AKREDİTİF Mutlu Yılmaz Gediz Üniversitesi Öğretim Görevlisi
NOT Bu kitapta alan bilgiler yazarın bilgi ve birikimlerine bağlı olarak hazırlanmıştır. Her ne kadar görüşlerini ICC nin akreditiflerle ilgili orijinal metinlerine dayandırmış olsa da burada yer alan bilgiler ağırlıklı olarak yazarın düşüncelerini yansıtmaktadır. Dolayısıyla kitabımızda yer alan bilgilerin kullanılması, yanlış anlaşılması, eksik kullanılması vb. konulardan dolayı yaşanacak hukuksal problemlerde, yazar ve yayınevi tarafından sorumluluk kabul edilemeyeceği burada beyan edilmektedir. Yaşanan problemli durumlarda hukuksal olarak baz alınması gereken kurallar, kaynakça kısmında verildiği üzere ICC nin yayın no: 600 kodlu yayınıdır. ISBN 978-605-4538-26-3 2011 Optimist Yayım ve Dağıtım Optimist Yay m Dağ t m San. ve Tic. Ltd. Şti. Sertifika no. : 11970 Telefon : 0216 481 29 17-18 Faks : 0216 521 10 64 e-posta: optimist@optimistkitap.com www.optimistkitap.com facebook.com/optimistkitap twitter.com/optimistkitap Optimist yay n no. : 350 Konu : ş-yönetim Yay na haz rlayan : Utku Umut Bulsun Bas m : Kasım 2013, stanbul Düzelti : Ayşe Giritli Düzenleme ve Kapak Tasarımı : Nermin Uçar Vatan Sertifika no. : 13137 Bask ve cilt : Tor Ofset San. Tic. Ltd. Şti. Hadımköy Yolu Akçaburgaz Mah. 4. Bölge 9. Cadde 116. Sokak. No: 2 Esenyurt - STANBUL Tel: 0212 886 34 74
İÇİNDEKİLER Önsöz 11 1. BÖLÜM AKREDİTİF İN İÇERİĞİ KAPSAMI VE FELSEFESİ 13 1. Akreditif ne demektir? 13 2. Akreditif nasıl çalışır? 18 3. Bankalar her zaman ithalatçıya akreditif açar mı? 20 4. Bankalar lehtar ve amirden akreditif işlemleri için para talep ederler mi? 21 5. Akreditif sürecinde, bankalara ilgili komisyonları kim ya da kimler öder? 22 6. Akreditif sürecinde bankaların aldığı komisyon bedelleri ne kadardır? 22 7. Akreditif sürecinde seçilen bankaların önemi var mıdır? 23 8. Akreditifin açılma sürecinde tarafların (ihracatçı/ithalatçı) zaman kaybetmemeleri için neler yapılabilir? 23 9. Akreditif için oluşturulan yasal düzenleme var mıdır? 24 10. Rezerv ne demektir? 24 11. Akreditif çalışmasında lehtara rezerv verilirse, lehtar nasıl bir yol izler? 25 12. Akreditifin tarihçesinden bahseder misiniz? 25 13. Akreditif kuralları neden bu kadar fazla değiştirilmiştir? 26 14. Akreditifin kapsam dışı konuları nelerdir? 28 15. Akreditifle çalışan firmaların nelere dikkat etmeleri gerekir? 29 16. Akreditif süreçte taraflardan hangisini korur? 30 17. Akreditif metninde hangi başlıklar vardır? 32
18. Akreditif metnindeki başlıkları örneklendirebilir misiniz? 34 19. Akreditifte genel anlamda hangi riskler vardır? 38 20. Akreditifin amir açısından riskleri nelerdir? 38 21. Akreditifin lehtar açısından riskleri nelerdir? 39 2. BÖLÜM AKREDİTİFİN ÖZELLİKLERİ, ÇEŞİTLERİ VE KAVRAMLARI 41 22. Akreditif kaça ayrılır? Çeşitleri nelerdir? 41 23. Akreditif çeşitlerini kendi aralarında sınıflandırabilir miyiz? 42 24. Teyitsiz akreditif nedir? Nasıl çalışır? 43 25. Teyitli akreditif nedir? Nasıl çalışır? 45 26. Akreditifte teyit ne anlama gelir? Teyit istenmesinin amacı nedir? 46 27. Akreditiflerde teyit ne zaman hükmünü yitirir? 47 28. Gizli/Sessiz Teyit (Silent Confirmation) ne demektir? 47 29. Geri Dönülemez Akreditif ne demektir? 49 30. Geri Dönülemez Akreditifin risk faktörü taraflardan hangisinin üzerindedir? 51 31. Görüldüğünde ödemeli akreditif nedir? 52 32. Akreditifin teyitli veya teyitsiz olması süreci nasıl etkiler? 54 33. Vadeli Akreditif ne demektir? 57 34. Kabul Kredili Akreditif ne demektir? 60 35. Kabul Kredili Akreditiflerde nelere dikkat etmek gerekir? 62 36. İştira Akreditif ne demektir? 63 37. Kırmızı Şartlı Akreditif ne demektir? 65 38. Kırmızı Şartlı Akreditiflerde riskleri azaltmak için amir neler yapmalıdır? 68 39. Yeşil Şartlı Akreditif ne demektir? 68 40. Rotatif (Yenilenebilen) Akreditif ne demektir? 71
41. Karışık Ödemeli Akreditif ne demektir? 75 42. Devredilebilir Akreditif nedir? 76 43. Devredilebilir akreditiflerde hangi kapsamda değişiklikler yapılabilir? 82 44. Devredilebilir akreditiflerde devir işlemini kimler kaç kez yapabilir? 83 45. Devredilebilir akreditifler ilk lehtar tarafından birden fazla tarafa devredilebilir mi? 84 46. UCP 600 kapsamında devredilebilir akreditifler için getirilen en önemli değişiklik nedir? 84 47. Devredilebilir akreditiflerde ilk lehtar kendisini korumak için akreditif sürecinde neler yapabilir? 84 48. Devredilebilir akreditifin avantaj ve dezavantajları nelerdir? 85 49. Karşılıklı akreditif ne demektir? 86 50. Karşılıklı akreditif ile devredilebilir akreditif arasındaki farklar nelerdir? 89 51. Karşılıklı akreditifte uygulama süreci nasıl işlemektedir? 90 52. Süreçte karşılıklı akreditif neden devredilebilir akreditife göre tercih edilir? 92 53. Karşılıklı akreditifte aracı firmanın dikkat etmesi gerekenler nelerdir? 93 54. Teminat akreditif ne demektir? 94 55. UCP 600 kapsamında ticari taraflar nasıl tanımlanmıştır? 95 56. İbraz (Presentation) ne demektir? 97 57. Uygun ibraz (Complying Presentation) ne demektir? 97 58. İbrazın karşılanması (Honour) ne demektir? 98 59. Akreditifte süre/vade kavramı neyi ifade eder? 99 60. İştira (Negotiation) ne demektir? 101 61. Banka Günü (Banking Day) ne demektir? 101 62. Amir bankanın süreçteki yükümlülükleri nelerdir? 103
3. BÖLÜM UYGULAMA AÇISINDAN AKREDİTİFLER 103 63. Uygulamada, UCP 600 kapsamındaki 39 maddenin bir kısmı iptal edilip değiştirilebilir mi? 105 64. Teyit bankasının süreçteki yükümlülükleri nelerdir? 106 65. Uygulama sürecinde alıcı firmanın (amirin) yapması gerekenler nelerdir? 107 66. Uygulama sürecinde satıcı firmanın (lehtarın) yapması gerekenler nelerdir? 110 67. UCP Madde 3 te yorumlar başlığı altında geçen İngilizce kavramlar ne anlama gelir? 113 68. Akreditifte en sık görülen rezerv konuları nelerdir? 114 69. Akreditif şartlarından kaynaklanan rezerv konuları nelerdir? 115 70. Belgelerden kaynaklanan rezervler nelerdir? 116 71. Faturalardan kaynaklanan rezerv konuları nelerdir? 117 72. Taşıma belgelerinden kaynaklanan rezerv konuları nelerdir? 118 73. Diğer belgelerden kaynaklanan rezerv konuları nelerdir? 119 74. Akreditif, banka haricinde başka bir finans kurumu veya firma tarafından açılabilir mi? 122 75. Amir firma, ibraz edilen belgeleri inceleyip rezerv verme veya tespit ettiği rezerv/rezervleri amir bankaya dikte etme hakkına sahip midir? 123 76. UCP 600 Madde 2 de uygun ibraz tanımı içinde yer alan Uluslararası Standart Bankacılık Uygulaması nedir? 123 77. UCP 600 de tanımlanmayan bazı kavramlar, Uluslararası Standart Bankacılık Uygulamasında ayrıca açıklanmış mıdır? 125 78. Bir bankanın başka bir ülkede şubesi varsa bu banka aynı banka olarak değerlendirilir mi? 126 79. Akreditif sürecinde, ihbar kavramı neyi ifade eder? İhbar nasıl yapılır? 127
80. İhbar bankasının ibrazı karşılama veya iştira etme yükümlülüğü var mıdır? 127 81. Bankaların ihbar yapma zorunluluğu var mıdır? 128 82. Mevcut akreditiflerde yapılacak değişiklikler UCP 600 kapsamında nasıl düzenlenmiştir? 129 83. Madde 38 de belirtilen ve değiştirilmesi için onay gerektirmeyen durumlar nelerdir? 130 84. Teyit bankası değişikliklerin bir kısmına teyit verip diğer kısmına vermeyebilir mi? 131 85. Değişiklik durumunda lehtarın yapması gerekenler nelerdir? 132 86. Lehtar değişiklik talebine karşı, kabul veya ret yönünde bildirimde bulunmazsa süreç nasıl işler? 133 87. Preavi (ön ihbarlı) akreditif/değişiklik ne demektir? 134 88. UCP 600 kapsamında görevlendirme nasıl tanımlanmış ve açıklanmıştır? 135 89. Akreditifte görevli banka kimdir? UCP 600 kapsamında görevli banka nasıl tanımlanmıştır? 135 90. Görevli bankanın akreditif sürecinde fonksiyonu nedir? Açılan her akreditifte görevli bankanın yer alması gerekir mi? 136 91. Açılan her akreditifte, görevli bankanın ismen veya any bank olarak ifade edilmesi gerekir mi? Her akreditifte görevli banka var mıdır? 137 92. Görevli banka ve görevi akreditif metninde nasıl ifade edilir? 138 93. Görevli banka konusunda başka neleri bilmemiz gerekir? 139 94. Rambursman ve Rambursman bankası ne demektir? 140 95. UCP 600 Rambursman kapsamında neler düzenlemiştir? 141 96. UCP 600 ün belgelerin incelenmesine yönelik getirdiği düzenlemeler nelerdir? 143 97. UCP 600 Madde 14 ün (a) fıkrasında yer alan dış görünüş ifadesi ne demektir? 146
98. İbrazın uygunluğunu belirleme süresi UCP 600 kapsamında ne zaman başlar? 146 99. Belgelerin incelenmesiyle ilgili başka neleri bilmemiz gerekir? 148 100. UCP 600 kapsamında ibraz edilecek belgelerin orijinal ve kopyalarının belirlenmesine dair düzenlemeler var mıdır? 149 101. UCP 600 Madde 17 de başka neleri bilmemiz veya nelere dikkat etmemiz gerekmektedir? 150 102. UCP 600 kapsamında ticari fatura nasıl değerlendirilir? Bu kapsamda hangi düzenlemeler yapılmıştır? 152 103. Ticari faturalarla ilgili başka neleri bilmemiz ve nelere dikkat etmemiz gerekir? 153 104. Kısmi kullanımlar veya kısmi yüklemelerle ilgili UCP 600 de hangi düzenlemeler yapılmıştır? 154 105. Akreditif metninde kısmi yüklemeye izin verilip verilmediği nasıl anlaşılır? 155 106. UCP 600 kapsamında aktarma ne anlama gelir? Uygulama açısından nelere dikkat etmek gerekir? 156 107. UCP 600 de taşıma belgeleriyle ilgili düzenleme yapılmış mıdır? 157 108. Temiz Taşıma Belgesi (Clean On Board) nedir? 157 109. UCP 600 de sigorta belgeleriyle ilgili düzenlemeler nelerdir? 158 110. Kuvertür notu, sigorta poliçesi ve sigorta sertifikası ne demektir? 160 111. UCP 600 kapsamında devredilebilir akreditiflerle ilgili düzenlemeler nelerdir? 160 TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ 165 KAYNAKÇA 167
ÖNSÖZ Dış ticaret sürecinin ihracatçı açısından en önemli sorularından biri, ihracatçının sattığı mal karşılığında alacağı bedeli sorun yaşamadan nasıl ve ne şekilde alacağıdır. İşte 111 Soruda Akreditif adlı kitabımız bu sorunun cevaplarını uygulayıcılara ulaştırmak için hazırlanmıştır. Akreditifler dış ticaret sürecinde bir ödeme aracı olarak karşımıza çıkmakla birlikte doğru kullanıldığında her iki tarafı da özellikle ihracatçıyı mal bedelinin ödenmeme riskine karşı koruyan ve sürecin bankalar tarafından güvence altına alındığı bir sistemdir. Dikkat edilirse cümle içindeki akreditifin doğru kullanılması sözü burada hayati önem taşımaktadır. Dış ticarette, ihracatçı firmaya mal bedelinin ödenmesi aşamasında kullandığımız akreditif kuralları iyi bilinmezse her iki taraf da süreçte sorun yaşayabilir. İşte bu sorunların yaşanmaması için gerek ihracatçı gerekse ithalatçı akreditif kurallarını ve uygulamalarını iyi bilmelidir. Gerek dış ticaret firma yöneticilerine verdiğim eğitim seminerlerinde, gerekse firmalara verdiğim danışmanlık hizmetlerinde özellikle vurguladığım kısımları ve en fazla sorun yaşanan konuları soru haline getirip bu kitapta cevaplarıyla beraber sizlerle paylaşmaya çalıştım. Dolayısıyla bu çalışmamız, akreditifle ilgili her şeyi bulacağımız bir kitaptan ziyade en fazla bilinmesi gereken konular üzerine odaklanmıştır. 11
12 ÖNSÖZ Dış ticaretle uğraşan tüm uygulayıcılara veya akreditifi öğrenmek isteyenlere faydalı olması dileğiyle Mutlu YILMAZ 9 Eylül 2013
1 AKREDİTİF İN İÇERİĞİ KAPSAMI VE FELSEFESİ 1. Akreditif ne demektir? Akreditif kavramını iyice anlayabilmek için basitten detaya doğru giden bir metot izleyeceğiz. Çünkü akreditif, dış ticarette fazlasıyla karıştırılan bir ödeme şekli olarak karşımıza çıkıyor. Çoğu kez de yanlış kullanıldığından amaca hizmet etmiyor ve firmalara yarardan çok zarar getiriyor. Aslında yukarıda akreditifle ilgili bir kısa bir tanım yaparak, ödeme şekli dedik. Evet, çok kısa bir şekilde akreditif için bir ödeme şeklidir diyebiliriz. Ama detaylı tanımlara girmeden başka bir sorunun cevabını verelim: Akreditif ne değildir? Akreditif İngilizce Letter of Credit şeklinde ifade edilmektedir. Türkçeye düz bir çeviri yaparsak Kredi Mektubu diyebiliriz. Bu nedenle çoğu kez akreditif için kredi veya kredi mektubu kavramları kullanılmaktadır. Gerek uygulama kısmındaki bazı benzerlikler gerekse Türkçeye birebir çevirdiğimizde böyle bir anlamın çıkması, çoğu uygu- 13
14 AKREDİTİF lamacının bu hataya düşmesine yol açmaktadır. Sonuç olarak net bir şekilde denilebilir ki, akreditif bir kredi veya kredi mektubu değildir. Kısa bir açıklamadan sonra yavaş yavaş akreditif için tanımları yapmaya başlayalım. Akreditif, dış ticarette ihracat ve ithalatçıların mal alım satımı aşamasında kullandıkları uluslararası bir ödeme şeklidir. Bu tanımdan akreditifin taraflarının ihracat ve ithalatçı olduğunu, aynı zamanda dış ticarette kullanıldığını anlıyoruz. AMA bu tanım her ne kadar doğru olsa da kavramsal içerik açısından eksik olduğundan bizi bazı yanlış sonuçlara götürebilir. O halde gelin akreditifi anlamak adına, akreditifte taraflar kimlerdir sorusunu soralım. Sonra detaylara geçeriz. Tablo 1 Akreditifte Taraflar 1 AKREDİTİF AMİRİ AMİR BANKASI LEHTAR LEHTAR BANKASI APPLICANT ISSUING BANK BENEFICIARY ADVISING BANK Dikkat edersek, tarafları tanımladığımızda ihracat ve ithalatçı kavramı geçmiyor ve akreditif sürecinde taraflar terminolojik olarak farklı tanımlanıyor. O yüzden biz de yapacağımız detaylı tanımda bu kavramları kullanacağız. Peki, bu kavramları yapacağımız tanımda ne şekilde anlamamız gerekiyor, bunu da detaylandıralım. Lehtar derken satıcıyı, Amir derken de alıcıyı kastediyoruz. Lehtar bankası satıcı bankasını ifade ederken, Amir bankası da alıcı bankasını ifade edecektir. Aynı zamanda bu açıklamalardan şu sonu- 1 Utku Utkulu, İsmail Aydemir, Ahmet Özken, Mutlu Yılmaz, Türkiye de Dış Ticaret İşlemleri ve Uygulaması Teoriden Pratiğe, 4. Baskı, Ankara, Gazi Kitapevi, Ocak 2013, s.55.
AKREDİTİF İN İÇERİĞİ KAPSAMI VE FELSEFESİ 15 cu da çıkarabiliriz: Akreditif genellikle dört tarafın (lehtar, lehtar banka, amir, amir banka) dahil olduğu bir süreçtir. Akreditif için yapacağımız tanımlardan bir tanesi ise, bankaların lehtara vereceği şartlı bir ödeme garantisi 2 olabilir. Bu ikinci tanımda bankaların lehtara yani satıcıya bir ödeme yapacağının ama yapacağı bu ödemenin belli şartlar altında olacağının altı çizilmektedir. Akreditiflerle ilgili düzenleme, uluslararası bir kuruluş olan Milletlerarası Ticaret Odası tarafından oluşturulmaktadır. Bu kuruluş akreditiflerle ilgili düzenlemelere UCP (Uniform Custom of Practise) adını vermektedir. İşte bu düzenlemelerin sonuncusu olan UCP 600 de tanımlar kısmında akreditif şöyle tanımlanmıştır: Credit (Akreditif), adı ve tanımlaması ne olursa olsun amir bankanın uygun ibrazı karşılayacağına ilişkin kesin yükümlülüğünü oluşturan dönülemez nitelikte herhangi bir düzenleme anlamına gelir. Bu tanımdan da şunu anlamamız gerekiyor. Sizler akreditif sürecinde akreditife vermiş olduğunuz isim ne olursa olsun (örneğin Letter of Credit veya Documentary of Credit vb.) amir banka yani alıcı bankasının uygun ibrazı karşılaması ile (verilen ilgili belgelerin uygun ise uygunluğunu, değilse reddini) açıldıktan sonra süreçten dönülmeyecek bir şekilde oluşturulan düzenlemeye verilen isimdir. Şu ana kadar dört tane birbirinin eksikliğini tamamlayan tanım yaptık. O zaman şimdi öyle bir tanım yapalım ki uygulayıcılar bu tanımdan yola çıkarak Akreditifin işlevleri hakkında karmaşa yaşamasınlar: 2 Mutlu Yılmaz, Ahmet Özken, İhracat Anlamak ve Yönetmek İçin Bilmeniz Gereken Her Şey, 2. Baskı, İstanbul: Optimist Yayınları 2013, s.133.
16 AKREDİTİF Akreditif, uluslararası özel bir kuruluş olan Milletlerarası Ticaret Odası tarafından düzenlenen, Yeksenak kurallar dahilinde, lehtar (genellikle ilk satıcı) ve amir (alıcı) arasında yapılan ticari ilişkide, ilgili amir bankanın ve bazı durumlarda diğer bankanın da amir bankanın teyidine ilaveten lehtara, lehtarın akreditif metnindeki belgeleri ilgili banka veya bankalara vermesi ve dış görünüşleri itibarıyla bankalar tarafından uygun bulunması halinde, akreditif bedelini ödemeyi yükümlenen bankanın, ödemeyi gerçekleştirmesine olanak sağlayan özel hukuksal sistemdir. 3 Şu ana kadar yapılan tüm tanımlar içinde anlaşılması en zor olanı bu dediğinizi duyar gibiyiz. Evet, biraz öyle olsa da akreditifin tüm işlevlerini ifade eden bir tanım olduğunu söyleyebiliriz. O zaman gelin işinizi biraz kolaylaştıralım, tanım içinde geçen kavramlar üzerinden giderek üstteki paragrafı açıklamaya çalışalım. Milletlerarası Ticaret Odası Yeksenak Ticari İlişki Teyit Akreditif metnindeki belgeler Özel Hukuksal Sistem Öncelikle Milletlerarası Ticaret Odası ve Özel Hukuksal Sistem kavramlarıyla başlayalım. Akreditif çalışmalarıyla ilgili düzenlemeyi, merkezi Fransa da olan Milletlera- 3 Mutlu Yılmaz, Gökşen Topuz, Ahmet Özken, Aslıhan Kocaefe Cebeci, Akreditiflere İlişkin Uluslararası Düzenlemeler Olan UCP 500 ve UCP 600 ün Mukayeseli Analizi, Selçuk Üniversitesi İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 12, s. 388. (2012)
AKREDİTİF İN İÇERİĞİ KAPSAMI VE FELSEFESİ 17 rası Ticaret Odası düzenlemektedir. Özel Hukuksal Sistem ise yapılan düzenlemelerin devlet ya da devletlerin hukuksal sistemi değil, bilakis özel bir hukuk sistemi olduğunun altını çizmektedir. Dolayısıyla bu tanımda akreditifin özel bir kuruluş tarafından (Milletlerarası Ticaret Odası) oluşturulan özel bir hukuk sistemi olduğunun altı çizilmiştir. Ticari ilişkiden kasıt ise herhangi bir mal veya mal gruplarının alım ve satımından kaynaklanan ticari süreçtir. Yeksenak kavramı ise hukuksal bir terim olup standardizasyonu ifade etmektedir. Yani akreditif kurallarının standart bir şekilde oluşturulduğunun, ülke ve firma farkı gözetmeksizin dünyanın her yerinde aynı şekilde uygulanacağının altı çizilmiştir. Akreditif metnindeki belgeler kavramı ise, akreditif sürecini en iyi ifade eden kelimelerdir. Çünkü akreditif süreci, tümüyle belgeler üzerinden yürüyen bir sistemdir. Dolayısıyla ödeme teyidi veren banka ve bankalar, bu belgeleri dış görünüşleri itibarıyla kontrol eder ve lehtar akreditif metnindeki koşullara uygun belge düzenlemişse ödemeyi gerçekleştirir. Teyit kavramı ise lehtara akreditif metnindeki yükümlülüklerini yerine getirdiği takdirde ödeme yapılacağını ifade eder. Tüm bunları ifade ettikten sonra en son yaptığımız akreditif tanımını açıkladığımız kavramları düşünerek tekrar okuyalım. Akreditif, uluslararası özel bir kuruluş olan Milletlerarası Ticaret Odası tarafından düzenlenen, Yeksenak kurallar dahilinde, lehtar (genellikle ilk satıcı) ve amir (alıcı) arasında yapılan ticari ilişkide, ilgili amir