DOĞAL TAŞLAR
DOĞAL TAŞLAR Taş: Dünya üzerinde her yerde görülen, elle dokunulunca sertlik gösteren ve yer kabuğunun yapısında bulunan bir çok mineralden meydana gelen kırılgan bir maddedir.
TAŞLARIN ÖNEMİ Taş vazgeçilmez bir yapı malzemesidir. Çünkü doğal taşların suya karşı direnci tuğla vb. ye göre daha fazladır. Taşlar kendilerini meydana getiren maddelerin cinsine ve dış tesirlerin durumuna göre çok değişik yapıda olurlar.
1. Tortul Taşlar TAŞ ÇEŞİTLERİ Mevcut taşların zamanla dış tesirlerle ufalanmaları, sonradan birbiri ile karışarak tabii bir bağlayıcı ile yeniden sertleşmesi sonucu oluşan taşlardır. Genellikle tabakalar halindedir. İçerilerinde fosiller bulunur.
TORTUL TAŞ ÇEŞİTLERİ Yapı taşı olarak kullanılan tortul taşlar: a. Kalkerler b. Dolamit c. Alçı Taşı d. Arduvaz e. Killi Şist f. Kuvarzit g. Traverten h. Konglomeralar
a. Kalkerler Tortul Taş Çeşitleri Kalsiyum karbonat (CaCO3) ile aralarına karışmış diğer minerallerden meydana gelirler. Üzerlerine herhangi bir asit dökülürse köpürürler. Saf kalkerin özgül ağırlığı 2700 kg/m 3 civarındadır. Sertlik derecesi 3 olan kalker kolay işlenir. Yapıda moloz taş, kaplama taşı ve olarak kullanılırlar. kırılarak mıcır
Kalker Çeşitleri Olitik Kalker : Balık yumurtasını andıran tanelerin tabii çimento ile birleşmesinden meydana gelmiştir. İnşaat işlerinde kullanılır. Tebeşir : Saf kalkerdir, içerisinde fosil bulunur ve kireç yapımında kullanılır. Litoğrafya Kalkeri : Matbaacılık işlerinde kullanılan çok ince taneli kalker çeşididir. Kalker Tüf : Gözenekli ve delikli bir yapısı vardır. İçerisinde bitki artıkları bulunur. Suyu çok geçirir. Yapıda dolgu ve hafif beton imalinde kullanılır.
b. Dolamit Magnezyum ve kalsiyum karbonattan oluşmuştur. Rengi genellikle beyazdır. Kalkerden daha serttir ve asitlere karşı dayanıklıdır. dolomit özellikle yol inşaatlarında (karayolu, demiryolu) ve beton yapımında kullanılmaktadır.
c. Alçı Taşı Jips adı verilen bu taş kalsiyum sülfattan (CaSO4) meydana gelir. Suda fazla çözüldüğü için, yapının suyla ilişkisi olmayan iç kısımlarında kullanılır. Renkleri beyaz, sarımsı, kırmızımsı, boz ve saydam olurlar. Çok yumuşaktır, sertlik derecesi 2 dir ve tırnakla çizilirler.
d. Arduvaz Siyah ve koyu gri renkli, sık ve homojen dokulu, içerisinde prit billurları bulunduğundan parıldayan bir taştır. Sık dokulu ve gözeneksiz olanları yapı işlerinde kullanılabilir. Duvar ve çatı kaplaması olarak levhalar halinde kullanılırlar. Dona ve yüksek ısıya dayanıklıdırlar.
e. Killi Şist Sarı, yeşilimsi, gri, mavimsi ve siyah renklerde olurlar. Tabakalar halinde ayrılabilen sert ve dayanıklı bir taştır. Yapıda kaplama işlerinde kullanılır. f. Kuvarzit Renkleri beyaz ve açık gridir. İşlenmesi zordur ve genellikle mıcır üretiminde kullanılır.
g. Traverten Kalker tüfü grubundandır. büyüktür. Oldukça serttir. Gözenekleri kolay işlenir ve kolay kesilir. Yapıda genellikle kullanılırlar. kaplama işlerinde h. Konglomera Çok yuvarlak, yuvarlak veya yarı yuvarlak çakıl ve blogkların doğal bir çimento ile birleştirilmesi sonucu oluşan kırıntılı kayaçlardır
2. Püskürük Taşlar Mağma denilen ve yer küresi içinde bulunan kızgın ve erimemiş kütleler yer kürenin zayıf bulunduğu noktalardan özellikle yanar dağlardan dışarıya püskürerek dışarı çıkar ve havanın tesiri ile soğur. Katılaşır ve sert bir yapıya sahip olur. Bazen de yer yüzüne çıkmadan sertleşir. Bu şekilde oluşan taşlara mağmatik taşlar veya püskürük taşlar adı verilir.
PÜSKÜRÜK TAŞ ÇEŞİTLERİ a. Granitler b. Siyanit c. Diorit d. Gabro e. Volkanitler f. Porfirler
Granitler Beyaz, gri, yeşil, gri mavi ve pembe renklerde bulunan granitin, esasını kuvars, feldispat ve mika mineralleri oluşturur. Sert ve sağlam bir taştır. Yoğunluğu 2600-2800 kg/m3 arasındadır. Basınca karşı dirençleri 1600-2400 kg/cm2 arasındadır. Çanakkale, Bursa, Bandırma, Keskin ve Gümüşhane de işletmeleri vardır. Sert oluşları nedeniyle işlenmeleri zordur. Kolay yarılabildiğinden merdiven basamağı, moloz taşı, kaba yonu taşı, döşeme kaplamaları, kaldırım ve bordür taşı ve mıcır imalinde kullanılır. İyi cila tutarlar. Siyanit Granit cinsindendir. Renkleri koyu gri, koyu yeşil, kırmızıdır. Granitten farkı kuvars mineralinin içinde bulunmayışıdır. Granitin kullanıldığı yerlerde kullanılır. Bunlarda çok iyi cila tutarlar.
Püskürük Taş Çeşitleri Diorit Gri, koyu yeşil ve beyaz renklerde bulunan bu taş granit grubu bir taştır. Bünyesinde granitten başka minerallerde bulunur. Konya ve Doğu Karadeniz Bölgesinde yatakları mevcuttur. Granitin kullanıldığı yerlerde kullanılırlar. Gabro Feldispat minerali esaslıdır. İşlenebilir ve iyi cila tutar. Koyu yeşil ve zeytin yeşili renklidir. Türkiyede çok az bulunur. Volkanitler Yerkürenin içindeki kızgın ve erimiş kütle yeryüzüne çıkarken, çıkış yollarında, çıkış ağzında ve dışarıda sertleşir. Soğuması yer kabuğunun dışa yakınlık derecesine göre değişir. Ağız kısmında soğumuş olanları camsı bir görünüştedir. Kuvars ve feldispat ve mika gibi minerallerden oluşur.
Püskürük Taş Çeşitleri Porfirler Genellikle kırmızı ve yeşil renkli olurlar. Çok iyi cila tutarlar. Yollarda kaldırım taşı ve betonda suni çakıl (mıcır) olarak kullanılır. Andezit : Porfirlerin yeni zamanda oluşmuş cinslerine denir. Gri, kırmızı, yeşil, pembe veya siyahımsı renklerde olurlar. Memleketimizde Erciyes, Tendürek, Süphan, Ağrı dağı ve Ankara civarında bulunur. İyi bir yapı taşıdır, kolay işlenir kesme taş haline gelebilir. Çok kullanılan bir taştır. Trakit : Memleketimizdeki volkanik taşların çoğu trakittir. Kütlelerinde çatlaklar bulunur. Ocaklarda bu çatlaklardan yararlanılarak çıkartılırlar. Renkleri açık ve koyu gri, sarımsı ve kırmızımsı olur. Hava tesirlerine bazıları dayanıklı, bazıları da dayanıksızdır. Yoğun ve sert olanları inşaatlarda, merdiven basamaklarında, kaplama işlerinde kullanılır. Afyonda yatakları vardır. Bazalt : Renkleri koyu gri ve siyahtır. Memleketimizde Afyon, Diyarbakır ve Trakya da yatakları vardır. Genellikle altıgen prizma ve sütunlar halinde bulunur, çok sert ve ağır taştır. Temellerde, yol, köprü ve rıhtım gibi yerlerde kullanılır. Lavlar : Kızgın mağmanın yeryüzünde çıktıktan sonra sertleşmesinden sonra lavlar meydana gelir. Serttirler, püskürme esnasında etrafa saçılan kütlelerin soğuması ile volkanik cüruflar meydana gelir. Çok gözenekli, volkanik curuflara ve lavlara genellikle volkanik tüf adı verilir. Bazalt lavları sert olduğundan yapı taşı olarak kullanılırlar. Trakit tüfü olan BİMS hafif beton agregası olarak kullanılır. Çimentoya katılan TRAS ise, yine bir volkanik tüftür.
3. Başkalaşmış Taşlar TAŞ ÇEŞİTLERİ Yerkabuğunun altındaki kızgın kütlenin, kabuğun altındaki tortul taşları yüksek ısı ile başkalaştırması sonucu oluşan taşlardır. Kristalsiz bir yapıya sahip olan tortul taşlar, ısı ve basınç tesiriyle kristal bir yapıya sahip olurlar. Bu taşlara metamorfik taşlarda denir.
BAŞKALAŞMIŞ TAŞ ÇEŞİTLERİ a. Mermerler b. Gnays c. Mikaşist d. Serpantin
Başkalaşmış Taş Çeşitleri Mermerler Kalker ve dolamitlerin yerkabuğu altında basınç ve sıcaklık tesiri ile değişikliğe uğraması sonucu oluşmuş taşlardır. Yapıları şistlidir. Mermerler % 95 kalsit, az miktarda silis, silikat ve demiroksit gibi minerallerden meydana gelir. Genellikle beyaz ve grimsi renkte olurlar. İçerisinde değişik maden oksitleri ile mor, yeşil, kırmızı, pembe ve siyah renklerde olur. Bazen de damarlar halinde renkli oluşları daha güzel görünüm verir. Afyon ve Marmara da bol miktarda yatakları vardır. Mermerler kolay işlenir ve iyi cila tutarlar. Boşluksuz ve serttirler. Bu nedenle yapılarda merdiven kaplaması, döşeme ve duvar kaplaması, tezgah, kurna ve hela taşı yapımında kullanılır.
Başkalaşmış Taş Çeşitleri Gnays Granite benzer fakat granit gibi iyi değildir. Dondan çabuk etkilenir. Tabakalı bir yapıya sahiptir. Kaldırım taşı veya kırma taş olarak kullanılır. Mikaşist Mika ve kuvars minerallerinden meydana gelen bu taş, toprak halindeki minerallerin tabakalar halinde dizilmesinden oluşmuştur. Makbul bir taş değildir. Serpantin Açık yeşil, koyu yeşil, sarımtırak ve kahverengi renklerde olan bir taştır. Yılan derisi görünüşlü olduğundan serpantin adını alır. Kolay cilalanır. Süs eşyası yapımında kullanılır. Serpantin yatakları içinde çoğu defa krom ve manganez yatakları bulunur.
TAŞLARDA ARANAN ÖZELLİKLER a- Homojenlik : Taşın çeşitli noktalarındaki sertlik, bileşim, mukavemet, deformasyon kabiliyetlerinin aynı olmasıdır. Aşınmalar aynı olmalıdır, vurulduğunda sivri parçalar halinde kırılmalıdır. b- Yatak Satıhları : Taşlar yatak satıhlarına dik doğrultuda daha çok yük taşır ve daha az su geçirirler.
TAŞLARDA ARANAN ÖZELLİKLER c- Sertlik : Taşların sertlikleri mineral yapısına bağlıdır. Taşların sertliğini tesbit etmekle mukavemeti hakkında yaklaşık bilgi elde edilir. Sert taşlar yine dış tesirlere dayanıklı taşlardır. Çoğunlukla silisli taşlar serttirler. Her taşın belirli sertlikte olması gerekir; Eğer taş tırnakla çizilebiliyorsa sertliği 2 den az, Eğer taş çinkoyla çizilebiliyorsa sertliği 3 den az, Eğer taş adi camla çizilebiliyorsa sertliği 4-5 arası Eğer taş çelik çakıyla çizilebiliyorsa sertliği 5-6 sertlikte olduğu kabul edilir.
TAŞLARDA ARANAN ÖZELLİKLER d- Birim Ağırlık : Taşın birim ağırlığı 2-3 arasındadır. Ağırlığın fazla oluşu, boşluksuz veya az boşluklu olduğunu gösterir. e- Porozite : Birim hacimdeki boşluk miktarıdır. Porozitesi fazla yani çok boşluklu taşlar mukavemetsiz, kolay aşınan, renklerini çabuk kaybeden, geçirimlilikleri fazla taşlardır. Su emmesi % 0,5 den az olan taşlar yüksek mukavemetli taşlardır. Yapılarda % 0,3 e kadar olan taşlar kullanılır.
TAŞLARDA ARANAN ÖZELLİKLER f- Geçirimlilik : Taşların sıvı gazları geçirme olayıdır. Genel olarak taşların geçirimliliği oldukça azdır. g- Kapilarite : Doğal taşlarda boşluklar iki çeşittir. Boşlukların bir kısmı gözle görülemeyecek kadar küçük, bir kısmı ise, gözle görülebilecek kadardır. Çok küçük olan boşluklar taşın içerisinde kapiler boru şebekesini meydana getirirler. Bu borular vasıtasıyla bina temelinde suyla, rutubetle temasta olan taş, bu suyu yapının üst kısmına kadar iletirler. Bu da istenmeyen bir olaydır.
TAŞLARDA ARANAN ÖZELLİKLER h- Dona Dayanıklılık : Boşluklara giren su donunca hacmi 1/11 kat artar. Girdiği yere basınç yapar çatlatır. Su 5 o C de 620 kg/cm2 basınç, - 10 o C de 1140 kg/cm2 basınç meydana getirir. Gözeneksiz taşlar dona daha dayanıklıdır. i- Genleşme : Sıcaklık farkları nedeniyle boyca uzama ve kısalmalardır. Granitte uzama 7,9 x 10-6 Bazaltta uzama 10 x 10-6
TAŞLARDA ARANAN ÖZELLİKLER j- Aderens : Doğal taşların harçlara ve betona yapışabilme kabiliyetidir. Taş ile bağlayıcılar arasındaki aderansın iyi olabilmesi için; Su bir miktar taşın içine geçmelidir, Taşın yüzeyi pürüzlü olmalıdır, Taşın yüzeyi temiz olmalıdır.
TAŞLARDA ARANAN ÖZELLİKLER k- Renk ve Doku : Mimari ve dekoratif maksatla kullanılan taşların renk ve dokusunu muhafaza etmesi çok önemlidir. l- Mekanik Özellikleri : Farklı ocaklardan çıkartılan taşlar aynı cins taş olsa bile farklı mukavemet gösterirler. Önem arzeden inşaatlarda taşlar aynı ocaklardan alınmalı ve mukavemetleri denenmelidir. Taş çekmeye karşı çalıştırılmaz, basınç ve eğilmeye karşı çalıştırılabilir.
YAPI TAŞLARINDA ARANAN ÖZELLİKLER Yapıda kullanılacak taşlar, kullanılacağı yere göre özellik taşımalıdır. Yapıda kullanılacak taşlar, aynı cins, karışıksız, sert, iyi teşekkül etmiş, damarsız, çatlaksız, yarıksız, dona dayanıklı ve ocak suyunu kaybetmiş olmalıdır. Topraktan, organik vb. küçük maddelerden arınmış, lav benzeri, şistli, henüz oluşumu tamamlamamış yumuşak taşlar, uzun süre hava tesirine açık kalmış yapı enkazı taşlar kesinlikle kullanılmamalıdır.
YAPI TAŞLARINDA ARANAN ÖZELLİKLER Taşlar homojen ve suyu az çeken, dona karşı dayanıklı, boşluksuz olmalı, harca kolay yapışmalı, çekiç ile vurulunca tabakalar halinde yarılmalı ve pul pul dökülmemelidir. Çekiçle vurulunca her yanından tiz ve tok bir ses çıkarmalıdır. Kof sesler taşın bozuk olduğunu gösterir. Killi taşlar su tesiriyle çabuk dağıldığından kullanılmazlar. Taşların değerlendirilmesinde en iyi yollardan biri de edinilen tecrübelerdir. Taşın daha önce kullanıldığı yerlerde düzlenmesi ile, iyi veya kötü olduğu anlaşılır. En iyi sonucu şantiye veya laboratuvarda yapılacak deneyler verir.
Yapıda Kullanılan Taşlar Taş ocaklarından çıkan taşlar yapıda kullanılıncaya kadar taşçılar tarafından işlenir. Bu işlemler özel taşçı takımları veya makinelerle olur ve taşlar üzerinde aşağıdaki uygulamalarda kullanılırlar. Kaba taş hazırlamada, Taş hazırlamada, Peş almada, Kaba yonuda, İnce yonuda, Cilâlamada
Taşlarının Şekillerine Göre İsimleri Moloz taş: Hiç düzeltilmeden ve işlenmeden kullanılan taşlardır. Kaba yonu taş: Bir yüzleri murç ve madırga ile düzeltilir. Düzeltilen yüzlerin pürüzleri bir santimetreyi geçmemektedir. Bazen kenar düzeltilir, orta kabarık bırakılır. Düzeltilen yüzeyler dikdörtgen olduğu gibi eş altı köşeli de olabilir. İnce yonu taş: Bu taşların 1-3 yüzleri kalem, tarak vb. ile gönyeli olarak işlenir. Düzeltilmiş yüzde pürüz iki, üç milimetreyi geçmez. Kesme taşlar: Altı yüzüde muntazam kesilmiş ve düzeltilmiştir. Kalınlıkları 8, 10 cm. dir.
Yapı Taşlarının Genel Kullanım Yerleri 1. Kemer, pencere kornişi, duvar harpuştası Özel işlemeli 2. Zemin, duvar veya çatı kaplamaları İnce plak halinde cilâlanarak kullanılır. 3. Duvarcılıkta Moloz taş 4. Blokaj taş Temel beslemede 5. Balast Demir yollarında 6. Kırma taş Beton ve bitümlü yol inşaatında 7. Taş unu Filler (Dolgu)
Birim Ağırlık, Özgül Ağırlık, Porozite, Kompozite, Su verme, Dona dayanım, Mukavemet (basınç), Eğilme mukavemeti, Aşınma, Çarpma, Kesme mukavemeti. Taş Deneyleri
Taşların Elde Edilmesi Toplama Taşlar : Erozyona uğramış taşlardır. Rüzgâr ve sular etkisi ile yüzeyleri köşesiz ve kaygan taşlardır. İnşaat malzemesi olarak kullanımı zordur. Yüzeyinin kaygan olması harcın yapışmasını zorlaştırır. Ocak Taşları : Yeraltında kalmış kaya damarlarının açılarak taş ocağı haline getirilmesiyle elde edilen taşlardır. Hemen yanında taş işleme atölyeleri vardır. Ayrılma yöntemi : Doğrudan doğruya küçük el aletleri ile ana kayadan küçük parçalara ayrılmasıdır. Kamalama yöntemi : Matkapla delerek ana kayadan ayrılmasıdır. Parçalama yöntemi : Matkapla delinip, dinamit yerleştirilir. Patlama ile kaya parçalanır. Taşlar çıkarılır çıkarılmaz taş ocaklarında işlenir. Dışarı çıkınca CaOH olan yapı havanın karbondioksidini alır. Havaya su verir. Nemini kaybederek sertleşir. Sertleştiği için işlenmesi zordur.
Taşların Elde Edilmesi
Taşların Özellikleri Kâgir yapılarda kullanılan taşlar homojen, sert, damarsız, yoğun hava etkilerine, dona dayanıklı, ocak nemini kaybetmiş darbe etkisiyle dağılmayacak nitelikte olmalı ve harca tam yapışmalıdır. Kırıldıklarında yüzeyi pul pul dökülen taşlar kullanılmazlar. =2,5gr/cm3, su emme % 1,8 den küçük olmalıdır. Kalker türünde taşlar fazla ateş altında olan yerlerde kullanılmazlar. Su emme, % 1,8 den büyük olursa dona dayanıksızdır. Harcı kurutur ve harcın suyunu emer. Yonma işlerinde kullanılacak taşlar ince taneli kolay işlenir yapıda olmalıdır. Kalker traverten 350 kg/cm2 en düşük basma mukavemeti değerindedir. Darbe dayanımı 6 kg/cm2 den küçük olmamalı, aksi halde renk estetiği olmaz. Çekme mukavemeti için 30,40,50,60 kg/cm2 gibi değerleri vardır. Taş duvarın kalınlığı; taşın niteliği, harcın niteliği, işleme şekillerine bağlı, taş duvarın yüksekliğine bağlı olarak taşın yük taşıma ortamı düşünülmektedir. Granit; 1200 kg/cm2 ye kadar basma mukavemetine dayanır.
Taşların yapıda kullanılması
Taşların yapıda kullanılması Mevlana
Taşların yapıda kullanılması
Taşların yapıda kullanılması
Taşların yapıda kullanılması