www.pwc.com.tr UFRS 9 Yayınları Bankalar için beklenen kredi zararlarına ilişkin açıklama gereklilikleri Sayı 3
UFRS 9, kredi riski ve beklenen kredi zararı karşılıkları ile ilgili önemli ek açıklama yükümlülükleri getirmektedir. Standardın getirdiği bu yeni gereksinimleri karşılamak için gerekli verileri ve bunları sağlayacak sistemleri anlamak UFRS 9 proje kapsamlarının bütünlüğünü sağlamak için çok kritiktir. Böylece ileride daha pahalıya mal olacak ve proje zamanlamasını tehlikeye atacak revizyonlardan kaçınılacaktır. Basitçe UFRS 9 uygulama rehberindeki açıklamaları tekrarlamak, eksik temel bilgi yükümlülüklerini riske atabilir. Bu açıklama yükümlülüklerinin iç yönetim raporlamaları değerlendirmesinin bir parçası olarak görülmesi ve yatırımcı ilişkilerini dikkate almak bu standardın getirdiği açıklamaları anlamak açısından önemli faydalar sağlayacaktır. Bu yayın beklenen kredi zararlarına ilişkin yapılan yayınımız üzerine buna ilişkin açıklamaların nasıl olacağıyla ilgili daha anlaşılır olmak adına yalnızca açıklamaya ilişkin temel hususları ve bunların pratikte ne anlama geleceğini ortaya koymak amacıyla hazırlanmıştır. İlk bakış UFRS 9 beraberinde birçok standartta değişiklikler getirmiştir. En büyük değişiklik UFRS 7 Finansal Araçlar: Açıklamalar standardında, kredi riski ve beklenen kredi zararı karşıklıklarına ilişkin yapılmıştır. Bilginin tanımlanması ve açıklamalar için gerekli olan verileri toparlamak genellikle detaylı analizler içereceği için kolay olmayacak. Sadece UFRS 9 daki uygulama rehberi açıklamaları tekrarlanmamalıdır. Çünkü böyle yapmak fazla basit olma ve portföy karmaşıklığını göz ardı etme riski doğurur. Neyin ayrı olarak açıklanması gerektiğini belirlemek için tipik olarak yapılan açıklamalardan daha detaylı bir analize gereksinim olacaktır. 2
Yeni UFRS 7 açıklamaları için gereken veriler ile UFRS 9 daki raporlama ihtiyaçlarını karşılamak için gerekli yönetim raporlaması verileri büyük ölçüde örtüşebilir. Bu raporlama örnekleri aşağıdakileri konuları içerebilir: Yönetim raporlaması -UFRS 9 da değer düşüklüğü karşılıklarındaki hareketlerin sebebi nedir ve değişime en çok hangi faktör sebep oldu? İş planlama ve tahmin - Değer düşüklüğü karşılıkları ileride nasıl değişebilir ve temel duyarlılıklar nelerdir? Yatırımcı ve analist soruları - makroekonomik varsayımlarda değişikliğe ne sebep oldu ve değer düşüklüğü karşılıklarındaki diğer etkiler nelerdir? Regülatör istekleri Regülatörler tarafından istenecek ve diğer yıllık raporlamalarda veya kamuya açık olmayan raporlama açıklamaları neler olacak? Bu yeni gereksinimleri karşılamak için gerekli verileri ve sistemleri anlamak UFRS 9 proje kapsamını ve bütünlüğünü sağlamak için kritik olacak, böylece ileride daha pahalıya mal olacak ve proje zamanlamasını tehlikeye atacak revizyonlardan kaçınılacaktır. 3
Uygulama nasıl olacak? Açılış mutabakatı Yukarıda vurgulanan potansiyel karmaşıklık ve hususları göstermek için, UFRS 7 paragraf 35H de zorunlu kılınan açılış ve kapanış bakiyeleri arasındaki değer düşüklüğü karşılığı mutabakatını iyi bir örnek olarak gösterebiliriz. Bu mutabakat her finansal araç sınıfı için, her sınıftaki, her 1, 2 ve 3 beklenen değer düşüklüğü aşamalarındaki araçlar ve satın alınan/yeni verilen krediler ve değer düşüklüğüne uğramış varlıklar için gereklidir. Verilen kredilere ilişkin bir dipnot açıklamasının UFRS 9 da nasıl gösterileceğine dair örnek*: Mortage kredileri - değer düşüklüğü karşılıkları 12 aylık beklenen kredi zararı grubuna transferler ömür boyu beklenen kredi zararları grubuna transferler (kollektif olarak ölçülen) ömür boyu beklenen kredi zararları grubuna transferler (bireysel olarak ölçülen) Değer düşüklüğüne uğramış alacaklar (ömür boyu beklenen kredi zararları) TL'000 Değer düşüklüğü karşılıkları, 1 Ocak X X X X Muhasebeleştirilen finansal araçlardan kaynaklanan değişim, 1 Ocak: X - (X) - -Ömür boyu beklenen kredi zararları grubuna transferler (X) X X - -Değer düşüklüğüne uğramış alacaklara transferler (X) - (X) X -12 aylık beklenen kredi zararı grubuna transferler X (X) (X) - -Dönem içerisinde bilanço dışı bırakılan varlıklar (X) (X) (X) (X) Satın alınan ya da oluşturulan kredi değer düşüklüğüne uğramış finansal varlıklar X - - - Aktiften silinenler - - (X) (X) Modelde ya da risk parametrelerindeki değişiklikler X X X X Kur değişimleri ve diğer değişikliklerin etkisi X X X X Değer düşüklüğü karşılıkları, 31 Aralık X X X X Kredi değer düşüklüğü karşılıklarının değişimine etki eden faktörler şunlardır: ABC mortgage portföyünün devralınması 12 ay bazında ölçülen değer düşüklüklerinin karşılık tutarını %x arttırmıştır. Yerel pazarın çökmesini takiben TLxx tutarındaki DEF portföyünün aktiften silinmesi, değer düşüklüğüne uğradığına ilişkin objektif kanıt oluşan finansal araçların karşılıkların TLxx kadar azalmasına sebep oldu. X bölgesindeki işsizlik oranının artacağına ilişkin beklenti, değer düşüklüğü karşılıklarının, varlığın ömrü boyunca beklenen kredi zararına eşit olan finansal varlıklar grubunda TLxxx kadar karşılık artışına neden oldu. *Bu dipnot açıklaması UFRS 9 uygulama örnekleri paragraf 20B kısmından alınmıştır, faydalı bir başlangıç noktası sağlaması ve bir örnek olması amacıyla tasarlanmıştır. Sonuç olarak, mortgage veya diğer kredi tipleri için gerekli olabilecek başka bir dizi maddeleri içermemektedir. Bu gibi bir mutabakatta değişiliklerin kaynağı ayrı bir satırda ya da destekleyen açıklayıcı bir isimle de ifade edilebilir. 4
Karşılığı etkileyen faktörler ve açıklamaları Model/risk parametreleri: Yukarıdaki örnekte model ve risk parametrelerinde değişikliklerin etkisi açıklanırken tek satırda birleştirilmiştir. Pratikte bu satırda çeşitli faktörlerin etkileri de birleştirilebilir; örneğin kredi derecelendirmesindeki değişiklikler, model varsayımlardaki değişim veya ileriye dönük bilgilerdeki değişim. Özellikle ekonomik beklentiler kötüye giderse ve karşılıklar belirgin olarak artarsa bu faktörlerin bazılarının kendi başına önemli bir etkisi olabilir ve ayrı açıklama gerekebilir. Ek olarak, UFRS 9 modellerinde, modellerin geliştirme ve doğrulanma süreçlerinde, yönetime yeni modellerle ilgili güven vermek açısından özellikle karmaşık senaryoların olması durumunda bireysel faktörlerin etkisinin ayrıca gösterilmesi gerekebilir. Zaman: Karşılıklar zamanın akışından çeşitli yollarla etkilenebilir. Zaman geçtikçe beklenen kredi zararı karşılıklarının iskonto etkileri azalır. Bu madde zaten bankalar tarafından mevcut bulunan değer düşüklüğü karşılığı hareketleri açıklanmasında sıkça bulunan bir ögedir. Bir raporlama dönemi sonunda varlıkların kalan ömrünün bir yıldan az olduğu durumda, karşılıkların bir kısmındaki azalma da zamanın geçmesinden kaynaklanan temerrüt riskindeki (PD) azalmadan dolayı meydana gelir. Temerrüt riski genellikle aşağıdaki şekilde hesaplanır: 12 aylık temerrüt riski X vadeye kalan gün sayısı /365 Temerrüt riski hesaplamasının, özellikle yeni bir iş nedeniyle artan değer düşüklüğü karşılıkları ve vadesi dolmaya yakın olan veya dolmuş olan kredilerin azalan karşılıklarının kombinasyonundan oluşan sabit değer düşüklüğü karşılıklarının olduğu teminatsız bireysel krediler gibi kısa vadeli krediler için yukarıdaki şekilde olması beklenir. Ömür boyu beklenen zararlara transfer: Varlıkların 12 aylık beklenen zararları aşama 1 den 2 ye veya 3 e geçtiği zaman dipnota bu transferi gösteren ayrı bir satır eklenir. Fakat, çoğu durumda, aşama 1 den 2 veya 3 e geçiş olduğunda o varlığa ilişkin ömür boyu beklenen zarar karşılığı ayrılması gerekeceği için karşılık tutarı artacaktır. Bu artışın dipnotta ayrıca gösterilmesine gerek yoktur fakat bu durum her dönem hareket tablosu veren bankalar için finansal tablo okuyucularının ve analistlerin ilgileneceği konuların önemli bir parçası olacaktır. 5
Bilanço dışı bırakılan varlıklar: Dönem içinde bilanço dışı bırakılan krediler gibi işlemler için dönem içinde bilanço dışı bırakılan finansal varlıklar olarak ayrı bir satır açılmalı ve varlıkların bilanço dışı bırakılmasının karşılıklara yaptığı etkinin gösterilmesi gerekir. Aylık anapara ve faiz ödemesi olan bir mortgage kredisi bu duruma örnek olabilir. Nakit yönetimi, muhasebe ve/veya risk sistemleri arasında bağlantının olmaması durumunda kısmen bilanço dışı bırakmanın karşılıklara olan etkisinin hesaplanması çok zor olabilir. Yeniden görüşülen krediler: UFRS 9 a göre, kredilerin sözleşmeye dayalı nakit akışlarının bugünkü değerini düşüren ödeme planlarındaki değişiklikler, beklenen zararda düzenlemelere ve buna istinaden zarar karşılıklarındaki azalışa neden olacaktır. Buna örnek faiz ödemelerine ara verilmesi veya vade uzatılmasıdır. Bu tür düzenlemelerden doğan karşılık hareketlerine yukarıdaki dipnot örneğinde veya açıklamalarda yer verilmemişti. UFRS 9 da yeniden görüşülen kredilere ilişkin dipnot gerekliliklerini göz önüne alırsak bazı bankalar tarafından dipnotlar arasında da mutabakat sağlamak açısından kredi düzenlemelerinin karşılıklar üzerindeki etkisi ayrı bir satır olarak gösterilmek istenebilir. Brüt defter değerindeki değişim ve kredi kalitesindeki değişim: UFRS 7 paragraf 35I daki açıklama gerekliliğini yerine getirmek için finansal araçların brüt defter değerindeki değişimin değer düşüklüğü karşılıklarını nasıl etkilediğini düşünürken yeniden görüşülen kredilerin etkisini göz önünde bulundurmak gerekir. Bu gereklilik UFRS 9 UR paragraph 20B deki mutabakata benzer. Açılış ve kapanış mutabakatındaki yeni verilmiş krediler veya aşama 1 den 2 veya 3 e transfer olanlar gibi bazı maddeler ya brüt defter değerindeki değişimden ya da kredi kalitesindeki değişimden kaynaklanır. Ancak döviz kuru veya diğer hareketlerin hepsinden de kaynaklanabilir. Yani, değişimin nedenini açıklayan satırları daha açık bir şekilde belirtmek yararlı olabilir. Bu açıklama mutabakatta brüt defter değişiminden kaynaklanan veya kredi riskinden kaynaklanan maddeleri gruplamaya da yardımcı olacaktır. Birleşmeler ya da çıkarılan kredi değer düşüklüğüne uğramış krediler: Bu maddelerin değer düşüklüğü karşılıkları üzerindeki etkileri UFRS 9 UR paragraf 20B deki mutabakattan ayrı olarak, UFRS 7 paragraf 35H(c) ye göre bir mutabakatla açıklama gerektirir. Pratikte, örnekteki mutabakat tablosunda ek bir kolon açılıp açıklanması da uygun olabilir. Bu noktalardan bakıldığında, açıklama ve içerik formatını tasarlarken gereken datalar ilk durumdan daha karmaşık olabilir. Bu nedenle yeni ni detaylı bir şekilde analiz edebilmek UFRS 9 projelerinin temel parçası olmalıdır. 6
Duyarlılık analizleri UFRS 7 paragraf 35G değer düşüklüğü karşılıklarını ölçerken kullanılan girdilerin, varsayımların ve tahmin tekniklerinin açıklanması gerektiğini vurgular. Değer düşüklüğü karşılıkları hesaplanırken gereken girdileri, varsayımları ve tahmin tekniklerinin duyarlılığına ilişkin herhangi bir açıklama gerekliliği içermez. Yine de duyarlılıklar planlama aşamasında bir çok sebepten dolayı göz önünde bulundurulmalıdır. UMS 1 paragraf 125 e göre dönem sonunda, varlıkların ve borçların taşınan değerlerinde sonraki dönemde önemli derecede düzeltmeye sebep olabilecek varsayımların ve belirsizliklerin açıklaması gerekmektedir. Bir çok banka için değer düşüklüğü karşılıkları böyle bir risk oluşturacaktır. UMS 1 paragraf 129 (b) ye göre açılış bakiyelerindeki duyarlılığa ilişkin metodların, varsayımların ve tahmin hesaplamalarının ve duyarlılıkların sebeplerinin altının çizilerek notlarda açıklaması gerekir. Temel duyarlılıklar, iş performansının ölçülmesi ve değer düşüklüğü karşılıklarının ilerideki muhtemel hareketlerinin açıklanmasında; yönetimi, yatırımcıları ve analistleri ilgilendirebilir. İki farklı bankanın farklı makroekonomik varsayım kullanması durumunda, karşılıklarındaki duyarlılıkları anlamak yatırımcılara ve analistlere bu farklılıkların ve etkilerinin anlaşılabilmesi için yardımcı olabilir. Açıklamanın detaylılığı URFS 7 paragraf 35D ye göre bir şirket kredi riskine ilişkin dipnot açıklaması gerekliliklerini yerine getirmek için ne kadar detayda açıklama yapacağını göz önünde bulundurmalıdır. Verilmek istenen ayrıntı seviyesinin, dipnot açıklaması için gerekli verilerin üzerinde ciddi bir etkisi olacaktır ve bu nedenle planlamada bu konu temel bir konu olmalıdır. Sağlanan bilginin ayrıntı seviyesini belirlerken ilerideki muhtemel ekonomik senaryolar göz önünde bulundurulmalıdır, şu anki ekonomik durumun aynı kalmayacağını göz önünde bulundurursak değer düşüklüğü karşılıkları/hareketleri de aynı kalmayacaktır. Farklı coğrafyalarda ve varlık sınıflarında faaliyette bulunan bankalar için sağlanacak ayrıntının seviyesini belirlemek bu bankalar için özellikle önemli olacaktır. Açıklamaları tasarlarken bir başka zorluk da UFRS 9 daki değer düşüklüğü karşılığı hesaplamalarının doğasında var olan karmaşıklık olacaktır. Bir örnek olarak, belli bir coğrafyada, beklenen kredi zararlarını hesaplamak için birden fazla makroekonomik senaryonun kullanılması ama daha farklı bir coğrafya için ise daha farklı senaryolar kullanılması gerekebilir. Bu nedenle önceden yatırım olarak harcanan zaman, uygun seviyede ayrıntı içeren bir dipnot açıklaması hazırlamanın temelini oluşturacaktır. 7
Şartları yeniden yapılandırılan krediler UFRS 7 paragraf 35J ye göre varlığın ömürü boyunca beklenen kredi zararı hesaplanan (aşama 2 veya 3) fakat bilanço dışı bırakma şartları oluşmayan bir finansal varlığın şartlarının yapılandırılmasının mahiyeti ve etkisinin açıklanması gerekir. Bu açıklamalar yapılandırmanın net kar/zarar analizini içerir. Kredi riski açıklamaları kısmına dahil edilmesine rağmen, dipnot açıklamalarının bütün kredi düzenlemelerini içerdiğine dair bir görüş vardır (bir başka deyişle borçluya ödeme için ilave süre verilmesi). Eksik açıklama yapma riski göz önünde bulundurulduğunda, sadece aşama 2 ve 3 te olduğu düşünülen krediler değil bütün yapılandırılan kredilere ilişkin dataları almak bankalar için daha kolay olabilir. Müsamaha dışındaki nedenlerden oluşan yapılandırılmalar olduğunda, bankalar hesap kullanıcılarının bu düzenlemelerin kredi kalitesindeki azalma sebebi ile olduğunu düşünmemeleri için bu yapılandırmaları ayrı ayrı açıklamak isteyebilir. Yapılandırmaların nedenleri ile ilgili sağlıklı, gerçek zamanlı veriler elde edebilmek bunu yapabilmek için kilit önem taşır. Diğer Yukarıda bahsi geçen açıklamalar dışında, uygulaması muhtemelen en zor olan, yeni gerekliliklerin başka çeşitli açıklama zorunlulukları da getirmesidir. Finansal tablo okuyucularının değer düşüklüğü karşılıklarının ölçülmesi ve UFRS 9 geçiş süreci etkilerinin açıklanmasına olan ilgisi düşünüldüğünde bunların şu tür açıklamalar olması muhtemeldir: Bir finansal aracın kredi riskinin ilk muhasebeleştirmeden beri belirgin olarak artıp artmadığına nasıl karar verildiğine ilişkin; i. UFRS 9 paragraf 5.5.10 a göre düşük kredi riski içeren bir finansal araç olarak sınıflanan (ve ilk muhasebeleştirmeden sonra kredi riskinde belirgin bir artış olmayacağı varsayımıyla) ve, ii. UFRS 9 paragraf 5.5.11 e göre bir finansal varlığın vadesinin 30 günden fazla geçtiğinde kredi riskinde belirgin bir artış olacağı varsayımının kullanılıp kullanılmadığı (UFRS7 PARA 35 f(a)). 8
[IFRS 7 paragraf 35F(b)] Bir işletmenin temerrüt tanımlaması, ve bu tanımlamaları seçmekteki nedenleri, [IFRS 7 para 35F(c)] Beklenen kredi zararları kollektif/gruplanarak olarak ölçülüyorsa bu araçların nasıl gruplandığı, [UFRS 9 paragraf 5.5] Standardın ilk uygulandığı tarihte, UMS39 a göre değer düşüklüğü karşılıklarının kapanışı ve UFRS 9 a göre hesaplanan karşılıkların açılış bakiyesinin mutabakatını sağlayan açıklamalar verilir. Finansal varlıklar için, ilgili varlığın UMS 39 ve IFRS 9 a göre yapılan ölçüm kategorisi, ölçüm kategorisi değişmişse bu değişikliğin değer düşüklüğü karşılıklarına etksinin ayrıca gösterilmesi gerekmektedir. 9
Sorularınız için bize danışabilirsiniz... PwC Türkiye UFRS Danışmanlık Ekibi UFRSturkiye@tr.pwc.com 2015 PwC Türkiye. Tüm hakları saklıdır. Bu belgede PwC ibaresi, her bir üye şirketinin ayrı birer tüzel kişilik olduğu PricewaterhouseCoopers International Limited in bir üye şirketi olan PwC Türkiye yi ifade etmektedir. PwC Türkiye, Başaran Nas Bağımsız Denetim ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik A. Ş., Başaran Nas Yeminli Mali Müşavirlik A. Ş. ve PricewaterhouseCoopers Danışmanlık Hizmetleri Ltd. Şti. ticari unvanları ile Türkiye de kurulmuş tüzel kişiliklerden oluşan PwC Türkiye organizasyonunu ifade ve temsil etmektedir.