Elektriği tanıtmak, tehlikelerini belirlemek ve bu tehlikelerden korunma yolları hakkında bilgilendirmek

23 TEKNİK UYGULAMALARDA ELEKTRİK TEHLİKELERİ ve İSG AMAÇ: Elektriği tanıtmak, tehlikelerini belirlemek ve bu tehlikelerden korunma yolları hakkında bilgilendirmek KASIM 2015 Nurdoğan İNCİ nurdoganinci@gmail.com Elektrik Mühendisi Öğretim görevlisi İş Sağlığı ve Güvenliği Danışmanı Nİ1103266 Elektrik Çalışmalarında İSG

I-4/25 ELEKTRİK TEHLİKELİ BİR DOSTTUR ELEKTRİĞİN TEHLİKELERİNİ TANIYIP KURALLARINA UYGUN DAVRANDIĞIMIZ SÜRECE BİZİMLE DOST KALIR Nİ1103266 Elektrik Çalışmalarında İSG

TEKNİK UYGULAMALARDA ELEKTRİK TEHLİKELERİ ve İSG ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ RG 18565 04.11.1984 ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ 6. KEZ DEĞİŞİKLİK İLE SON DURUM RG 25484 16.06.2004 ELEKTRİK TESİSLERİNDE TOPRAKLAMA YÖNETMELİĞİ RG 24500 21.08.2001 Nİ1103266 3 Elektrik Çalışmalarında İSG

I-5/25 İNSANIN ELEKTRİK SİSTEMİ VE ELEKTRİĞİN İNSANA ETKİLERİ İskelet ve Kaslar vücudun istenildiği şekilde durmasını sağlar Kalp damarlardan kan ile oksijen ve besinleri iç organlarımıza, tüm hücrelere pompalayan organ Komuta Merkezi (Beyin Beyincik - Omurilik soğanı) Beyin Vücudumuzun öğrenme, hafıza ve yönetim merkezidir. Beyincik Vücudumuzun hareket ve denge merkezi olarak vücudumuzun diğer kısımlarından gelen bilgileri alarak dengemizi sağlar. Omurilik soğanı, isteğimiz dışında çalışan iç organlarımızın kontrol merkezidir. Solunum, dolaşım, sindirim ve boşaltım sistemlerimizin çalışmalarını düzenler. Nefes alma, yutma, öksürme, çiğneme, hapşırma ve kusma gibi olayları kontrol eder. Omurilik nöron devreleri; Yürüme, Refleks, Denge, mide barsak hareketleri

I-6/25 İNSANIN ELEKTRİK SİSTEMİ Sinirsel devreler komutları ileten devreler AKSON; uzun tüp, miyelin, (+Na) (+K ) 20 (-Cl ) Aksonlarda uyarılar Miyelinli 120 m/sn, Miyelinsizde 12 m/sn lik hızla iletilirler. SINAPS; nöronlar benzer özellik yuvarlak, pramit (Kimyasal/protoin elektriksel) DENDRİT; Çevreden gelen uyarıları elektriksel sinyale çeviren (reseptör) Beyin Beyincik - Omurilik soğanı ( 50-100mV) Aynı anda sinyal sayısı 200.000 civarında) (10aks/s ) 1200-1400 g. Vücudun %2 ağırlığında ve enerjinin %15-20 kullanır. 1Mily snaps Hipotalamus: hücre yenilenmesi, açlık tokluk, uyku, susuzluk, korku, savunma, kavga, ısı, ışık mevsimsel düzenleme, kan basıncı ve kalp hızı gibi aksiyonlar için Hipotalamus: hipofizi uyaran maddeleri üretir Motor Korteksi: (serebral korteks 1,5 5 mm) İskelet kaslarının kontrolü, Elektrik Öğrenilmiş tehlikeleri aktiviteler, ve İSG motor konuşma alanı

İNSANIN ELEKTRİKLE İLİŞKİSİ I-7/25 dendrit miyalin akson snaps Mukayeseler İnsan sinir liflerinin uzunluğu 768.000 km. ( bu 768.000 km. nin ) 400.000km si çevre, 368.000 km si merkezi (140.000 km. beyinde) (dünya-ay merkezden merkeze uzaklığı 384.403 km.)

I-9/25 Hipotalamus ve Motor korteksi Hücre yenilenmesi, açlık tokluk, uyku, susuzluk, korku, savunma, kavga, ısı, ışık mevsimsel düzenleme, kan basıncı ve kalp hızı gibi aksiyonlar için Hipotalamus: hipofizi uyaran maddeleri üretir Dikkat odaklanması Düşünce düzenlenmesi ve problem çözme yetisi Farklı durumlara göre davranış uyarlanması Planlama ve strateji oluşturma Duyu kontrolü ve haz erteleme Yoğun duyguların kontrolü Uygunsuz davranışların bastırılması ve uygun davranış gösterme Eş zamanlı çoklu bilgilerin işlenmesi Reseptörler ile Dokunma, sıcaklık, vücut pozisyonu, acı hissi gibi duyuları algılayan bir sistemdir. [ Birincil deri, kas ve eklemlerde bulunan reseptörlerden gelen uyarılarla ilgilidir. Bu uyarıların şiddetini ve yerini tespit ederler.

I-8/25 İNSANIN ELEKTRİKLE İLİŞKİSİ Komuta Merkezi (Beyin Beyincik - Omurilik soğanı ) Mantıksal (bilgi-bilinç) rutin refleks Motor korteksi İskelet kaslarını kontrol Öğrenilmiş aktiviteler Motor konuşma alanı

I-9/25 Deneyerek öğrenmenin bedeli yüksektir

I-10/25 Maddenin yapısı ve Elektrik Elektron 10-18 m. Durağan kitlesi 0,9108x10-27 gr. Proton 10-15 m. Durağan kitlesi 1,6723x10-24 gr. Ruther Ford 1909 James Charwick 1932 Çekirdek 1cm. bilye Nötron 10-15 m. Durağan kitlesi 1,6748x10-24 gr. Çekirdek 10-14 m. Atom 10-10 m. MUKAYESELER Çekirdek 1cm bilye - elektronlar 100m. Çap futbol sahası etrafı İnsan saçının kalınlığı 17 181µm ( 17-181)x10-6 m. İnsan saçının çapına 170 bin ile 1,8 Milyon atom yan yana sığar, 6,25x10 18 elektron = 1 kulon 1 kulon / saniye = 1 Amper Jeoloji - jeolog Nİ1103266 Elektron 1cm olursa --- 6,25x10 12 km. (Ay=384.403 km.) (Güneş= 1,526x10 10 km) Elektrik Çalışmalarında İSG

ELEKTRİK AKIMI I-11/-25 ATOM ETRAFINDAKİ SERBEST ELEKTRONLARIN HAREKETİDİR Bir elektrik devresinin çalışmasını su devresine benzetebiliriz. Elektronların akış yönü (-) den (+) ya doğrudur, Tahrik çarkı Vana Su pompası

I-15/25 1. Elektrik enerjisi insan vücudunun iletken olması nedeniyle hayati tehlikelere sebep olabilir. İnsan üzerinden geçen elektrik akımının etkileri ( Geçen akımın etkisi, miktarı ve süresine bağlıdır.) 1 ma Hissedilir, ( 6,25x10 15 elektron) 5 ma Hafif kramp, 10 ma Genel kramp, 15 ma Kas kasılması, 25 ma Şiddetli ağrı, ELEKTRİKTE GÜVENLİK 50 ma Dayanılmaz acı, (Kalp %20 vibrilasyon riski) 100 ma Ölüm (Kalp %50 vibrilasyon riski)

I-12/25 - ELEKTRİK VE MANYETİK ALAN Bir iletkenden elektrik akımı geçtiğinde, Elektron akımı Sol el kaidesi + - - Sağ el kaidesi Bir iletken manyetik alan içinde hareket ettirilirse N S Manyetik alan 1-Aynı kutuplar iter farklı kutuplar çeker 2-İtme çekme kuvveti mesafenin karesi ile ters orantılıdır 3-Manyetik hatlar birbirini kesmez aynı yöne gider 4-Manyetik alan hatları lastik gibidir en kısa yolu seçer Elektrik alanları da aynı şekilde hareket ederler

I-12/25 ELEKTRİK VE MANYETİK ALAN - - Manyetik alanın insana etkisi itme-çekme Mikro dalga 2,45 GHz Endüksiyon fırınları 1kHz<f<100kHz YGENH altında manyetik alanın yatakhane barakaları CGS birimide, Gauss, 10-4 Tesla'ya eşit manyetik alan birimidir SAR dokularda soğurulan ve ısıya dönüşen güçle birimi

I-9/25

I-13/25 MANYETİK ALAN İLE ELEKTRİK İLİŞKİSİ Manyetik alan içinde olan bobinin üzerinden elektrik akımı geçtiğinde bobin kendi ekseni etrafında döner Manyetik alan içinde döndürülen bobin üzerinde elektrik akımı ürer Edison Tesla

I-3-25 I-14/25 MANYETİK ALAN İLE ELEKTRİK İLİŞKİSİ Manyetik alan içinde döndürülen bobin üzerinde elektrik akımı ürer

I-11/-25 Elektrikte en çok kullanılan Birimler Akım, birim zamanda geçen elektron miktarıdır birimi Amper dir. Katları (µa), (ma.), (A.)(kA.) Gerilim, + ve - uçlar arasındaki potansiyel farkıdır birimi Volt tur Katları (µv), (mv.), (V.)(kV.) Direnç, Elektron geçişini zorlaştıran unsurdur birimi Ohm dur Katları (Ω), (KΩ), (MΩ) Güç Devre gerilimi ile akımın çarpımı ile bulunur birimi Watt tır Katları (W.), (kw), (VA) (kvar) Frekans, (AC) da akım saniyede yön değişim sayısıdır birimi Herz dir Katları (Hz), (khz) Faz farkı, İndüktif ve kapasitif devrelerde Akım gerilim arasındaki açıdır ve Cos ile ifade edilir

1 Amper = (A.) 1sn de 6,25.10 18 geçen elektrona ( 1 Coulomb) I = Q / t I-11/-25 Elektrik ölçmeleri Elektrik akımı Ampermetre ile ölçülür Ampermetre devreye seri bağlanır

I-11/-25 Elektrik ölçmeleri Elektrik gerilimi Voltmetre ile ölçülür Voltmetre devreye paralel bağlanır. U=I x R N= U x I N= 1,73 x U x I x Cos

I-11/-25 Elektrik ölçmeleri Elektrikte güç ve enerji ölçümleri Güç Vat metre ile Enerji sayaç ile ölçülür Vat metre ve sayaç devreye seri - paralel paralel bağlanır. N= U x I (Volt x Amper) ( A x S ) N= 1,73 x U x I x Cos ( Vat ) (W) E = N x Saat E = W x h (kwh) Frekansmetre

I-11/-25 Elektrik ölçmeleri I Cos I Omik U Kapasitif U Endüktif U I

ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ RG 25484 16.06.2004 SON DEĞİŞİKLİK Kolon: Tüketiciye ait ilk dağıtım noktası ile diğer dağıtım noktasına kadar olan, Linye: Dağıtım noktasından buata kalan olan kısım Sorti: Buat ile aydınlatma veya priz e kadar giden hat Sınır: Ana kolon kofresinden gelen sayaç sınır noktasıdır Nİ1103266 23 Elektrik Çalışmalarında İSG

Nİ1103266 24 Elektrik Çalışmalarında İSG

I-16/25 ELEKTRİĞİN ANA TEHLİKELERİ ELEKTRİK ÇARPMASI Elektriğin insanda yarattığı tehlikeler Sinir sistemine etkisi, termal etkisi, yakma etkisi, Nİ1103266 Elektriğin ortamda yarattığı tehlikeler Yangın, Patlama, Yakma, Elektrik Çalışmalarında İSG

I-17/25 ELEKTRİK TEHLİKELERİNDE ÖNLEMLER ÖNLEM 1-Statik elektrikte eş potansiyeli sağlama, 2-Aşırı akımı kontrol etme, 3-Temas gerilimine karşı korunma 4-Topraklamayı iyi yapma, 5-Kaçak Akımın kontrolünü yapma, 6-Bağlantıda temas noktalarını kontrol etme, Nİ1103266. Elektrik Çalışmalarında İSG

I-18/25 1-Statik elektrikte eş potansiyeli sağlama, STATİK ELEKTRİK Durağan elektrik yüküne statik elektrik denir Sürtünme, Değme ve Tesir ile elektriklenme Ebonit, mühür mumu elektron kazanır Cam elektron kaybeder, EŞ POTANSİYEL

I-20/-25 Statik elektrik 28

I-19/25 Eş Potansiyel 29

I-22/25 Statik elektrik etkileri ve önlemleri Yakıt tankerleri çalkalanma ve hava sürtünmesi Dönen kayış, konveyör bantlarının iletken fırçalar ile topraklanması Parlayıcı, sıvıların bir kaptan diğerine boşaltma, İnsan üzerindeki statik yüklerin sinir sistemine etkisi İnsan üzerinde biriken statik yüklerin boşaltılası için antistatik ayakkabı Elektrikçilerin ayakkabıları TSE nin Antistatik ürünler hakkında belirlediği geçiş dirençleri, (alt sınır 100 kω üst sınır 1000 MΩ olmalı) 30

I-23/25 Statik elektrik tehlikelerinden korunma İnsan üzerinde oluşan statik elektrik Nİ1103266 İnsan vücudu bir direnç olduğu kadar aynı zamanda bir kondansatördür. Vücudumuzda en yüksek oranda statik yük oluşturan olaylardan biri, halı üzerinde yürümektir. Elektrik Çalışmalarında İSG

I-24/25 Statik elektrik tehlikelerinden korunma Statik elektrik yükleri toprağa boşaltma ayakkabıları İnsan vücudunda biriken statik elektriği toprağa vererek vücuttaki sinir sistemini rahatlatır, Hassas elektronik aletlerle çalışmalarda meydana gelebilecek olumsuzlukları önler - İnsan Vücudundaki statik elektriğin %80'ininden fazlasını etkisiz hale getirir. Statik elektriği boşaltmak için üzerindeki metal aksam toprak temaslı herhangi bir metale dokundurulur.

I-20/-25 EXPROOF TESİSAT MALZEMELERİ ÜRÜN KODU POLES AKIM RAKOR ÇAPI FSPC 210 2 16A 3/4" FSPC 310 3 16A 3/4" FSPC 410 4 16A 3/4" FSPC 325 3 32A 1" FSPC 425 4 32A 1" FSPC 625 6 32A 1" FSPC 825 8 32A 1" 33

Statik elektrik kullanma yerleri Elektrostatik Spray Püskürtme esnasında (-) yüklü boya zerreciklerini çok düşük 07 ma ve çok düşük doğru akım yükleyerek topraklanmış parçanın üzerine transferidir. Böylece akıntı ve damlama ihtimalini yok denecek düzeye indirirler. Boya sanayinde, kuru tabakalar (kumaş yada zımpara kağıdı) üretmek için kullanılmaktadır. Fotoiletken ve elektrostatiği kullanarak ilk olarak Xerox fotokopi makinesini imal etmiştir Sanayide elektro filtreler bu olayın başlangıcıdır. Kömür, çimento gibi tozların Bacadan kaçmasını önlemek için Elektro filtreler kullanılır.

2-AŞIRI AKIMA KARŞI ÖNLEM 2 AŞIRI AKIMLARA KARŞI DEVRE KORUNMALI Çekilen akım, hattın kesiti ve elektrik cihazının çekeceği akıma uygun aşırı akımda devreyi kesecek sigorta konulmalı Tek lamba ve tek kutuplu anahtar ile priz devresi

II-27/42 2-AŞIRI AKIMA KARŞI ÖNLEM ELEKTRİK AŞIRI AKIM KARŞI KORUMA ELEMANLARI Beslemenin otomatik olarak kesilmesi sistemleri Buşonlu sigortalar Bıçaklı sigortalar WL otomatlar I>=32A. Şalter Şart

II-28/42 2-AŞIRI AKIMA KARŞI ÖNLEM Beslemenin otomatik olarak çok kısa sürede kesilmesi WL OTOMAT ÇALIŞMA SİSTEMİ 1-Aktüatör kolu - elle kullanılan ve kesici Ayrıca devre kesici (veya Açık Kapalı durumunu gösterir) 2-Aktüatör mekanizması - güçleri ileten mekanizma grubu 3-Termik Manyetik komutları açma mekanizmasına aktaran sistem (bazı tiplerinde geciktirmeli sistem) 4-Terminalleri (kabloların bağlandığı klemens) 5-Bimetal şerit. (geçen akımı termik olarak kontrol eden) 6-Kalibrasyon vida - üretici montaj sonra tam ayarlamak vidası 7-Solenoit (kısa devre akımında manyetik olarak açan mekanizma) 8-Ark bölücü / söndürücü

II-2942 3-TEMAS GERİLİMİNE KARŞI KORUNMA (AC 50 V. 50 m.a ) (DC 120 V. 120 ma) Geçen akımın devre direnci arttırılır. Kumanda ve dağıtım pano önleri zemini izole hale getirilir, Elektrikli cihazların insan değebilecek noktaları elektriğe karşı ya mekanik muhafazaya alınır veya izole edilir. Seyyar kablolarda mekanik etkilere maruz kalan yerlerde NYY (TTR) tipi, askılı veya duvara tespit edilenlerde NYM tipi kablo kullanılmalı Rutubetli ortamlarda elektrik kaçağı oluşabilir bunun için ANTİGRON tesisat yapılmalıdır.

II-30/42 ANTİGRON TESİSAT MALZEMELERİ 16/20

ELEKTRİK ÖNLEMLERİNDE UYGULAMA ÖRNEKLERİ II-31/42 3 Elk.Y.Müh. İsa İlusu kitabından Yalıtkan dış kılıf İletkenler Yalıtkan mil Metal kısım Elektrikli seyyar el aletlerinde II. Sınıf korumalı olan aletler kullanılmalıdır. Elektrikli el aleti üzerinde bulunan işaret

ELEKTRİK ÖNLEMLERİNDE UYGULAMA ÖRNEKLERİ II-32/42 Elk.Y.Müh. İsa İlusu kitabından 19/20 Eş potansiyel sistem

II-33/42 Nİ1103266 4-Topraklama ELEKTRİKLE ÇALIŞAN TÜM SABİT MAKİNELER MUHAKKAK TOPRAKLANMALIDIR. Topraklama; Düşük dirençte olmalı, Toprak hattı takip edilebilir olmalı Sağlam, mekanik ve kimyasal etkilere dayanıklı olmalı Hattın sigorta değerindeki akıma dayanıklı olmalı (Koruma <10Ω ) (koruma <5Ω), (işletme < 2Ω), (Paratöner, Parafudr <5Ω) (Parafudr <2Ω ) Evlerde en az 2,5 mm 2 toprak hattı olmalı, (korunmalı durumda 1,5 mm 2 ) Fabrika ve benzeri iş yerlerinde en az 4 mm 2, olmalı Üç fazda, nötr 16mm2 kadar eşit sonrası düşük kesit Daha büyük kesitlerde nötr kesiti 25/16, 35/16, 50/25, 70/35, 95/50 Seyyar aletlerin topraklama kontrolü en geç 6 ayda bir yapılmalı Toprak direnci her yıl EMO veya akredite firmaya ölçtürülüp raporu saklanmalı Elektrik Çalışmalarında İSG 42

II-33/42 Nİ1103266 4-Topraklama Alçak gerilim şebekeleri Tesisat yönetmelikleri, alçak gerilim şebekelerinde kullanılmak üzere, temel olarak üç çeşit topraklama bağlantısı belirlemektedir. Bağlantı şekillerini belirleyen isimlerden, ilk harf transformatörün sıfır noktasının toprakla bağlantı durumunu işaret etmektedir. ( T - Toprağa bağlı), ( I - Topraktan yalıtılmış) İkinci harf ise cihazların toprağa bağlantı durumunu gösterir ( T Toprağa bağlı), ( N Sıfır hattına bağlı) - Üçüncü harf ise ( S Ayrık (separeted)), ( C Birleştirilmiş (combinet)) - TN-C Nötr hattının kopması büyük tehlike yaratır. - TN-S Nötr hattı yalıtılmış olmalı - TT Nötr ve cihazlar ayrı ayrı topraklanmış ve nötr yalıtılmış - TN-C-S Şebekenin bazı bölümlerinde nötr toprak ayrılmış Elektrik Çalışmalarında İSG 43

II-36/42 4-TOPRAKLAMA İŞLEMLERİ TT Sistemi TN-C Sistemi (4 iletken) Nötr direnç veya empedans bobin ile toprağa bağlı TT sistemi TN yıldız noktası Empedans veya direnç ile bağlı TN-C (4 iletken) Nötrde toprak bağlı TN-C (4 iletken) TN-S (5 iletken) Toprakta TN-S (5 nötr iletken) bağlı Üç faz ve Nötr hattı çekilmiş toprak hattı ayrıca çekilmiş

II-35/42 4-TOPRAKLAMA İŞLEMLERİ TN-S Sistemi (5 iletken) Toprakta nötr bağlı TN yıldız noktası doğrudan topraklı TN yıldız noktası doğrudan topraklı Nötr hattı yalıtkan TN-S sistemi TN-C (4 iletken) Nötrde toprak bağlı TN-S (5 iletken) Toprakta nötr bağlı Nötr ve koruma iletkenleri beraber çekilmiş şebeke

II-37/42

II-38/42 ELEKTRİK KABLO RENKLERİ Internet ten Tek Faz Üç Faz Kahverengi Faz İletkenleri renkler Kahverengi Siyah Gri Nötr kablosu Toprak Kablosu Mavi Yeşil- Sarı

II-42/42 4-TOPRAKLAMA İŞLEMLERİ YG-TOPRAKLAMA: Potansiyel dağılımı U ss Elk.Yönetmeliğinden

YG TOPRAKLAMA İŞLEMLERİ Y.G. Tesislerinde topraklama ELEKTRİK TESİSLERİNDE TOPRAKLAMA YÖNETMELİĞİ RG 21.08.2001 24500 Madde 5-Çıplak bakır veya bakır kaplı çelikten yapılmış topraklayıcı sistemlerin yer altı çelik sistemler korozyona uğramaması için metalik olarak değmemesi gerekir. Madde 5- Topraklama iletkenleri mekanik bakımından ve korozyona karşı dayanıklılık bakımından kullanılabilecek en küçük kesitler; Bakır 16 mm 2, Alüminyum 35 mm 2, Çelik 50mm 2 ELEKTRİK ENERJİSİ KESİLEN YERALTI VEYA HAVAİ HATLARIN BAKIMA BAŞLAMADAN ÖNCE TOPRAKLANMALIDIR

II-34/42 4-TOPRAKLAMA İŞLEMLERİ TN-S Sistemi

III-43/67 3 5-KAÇAK AKIMIN KONTROLÜNÜ YAPMA İNSANIN GENEL YAPISI ve ELEKTRİK Nİ1103266 Elektrik Çalışmalarında İSG 51

III-44/67 5-KAÇAK AKIMIN KONTROLÜNÜ YAPMA Kaçak akım rölesi / Artık akım rölesi 30mA hassasiyetindeki bir kaçak akım koruma rölesi için In / 2-15mA açma yapmaz In 30mA 300 ms 2 x In 60mA 150 ms 5 x In 150mA 40 ms TEMAS GERİLİMİNE KARŞI KORUNMA 50V sınırına ve 30 ma. üzerindeki kaçak akıma dikkat edilmeli, 32 A. Üzerinde şalter kullanılmalı Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğinin 25.10.1996 tarih 22798 sayılı resmi gazetede yayımlanan son değişikliği ile TEDAŞ'ın da zorunlu kıldığı Kaçak Akım Rölesi

III-45/67 3 5-KAÇAK AKIMIN KONTROLÜNÜ YAPMA HATA AKIMI KORUMA ANAHTARLI SIVA ALTI PRİZ Nİ1103266 Elektrik Çalışmalarında İSG 53

III-45/67 3 5-KAÇAK AKIMIN KONTROLÜNÜ YAPMA KAÇAK AKIM RÖLELERİNİN TEST CİHAZI Speed418, A, AC ve Seçici tip RCD (kaçak akim rölesi) nin akimlarini ve açma sürelerini otomatik olarak test eder. Cihaz ayrica RCD leri açmaksizin fazlar arasi, faz nötr ve nötr toprak kisa devre empedanslarini ölçer, olasi kisa devre (PSC) hesaplari ile beraber faz sirasini gösterir. Nİ1103266 Elektrik Çalışmalarında İSG 54

III-46/67 6-ELEKTRİK BAĞLANTILARINDA KÖTÜ TEMAS ISINMAYA NEDEN OLAN BAĞLANTI NOKTALARI OKSİT Gevşek bağlantı, Gevşek temas OKSİT OKSİT OKSİT OKSİT Kötü temas noktalarında geçen akım küçük arklarla temas noktasında karbonlaşma olur, dolayısıyla geçen akım ile bu noktada ısı daha da yükselir ve neticede çevreyi yakarak yangına neden olur.

III-47/67 6-ELEKTRİK BAĞLANTILARINDA KÖTÜ TEMAS ISINMAYA NEDEN OLAN BAĞLANTI NOKTALARI

III-48/67 6-ELEKTRİK BAĞLANTILARINDA KÖTÜ TEMAS ISINMAYA NEDEN OLAN BAĞLANTI NOKTALARI

III-44/67 5-KAÇAK AKIMIN KONTROLÜNÜ YAPMA Yangın Kaçak akım rölesi / Artık akım rölesi Kötü temas ile ısınma ve kaçak akım Aşırı akım ile ısınma ve kaçak 300 ma. Hassasiyetinde Yangın koruma Kaçak Akım Röleleri

III-51/67 ELEKTRİK ÇALIŞMALARINDA İSG Bakım onarım Bakım onarım işlerinde dikkat edilecek konular, Öncelikle, Çalışılan ortamda kilitleme ve güvenlik önlemleri alınmalı, bunun için 1. Enerji şalterden kapatılmalı, 2. Şalterin kilitlenmesi yapılmalı, 3. «Hatta çalışan var» Uyarı levhası asılmalı, 4. Sigortalar çıkarılıp alınmalı, 5. Herhangi bir kaçağa karşı hatların kısa devre yapılıp toprak irtibatı yapılmalı (kapasitif yük boşaltma) 6. ondan sonra geniş bakım işlemlerine geçilmeli. Ayrıca ters besleme var mı? onun kontrolü yapılmalı Nİ1103266 Elektrik Çalışmalarında İSG 59

III-52/67 İşletme ve Şantiyelerde dikkat edilecek noktalar Ana dağıtım panolar Mekanik zorlamalara dayanıklı olmalı Enerjili kısımlar separatör ile ayrılmalı Kapaklar kilitli anahtar yetkilide olmalı Ana şalter pano dışında ve kapalı iken kilitlenebilir olmalı Topraklama ve nötr barası ayrı olmalı Toprak barası çok iyi bir şekilde topraklanmalı Pano priz devrelerinde toprak kaçak rölesi bulunmalı Pano önlerine mutlaka izole zemin konmalı

III-55/67 ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ RG -30.11.2000 / 24246 Elektrik tesisleri Lüks, ışınların yönüne dik bir yüzeydeki bir metrekarelik alan başına düşen Lümen miktarıdır., AG panoları ve manevra odalarında en az 250 Lux, Trafo odalarında 150 Lux aydınlatma olmalı, aküden beslenen lambalar olmalı Çalışma ofislerinde 250-500 Lux aydınlatma olmalı, Hassas işlerde 500-1000 Lux aydınlatma olmalı Nİ1103266 Elektrik Çalışmalarında İSG 61

III-56/67

II-39/42 ELEKTRİK ÜRETİMİ GERİLİM Frekans Alçak gerilim 50 V. 220V. 380 V. 500 V. 1000V. Yüksek gerilim 10 kv. 15 kv. 34.5 kv 66 kv 154 kv. 380 kv.

ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ RG 24246 30.11.2000 YG Gerilim İzole tabure YG Gerilim eldiveni YG Gerilim kontrol kalemi Yüksek gerilim hücresinde bulunması geren Y.G. Kontrol ve kumanda ekipmanları YG Gerilim kumanda ıstakası 64

II-40/42 19/20 SF6 Gazı Kesicilerde kullanılan Dielektrik dayanımı yüksek ve zehirsiz olan ancak söndürme anında toz haline geldiğinde zehirli hale geçen temizlik anında lastik eldiven ve maske kullanılması gerekir.

II-41/42 Enerji kesilmeden ayırıcının açılması Kesicilerde kullanılan Dielektrik dayanımı yüksek ve zehirsiz olan ancak söndürme anında toz haline geldiğinde zehirli hale geçen temizlik anında lastik eldiven ve maske kullanılması gereken gaz hangisidir 66

III-59/67 Açık havada en az mesafeler (B ve C sabit ekipmanlar ile olan mesafe) 67

III-67/67

ELEKTRİK İLE İLGİLİ FEN ADAMLARININ YETKİ, GÖREV VE SORUMLULUKLARI HAKKINDA YÖNETMELİK RG 20339 11.11.1989 RG 28199 09.02.2012 YÖNETMELİKTE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK Nİ1103266 69 Elektrik Çalışmalarında İSG

III-57/67 ELEKTRİK İLE İLGİLİ FEN ADAMLARININ YETKİ, GÖREV VE SORUMLULARI RG 11.11.1989-20399 RG 28199 09.02.2012 değişiklik ile Madde 3 Elektrik ile ilgili fen adamları, gördükleri mesleki ve teknik öğrenim seviyelerine göre aşağıdaki gruplara ayrılırlar; 1. Grb. En az 3 veya 4 yıl Yüksek teknik öğrenim görenler. Elektrik, elektrik-elektronik mühendisleri, 2. Grb. En az 2 yıllık yüksek teknik öğrenim görenler ile Orta Okuldan sonra en az 4 veya 5 yıl mesleki teknik öğrenim görenler 3. Grb. En az lise dengi mesleki ve teknik öğrenim görenler. Lise mezunu olup bir öğrenim yılı süreyle Bakanlıkların açmış olduğu kursları başarı ile tamamlamış olanlar ile 3308 sayılı çıraklık ve meslek Kanununun öngördüğü eğitim sonucu ustalık belgesi alanlar

III-58/67 ELEKTRİK İLE İLGİLİ FEN ADAMLARININ YETKİ, GÖREV VE SORUMLULARI RG 11.11.1989-20399 RG 28199 09.02.2012 değişiklik ile a Binaların iç tesis projesi müelliflik b Elk. İç tesisi yapım işleri 1.Grb 50 kw > 1.500 kw > 400.V > C Muayene ve kabul işleri Kendi tarafından yaptığı tesisler, d İşletme ve bakım işleri 1.500.kW > 36k.V > 2.Grb 30 kw > 1.250 kw > 400.V > Kendi tarafından yaptığı tesisler 1.000.kW < 36.kV < 3.Grb 16 kw > 500 kw > 400V > Kendi tarafından yaptığı tesisler 500 kw > 36. kv > Fen adamları, tesisatın sağlamlığından, niteliklerinden, usulsüzlük ve tekniğe aykırı yapılmış olmasından doğacak zararlardan ayrıca sorumludurlar.

III-6067 Elektrikte kullanılan birimleri Elektrik akımı (Amper ) (A. Amp.) (su örneği) Atom çekirdeği etrafında dönen elektronların akımıdır, saniyede geçen kulon miktarıdır. Bir kulon Q= 10 17 Elektrona eşit ( Ekvatör 40x10 6 ) 1cm bilye dünya etrafını.2.500.000.000 defa dönerdi (elektron 24mm/s ) (2.000km/s ) 2 Ders Elektriki direnç (Ohm.) (Ω ) (su örneği) Elektronların geçişine karşı gösterilen dirençtir. (elektronların koparılma zorluğudur) Sabit kesit alanlı 106,3 cm uzunluğunda sıcaklığı 0 0 C olan 14,4521 gram ağırlığındaki cıva sütununun elektrik gerilimine karşı gösterdiği direnç 1 Ohm dur İnsanın ortalama direnci 1000 Ω Elektrik Gerilimi ( Volt ) (V.) (su örneği) Potansiyel farkı (Elektronlar üzerindeki basınç) (elektromotor kuvveti) 1 ohm luk bir direnç üzerinden 1 Amper geçiren potansiyel farkı 1 Volttur

III-61/67 Elektrikte kullanılan birimleri İletken madde Elektron geçişine zorluk göstermeyen malzemeler. (serbest elektronların fazlalığı geçirgenliği arttırır) = Öz direnç =1/K (ohm.mm 2 20 0 C/m) (Cu =0,0178)(Al =0,0294) K= İletkenlik katsayısı (m/ohm. mm 2 20 0 C ) ( Bakır Cu - K=56) ( Alüminyum Al- K=34,8) Yalıtkan madde Elektron geçişlerine karşı direnç gösteren maddelere yalıtkan madde denir. (her yalıtkan maddenin elektriğe karşı gösterdiği direnç farklıdır) Her malzemenin delinme gerilimi faklıdır, E d ile gösterilir. Delinme gerilimi birimi E d kv/cm dir. Hava 30,000 V/cm, Kağıt 160,000 V/cm, Cam) 140,000 V/cm Silikon 150,000 V/cm, Teflon 600,000 V/cm

III-62/67 BAZI YALITKANLARIN DELİNME GERİLİMLERİ YALITKANIN İSMİ DELİNME GERİLİMİ Hava Teflon Polistren Kağıt Pireks (Cam) Silikon Bakalit Kuvartz 30.000 V/cm 600.000 V/cm 240.000 V/cm 160.000 V/cm 140.000 V/cm 150.000 V/cm 240.000 V/cm 80.000 V/cm Nİ1103266 Mika Elektrik Çalışmalarında İSG 800.000 V/cm

III-63/67 Elektrikte kullanılan bazı formüller Ohm kanunu (U=I x R ) Volt =Amper x ohm DC Güç bağlantısı (N=U x I) Wat = Volt x Amper N=RxI 2 Üç fazlı indüktif güç bağlantısı N= 1.73 x U x I x Cos N=Wat, U=Volt, I=Amper, Cos =Güç faktörü Gerilim düşümü formülü U d = (2 x L x I) / (K x s) K=56 Gerilim düşümü formülü s = (2 x L x I) / (K x Ud) U d = gerilim düşümü (V), L=mesafe (m.), K=İletkenlik katsayısı. S=iletken kesiti (mm 2 ) Jul kanunu (Kalori) Q= kalori, R=ohm, I=amper, t=saniye Q= 0,24 x R x I 2 x t

III-53/67 YILDIRIMDAN KORUNMA PARATÖNER Paratoner (klasik) Yakalama ucu, iletken, topraklama ve tespit sisteminden oluşur Tek uçlu ve faraday kafesi şeklinde yapılan sistemlerdir. Radyoaktif paratonerler 30.07.2001 tarih ve 10700-1485 sayılı genelge gereği çoğu tipi yasaklanmıştır. 04.01.2000 tarih ve 10700-0005 sayılı genelge ile (Am-241, Ra-226 v.b.) ithalatına 31.03.2000 tarihinden itibaren izin verilmemektedir. Nİ1103266 Elektrik Çalışmalarında İSG 76

III-54/67 YILDIRIMDAN KORUNMA Paratonerler Elektrostatik Aktif Paratonerler Yıldırıma karşı etkili bir koruma alanı oluştururlar. Bu tip paratonerler farklı yapılış tekniklerine sahip olmakla birlikte etkin bir koruma alanına sahiptirler. Franklin France paratoneri Piezoelektrik yıldırım deşarjlarından etkilenmezler ve dolayısıyla da bakım gerektirmezler. Hem pozitif hem de negatif yıldırım deşarjına karşı korunmalıdır. 77

III-67/67

III-65/67

III-67/67

Sizlere iş hayatınızda ve sınavlarınızda başarılar dilerim