T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI NO: 492 Açıköğretim Fakültesi Yayınları No: 221 ANATOMİ Yazar Prof.Dr. Gürsel ORTUĞ Editör Doç.Dr. Mehmet KESİM
İÇİNDEKİLER ÜNİTE 1 : ANATOMİNİN GENEL BÖLÜMLERİ, ANATOMİK DÜZLEMLER VE YÖNTEMLER 1. GİRİŞ VE ANATOMİNİN TANIMI... 2 2. ANATOMİNİN GENEL BÖLÜMLERİ... 2 3. VÜCUDUN BÖLÜMLERİ, ANATOMİK DÜZLEMLER, EKSENLER VE YÖNLER... 5 ÖZET... 9 DEĞERLENDİRME SORULARI... 9 SÖZLÜK VE KAVRAM DİZİNİ... 10 ÜNİTE 2 : HÜCRE VE DOKU 1. GİRİŞ... 13 2. DOKU... 15 ÖZET... 27 DEĞERLENDİRME SORULARI... 28 SÖZLÜK VE KAVRAM DİZİNİ... 29 ÜNİTE 3 : HAREKET SİSTEMİ 1. HAREKET SİSTEMİ... 31 2. GENEL BİLGİLER... 32 3. İSKELET SİSTEMİNİN BÖLÜMLERİ VE EKLEMLERİ... 39 ÖZET... 63 DEĞERLENDİRME SORULARI... 64 SÖZLÜK VE KAVRAM DİZİNİ... 66 ÜNİTE 4 : KAS SİSTEMİ 1. KAS SİSTEMİ... 69 2. KASLARIN YARDIMCI ELEMANLARI... 71 3. KASLARIN SINIFLANDIRILMASI... 72 ÖZET... 87 DEĞERLENDİRME SORULARI... 88 SÖZLÜK VE KAVRAM DİZİNİ... 88 - I -
ÜNİTE 5 : DOLAŞIM SİSTEMİ 1. KALP, DAMARLA, LİMFOİD VE ENDOKRİN ORGANLARIN TANITIMI. 90 2. DAMAR SİSTEMİ... 97 3. DOLAŞIM SİSTEMİNDE BAZI ÖNEMLİ ARTERLER... 99 4. DOLAŞIM SİSTEMİNDE BAZI ÖNEMLİ VENLER... 103 5. DOLAŞIM SİSTEMİNDE LİMFA YOLLARI (Limfa sistemi)... 106 6. LİMFA ORGANLAR... 108 7. ENDOKRİN BEZLER = İÇ SALGI SİSTEMİ... 109 ÖZET... 112 DEĞERLENDİRME SORULARI... 113 SÖZLÜK VE KAVRAM DİZİNİ... 114 ÜNİTE 6 : SOLUNUM SİSTEMİ 1. SOLUNUM SİSTEMİ... 116 2. ÜST SOLUNUM YOLLARI... 116 3. ALT SOLUNUM YOLLARI... 120 4. GÖĞÜS BOŞLUĞU, MEDİASTİNUM VE PLEURA (PLEVRA)... 125 ÖZET... 126 DEĞERLENDİRME SORULARI... 127 SÖZLÜK VE KAVRAM DİZİNİ... 128 ÜNİTE 7 : SİNDİRİM SİSTEMİ 1. SİNDİRİM SİSTEMİ (Systema digestorium)... 130 2. AĞIZ BOŞLUĞU (Cavitas oris)... 130 3. YUTAK (Pharynx)... 133 4. YEMEK BORUSU (Oesophagus)... 133 5. MİDE (Ventriculus)... 134 6. İNCE BARSAK (İntestinum Tenue)... 135 7. KALIN BARSAK (Intestinum crassum)... 137 8. KARACİĞER (Hepar)... 139 9. PANKREAS... 141 10.KARIN BOŞLUĞU (ABDOMEN) VE PERİTON... 141 ÖZET... 142 DEĞERLENDİRME SORULARI... 143 SÖZLÜK VE KAVRAM DİZİNİ... 144 - II -
ÜNİTE 8 : UROGENİTAL SİSTEM 1. UROGENİTAL SİSTEM (Systema urogenitale)... 146 2. BOŞALTIM ORGANLARI (Organa urinaria)... 146 3. GENİTAL ORGANLAR (ORGANA GENİTALİA)... 149 ÖZET... 156 DEĞERLENDİRME SORULARI... 156 SÖZLÜK VE KAVRAM DİZİNİ... 157 ÜNİTE 9 : SİNİR SİSTEMİ 1. SİNİR SİSTEMİ = SYSTEMA NERVOSUM... 159 ÖZET... 168 DEĞERLENDİRME SORULARI... 169 SÖZLÜK VE KAVRAM DİZİNİ... 170 ÜNİTE 10 : DUYU ORGANLARI 1. DUYU ORGANLARI (ORGANA SENSUUM)... 172 ÖZET... 178 DEĞERLENDİRME SORULARI... 178 SÖZLÜK VE KAVRAM DİZİNİ... 179 KAYNAKLAR... 180 ÜNİTELERDEKİ DEĞERLENDİRME SORULARININ YANITLARI... 183 - III -
ÖNSÖZ Bu kitap hazırlanırken, tıbbın değişik ihtisas dallarında çalışan yardımcı elemanların anatomi bilim dalındaki temel bilgileri göz önüne alınmıştır. Kitapta yer alan üniteler, bu temel bilgileri destekleyecek niteliktedir. Kitabın hazırlanması sırasında ayrıntılı anatomik bilgilerin verilmesinden mümkün olduğu kadar kaçınılmıştır. Ayrıca Avrupa'da bu alanda eğitim veren merkezlerin program, uygulama ve ders kitapları da incelenmiş ve bunlardan kaynak olarak yararlanılmıştır. Konuların işlenişi sırasında, verilen anatomik bilgiler zaman zaman klinik bilgiler ile desteklenmiş ve fonksiyonel bir özellik kazandırılmaya çalışılmıştır. Ayrı bir ünite halinde ve girişte ele alınan hücre ve dokuya ilişkin bilgiler ise, makroanatominin anlaşılabilmesi için gerekli olan ve en alt düzeydeki bilgilerdir. Kitapta resim ve şema verilmemiştir. Bununla birlikte, teorik anatomik bilgilerin, tamamlayıcı atlaslar ve sözlükler ile çalışılması gerektiğine inanmaktayız. Konuların işlenişinde genel anlatım ve açıklamalar Türkçe yapılmıştır. Ancak gerekli olan yerlerde mutlaka Latince terminoloji verilmiştir. Anatomi bilim dalında Latince adlandırmaların çok önemli bir öğe olduğu unutulmamalıdır. Kitabın sizlere yararlı olması dileği ile. Prof. Dr. Gürsel ORTUĞ Yazar - IV-
SUNUŞ Yirminci yüzyılın sonlarına gelinirken artık her dalda ömür boyu öğrenmenin ne kadar önemli olduğu görülmektedir. Mevcut bilgilerin yenilenmesi, o dalda çalışan kişilerin kendilerini yenileyebilmeleri kaçınılmaz bir hal almıştır. Sizler için hazırlanan Anatomi kitabında on ünite yer almıştır. Anatomi bu eğitimin temelini oluşturmaktadır. Her ünitenin başında ünitede yer alan konular belirtilmiş ve ünite sonunda da o ünite ile ilgili sorular sorulmuştur. Üniteleri çalıştıktan sonra soruları cevaplamaya çalışın. Yanlış cevap verdiğiniz sorular varsa, doğru cevabı kitabın sonundaki cevap anahtarından bulun ve bu konuyu tekrar çalışın. Gerekli Latince terimler her ünite sonunda verilmiştir. Dersin daha iyi anlaşılabilmesi için hazırlanan televizyon programlarını mümkün olduğu kadar izlemeye çalışın. Televizyon programları, dersi daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır. Sizlere başarılar diliyoruz. Doç. Dr. Mehmet KESİM Editör. - V -
ÜNİTE 1 Anatominin Genel Bölümleri, Anatomik Düzlemler ve Yöntemler Bu üniteyi çalıştıktan sonra, Amaçlar Anatominin tanımını, Anatominin genel bölümlerini, Vücuttaki anatomik düzlemler ve yönleri öğrenmiş olacaksınız. İçindekiler Giriş ve Anatominin Tanımı Anatominin Genel Bölümleri Makroskopik Anatomi Vücudun Bölümleri, Anatomik Düzlemler, Eksenler ve Yönler Anatomik Durum Haraketlerin Anatomik Adları Özet Değerlendirme soruları Sözlük ve Kavram Dizini Öneriler Lise yıllarında görmüş olduğumuz anatomi ders notlarını gözden geçirmeniz konuyu anlamanızı kolaylaştıracaktır. Ünite sonundaki soruları lütfen yardımsız cevaplamaya çalışınız. Eğer cevaplayamıyorsanız üniteyi tekrar çalışınız.
1. GİRİŞ VE ANATOMİNİN TANIMI Anatomi, vücut bölümlerinin yapısını ve gelişimini inceleyen bir bilim dalıdır. Bu bilim dalı, vücut bölümlerinin yapılaşması ve biçimleri ile ilgilendiği için, Morfoloji'nin bir alt grubu veya bölümü olarak kabul edilmiştir. Buna karşılık, organların fonksiyonlarını ele alıp inceleyen ve bu konuda araştırmalar yapan bilim dalı ise fizyolojidir. Tanınmış Alman yazarı Goethe, Anatomi ve Morfoloji'yi bir anlamda ele alır. Tanımını da, yaşayan vücudun yapı ve biçimini inceleyen ve öğreten bir bilim dalı olarak yapar. Anatomi sadece insanları inceleyen, insan yapısı ile ilgilenen bir bilim dalı değildir. Diğer canlıları da belli yöntem ve programlar içinde ele alır. Belirli sınırlar içinde inceler ve böylece normal morfolojik esasları bulmaya çalışır. Bir öğreti olarak düşünüldüğünde, öncelikle insan vücuduna yönelir ve vücudun yapı ve morfolojisi ile ilgili bilgi ve prensipleri belirleyip ortaya koyar. Sonuçta, tıp dalında görev yapacak hekim ve hekim yardımcılarına, insan vücudu ile ilgili bilgileri vermeyi hedefler. Bir tıp elamanının varlığı, yaşayan insanlarla birlikte düşünülür. Bu nedenle günümüzde Anatomi, canlı organizmanın yapısı ve yapılaşmasının üzerine kurulmuş bir bilim dalıdır.? Anatomiyi tanımlayın. Anatomi hangi yapı ve yapılaşmanın üzerine konmuş bir bilim dalıdır? 2. ANATOMİNİN GENEL BÖLÜMLERİ Anatomi genel olarak ele alındığında, aşağıdaki gibi ayrılabilir. Mikroskopik anatomi, Makroskopik anatomi, Gelişim anatomisi, Neuro-anatomi. Her bölüm kendi içersinde önemli bir disiplindir. Kendisine göre bir sınır ve bu sınırlar içerisinde alt grupları vardır. 2.1. Makroskopik Anatomi Göz ile, doğrudan canlı yapının oluşumunu araştıran ve inceleyen bir daldır. Makroskopik - 2 -
anatomi, kendi içersinde iki büyük alt grupta incelenebilir. Topoğrafik anatomi, Sistematik anatomi.? Anatominin genel bölümleri nedir? Makroskopik anatominin alt grupları nedir? 2.1.1. Topoğrafik Anatomi Oluşumların durumlarını ve bulundukları yerde birbirine göre durum ilişkilerini ele alarak inceler. Topoğrafik anatomi hekimler ve yardımcıları için çok önemlidir. 2.1.2. Sistematik Anatomi İnsan vücudunda organların bir araya gelerek oluşturduğu sistemleri inceler. Klasik tıp eğitiminin başlangıcında genellikle ağırlıklı olarak "Sistematik Anatomi" ele alınır. Öğretime, bu bilgileri destekleyici nitelikte, klinik bilgilere temel olmak üzere, "Topoğrafik Anatomi" ile devam edilir. Sistematik anatomi de, organizma sistemlere ayrılarak ayrı ayrı ele alınır. Bu sistemler şunlardır: İskelet sistemi, Hareket sistemi Kas sistemi, Sindirim sistemi, Solunum sistemi, Kalp ve dolaşım sistemi, Üro-genital sistem, Endokrin sistem, Sinir sistemi ve duyu organları. Yukarıda belirtilen bu sistemleşme, her ekole göre küçük değişiklikler gösterebilir. Ancak, temelde büyük bir ayrılık görülmez. Fakat, organları sistemler haline getirirken, bazı önemli prensiplere uymak gerekir. Sistemler oluşturulurken, organların ya aynı fonksiyonları göstermelerine dikkat edilir, ya da embryonal kaynakları gözönüne alınır. - 3 -
2.1.2.1. İskelet Sistemi : Bu sistem içerisinde kemikler, eklemler ve kirişler (bandlar) dikkate alınır. Bu elemanların bütünü, aynı fonksiyonları ortaya koymak üzere, önemli bir destek oluşturma görevini yüklenmişlerdir. 2.1.2.2. Kas Sistemi : Bu bölüme sadece kaslar dahil edilir. Bu bütün içinde, kasların örtüleri, kirişleri ve içi sıvı dolu olan "bursa" adı verilen boşluklar da incelenir. Bazı ekollerde çoğu kez kas ve kemikler "Hareket Sistemi" adı altında birlikte ele alınırlar. Buna göre, hareket sisteminin aktif elemanlarını kaslar, pasif elemanlarını ise kemikler ve eklemler oluşturur. Bu sistem vücut yapısı içinde, temel olarak ana rol üstlenmiştir. 2.1.2.3. Sindirim Sistemi : Canlı organizmada, hayatiyetin sürdürülebilmesi için gerekli gıdaların alınması,sindirime uygun hale getirilmesi ve bu gıdaların hazmedilmesi, sindirim sistemini oluşturan organlar tarafndan sağlanır. Özet olarak ağız boşluğu, yutak, yemek borusu, mide ve barsaklar, barsak salgı bezleri, karaciğer ve pankreas bu sistemi meydana getiren önemli organlar olarak belirtilir. 2.1.2.4. Solunum Sistemi : Bu sistemin asıl görevi, canlı organizma için gerekli olan oksijenin alınması ve dışarıya çıkan CO 2 'nin atılmasıdır. Bu sistemde merkez organ olarak akciğerler kabul edilir. Burun boşluğu (bazen ağız boşluğu), yutak, hava borusu (trachea) ve hava borusunun dalları bu sistemi oluşturur. Hemen burada önemli bir konunun belirtilmesi gerekir. Hava yolu içerisinde sesin oluşması ile görevli ses telleri ve bunların yer aldığı bölüm (larynx) de bulunur. Bu bölüm kapatılarak hava yolları engellenebilir. 2.1.2.5. Kalp ve Dolaşım Sistemi : Canlı organizmada en küçük birimlere kadar kanın gönderilmesi, oksijen alışverişinin yapılması ve metabolizma artıklarınında vücut dışına çıkartılması gerekir. Bu iş için görevli sisteme "Dolaşım Sistemi" denir. Dolaşım sisteminin merkez organı kalptir. Bu organın çalışması ile kan, büyük ve küçük dolaşıma sevkedilir. Dolaşım sistemi içerisinde iki sıvının sirkülasyonu söz konusudur. Kan ve linfa sıvıları, bu sistem içinde kendilerine ait yollar içerisinde dolaşırlar. Linfa damarları, kan damarlarının yanında komşu bir yapı oluştururlar. Kandan emildikten sonra dokulara aktarılan ve fonksiyonunu tamamlayan linfa sıvısı çok ince yapıdaki linfa yolları ile belli merkezlere taşınır ve tekrar kana verilir. Fakat bu yol boyunca linfa damarları, linfa düğümleri adı verilen ara istasyonlardan geçerler ve bu şekilde bir süzülme sağlanmış olur. - 4 -
2.1.2.6. Üro-genital Sistem : Bu sistemi oluşturan organlar, ayrı kaynaklardan gelişirler. Fakat fonksiyonel ve ortak bölümleri vardır. Sistem içinde idrar yolları ve genital organlar yer alır. Metabolizma ile ortaya çıkan ve canlı organizma için zararlı olan artıklar, idrar yolları ile dışarıya atılırlar. Böbrekler, idrar yolları (ureter ve urethra) ve idrar kesesi buraya dahil olan organlardır. Genital organlar ise üreme görevini yaparlar. Ovarium, yumurtayı ileten yollar, uterus, vagina ve dış genital organlar, kadın genital organını oluşturur. Testisler, vesicula seminalis, iletim yolları, birkaç salgı bezi ve dış genital organlar ise erkek genital sistemini meydana getirirler. 2.1.2.7. Endokrin Sistem : Vücuttaki iç salgı bezleri bu sistemde yer alır. Bu bezlerde üretilen salgı dışarıya verilmez, doğrudan kan veya linfa yollarına iletilir. Bazı endokrin bezler, komşu organların çok yakınında ve içlerinde yer alırlar. Ancak onların parankiminden izole edilmiş bir durum gösterirler. 2.1.2.8. Sinir Sistemi ve Duyu Organları : Sinir sistemi, çeşitli yollarla gelen uyarıları alıp düzenleyen, azaltan veya çoğaltan, daha sonra bu uyarıları belirli merkezlere ileten elemanların biraraya gelmesi ile oluşur. Merkezde beyin ve omurilik (medulla spinalis) vardır. Perifer olarak da Perifer Sinir sistemi'nden meydana gelen bölümlerden oluşur. Bu sistem, vücudun bütün organları arasında koordinasyon görevi yüklenmiştir ve bu nedenle çok önemli bir yapı gösterir. Duyu organları içerisine ise deri, tırnaklar, kıl (ve saçlar), göz, kulak, koku ve tat alma organları girmektedir. Burada duyu organı olarak verilen deri, aynı zamanda ısı düzenlemesi ve koruma görevini de yapar.? Sistematik anatomi hangi sistemlere ayrılır? Bu sistemlerin herbiri hakkında bilgi veriniz. 3. VÜCUDUN BÖLÜMLERİ, ANATOMİK DÜZLEMLER, EKSENLER VE YÖNLER Bütün meslek dallarında olduğu gibi, anatomi bilim dalında ve hekimlikte de özel tarif ve terimler vardır. Bu tarif ve terimler, çabuk ve doğru açıklama ve aynı zamanda doğru anlaşılmayı sağlar. Bu nedenle anatomi derslerinde, bu tıp disiplinine ait özel tarif ve terimlerin - 5 -
öğrenilmesi gerekir. İnsan vücudu dış şekline göre ikiye ayrılabilir. Bunlar; Gövde Uzuvlar (extremite) dır. Kol ve bacaklar insan vücudunun uzuvlarını, boyun (collum) ve gövde (truncus) ise diğer kısımlarını meydana getirir. Gövde kendi içinde üçe ayrılır. Bunlar; Göğüs (thorax) Karın (abdomen) Leğen (pelvis) dir. Bu kısımların herbiri ayrı yapı elemanlarından yapılmış olup, önemli ve değişik organları muhafaza ederler. İnsan vücudu bilateral simetrik yapı olarak kabul edilir ve median (orta) bir düzlem ile iki kısma ayrılabilir. Median düzleme paralel olan ve bu düzlemin her iki yanında yer alan düzlemlere sagittal düzlem adı verilir. Vücudun uzun eksenine dik olarak oluşmuş düzlem transvers düzlem adını alır. Alına paralel geçen düzlemlere ise frontal düzlem adı verilir. Median düzlem düşünüldüğünde, bu düzlemden daha yanda bulunan (dıştaki) vücut bölümüne "lateral"denir. Median çizgiye doğru yer alan kısım ise "medial" olarak adlandırılır. Burada medial ve median tariflerine çok dikkatli olarak bakmak gerekir. Görüldüğü gibi bu iki tarif birbirinin aynı değildir. Vücut bütünü içinde, baş (cranium) tarafına doğru yapılan tariflerde "cranial" veya "superior" terimi kullanılır. Buna karşılık, aşağıya doğru veya hayvanlarda kuyruk istikametinde (cauda) yapılan tariflerde "caudal" veya "inferior" kelimeleri kullanılır. Öne doğru (karın yönünde) "ventral" veya "anterior" terimleri kullanılır. Arkaya (sırt, dorsum) doğru ise "dorsal" veya "posterior" terimleri kullanılarak tarifler yapılır. Baş bölümünde (cranium) yön belirten özel kelimeler, biraz farklılık gösterir. Burun (gaga) - 6 -
yönünde "rostral" terimi de kullanılır ki, bu terim ön tarafı belirtir. Arka tarafı belirtmek için ise "occipital" terimi kullanılır. Ekstremitelerde adlandırma biraz daha değişik bir özellik taşır. Bunun için tariflerin yapılması ancak anatomik durumda söz konusudur. Bir başka deyişle vücudun anatomik konumda olması şarttır ve buna göre tarifler yapılır. 3.1. Anatomik durum Anatomik durumda olan bir vücutta, ayaklar birbirine paraleldir. Bu şekilde dik olarak duran bir kişinin, el avuçları öne bakar ve kollar hafif bir şekilde yanlara doğru sarkıtılmış durumdadır. Bu durumda iken, ön kolu oluşturan iki kemik birbirine paralel bir durum almıştır (dışta=radius, içte=ulna). Buna göre ön kolda bir tarif yapılırken, radial tarafa yapılan tarif lateral, ulnar tarafa yapılan tarif ise medial olarak belirtilir. Elin avuç kısmı palmar, sırt kısmı ise dorsal olarak adlandırılır. Ayak sırtının tarifinde de "dorsal" terimi kullanılır. Fakat ayak tabanı için adlandırma "plantar" terimi ile yapılır. 3.2. Hareketlerin Anatomik Adları İnsan vücudunda hareketlerin anatomik adları da vardır. Bu adlandırmada da yine vücudun anatomik durumu esas olarak alınır. Buna göre anatomik durumda, birbirlerine paralel olan ön kol kemikleri (radius ve ulna) ve yine bu durumda öne doğru bakan elin palmar (iç) yüzeyi, elin pronation ve supination hareketlerinde değişik durumlar gösterirler.pronation hareketinde, baş parmak içeriye doğru döndürüldüğünde elin sırtı da öne doğru döner. Bu sırada radius da ulnanın üzerinde uzun eksene göre bir dönüş yapar. Bu bir örnekle açıklanırsa, masa üzerinde duran paranın alınması için elin pronation hareketini yapması gerekir. Bunun tam tersi olan harekete ise supination adı verilir. Bu harekete, çeşmeden avuçları ile su içmek isteyen bir kişi örneği verilebilir. Avuçları ile su içmek isteyen kişinin supination hareketi yapması gerekir. Hareketli organların, belirli bir merkez veya düzlem (eksen) düşünüldüğünde, bu merkezden uzaklaştırılmasına abduction, bu merkeze yaklaştırılmasına adduction adı verilir. Ana eksenlere göre yapılabilen hareketlerin tümünü ortaya koyan ve bir bakıma dairesel bir hareket şeklinde ortaya çıkan harekete ise circumdiction adı verilir. Flexion, bükülme (kapanma) için; extention ise açılma (gerilme) için kullanılan kelimelerdir - 7 -
ve tek eksenli eklemlerin esas hareketleridir. Opposition iki şeyin birbiri üzerine getirilmesi hareketinin adıdır. Bu hareketin tersine ise reposition denir. Vücut üzerinde tarifler yapılırken gövdeye yakın olmak üzere proximal (basal), gövdeden uzakta olmak üzere ise distal (apical) terimleri kullanılır. Bu adlandırmalar özellikle bir extremitenin veya bir hücrenin durumu ifade edilirken yapılır. Beyinde tarifler yapılırken, alın tarafını belirtmek üzere çoğu kez rostral terimi kullanılır. Apical ve basal kelimeleri aynı zamanda Histoloji'de de kullanılır. Vücudun tümü düşünüldüğünde, vücut içinden geçen ve birbirlerine dik olarak uzanan, üç değişik yönde esas eksen vardır. Aslında, bir boşlukta, vücudun ve ekstremitelerin durumları veya hareketlerinin tarifleri de bu eksenlere göre yapılır. Bu ana eksenler şunlardır: Sagittal eksen, Vertical eksen, Transvers eksen. 3.2.1. Sagittal Eksen Anatomik durumda bulunan bir vücut düşünüldüğünde, önden arkaya doğru uzanan eksendir. 3.2.2. Vertical Eksen Yukarıdan aşağıya doğru uzanan düşey yöndeki eksendir. 3.2.3. Transvers Eksen Yere paralel olmak üzere, vücudun sağ veya solundan diğer tarafa doğru uzanan yatay eksendir. Yukarıda belirtilen ana eksenlere göre, daha önce tarif edilen temel hareketler ortaya çıkar. Bu hareketler şunlardır. Sagittal eksene göre abduction-adduction Vertical eksene göre iç ve dış rotasyon Transvers eksene göre flexion-extention (bükme ve açma) - 8 -
? Vücuttaki anatomik düzlem ve yönleri açıklayınız. Anatomik durum nedir? Hareketlerin anatomik adlarını ve vücut eksenlerini açıklayınız. Özet Tıp ve tıbba yardımcı meslekler için anatomi bilim dalı temel bir daldır. Genel olarak vücut yapısını, bu yapının oluşumu ve yapıyı oluşturan organların durumları ile, birbirlerine karşı ilişkilerini inceler. Amaçlarına göre; kendi içinde değişik sınıflara ayrılabilir. Fakat hepsinde ortak olan nokta, uluslararası Latince terminolojidir. Böylece, tıp ve tıbba yardımcı mesleklerde, ortak bir anlaşma ve birlik sağlanmış olur. Bu nedenle, ilgili terim ve tariflerin öğrenilmesi, anatomi öğretiminde temel esastır. Değerledirme Soruları 1. Organların birbirlerine göre durum ve ilişkilerini hangi anatomi dalı araştırır? A) Neuro-anatomi B) Gelişim anatomisi C) Mikroskopik anatomi D) Sistematik anatomi E) Topoğrafik anatomi 2. Aşağıdakilerden hangisi bir uzuvu merkezden uzaklaştırma hareketinin adıdır? A) Flexion B) Pronation C) Supination D) Abduction E) Extention 3. Baş (kafa) kısmında tarifler yapılırken bazen alın tarafını belirtmek için hangi terim kullanılır? A) Basal B) Dorsal C) Rostal D) Proximal E) Caudal 4. Vertical eksene göre aşağıdaki hareketlerden hangisi yapılabilir? A) Extention B) Adduction C) İç rotasyon D) Abduction E) Flexion - 9 -
Sözlük ve Kavram Dizini Abductio (-onis) Adductio (-onis) Anterior Apex Basalis Bursa Cauda Circumduction Cranialis Dexter Distal (= distalis) Dorsal (= dorsalis) Dorsum Extensio (-onis) Externus Flexio (= onis) Frontalis Internus Lateral (= lateralis) Medial Median (= madianus) : Vücut orta çizgisinden / düzleminden uzaklaşma : Vücut orta çizgisine / düzlemine yaklaşma : Ön, ön tarafta bulunan : Tepe / uç : Tabana ait : Torba / kese : Kuyruk : Çepeçevre / dairesel hareket : Kafa (baş) ile ilgili : Sağ (yan) : Merkezden veya gövdeden uzakta. : Sırta ait / sırt taraf : Sırt : Açma / germe : Dış / dışta bulunan : Bükülme. Fleksion : Alına ait / alınla ilgili : İç / içte olan : Dış / dış taraf : İçyan : Ortada olan / ortada Oppositio (- onis) : Muhalefet / karşıt Burada el başparmağının diğer parmaklara yaklaşması Palma Perifer (periphericus) Planta : Avuç, elayası : Dış taraf, merkezden uzakta (dışta) : Ayak tabanı (çukuru) - 10 -
Posterior Profundus Pronatio (- onis) : Arkada bulunan : Derin : Döndürme, içe dönme (al ve ayak sırtının içe döndürülme hareketi) Proximalis (= proksimal): Gövdeye yakın Reposition Sagitta (- ae) Sinister (-tra) Superficialis Superior Supination Transversalis Truncus Ventralis Vesicula : Eski (ilk) duruma dönüş : Ok : Sol, sol yan (daki) : Yüzyesel, sathi olan : Üst, üstte olan : Elayasının, ön tarafa getirilmesi. : Enine olan, transvers olan : Kök, sap, gövde : Karına doğru, ön tarafta : Küçük kesecik, torbacık - 11 -