I. ÜNİTE ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ A. Anatomi ve Fizyolojinin Tanımı B. Anatominin Bölümleri 1. Makroskopik Anatomi a. Topografik Anatomi b. Sistematik Anatomi 2. Mikroskobik Anatomi 3. Gelişim Anatomisi (Embriyoloji) 4.Karşılaştırmalı anatomi 5. Yüzeysel anatomi 6. Radyolojik anatomi 7. Patolojik anatomi 8. Estetik anatomi 9. Klinik anatomi 10. Nöranatomi C. Anatomi ve Fizyolojinin Tarihçesi D. Anatomi ve Fizyolojinin önemi E. Tıbbi Terimleri Oluşturan Temel Öğeler 1. Kökler 2. Ön ekler 3. Son ekler F. Vücudun Bölümleri, Anatomik Düzlemler, Eksenler, Yönler ve Anatomik hareketler 1. Vücudun Bölümleri a. Baş b.gövde 1.Göğüs (Thorax) 2.Karın (Abdomen) 3..Leğen (Pelvis) c.uzuvlar 1.Üst ekstremiteler 2.Alt ekstremiteler 2. Anatomik Düzlemler a.frontal (Alın) Düzlem b.median (Orta) Düzlem c.transvers (Enine) Düzlem 3.Eksenler a.sagital Eksen b.vertikal Eksen c.transvers Eksen 4. Anatomik Duruş 5. Yönler 6. Anatomik Hareketler 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 1
HAZIRLIK SORULARI 1. Anatomi ve fizyolojinin tanımlarını arkadaşlarınızla tartışınız. 2. Anatominin bölümlerinden bölgesel anatominin ilgilendiği vücut bölümlerini arkadaşlarınızla vücudunuz üzerinde göstererek tartışınız. 3. Anatomi ve fizyoloji bilimine emeği geçen anatomist ve fizyologları tartışınız. 4. Anatomi ve fizyolojinin önemini arkadaşlarınızla tartışınız. 5. Tıbbi terimleri oluşturan temel öğelere arkadaşlarınızla örnekler vererek tartışınız. 6. Vücuttaki boşluklarını torso veya şekil üzerinde göstererek tartışınız. 7. Anatomik duruş pozisyonunu arkadaşlarınızla karşılıklı göstererek tartışınız. 8. Vücudun anatomik hareketlerini uygulamalı olarak arkadaşlarınızla tartışınız. A. ANATOMİ VE FİZYOLOJİNİN TANIMI Anatomi: İnsan vücudunun normal yapısını ve şeklini; bu yapıyı oluşturan organların ve oluşumların bir birleri ile olan yapısal ve işlevsel ilişkilerini inceleyen bilim dalına anatomi denir. Anatomi terimi Yunanca bir sözcük olup, ana (içinden, çıkarma) ve tome(kesmek) anlamına gelen terimlerin birleşmesinden oluşur. Anatominin latince karşılığı ise kadavraların parçalanması, kesilmesi ve dilinmesi şeklinde incelenmesi anlamına gelen dissection(diseksiyon) dur. Canlı bilimi olarak adlandırılan biyolojinin bir alt dalı olan morfoloji vücudu oluşturan organların ve oluşumların biçimlerini, dış görünüşlerini ve birbirleri ile ilgilerini inceler. Anatomi vücudun bölümlerinin yapılaşması ve biçimleri ile ilgilendiğinden morfolojinin bir alt gurubu olarak ele alınır. Vücudu oluşturan organların normal şekil, durum ve yapılarının incelenmesi ile uğraşan bilim adamlarına anatomist denir. Fizyoloji: Vücudu meydana getiren organların görevlerini birbirleri ile olan ilişkilerini ve bu görevlerini nasıl meydana getirdiğini inceleyen bilim dalıdır. Fizyoloji, bütün canlı varlıkların birbirleri ve çevreleri ile ilgilerini, geçmişini, yapı fonksiyonlarını inceleyen bilim dalı olan biyolojinin diğer bir alt dalıdır. Fizyoloji bilimi içinde vücudun yapısında yer alan işlevlerin hepsi açıklanır. Örneğin; hücrelerde meydana gelen biyokimyasal reaksiyonlar, sinirsel uyarıların iletimi, kasların kasılması gibi durumlar bu bilim dalı içinde ele alınır. B. ANATOMİNİN BÖLÜMLERİ 1. Makroskobik Anatomi: Vücudu meydana getiren organların biçimlerini, birbirleri ile olan ilişkilerini gözle görünür bir şekilde inceleyen anatomidir. Canlı üzerinde ve kadavra üzerinde inceleme yapılır. İnceleme esnasında pens, bistüri v.b. araç ve gereçler kullanılır. İki bölüme ayrılır: a. Topografik(regional) Anatomi: Buna bölgesel anatomi de denir. Vücudu bölgelere ayırarak inceler (Şekil 1.1-2). Ayrılan bölgelerdeki bütün organ ve dokuları kat kat incelemek mümkündür. b.sistematik Anatomi: Vücudu organ guruplarına ayırarak inceler. İnsan vücudunun kolay anlaşılabilmesi için gerek yapı ve gerekse işlevsel bağlantısı olan organlar dokuz değişik sistem başlıkları altında toplanır. Her sistem içindeki organlar tek tek ele alınır. Hareket sistemi (Systema locomorius) Dolaşım Sistemi (Systema circulatorium, kardio-vaskuler sistem) Solunum Sistemi (Systema respiratorium) Sindirim Sistemi (Systema digestorium, gastrointestinal sistem) Boşaltım Sistemi (Systema urinaria) Üreme Sistemi ( Systema genitalia) Sinir sistemi (Systema nervosum) Endokrin sistemi (Systema endocrinea) Duyu organları (Organa sensuum) 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 2
Şekil 1. 1: Vücudun ön bölümleri 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 3
Şekil 1.2: Vücudun arka bölümleri 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 4
2. Mikroskobik Anatomi: Vücudu meydana getiren dokuları ve organları mikroskobik olarak inceleyen anatomidir. Mikroskobik anatominin yalnız dokuları inceleyen dalına histoloji, dokuları oluşturan temel element ve hücreleri inceleyen dalına da sitoloji denir. Daha çok doku ve hücre seviyesinde inceleme yapılır. Günümüzde hücreler daha çok büyüten elektron mikroskoplar sayesinde gerek yapısal ve gerekse işlevsel olarak daha iyi incelenmektedir. 3. Gelişim Anatomisi (Developmental anatomi) : Organizmanın anne karnında uterus içi hayattan ölünceye kadar geçirdiği aşamaları inceleyen anatomidir. Gelişim anatomisinin organizmanın başlangıcından (zigot halinden ) doğuncaya kadar geçirdiği aşamaları inceleyen bölümüne embriyoloji, çocukluk dönemini inceleyen bölümüne child anatomi, yetişkinlik dönemini inceleyen bölümüne adult anatomi, yaşlılık dönemini inceleyen bölümüne ise geriatrik anatomi denir. 4. Karşılaştırmalı anatomi (Comparativ anatomi) : İnsan ve hayvanlar arasındaki benzer organları mukayese ederek inceleyen anatomidir. 5. Yüzeysel anatomi (Surface anaomy) : Vücudu yüzeysel olarak elle, gözle veya radyolojik olarak inceleyen anatomidir. 6. Radyolojik anatomi: Vücuttan elde edilen kesitlerin incelenmesi ile ilgili anatomidir. Bu nedenle kesitsel anatomi de denir. Radyolojik anatomi, bilgisayarlı tomografi, ultrasonugrafi ve sindigrafi gibi gelişmiş teknoloji ürünleri kullanılır. 7. Patolojik anatomi: Hasta organları inceleyen anatomidir. 8. Klinik anatomi: Bölgesel, sistematik ve cerrahi anatomiyi içine alan bilgilerin klinikte canlı insan üzerinde uygulanması ile ilgili anatomidir. 9. Estetik anatomi: Vücudu estetik açıdan inceleyen anatomidir. 10. Nöranatomi: Sinir sistemi ile ilgilenen anatomidir. C. ANATOMİ VE FİZYOLOJİNİN TARİHÇESİ Anatomi ve fizyolojinin tarihçesi oldukça eskidir. Çok önceleri diğer tıp dallarında olduğu gibi anatomi ve fizyoloji bilimi de bilimsel temele dayanmaktan uzak kalmıştır. Özellikle anatomi bilimi üzerinde çalışmalar yapan anatomistlerin insan kadavrası üzerinde diseksiyon (dilmek, kesmek) yapmaları dini görüşlere göre günah sayıldığından anatomi biliminin gelişmesi gecikmiştir. Milattan önce V. yüzyıldan itibaren tıbbın babası olarak kabul edilen Hippocrates ın (M.Ö. 460-377) gayretleri ile anatomi ve diğer tıp alanlarında gelişmeler başlamıştır. Anatomi ile ilgili ilk yazılı kayıtlar hipokrat ile başlamıştır. Günümüzde de geçerli olan kafa kemikleri ile ilgili tanımlamalar yapmıştır. Alcmaeon: Hayvanlar üzerindeki çalışmaları sonucu arter ve ven arasındaki farkları ile östaki borusunu tanımlamıştır. Aristotle ( M.Ö. 384-322) : Aort, sindirim sistemi, uterus (rahim), beyin zarları, vena cava inferior ve vena cava superior hakkında doğru açıklamalar yapmıştır. Hayvanlar üzerinde yaptığı çalışmalar sonucu karşılaştırmalı anatomi ve embriyoloji hakkında doğru bilgiler vermiştir. Heraphılus: İlk insan kadavrası üzerinde çalışan anatomistlerdendir. Anatomi kitabı yazmıştır. İnsan kadavralarının üzerinde yapmış olduğu diseksiyondan sonra önemli bilgileri doğru olarak tanımlamıştır. Bu nedenle anatominin babası olarak da bilinir. Galenos (M.S. 130-200) : Hayvanlar üzerinde anatomik ve fizyolojik deneyler yapmıştır. Kaslar, eklemler, kemikler üzerindeki çalışmaları ile anatomiye önemli katkıları olmuştur. Ölü hayvanlar üzerinde disseksiyon yapmıştır. II.Frederick : Cerrahi bilimlerinin temelinde anatominin olduğunu belirtmiştir. Cerrahi bilimlerde uygulamalı anatominin önemini vurgulamıştır. Mondino : Diseksiyon üzerine ilk anatomi kitabını yazmıştır. Andreas Vesalius (1515-1564) : Uzun yıllar üniversitelerde anatomi hocalığı yapan ve bu konuda değerli eserler veren Andreas Vesalius un anatominin gelişmesi üzerindeki katkıları büyüktür. Vücut yapısı ile ilgili ölüler üzerinde çalışmalar yapmıştır. A. Vesalius ilk anatomist ve modern anatominin kurucusudur. De Humani corporis Fabrica adlı eseri anatomi ders kitabı olarak okutulmuştur. 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 5
İbni Sina ( M.S. 980 1037 ) : Ünlü bir Türk hekimi ve düşünürüdür. Hekimlikle ilgili olarak yazmış olduğu Tıp Kanunu adlı kitabın da anatomi ve fizyoloji hakkında açılamalarda bulunmuştur. Osmanlı devrinde 19. yüzyılda insan kadavrası üzerinde çalışmalara başlanmış ve ondan sonra anatomi bilimi üzerinde bilimsel çalışmalara hız verilmiştir. Mazhar Paşa ( 1845 1920 ) : Yapmış olduğu bilimsel çalışmaları ile ülkemizde modern anatominin kurucusudur. Ayrıca son yüzyılda Yusuf Rami Bey, N. Ali Berkol, Dr. Zeki Zeren gibi anatomistler değerli çalışmaları ile ülkemizde anatominin gelişmesine katkıda bulunmuşlardır. Fizyolojinin Tarihçesi : Fizyoloji bilimi ile ilk uğraşan bilim adamlarına fizyolog denir. Dünyada ve ülkemizde fizyolojinin gelişmesinde bir çok fizyolog özverili çalışmalar yapmışlardır. Jean Francois Fernel : 16. yüzyılda fizyoloji bilimini kuran ve tanıtılmasını sağlayan Fransız bilim adamıdır. William Harwey : Kan dolaşımını tanımlayarak fizyolojinin gelişmesine katkıda bulunmuştur. Descartes: 17. yüzyılda Tratatus de Homine adlı ilk fizyoloji kitabını yayınlamıştır. Albrecht Von Haller: 18. yüzyılda Fizyolojinin bir bilim dalı olduğunu belirterek fizyolojinin gelişmesine katkıları olmuştur. Ülkemizde ise Fizyoloji Enstitüsü Direktörlüğü görevinde de bulunan Ord. Prof. Dr. Sadi IRMAK ın fizyolojinin gelişmesinde büyük katkıları olmuştur. Ayrıca Prof. Dr. Meliha TERZİOĞLU, Prof. Dr. Hayri KALELİ, Prof. Dr. Fikri ÖZER ve Prof. Dr. Nuran GÖKHAN gibi fizyologlar fizyolojinin ülkemizde gelişmesine önemli katkılar sağlamışlardır. D. ANATOMİ VE FİZYOLOJİNİN ÖNEMİ: Sağlık personelinin temel uğraş alanı insanların sağlıklarıdır. Temel materyal olan insan vücudunun normal şekil, yapısının ve görevlerinin bilinmesinde anatomi ve fizyoloji ders konularının öğrenilmesi gereklidir. Sağlıkla ilgili öğrenim yapan sağlık mensupları için anatomi ve fizyoloji önemli bir derstir. Diğer sağlıkla ilgili bilgiler bu bilgilerin üzerine kurulur ve geliştirilir. Anatomi ve fizyoloji biliminin bugünkü seviyelere gelmesi kolay olmamıştır. Fizyolog ve anatomistlerin büyük özverili çalışmaları sayesinde günümüzde hücrelerde meydana gelen biyokimyasal reaksiyonlar, sinirsel uyaranların iletimi, kasların çalışması, diğer organlar ve sistemlerin görevleri ve yapısı hakkındaki bilgileri öğrenmekteyiz. Sağlık üzerini eğitim yapan meslek mensuplarının gerek öğrencilik yaşamlarında ve gerekse meslek yaşamlarında sağlık alanlarında başarılı ve yararlı hizmetler verebilmeleri için anatomi ve fizyoloji ile ilgili konuları çok iyi kavramaları gerekir. Bu bilgiler onların başarılarında temel öge olacaktır. Çünkü anatomi ve fizyolojide insan organizmasının yapısı, işleyişi ve fonksiyonları öğrenilir. Bu nedenle anatomi ve fizyoloji dersleri sağlık alanındaki konuların esasını oluştur. Sağlık personeli öğrencilik yıllarında canlı organizmanın incelenmesi ile ilk defa anatomi ve fizyoloji derslerinde karşılaşırlar. Diğer sağlık bilimleri ile ilgili konuları daha iyi anlayabilmek ve bağlantı kurabilmek için anatomi ve fizyoloji ile ilgili bilgileri öğrenmeleri çok gereklidir. E. TIBBî TERİMLERİ OLUŞTURAN TEMEL ÖGELER: Tıp dilinde terimler genellikle Latince ve daha az miktarda Yunanca (Grekçe) olarak kullanılır. Tıbbi terimlerle ilgili İsviçre nin bazel kentinde bilimsel toplantıda ilk düzenlemeler yapılmıştır. En son olarak 1985 yılında anatomistlerin Terminologia Anatomica isimli çalışmasıyla her ülkede kullanılan tıbbi terimlerle ilgili dil birliği sağlanmıştır. Latince ve Grekçe den (eski yunanca) kökünü alan tıp terimleri değişik dillerde bazı farklılıklar gösterirler. Bizde Latince ve Grekçe terimler Türkçe söyleyiş tarzı ile kullanılır. Örneğin, akciğer organını ele alalım; Türkçe akciğer olan bu organın adı değişik dillerde de farklı farklı ad alır. Tıp biliminin ortak dili olan Latince de akciğer pulmo olarak bilinir. Bütün tıp alanındaki kişiler pulmo terimini akciğer olarak bilirler. 1. Kökler: Hiçbir yapım eki almamış sözcüklere kök denir. Kökler, hem kendileri bir anlam taşır veya çağrıştırır, hem de yapım ekleri alarak yeni kavramları karşılar hale gelirler. Köklerden yeni sözcükler türetilebilir. 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 6
Her dilde farklılık gösterirler. Latince veya Grekçe olarak kullanılan köklerin ayrışması söz konu değildir. Aksi taktirde anlamları bozulur. Örneğin; doktor kök sözcüğünün sonuna luk eki getirilerek yeni sözcük oluşturulur. Köklerin sonuna getirilen eklerin hiçbir anlamları yoktur. Ancak sonuna geldiği köklerin anlamlarını değiştirir. Örneğin ebe bir unvandır, ebenin sonuna getirilen lik eki ile ebe kelimesine bir meslek anlamı (ebelik) verilir. Kök olan sözcüklerden yeni sözcük türetmede her dilde bazı kurallar vardır. Türkçe de sonu ünlü bir harf ile biten sonuna yine ünlü ile başlayan bir ek gelecek olursa kök ile ek arası y, n, s, ş ünsüzlerinden birisi gelir. Bunlar sözcükleri kaynaştırma ünsüzleridir. Tıp sözcüklerinde daha çok o ünlüsü kaynaştırma olarak çok kullanılır. 2. Ön ekler: Kök sözcüğünün önüne getirilen eklerdir. Böylece yeni sözcükler üretilir. Sözcüklerin önlerine eklerin getirilmesi ile o sözcüğün anlamı da değişir. Latince ve Yunanca da da sözcüklerin önlerine ekler getirilir. Latincede ön eklere örnekler a, ab: den, dan, (uzaklaşma abductio(uzaklaştırma) ad: yakınlaşma adductio(yaklaştırma) ante: ön, önce antebrachium(ön kol) inter: arasında intercostalis(kaburgalar arası) intra: içinde intravenöz(damar içi) pre: önce premolar(ön azı) supra: üstünde tri: üç İntra: içinde supracostal (kaburgaların üstünde) triceps(kolun arka kısmında bulunan üç başlı kas İntramuscular (Kas içi) Yunanca da ön eklere örnekler anti: zıt dia: içinden endo: içersinde epi: üstünde hyper: fazla, üst hypo: aşağı, alt peri : çevresinde antihistaminik(anti allerjik) diarthrosis(oynar eklem) endometrium(uterusun iç tabakası) epidermis(derinin üst tabakası) hypertansiyon(tansiyon yüksekliği) hypotansiyon(tansiyon düşüklüğü) perimetrium(uterusun en üstteki tabakası) 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 7
3. Son ekler: Sözcüklerin sonlarına getirilen eklerdir. Ön eklerde olduğu gibi son eklerde kök sözcüğünün anlamını değiştirir ve yeni sözcükler türetilir. ella, ellum: azaltma küçültme. olus: küçültme Latincede son eklere örnekler Cerebellum (beyincik) alveolus (küçük kese, küçük oyuk) tor: Etkinlik meydana getirme. fer: taşıyan alis: ilgili, ait. formis : biçim Adductor (yaklaştıran) Lactifer (süt taşıyan) Antebrakialis (ön kola ait), renalis (böbrekle ilgili) pisiformis (nohut biçiminde, eldeki karpal kemiklerden biri) Yunanca (Grekce) son eklere örnekler ideus, a, um: biçiminde pterygoideus (kanatsı,kanat biçimi) eus, um: benzersi membraneceus (zarsı) icus: ilgili, ait carpicus(el bileği ile ilgili),meningicus (beyin zarları ile ilgili) acus, aum: ilgili,ait iliacus(iliumla ilgili) genus, aum: yapan, üreten mucigenus(musin yapan) F. VÜCUDUN BÖLÜMLERİ, ANATOMİK DÜZLEMLER, EKSENLER VE YÖNLER: Vücudun Bölümleri : İnsan vücudunun daha iyi incelenmesi ve anlaşılması için bölgelere ve bölümlere ayrılarak incelenir. İnsan vücudunun ana bölümleri baş, gövde ve uzuvlar olarak üç bölüme ayrılır. 1. Baş (Caput) : Kafa, boyun(collum) ve yüz bölümünden oluşur. Burada kafatası boşluğu(cavitas crani), ağız boşluğu (Cavitas oris) ve göz çukuru(orbita) bulunur. Kafa kemiklerinin çevrelediği boşluk içinde beyin bulunur. Ağız boşluğunu ise yüz kemikleri çevreler. 2. Gövde (Truncus): Göğüs (thorax), karın (abdomen) ve leğen (pelvis) olmak üzere 3 ana kısma ayrılarak incelenir. a. Göğüs (Thorax): Arkada sırt omurları ( vertebra dorsalis), yanlarda kaburgalar (ossa costae) ve önde göğüs kemiğinin (os sternum) çevrelediği boşluğa göğüs boşluğu (cavum thorax), bu boşluğu çevreleyen kemiklere de göğüs kafesi kemikleri denir. Göğüs boşluğu içinde sağda ve solda iki akciğer, iki akciğer arasındaki mediastinum denilen boşlukta kalp, timus ( iç salgı bezi), yemek borusu, soluk borusu, ana toplardamarların ve aort un bir bölümü bulunur. Göğüs boşluğunun iç duvarları ve akciğerlerin üzeri pleura (plevra) denilen bir zarla örtülüdür. 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 8
VÜCUDUN BÖLÜMLERİ 1.BAŞ(CAPUT) a. Kafa b. Yüz c. Boyun 2.GÖVDE(TRUNCUS) a. Göğüs(Thorax) b.karın (Abdomen) c. Leğen(Pelvis) 3.UZUVLAR (EKSTREMİTELER) a. Üst ekstremiteler b. Alt ekstremiteler b. Karın ( Abdomen): Arkada bel omurları (vertebra lumbalis), yanlarda kaburgaların alt kısımları, üstte diyafragma kası ve önde kaslarla çevrili olan boşluğa karın boşluğu (Cavitas abdominalis) denir. Karın boşluğu içerisinde, karaciğer, mide, pankreas, dalak, bağırsaklar, böbrekler, böbrek üstü bezleri, aortun karın bölümü, alt ana toplardamar bulunur. Karın boşluğunun duvarları ve organların üzeri periton zarı ile sarılıdır. Karın boşluğu, içindeki organların ve oluşumların yerlerini daha iyi belirlenebilmesi için alt bölgelere(regio) ayrılır (Şekil 1.3). 1. Regio hypochondriaca dextra Karın boşluğu sağ üst bölgesi 2. R.epigastrica. Sağ ve sol hipokondrial bölge arası 3. R.hypochondriaca sinistra. Karın boşluğunun sol üst bölgesi 4. R.lumbalis dextra. Sağ taraf bel bölgesi 5. R.umbilicalis. Göbek çevresi bölge 6. R.lumbalis sinistra. Sol taraf bel bölgesi 7. R.ingiunalis dexter. Sağ kasık bölgesi 8. R.hypogastrium. Pubisin ile göbek bölgesi altındaki orta kısım 9. R.ingiunalis sinister. Sol kasık bölgesi 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 9
Şekil 1.3: Karın boşluğu bölgeleri c. Leğen (Pelvis): Arkada koksiks ve sakrum omurları, yanlarda kalça kemikleri, önde ise symphysis pubis in çevrelediği boşluktur. Bu boşluk içinde bağırsakların bir bölümü, mesane, rectum, erkek ve kadın cinsiyet organları bulunur. 3.Uzuvlar (Ekstremiteler): Üst ve alt ekstremiteler olarak ikiye ayrılır. Üst Ekstremiteler: Omuz (regio deltoidea), kol (r. brachium), dirsek (r. cubitalis) ön kol (r. antebrachium), ve el (r. manus) üst extremiteleri oluşturur. Omuz bölgesinde kürek (scapula) ve köprücük (clavicula) kemikleri, kol bölgesinde kol kemiği(os humerus), ön kolda dirsek (os ulna) ve döner kemik (os radius), el bölgesinde ise; bilek (ossa carp), el tarağı (ossa metacarp) ve parmak (ossa digitorum manus, phalanx) kemikleri bulunur. Alt Ekstremiteler: Kalça (r. glutealis), uyluk (r. femoralis), diz (r.genu) bacak (r.cruris) ve ayak(r.pedis) bölümünden oluşur. Kalça bölümünde yanlarda kalça kemikleri (ossa coxae), uyluk bölümünde uyluk kemiği (os femur), diz kapağı kemiği(patella) bacak bölümünde kaval (os tibia) ve kamış (os fibula) kemikleri, ayak bölgesinde ise ayak bilek( ossa tars), tarak (Ossa metatars) ve parmak kemikleri (ossa digitorum pedis) bulunur. 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 10
VÜCUTTAKİ BOŞLUKLAR 1.Cavitas dorsalis (Kafa ve omurga boşlukları) 2.Cavitas ventralis(göğüs, karın ve leğen boşlukları) Omurga boşluğu (Canalis vertebralis) Karın boşluğu (Cavitas abdominalis) Kafa boşluğu (Cavitas cranii) Göğüs boşluğu (Cavitasthoracis) Leğen boşluğu (cavitas pelvicus) Vücut boşlukları, vücuttaki kemiklerin ve kasların çevrelediği boşluklardır. Bu boşlukların boşluğa bakan iç yüzleri ve boşlukta bulunan organların üzeri zar (membran) ile örtülüdür. Vücut boşlukları arka ve ön boşluklar olmak üzere ikiye ayrılır. a. Arka boşluk (cavitas dorsalis) : Bu boşluklar, içinde tüm beyinin bulunduğu kafatası boşluğu (cavitas cranialis) ile içinde omuriliğin (medulla spinalis) bulunduğu omurga kanalı (canalis vertebralis) dır. b. Ön boşluk (Cavitas ventralis) : Vücudun ön tarafında göğüs boşluğu (cavitas thoracis), karın boşluğu (cavitas abdominalis) ve leğen boşluğu (cavitas pelvicus) bulunur. Şekil 1.4: Vücut boşlukları 2. Anatomik Düzlemler: Anatomik duruştaki vücudun organ ve oluşumlarının tarifi ve yerini tanımlamada, birbirlerine göre durumlarının belirtilmesinde veya uzuvların hareketlerinin tarifi için vücut üzerinde tasarımsal düzlemler bulunur. Vücut üzerinden geçen üç tane belirli düzlem ve eksen olup bunlar birbirine diktir. Hepsinin kesiştiği nokta vücut ağırlık merkezi (gravite merkezi) dir. Bu merkez sacral ikinci vertebranın 1-2 cm önüne düşer. Cisim hangi pozisyonda olursa olsun yer çekiminin en etkili olduğu yerdir. Her üç düzlem birbirlerine dik açıda bulunurlar. 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 11
ANATOMİK DÜZLEMLER Sagittal Düzlem Frontal Düzlem (Coronal Düzlem) Transvers Düzlem (Horizontal düz.) Median Düzlem Planum medianum ( Median düzlem) : Vücudun tam ortasından geçen ; vücudu sağ ve sol olmak üzere vücudu iki eşit yarıma ayıran düzlemdir. Planum sagittale(sagital düzlem) : Önden arkaya, yukarıdan aşağıya doğru geçen ve planum medianum a parelel olan düzlemlerdir. Vücudu sağ (dexter) ve sol(sinister) olarak ayırır (Şekil 1.6). Planum frontale( coronal, taçsal düzlem) : Alına paralel olacak şekilde yukarıdan aşağıya sağdan sola veya soldan sağa doğru geçen düzlemdir. Vücudu ön (Anterior) ve arka (Posterior) olarak ayırır. Planum transversum(transvers düzlem,yatay, horizontal düzlem) : Yere paralel olarak geçen düzlemdir. Vücudu alt(inferior) ve üst (posterior)olarak ayırır (Şekil 1.6). Şekil 1.6: Düzlemler 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 12
3. Eksenler: Etrafında hareketin meydana geldiği çizgidir. Vücuttan geçen ve eklemler çevresinde oluşan hareketlerin tanımlanmasında kullanılır. EKSENLER (AXİSLER) Sagittal eksen (Axis sagittalis) Vertikal eksen (Axis verticalis) Transvers eksen (Axis transversalis) Axis verticalis(vertikal eksen, axis longitudinalis ) : Yukarıdan aşağıya doğru düşey olarak yere dik şekilde inen eksendir. Yer çekimi çizgisine paraleldir (Resim 1.8). Axis sagittalis (sagital eksen) : Önden arkaya veya arkadan öne doğru yere paralel(horizontal) olarak geçen eksendir. Axis transversalis (Transvers eksen) : Sağdan sola veya soldan sağa doğru yere paralel (horizontal)olarak geçen eksendir. Şekil 1.8 : Eksenler 4. Anatomik Duruş: Ayakta dik durur vaziyette alın öne bakar halde, kollar sarkık, avuç içleri(el ayası) öne bakar konumda, ayak topukları bitişik ve ayak parmakları hafif aralıklı olan duruşa anatomik pozisyon denir(şekil 1.9). Vücudu oluşturan organların ve oluşumların tanımlamaları ve ilişkileri anatomik pozisyona göre değerlendirilir. 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 13
Şekil 1.9 : Anatomik Duruş Şekil 1.10: Yönler ve anatomik pozisyon 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 14
5. Yönler: Vücuttaki organların ve oluşumların anatomik olarak incelenmesinde anatomik pozisyona göre yönleri belirlemede aşağıdaki anatomik terimlerin bilinmesi gerekir(şekil 1. 10-11). Superior (Üst): Vücudun veya bir bölümünün üst kısmı için kullanılır. Baş (Cranium) tarafına veya başa yakın kısımlar için kullanılır. Örneğin, vücudun üst tarafının venöz kanını toplayan üst ana toplar damara vena cava superior denilmesi örnek olarak gösterilebilir. İnferior (Alt): Vücudun veya bir bölümünün alt tarafı için kullanılır. Örneğin, vücudun alt tarafının venöz kanını toplayan alt ana toplar damara vena cava inferior denilmesi örnek teşkil eder. Anterior (Ön = Ventral): Vücudun veya her hangi bir bölümünün ön kısmı için kullanılır. Örneğin,kolun ön bölümü için regio brachium anterior örnek verilebilir. Posterior (Arka = Dorsal): Vücudun veya bir bölümünün arka kısmı için kullanılır. Örneğin, kolun arka bölümü için regio brachium posterior. Medial (İç taraf): Vücudun ortasından geçen düzleme yakın olan bölümler için kullanılır. Örneğin; medial epikondil. Lateral (Dış taraf): Vücudun ortasından geçen medial düzleme uzak olan bölümler için kullanılır.örneğin, lateral epikondil. Proksimal: Gövdeye yakın kısımlar için kullanılır. Bir şeyin başlangıç kısmı son kısmına göre proksimaldir. Örnek: Femur un boyun kısmı femur un proksimalindedir. Distal: Gövdeden, başlangıçtan daha uzak bölümler için kullanılır. Örnek: Alt ekstremitede ayaklar bacaklara göre distaldedir. Superficialis (Yüzeyel): Vücut yüzeyine yakın derin olmayan oluşumlar için kullanılır. Örnek: M.flexor digitorum superficialis (Ön kolun ön yüzündeki yüzeyel bir kastır.) Profundus (Derin): Vücut yüzeyinden derinde bulunan oluşumlar için kullanılır.örnek : M.flexor digitorum profundus (Ön kolun ön yüzündeki derin bir kastır.) Dexter : Sağ, sağ taraf anlamında kullanılır.örn: Arteria carotis dexter (Sağ taraf şah damarı) Sinister : sol, sol taraf anlamında kullanılır. Örn: Arteria carotis sinister (Sol taraf şah damarı) Plantaris : Ayak tabanı Dorsalis pedis : Ayak sırtı Palmaris : El ayası Dorsalis manus : el sırtı Cranialis : Baş taraf Caudalis : Kuyruk tarafı Verticalis : Düşey Horizontalis : Yatay Centralis : Merkezi Peripheralis : Çevre Apex : Tepe Basis : Taban İnternalis : İç Externalis : Dış Sagittalis : Dikey Transversalis : Enine Ventralis : Karın tarafı Dorsalis : Sırt tarafı Longitudinalis : Boyunca HARAKETLERİN ANATOMİK İSİMLERİ İskeleti oluşturan kemiklerin birleşmesi ile oluşan oynar eklemlere kaslar etki ederek değişik vücut hareketlerinin yapılmasını sağlarlar. Bu hareketler anatomik duruşa göre ve eksenler çevresinde yapılır. Bu hareketlere değişik anatomik isimler verilir. Flexion(Fleksiyon) : Bükme hareketidir. Ör: Ön kolun kol üzerine doğru yaklaştırılması(şekil 1.12). Bu hareketi yaparken iki oluşum arasındaki açının daraldığını görmekteyiz. Extantion (Ekstansiyon) : Gerilme, açılma hareketidir. Fleksiyon hareketinin tam tersidir. Örn: Yumruk halindeki parmakların açılması(şekil 1.12). Bu hareketi yaparken eklemi oluşturan kemikler arasındaki açıda genişleme görülür. 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 15
Şekil 1.12 : Hareketlerin anatomik pozisyonu Abduction(Abduksiyon): Ekstremitelerin medial düzlemden yani merkezden uzaklaştırılması hareketidir(şekil 1.13). Örn: Bitişik haldeki parmakların açılması, kolun gövdeden uzaklaştırılması Şekil 1.13: Anatomik harekerler Adduction(Addüksiyon) : Abduksiyon hareketinin tam tersi ekstremitelerin orta çizgiye doğru, yani merkeze doğru yaklaştırıllması hareketidir(şekil 1.13). Örn. Gövdeden uzaklaştırılan kolun gövdeye doğru yaklaştırılması, açık haldeki parmakların birleştirilmesi Rotation (Rotasyon) : Dönme hareketidir. Bu hareket sağa, sola, içe ve dışa doğru dönme şeklinde olabilir. Pronation(Pronasyon): İçe doğru dönme hareketidir. Buna internal rotasyon da denir. Örn: Elin içe doğru, yani lateralden mediale doğru döndürülmesi. Supination(Supinasyon: Dışa doğru dönme hareketidir. Bu harekete external rotasyon da denir. Pronasyon hareketinin tam tersidir. İnversion (İnversiyon): Ayağın iç tarafa doğru döndürülmesidir (Şekil 1.13). 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 16
Şekil 1.14: Ayak anatomik hareketleri Eversion(eversiyon): Ayağın dış tarafa doğru döndürülmesi. İnversiyon hareketinin tersidir(şekil 1.14). Circumduction(Sirkumdiksiyon): Ekstremitelerin bir nokta etrafında dairesel dönme hareketleridir. Bu hareket esnasında diğer hareketlerde birbiri ardına veya karışık olarak yapılmış olur. Şeki 1.15 : Parmakların anatomik hareketleri Opposition( oppozisyon) : El baş parmağın diğer parmaklara doğru yaklaştırılma hareketidir ( Şekil 1.15). Örn. Kalem tutma hareketi. Reposition(Repozisyon) : ppozisyon hareketinin tam tersidir. Dorsi fleksiyon : Ayağın ayak sırtına doğru bükülmesidir. Plantar fleksiyon : Dorsi fleksiyonun tersi olarak ayağın tabana doğru bükülmesi hareketidir. ANATOMİYE GİRİŞ TEST SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi göbek bölgesidir? a. Regio buccalis b. Regio mammalis c. Regio umbilicalis d. Regio nasalis e. Regio carpi 2. Aşağıdaki hangi anatomi bilimi doğum öncesi gelişmeleri ele alır? a. Comparativ anatomi b. Sistematik anatomi c. Radyolojik anatomi d. Developmental anatomi e. Mikroskopik anatomi 3. Beyin aşağıdaki boşluklardan hangisinde bulunur? a. Cavum thoracis b. Cavitas abdominalis c. Canalis vertebralis d. Cavitas cranii e. Cavitas pelvicus 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 17
4. Aşağıdaki düzlemlerden hangisi yere paralel geçer ve vücudu alt ve üst olarak ayırır? a.planum frontale b. Planum sagittale c. Planum transversum d. Planum mediane e. Planum coronalis 5.Aşağıdaki terimlerden hangisi superior teriminin zıt anlamlısıdır? a.inferior b. Anterior c. Posterior d. Proximal e. Medial 6. Aşağıdaki anatomik terimlerden hangisi dexter teriminin zıt anlamlısıdır? a.dorsalis b. Anterior c. Superior d. Posterior e. Sinister 7. Aşağıdakilerden hangisi uyluğun karına doğru yaklaştırılması haraketidir? a. Ekstensiyon b. Abduksiyon c. Adduksiyon d. Fleksiyon e. Rotasyon 8. El baş parmağı ile işaret parmağı arasında kalemin tutulması esnasında aşağıdaki haraketlerden hangisi yapılır? a. Supinasyon b. Fleksiyon c. Oppozisyon d. Repozisyon e. Pronasyon 9. Aşağıdakilerden hangisi üst ekstremitelere ait değildir? a. Brachium b. Manus c. Antebrachium d. Omus e. Crus 10. Aşağıdaki anatomik terimlerden hangisi anterior kelimesinin eş anlamlısı olarak kullanılabilir? a. Cranialis b. Ventralis c. Caudalis d. Dorsalis e. Distalis 11. Vücudu oluşturan organların yapısını ve birbirleri ile olan ilişkilerini inceleyen bilin dalına denir. 12. Tıp kanunu adlı kitabı ile anatomi ve fizyolojinin gelişimine katkısı olan Türk hekimi.dır. 13. Vücudu kesitlere ayırarak inceleyen anatomiye..denir. 14. Omuz yuvarlaklığını oluşturan bölgeye denir. 15. Kalp..denilen boşluk içinde bulunur. 16. Karın boşluğunun sağ üst taraf bölgesine..denir. 17. Vücudun tam ortasından geçen ve vücudu sağ ve sol iki olmak üzere tam ortadan bölen düzleme..denir. 18. Gövdeye yakın olan kısımlar için.., gövdeden uzak olan kısımlar için ise tıbbi terimi kullanılır. 19. Parmakların yumruk haline getirilmesi hareketine., yumruk halindeki parmakların açılması hareketine ise denir. 20. Omurga kanalı içindeki boşlukta.bulunur. 1. ÜNİTE: ANATOMİ VE FİZYOLOJİYE GİRİŞ 18