yönetimi bilimsel temellerde bilimsel çalışmaların sonuçları doğrultusunda güncellenmekte ve devreye sokulmaktadır. Bu sayede balıkçılık sahaları ve kontrol altındaki parklarda yürütülen düzenli izleme çalışmaların av veriminin niteliği ve niceliğini olumlu yönde etkilediği de belirtilmektedir. 1985 balıkçılık kanunları çerçevesinde yapılan düzenleme ile ağ gözü açıklıkları sınırlandırılmış, elektrik ve zehir ile avcılık yasaklanmış olup, durum düzenli olarak kontrol altında tutulmaktadır (Annon., 2000; Nawi, M.B.H.M., 2004). Malezya ulusal kurumları içinde koordinasyona giderek bilimsel projeler yürütürken, uluslararası çalışmalarda da yer alarak Asya, Amerika ve Avrupa ülkeleri ile de işbirliği gerçekleştirmektedir (Mukherjee, T.K., 2001; Annon., 2005). Ülkede ekonomik değeri yüksek balık ve kabuklular için patojenden ari sertifikası (SPF) uygulamaları da yaygınlaştırılmaktadır. Konuyla ilgi moleküler genetik tekniklerde kullanılan kimyasallar da ülkede üretilmektedir. Ülke biyo-teknoloji alanında da Asya ülkeleri arasında bir yer edinmeye çalışmakta dünya pazarına da biyokimyasal analizlerde kullanılan kitlerin satışını yapabilmektedir (Hastein, T. 2000). 10. SONUÇ VE TARTIŞMA Bugün Malezya nın su ürünleri üretimi konusunda dikkati çeken bir gelişme içinde olması, ülkede etkin bir koordinasyonla yürütülen faaliyetlerin sürdürülebilirlik esasına dayalı olarak ilgili devlet kurumları ve akademik birimlerin ortak yürüttüğü çalışmaların bir sonucu olduğu söylenebilir. Bilimsel veriler ve etkin kontrol mekanizmaları temeline dayanan Malezya yaklaşımının bu başarısı, halk tarafından benimsenen ve yönetimlerce desteklenen ulusal bir su ürünleri politikasının izlemesine bağlanmaktadır. Türkiye de var olan yüksek su ürünleri potansiyelinin verimli ve sürdürülebilir hale dönüştürülebilmesi ancak iyi bir planlama, destek ve teşviğin yanı sıra etkin bir koruma-kontrol sisteminin de yerleştirilerek, halkın bilinçlendirilmesiyle olanaklı hale gelecektir. 11. KAYNAKLAR Annon., 2000. Collaboratıve projects biodiversity and genetic resources program. World fish center.http://www.worldfishcenter.org/pubs/corporate/ar00/section 5.pdf 493

GENÇ, GENÇ Annon., 2001. Information on fisheries management in malaysia. http://www.fao.org/fi/fcp/en/mys/body.htm Annon., 2005. Coastal and marine resources research program (CMRRP). http://www.worldfishcenter.org/operational Plan/OP2003/PDF/op2003_cmrrp.pdf Hastein, T. 2000. Principles of prevention and control of aquatic animal diseases. 68th General Session of the International Committee, May 22-26, 2000, Paris. Office International Des Epizooties, Paris. 31 p. Mohamad, S. and Yossof, NBM. 2005. An Introduction to Malaysian Fisheries. Shrimp Hatchery menagemet Course. Country report, April 11-May 26, 2005 MTCP Kedah, Malaysia. Mukherjee, T.K. 2001. Genetics for improvement of fish in Malaysia, p. 65-70. In M.V. Gupta and B.O. Acosta (eds.) Fish genetics research in member countries and institutions of the International Network on Genetics in Aquaculture. ICLARM Conf. Proc. 64, 179 p. Nawi, M.B.H.M., 2004. Malaysian Aquaculture : An overview. Country report, mtcp course 2004. Aquaculture Division Department of Fisheries Kuala Lumpur. 494