XII Le prime attività degli archeologi italiani in Anatolia datano agli inizi del secolo scorso. I primi scavi regolari invece sono stati avviati a Hierapolis nel 1957 sotto la direzione del Prof. Dr. Paolo Verzone, e sono proseguiti con gli scavi di Iasos nel 1960, diretti dal Prof. Doro Levi, e successivamente continuati con le ricerche di Malatya-Arslantepe nel 1961, prima sotto la direzione del Prof. Salvatore Puglisi ed in seguito sotto quella della Prof.ssa Alba Palmieri. Vorrei ricordare con rispetto in questa sede tutti gli uomini di scienza italiani che hanno intrapreso i primi scavi nel nostro paese, compresi coloro che per primi vi hanno lavorato, e di cui non citerò in questa sede i singoli nomi, ma attraverso i quali le missioni archeologiche italiane hanno acquisito una posizione di rilievo tra quelle che già da anni operavano in Anatolia. Nel tempo i rapporti culturali tra i due paesi si sono intensificati a tal punto che, quando si prendono in esame lavori di scavo condotti attualmente in differenti regioni del territorio, ci si accorge che le missioni archeologiche di Yumuktepe, Arslantepe, Zeytinli Bahçe Höyük, Tilmen Höyük, Hirbemerdon Tepe, Iasos, Kyme, Hierapolis, Elaiussa Sebaste e Tyana, nonché le ricognizioni della piana di Malatya, quelle della Cilicia, del golfo di Mandalya, dell isola Küçük Tavşan e di Küçükyalı sono condotte tutte da archeologi italiani. Le missioni di scavo effettuate ogni anno in Anatolia sono d altronde costituite in gran parte da archeologi stranieri. Mi preme però sottolineare, in particolar modo, che gli importanti risultati ottenuti dai colleghi italiani nel corso delle loro ricerche hanno consentito all archeologia anatolica di acquisire una più elevata posizione. Queste ricerche, che si spingono a Yumuktepe nell età neolitica fino agli inizi dell ottavo millennio a.c., hanno avuto un ruolo fondamentale nella comprensione dei momenti essenziali della storia della regione, a partire dalla formazione nel 4000 a.c. delle prime città e delle società statali nell Anatolia orientale per giungere all importante İtalyan arkeologların Anadolu daki ilk çalışmaları geçen yüzyılın başlarına rastlamaktadır. İlk sürekli kazılar ise 1957 yılında Prof. Dr. Paolo Verzone başkanlığında, Hierapolis te başlamıştır. Bu çalışmalar 1960 yılında Prof. Dr. Doro Levi başkanlığında İasos ve 1961 yılında Prof. Dr. Salvatore Puglisi başkanlığında başlayan, daha sonra Prof. Dr. Alba Palmieri tarafından yönetilen Malatya Arslantepe kazıları ile devam etmiştir. Bu kazıları başlatanlar dahil, şimdi aramızda olmayan ve isimlerini ayrı ayrı belirtemediğim, Anadolu da ilk kazılarda çalışmış olan tüm İtalyan bilim adamlarını burada saygı ile anıyorum. Bu çalışmalarla, İtalyan arkeoloji misyonu daha yıllar önce Anadolu da yapılan arkeolojik çalışmalar arasında önemli bir konuma gelmiştir. Zaman içinde iki ülke arasında gelişen kültür ilişkileri kapsamında Anadolu nun çeşitli bölgelerine yayılan arkeolojik çalışmalara baktığımızda; Yumuktepe, Arslantepe, Zeytinli Bahçe Höyük, Tilmen Höyük, Hirbemerdon Tepe, İasos, Kyme, Hierapolis, Elaiussa Sebaste ve Tyana kazıları ile Malatya ovası, Kilikya, Mandalya körfezi, Küçük Tavşan Adası ve Küçükyalı yüzey araştırmalarının, İtalyan bilim adamları tarafından yürütüldüğünü görüyoruz. Bu kazı ve araştırmalar Anadolu da her yıl yabancı arkeologlar tarafından yapılmakta olan arkeolojik araştırmaların büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Burada özellikle belirtmek isterim ki, İtalyan meslektaşlarımızca yürütülen bu araştırmalardan elde edilen önemli sonuçlar, Anadolu arkeolojisine yeni boyutlar kazandırmıştır. Yumuktepe de Neolitik Çağ a, M.Ö. 8. binin başlarına kadar uzanan bu araştırmalar, Doğu Anadolu daki ilk şehir ve devlet toplumlarının M.Ö. 4. bindeki kuruluşundan, Klasik Çağlarda Akdeniz ile yakın ilişkilerin kurulduğu önemli evrelere kadar, Anadolu tarihindeki temel unsurların anlaşılmasında büyük bir katkı sağ-
fase della creazione degli intensi rapporti con il Mediterraneo in età classica. Encomiabile anche l intensa attività condotta attualmente in collaborazione con gli studiosi turchi nel campo del restauro e della conservazione dei monumenti riportati alla luce durante gli scavi nonché i lavori intrapresi per la costruzione di un Museo nel sito di Kyme. Nell ambito dei rapporti culturali fra i due Paesi, vanno menzionate le due grandi mostre archeologiche organizzate in Italia, che hanno permesso al pubblico di ammirare gli importanti ritrovamenti delle missioni italiane: la prima, allestita nel 1987, a Roma, Milano e Catania, dal titolo Anatolia. Immagini di civiltà che aveva come tema l Anatolia e la lunga storia dei suoi tesori; l altra, presentata a Roma nel 2004 e intitolata: Anatolia. Alle origini del potere. Arslantepe, che esponeva i risultati ottenuti dalle ricerche effettuate da Yukarı Fırat in relazione all ascesa al potere ed all evoluzione delle società statali. Ritengo che gli studi archeologici condotti dalle competenti autorità turche ed italiane, in stretta collaborazione con gli archeologi, non potranno che rafforzarsi e svilupparsi, e che gli scavi e le ricerche affidati alle missioni italiane consentiranno una ulteriore maggiore conoscenza delle ricchezze culturali del Paese, eredità comune dell intera umanità. Ringrazio pertanto tutti i componenti delle missioni italiane per il contributo dato all archeologia dell Anatolia, frutto di un costante e impegnativo lavoro. Porgo le mie congratulazioni all Ambasciatore d Italia, Sua Eccellenza Carlo Marsili, che ha promosso la pubblicazione di questo libro di cui ho l onore di scrivere l introduzione, e anche all Istituto di Cultura di Ankara per l impegno con cui ha realizzato questo volume. lamıştır. Ayrıca, bu kazılarda açığa çıkarılan mimari kalıntıların restorasyonu ve konservasyon alanında ve bir Kyme müzesi yapımı için girişilen çalışmalarda Türk bilim adamlarıyla halen verimli bir çalışmanın yürütüldüğünü görmekteyiz. Ülkelerimiz arasındaki kültürel ilişkiler çerçevesinde 1987 de Roma, Milano ve Catania da açılan Anadolu ve hazinelerinin uzun tarihi hakkındaki Anatolia. Immagini di Civiltà adlı görkemli sergide ve 2004 yılında Roma da açılan, Yukarı Fırat taki araştırmalarda elde edilen, devlet toplumunun yükselişi ve ilk gelişimiyle ilgili sonuçları konu alan, Anatolia. Alle origini del potere. Arslantepe adlı sergide, İtalyan misyonunun kazılarında gün ışığına çıkarılan önemli eserler tanıtılmıştır. İtalyan ve Türk makamları ile bilim adamlarının verimli bir işbirliği içinde gerçekleştirdiği bu bilimsel çalışmaların daha da güçlenerek gelişeceğine ve bu kitabın, İtalyan misyonuna ait kazı ve araştırmaları, aynı zamanda ülkemizin sahip olduğu dünyanın ortak mirası olan kültür zenginliklerini iyi bir şekilde tanıtacağına inanıyorum. Özverili çalışmalarıyla Anadolu arkeolojisine yaptıkları katkılardan dolayı, tüm İtalyan kazı ve araştırma ekiplerine teşekkür ediyor ve başarılar diliyorum. Önsözünü yazmaktan büyük bir onur duyduğum bu değerli kitabın hazırlanmasını sağlayan İtalya Büyükelçisi Sayın Carlo Marsili yi ve bu yayının hazırlanmasında emeği geçen Ankara İtalyan Kültür Merkezi ni kutluyorum. XIII Dr. Nurettin Yardımcı
XIV Sono particolarmente lieto di scrivere la prefazione di quest opera, contenente numerose relazioni sullo stato attuale degli scavi e delle ricerche condotte dagli archeologi italiani in Turchia con vero spirito di fraterna e sincera collaborazione. Voglio sottolineare come sia di straordinaria importanza che l Istituto Italiano di Cultura pubblichi con regolarità questo genere di opere, analogamente a quanto per esempio era stato fatto nel 1993 con l opera Arslantepe, Hierapolis, Iasos, Kyme: scavi italiani in Turchia. Dopo le ricerche effettuate nella prima metà del secolo scorso da R. Paribeni, B. Pace, A. Della Seta, A. Maiuri e G. Guidi in Anatolia nelle regioni anticamente denominate Panfilia, Pisidia, Licia, Caria e Cilicia nel corso degli ultimi cinquanta anni numerosi altri colleghi italiani hanno effettuato scavi in differenti zone dell Anatolia. Gli scavi e le opere di restauro in centri come Arslantepe, Gelinciktepe, Hierapolis, Iasos e Kyme ne rappresentano una parte significativa, ma ad essi devono aggiungersi anche scavi di più recente avvio quali quelli di Yümüktepe e di Tilmen Höyük e quelli di salvataggio di Zeytinli Bahçe Höyüğü. In questa sede, mi soffermerò particolarmente sui progetti che rientrano nel mio campo di specializzazione. Nel corso dei lavori diretti sul sito di Arslantepe presso Malatya dai colleghi dell Università di Roma La Sapienza dapprima il Prof. Salvatore Puglisi e la Prof.ssa Alba Palmieri e successivamente la Prof.ssa Marcella Frangipane sono venuti alla luce numerosi ed importanti documenti archeologici, con l aiuto dei quali è stato possibile comprendere, tra l altro, le fasi formative del processo di urbanizzazione e di formazione degli stati arcaici in quest area dell Anatolia. Essendo Arslantepe in una posizione strategica rispetto alla Mesopotamia, all Anatolia centrale ed al Caucaso, le scoperte in questo sito dalla lunga sequenza occupazionale, che va dal Calcolitico al periodo neoittita, hanno dato un notevole contributo alla ricostruzione culturale dei processi in atto nei periodi preclassici su un area assai vasta. Si può qui citare anche il progetto di ricognizione archeologica di superficie condotto dal Prof. Gian Maria Di Nocera nei dintorni di Malatya e gli scavi di salvataggio, sostenuti sempre dall Università di Roma La Sapienza, del sito di Zeytinli Bahçe Höyüğü, nei pressi di Birecik (Urfa); grazie a tale missione, organizzata in collaborazione con la Direzione del Museo di Urfa e sotto la direzione scientifica della Prof.ssa M. Frangipane e della Dott.ssa Francesca Balossi Restelli, credo si farà luce su molti punti relativi ai rapporti culturali delle civiltà dell Anatolia, della Mesopotamia e della Siria settentrionale. Vorrei menzionare anche un altro scavo relativo Ülkemizde arkeolojik kazı ve araştırmalar yapan İtalyan bilim adamlarının, gerçek bir ortak çalışma anlayışı içinde gerçekleştirdikleri çalışmalarının son durumları hakkındaki özgün raporlarını içeren bu yapıta bir önsöz yazmaktan dolayı son derece memnunum. Bundan bir süre önce, 1993 yılında, Arslantepe, Hierapolis, Iasos, Kyme: Türkiye deki İtalyan Kazıları kitabını yayınlamıştı. İtalyan Kültür Merkezi nin sık aralıklarla bu tür yayınlar yapmasının olağanüstü önemli olduğunu öncelikle belirtmek istiyorum. Geçtiğimiz yüzyılın ilk çeyreğinde Anadolu da - antik dönem isimleriyle Pamphylia, Pisidia, Lykia, Karia ve Kilikia bölgelerinde- araştırmalar yapan R. Paribeni, B. Pace ile A. Della Seta, A. Maiuri ve G. Guidi den sonra, yaklaşık son 50 yıl içinde bir çok İtalyan meslektaşımız Anadolu nun çeşitli yerlerinde çalışmalar yaptı. Arslantepe, Gelinciktepe, Hierapolis, Iasos, ve Kyme gibi merkezlerdeki kazılar ve onarım çalışmaları bunların bazılarıdır. Bu araştırmalara, Türk İtalyan ortak çalışmaları niteliğinde başlayan ve daha sonra İtalyan arkeologları tarafından devam edilmekte olan Yumuktepe ve Tilmen Höyük kazıları ile Zeytinli Bahçe Höyüğü kurtarma kazısını da eklemeliyiz. Uzmanlık alanımız olması itibariyle özel olarak ilgilendiğimiz kazılardan biri olan Arslantepe Höyüğü nde (Malatya), Roma La Sapienzà Üniversitesi nden meslektaşlarımız Prof. Salvatore Puglisi ve Prof. Alba Palmieri ile daha sonra Prof. Marcella Frangipane nin yönetiminde sürdürülen çalışmalarda, çok sayıda ve çok önemli arkeolojik belge gün ışığına çıkmış, bunların yardımıyla da Anadolu nun bu bölgesindeki kültürel gelişme sürecinin ara evrelerinin anlaşılması büyük oranda mümkün olabilmiştir. Arslantepe nin Mezopotamya, Anadolu ve Kafkaslar arasındaki merkezi konumu nedeniyle, elde edilen bulgular, bu sürecin Eski Önasya Uygarlıklarının oluşum aşamalarının irdelenebilmesine, özellikle de ilk merkezî yönetime -devletleşme- ilişkin toplumsal olguların saptanmasına çok kapsamlı katkılar yapmıştır. Geç Kalkolitik Çağ dan Geç Hitit Kırallıkları dönemine kadar sürekli iskân görmüş olan Anadolu nun en büyük höyüklerinden biri niteliğindeki bu höyükteki çalışmalara ek olarak, Prof. Gian Maria Di Nocera nın Malatya Yöresi nde yürüttüğü Yüzey Araştırmaları Projesi ile aynı üniversitenin desteklediği, bilimsel yönetimini Prof. M. Frangipane ile Dr. Francesca Balossi Restelli nin yaptığı, Urfa Müzesi Müdürlüğü nün başkanlığında yürütülen Birecik (Urfa) yakınlarındaki Zeytinli Bahçe Höyüğü nde kurtarma kazıları ile daha pek çok önemli konunun aydınlanacağını, böylece Anadolu- Mezopotamya-Kuzey Suriye uygarlıklarının karşılıklı konumları hususunda önemli saptamaların ve bunlarla ilgili yeni yorumların yapılabileceğine inanıyorum.
all epoca preistorica seguito dai colleghi italiani e segnatamente quello di Yumuktepe (Soğuksu Tepe), un importante centro del Neolitico Antico anatolico i cui lavori di scavo sono stati avviati dallo studioso inglese J. Garstang. Nel 1993 si è avuta la ripresa degli scavi con una collaborazione italo-turca; grazie alle ricerche sul periodo Neolitico, intraprese dalla collega Prof.ssa Isabella Caneva dell Università di Lecce, si potranno sicuramente definire nella regione in maniera più dettagliata le fasi di passaggio che vanno dall organizzazione in forma di villaggio fino alla nascita e al consolidamento della città, utili ad approfondire lo studio delle culture neolitiche anatoliche e dei loro rapporti con le aree più meridionali. La missione sul sito di Tilmen Höyük, iniziata due anni fa quale progetto congiunto tra Italia e Turchia, rappresenta un altro progetto molto importante tra quelli relativi all età preclassica. Questo centro, a cui sono affettivamente legato in quanto ho fatto parte della missione del Prof. U. Bahadır Alkım dell Università di Istanbul per tutta la durata degli scavi svoltisi tra il 1959 e il 1972, è la piccola capitale di un regno situato a sud del Tauro ed a est dell Amano, nei pressi della frontiera settentrionale della Siria. Grazie agli scavi attualmente condotti dal Prof. Nicolò Marchetti dell Università di Bologna in collaborazione con la Direzione del Museo di Gaziantep, emergeranno più compiutamente le relazioni storiche tra i regni di Aleppo e quello paleoittita e la struttura urbana di questo centro antico, tra i più spettacolari della Turchia con le sue mura ciclopiche, le porte monumentali, il palazzo, il tempio e le altre strutture pubbliche. Voglio qui offrire i miei più sentiti ed affettuosi ringraziamenti a tutti i colleghi italiani che conducono scavi e ricerche in Turchia per il contributo dato all archeologia del nostro Paese ed alla conoscenza del patrimonio culturale dell umanità. Sono profondamente felice di collaborare alla realizzazione di progetti comuni con loro e con tutte le altre missioni scientifiche straniere che attualmente operano nel nostro Paese, ed auguro a tutti di proseguire con successo le loro attività. Con l occasione porgo i miei rispettosi saluti al Presidente della Repubblica italiana, Carlo Azeglio Ciampi. Desidero inoltre esprimere i miei più sinceri ringraziamenti all Ambasciatore d Italia in Turchia Carlo Marsili e all Istituto Italiano di Cultura in Ankara per il contributo offerto alla realizzazione di quest opera bella ed utile. İtalyan meslektaşlarımız tarafından yapılmakta olan prehistorik çalışmalardan bir başkası da Yumuktepe kazılarıdır. İngiliz bilimadamı J. Garstang tarafından kazılmaya başlanan, Anadolu da tespit edilmiş ilk Neolitik yerleşme olması bakımından önemli bir merkez niteliğindeki Yumuktepe (Soğuksu Tepe), 1993 yılında Türk - İtalyan ortak kazısı olarak yeniden başlamış, daha sonra meslektaşımız Lecce Üniversitesi nden Prof. İsabella Caneva nın yönetiminde sürdürülen Neolitik dönem çalışmaları sayesinde, yörede Köy den Kent e geçiş aşaması ve Anadolu Yaylası Neolitik Kültürleri ile güney komşuları arasındaki kültürel ilişkiler, kuşkusuz daha ayrıntılı ve doğru olarak öğrenilecektir. Son iki yıldır sürdürülen Tilmen Höyük çalışmaları, Türk - İtalyan Ortak Projesi olarak, Klasik Çağ öncesi araştırmalarının çok önemli bir diğer ayağıdır. 1959-1972 yılları arasında Tilmen Höyük te kazılar yapan İstanbul Üniversitesi nden Prof. U. Bahadır Alkım ın kazı ekibine başından sonuna kadar katıldığım için son derecede duygusal yaklaştığım bu merkez, Amanus Dağları nın hemen güneyinde, Kuzey Suriye düzlüğünün kuzey sınırı yakınlarında küçük bir krallık merkezidir. Bologna Üniversitesi nden dostum Prof. Nicolò Marchetti nin Gaziantep Müzesi Müdürlüğü ile ortaklaşa yürüttüğü kazılarla, kiklobik surları, anıtsal kapıları, saray ve diğer resmi yapıları ile Türkiye nin en görkemli antik merkezlerden biri olan Tilmen in saklamakta olduğu Orta Tunç ve Geç Tunç Çağları yerleşmelerinin diğer bulguları, kuşkusuz gün ışığına çıkacaktır. Ayrıca bu çalışmalarla Eski Hitit ve Hitit İmparatorluk Dönemlerinde Kuzey Suriye Krallıkları, özellikle de Halep Krallığı ve onun vasalleri ile olan ilişkilerin ve tarihsel sorunlardan bir kısmının açıklanabileceğini ümit ediyorum. Türkiye arkeolojisine ve dolayısıyla dünya kültür tarihine yaptıkları katkılar dolayısıyle, ülkemizde çalışmalar yapan tüm İtalyan kazı ve araştırma kurul başkan ve üyeleri meslektaşlarıma en içten teşekkürlerimi ve sevgilerimi sunuyorum. Kendileri ve ülkemizde çalışmakta olan diğer yabancı bilim kurulları ile birlikte ortak çalışmalar yapmaktan son derecede seviniyor ve başarılarının devamını diliyorum. Bu vesile ile İtalya Cumhurbaşkanı Sayın Carlo Azeglio Ciampi yi saygı ile selamlıyor, bu güzel ve çok yararlı yayını gerçekleştirmedeki katkılarından dolayı İtalya nın Türkiye Büyükelçisi Sayın Carlo Marsili ye ve Ankara İtalyan Kültür Merkezi ne, arkeoloji ile ilgili biri olarak en samimi teşekkürlerimi bildirmek istiyorum. Prof. Dr. Refik Duru XV
XVI I primi contributi dell Italia alle ricerche sul nostro patrimonio archeologico si ricollegano alle attività di scavo svolte da Luigi Crema, Doro Levi e Paolo Verzone, che con grande esperienza hanno messo a frutto in Turchia il loro bagaglio di conoscenze sulle metodologie di ricerca e conservazione del patrimonio culturale, condividendo tali procedure con i colleghi turchi e trasmettendole agli studenti. Anche questo libro, che testimonia in modo evidente e concreto della scientificità di tali ricerche, consente una partecipazione di dette cognizioni, questa volta con i lettori. La diffusione di queste acquisizioni è realizzata ancora una volta dall Istituto Italiano di Cultura di Ankara, che già in passato, attraverso una pubblicazione simile, ha reso possibile l incontro dei lettori turchi con i risultati dei lavori svolti dagli studiosi italiani in questo ambito. Questo libro si presenta con un diverso contenuto. Qui, i risultati degli scavi e delle ricerche degli archeologi italiani sono presentati sotto forma di raccolta, proponendone un panorama completo, da quelle più importanti e consolidate, condotte da grandi professionisti, a quelle intraprese in anni più recenti. In ogni parte del Paese infatti sono in atto missioni di scavo per riportare alla luce le ricchezze archeologiche che ci consentono di conoscere il nostro passato. Vorrei, a tale proposito, ricordare i responsabili di alcuni dei lavori più importanti attualmente in corso in Turchia. Tra questi, in qualità di responsabile del primo esempio di lavoro di ampio respiro nel nostro Paese, citerò Paolo Verzone che ha dato avvio nel 1957 alle opere di scavo della città di Hierapolis, portate poi avanti da Daria De Bernardi Ferrero e dirette attualmente da Francesco Kültür varlıklarımızın araştırmalarına İtalya nın katkıları Luigi Crema, Doro Levi ve Paolo Verzone ile başladı. İtalya böylece kültür varlıklarının araştırılması ve korunması konusundaki birikimlerini önemli uzmanları aracılığıyla Türkiye de uygulamaya koyma, Türk meslek adamları ile paylaşma ve öğrencilere yansıtma olanağı buldu. Bir bilimsel araştırmanın somut göstergelerinden biri olan yayın doğrultusunda ortaya koyduğu bu kitapla da bu paylaşımı Türk okuruyla da gerçekleştiriyor. Daha doğrusu gerçekleştirmeyi sürdürüyor. Ankara İtalyan Kültür Merkezi bundan önceki yıllarda da benzer yayınlarla İtalyan bilim adamlarının yaptıkları çalışmaları Türk okurlarla buluşturmuştu. Bu kitap farklı bir içerikle karşımıza çıkıyor. Türkiye de yapılan İtalyan kazıları ve araştırmaları burada toplu olarak ilgililere en yetkin kalemler tarafından, en son bilgiler ışığında çalışmaları yöneten kazı, ya da araştırma başkanları tarafından sunulmaktadır. Kültür varlıklarımız ülkemizin dört bir köşesinde, kimi yeni başlamış, kimi yıllardan beri süregelen bu çalışmalarla gün ışığına çıkarılmaktadır. Uzun soluklu çalışmalara ilk örnek olarak 1957 yılında Paolo Verzone tarafından başlatılan ve daha sonra Daria De Bernardi Ferrero tarafından yürütülen Hierapolis kazısını ve şimdiki başkanı Francesco D Andria yı vermek isterim. Doro Levi ile başlayan Clelia Laviosa tarafından yürütülen İasos kazısını ve şimdiki başkanı Fede Berti yi, 1961 de başlatılan ve daha sonra çalışmaları Alba Palmieri nin üstlendiği Arslantepe kazısını ve başkanı Marcella Frangipane yi ve son olarak da 1982 yılından bu yana sür-
D Andria. Vorrei inoltre rammentare, nell ambito dei lavori di lunga durata, Doro Levi, che ha avviato i lavori di scavo a Iasos, proseguiti poi da Clelia Laviosa e condotti ora da Fede Berti; vanno inoltre menzionati anche Alba Palmieri, che si è occupata degli scavi di Arslantepe avviati nel 1961, e l attuale direttrice degli scavi Marcella Frangipane, e infine la responsabile degli scavi di Kyme, avviati nel 1982 ed ancora in corso, Sebastiana Lagona. Non dubito che leggerete con altrettanta attenzione, emozione e perfino sorpresa anche i resoconti dei lavori di altri ricercatori che, sebbene da minor tempo nel nostro Paese, hanno raggiunto esiti di grande rilevanza. L insieme di queste ricerche, che coprono un arco di tempo che spazia dalla preistoria quasi fino ai giorni nostri, e che sono condotte con un approccio interdisciplinare e multidisciplinare da gruppi di livello internazionale, documentano il vasto patrimonio culturale di questo Paese, ne sostengono il restauro ed il recupero, contribuendo così alla conservazione delle eredità del passato nel nostro Paese e nel mondo. Ringrazio pertanto tutti gli archeologi che effettuano queste missioni, nonché le associazioni ed istituzioni che hanno reso possibile la realizzazione di questi lavori. Ringrazio infine, a mio nome ed a nome di tutti i lettori, l Ambasciatore d Italia Carlo Marsili e l Istituto Italiano di Cultura di Ankara perché mi hanno dato la possibilità di ampliare le mie conoscenze attraverso la lettura di questi scritti, ma soprattutto hanno permesso all archeologia turca di arricchirsi di un testo importante. dürülen Kyme kazısını ve başkanı Sebastiana Lagona yı burada yine uzun çalışmalar kapsamında özellikle anmak isterim. Daha kısa bir süreden bu yana ülkemizde çalışmalarına karşın çok önemli sonuçlara imza atmış olan araştırmacıların isim ve çalışmalarını diğerleri gibi dikkat, heyecan ve bazen şaşkınlıkla okuyacağınızdan kuşkum yok. Tarih öncesinden neredeyse günümüze kadar ulaşan çok geniş bir yelpaze içinde sürdürülen bu araştırmalar, bilim dalları arasında, çok alanlı bir yaklaşımla ve uluslararası nitelikteki ekiplerce yürütülmekte, ortaya çıkarılan kültür varlıkları belgelenmekte, bakım ve onarımları gerçekleştirilerek ülke ve dünya mirasına katkıda bulunulmaktadır. Bu vesileyle, bu araştırmaları sürdüren tüm arkeologlara ve bu çalışmaların gerçekleşmesini mümkün kılan kurum ve kuruluşlara teşekkür ediyorum. Son olarak, bu metinleri gözden geçirerek bana bilgilerimi genişletme imkânı veren ama daha çok Türk arkeolojisinin, böyle önemli bir eserle zenginleşmesini sağlayan, İtalya Büyükelçisi Carlo Marsili ye ve Ankara İtalyan Kültür Merkezi ne, kendi adıma ve tüm okurlar adına teşekkür ederim. XVII Prof. Dr. Orhan Bingöl