GÖLLER YÖRESİNDEN BAZI ABİDE AĞAÇLAR Hasan OZÇELİK, Ümran DOĞAN, Hülya TANRIVER Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, ISPARTA ÖZET Doğal tarihin günümüzdeki temsilcileri olan abide (anıt) ağaçlar, ait olduklan türün diğer fertlerine göre yaş., çap, büyüklük veya görünüm açısından farklılık gösteren bireylerdir. Bitki örtüsü ve floristik açıdan zengin ülkelerin başında gelen Türkiye' nin abide ağaç yönüyle de zengin olduğu, ancak bu hususta yeterli çal ışm.ı yapılmadığı bilinmektedir. Bu çalışma, Göller Yöresi' nin bazılokal yetişenpinus nigra Arn. snbsp. paliasiana (Lamb.)Holmboe (İsparta. Konya), Cedrusi ffllfa. RÎCİl. (İsparta), Platanus orienialis L. (İsparta) ve Fistana tefti husl. (Antalya) taksunlanna ait yeni 6 abide ağacın ilginç özelliklerini anlatmak için hazırlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Abide (Anıt) ağaçlar, Çöller töresi SOME MONUMENTAL TREES FROM GÖLLER YÖRESİ (TURKEY) ABSTRACT Monumental trees are representatives of the nainral history. They arç very different from to other individuals of the sarae species, inpoint ofvfea of, age. diameter, size and morphologkv. appearance. U isknowhturkey is öne of the richcob trie^as regards the flora and vegeiaiion and also monumcnuıl trees, but studies on mis subject are unsatisfactory, This siudy has been made tor the purpose to explain interesting characters of 6 (Wfl monumental trees, Pinus rıig/varn. subsp. paliasiana (Lamb.) Holmboe (İsparta, Konya), Cedrus libania. Rich. (İsparta), Platanus orietkaiisl. (İsparta) andpistavio terebinthus L. (Antalya) grovving in some localuies of Göller Yöresi. Keywords: Monumental trees. Göller Yöresi (Turkey) GİRİŞ Tabiat tarihinin günümüzdeki temsilcileri olan abide ağaçlar, tarihin tüm devirlerinde meydana gelmiş olayları yansıtması bakımından belge niteliği taşımalarından dolayı bilimsel bir öneme sahiptirler. Bir başka özellikleri ise ender ve olağanüstü oluşlarıdır. Birçok tabii olayın biraraya gelmesiyle oluşup yenilenmesi ve onarılması imkansız olan bu ağaçların diğerlerine nazaran boy, çap, yaş ve görünümce farklılıkları vardır. Özellikk* tılsımlı görünüşleriyle insanları etkileyip çevreye duyulan saygıyı yaygınlaştırıp daha duyarlı olmamızı hatırlatmaktadırlar. Anıt ağaçlar sadece bilimsel açıdan değil; estetik ve kültürel açıdan da önemli varlıklardır. Bazılarının tarihçesi ve efsanesi yerel halk tarafından : :.: kuşağa nakledilmektedir. Doğal lar ayrıca bir ülkenin değil, eski jeolojik olayların temsilcileri olmaları bakımından tüm dünyanın sahip çıkması gereken varlıklardır (1). 19. yüzyılda adı duyulmaya başlayan anıt ağaçların ülkemizdeki toplam sayısının Orman Gn. Md. Milli Parklar Dairesi 100 civarında olduğunu belirtmektedir (1). Halbuki sadece İstanbul çevresinde bu kadar anıt ağaç bulunduğu tahmin edilmektedir. Bitki örtüsü bakımından komşu ülkelere göre daha zengin olan ülkemizde böylesi anıtları koruma çalışmaları son yıllarda başlatilmştır. Floristik zenginliğe parelel olarak bu varlıkların komşu ülkelerden daha fazla olması gerekir. Ne yazık ki bu tip çalışmalar henüz çok yenidir. Öte yandan ülkemizde de her geçen gün abide ağaçların sayısı çeşitli çalışmalarla artmaktadır (2). "Abide ağaç" kavramı Batı ülkelerinde daha Önce ortaya çıktığı için Avrupa Florası' na yakın tohumlu bitki çeşidine sahip olan Türkiye' de Avrupa' nınkine yakın sayıda abide ağaç olması gerekirdi. Ancak Avrupalılar geçen yüzyıldan beri anıt ağaçlan tesbit edip son derece tarihi bir eser gibi koruma altına alıyor ve gelecek nesillere doğal bir miras olarak intikalini sağlıyorlar. Bu ise çocuklarımıza "baltalar elimizde, uzun ip belimizde, ormana ha ormana" şarkısını Öğretiyoruz. Bu çalışmanın amacı; bu doğal anıtları tesbit ederek sayılarım artırmak, Özenle korumak ve daha iyi tanıyabilmek; böylelikle köklü bir kültür mirasını gelecek kuşaklara aktarabilmek, nesiller arasındaki iletişimi sağlamaktır. MATERYAL ve YÖNTEM Çeşitli botanik gezileri sırasında Göller Yöresi' nin muhtelif lokalitelerinde dikkatimizi çeken bazı anıt ağaçlar tesbit edildi ve tanıtımı yapılan herbir abide ağaç ferdi üzerinde aşağıdaki bilgiler toplandı: Bitkinin Bilimsel adı vefamilyası, Yerel adı (yetiştiği yöredeki yerel halk tarafından Ocak-Şubat-Mart 1998 Sayı: 26
verilen adı), (coğrafık olarak bulunduğu yeı\ mevkii adı ve denizden yüksekliği), Boyu (toprak seviyesinden uca kadar yaklaşık uzunluğu),,, Yası (yaklaşık olarak), ve tehdit/aktörleri. Çoğunluğu arazi gözlemi ile gerçekleştirilen yukarıdaki bilgilerden ağacın yaşı geleneksel olarak kullanılan ve burgu ile alman kesitte yaş halkalarının sayımına dayanmasına rağmen ortası çürüyen ağaçlar için kesin bilgi elde etmeye her bitki için imkan yoktur. Bu nedenle yaklaşık olarak verilmesi tercih edilmiştir. Bazı anıt ağaçların yaşı bulunduğu lokalitedeki kesilen ve taban kısmından yaşı belirlenen diğer fertlerle mukayese edilerek belirlenmiştir. Bitkilerin teşhisi "Flora of Turkey and the East Aegean Islands" adlı esere (3) göre yapılmıştır. Bitkiler Gymnosperm, Angiosperm sırası takip edilerek Önem sırasına göre takdim edilmişlerdir. Tespit Edilen Abide Ağaçlar: Pinaceae Cedrus îibani A. Rich. (Barla, İsparta), Pinus nigra Ava. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe (Aksu, İsparta), Pinus nigra Am. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe (Seydişehir, Konya), J4 Platanaceae Platanus orienlalis L. (Barla, İsparta), Plaîanus orientaîis L. (Eğirdir, İsparta), Anacardiaceae Pislacia îerebinîhus L. (Akseki, Antalya) BULGULAR ve TARTIŞMA V^Bilimsel Adı Cedrus libani A. Rich. (Pinaceae), Yerel Adı : Sedir, Katran Ağacı (Şekil 1), : İsparta, Senirkent, Eğirdir-Barla, Çamdağı'nın batısı, Dere Yayla, Aşağı Ahırlı çeşmesi, Dere yatağı üstü. Kayalık vadi, 1860 m, Boyu : 25 m, çapı 2,50 m, çevresi : 5,90 m, Yası : 650 : İyi, Kozalak oluşturabilecek güçtedir. Tehdit faktörleri: - Diğer bilgiler : Ağaç yaklaşık 3 m. yukarıdan birkaç kola ayrılmaktadır. Anakollanndan birisi fırtına veya kar etkisiyle kırılmıştır. Bitkide genç yaşta bulunan çok az dal vardır, çevrede ardıç (Juniperusexcelsa Bieb.) ve sedir, kısmen de karaçamdan oluşan ormanlarının karışık populasyonları vardır. Çok eski ve yaşlı bir ormana sahip olan bu alanın bazı yerlerinde traşlama kesim yapılmaktadır. Çevrenin taranması halinde en az birkaç tane daha aynı türe ait anıt ağaç bulunabilir. Ayrıca bu yöredeki sedirler alışılmışın tersine çok dallıbudaklı, yan dalları kuvvetli ve koyu esmer gövdelidirler. Yukarıda tanıtmaya çalıştığımız C. libani anıtı daha önce Barla-Kanıkaya mevkiinden tesbit edilen anıt Sedir Ağacından tüm özellikleri ile abide ağaç olmaya daha layıktır. Zira Kanıkaya'daki anıt 320 yaşında, 15 m. boy, 1,90 m çap ve 5,70 m çevre genişliğine sahiptir. Dirmil (Burdur) Asmabağ Köyündeki çatal Sedir anıtı ise 250 yaşında, 34 m, boy, 1,40 m çap ve 4,50 m çevre genişliğine sahip oluşuyla yaş, çap ve çevre bakımından örneğimizden daha küçük, fakat daha uzun boyludur. Feke (Adana) Gürümze köyündeki Koca Sedir anıtının ise 32 m boy, 5,90 m çevre ve 540 yıllık yaşı (4) ile Örneğimizden boyca daha uzun, çevre ve yaş bakımından yaklaşık aynı, çap bakımından ise daha küçük olduğu anlaşılmaktadır. 2) Bilimsel Adı : Pinus nigra Arn. subsp. pallasiana (Lamb.) Holmboe (Pinaceae) Yerel Adı Karaçam (Şekil 2a), İsparta, Aksu-Yenişarbademli arası, Dedegöl Dağı, Pınar Gözü Parkı üzeri, Karagöle doğru; 1800 m'de. Boyu : 40 m, Ocak-Şubat-Mart 1998 Sayı: 26 J
GÖLLER YÖRESİNDEN BAZI ABİDE AĞAÇLAR Ekolnji Yası : 3.25 m, '. 7,65 m, : 750, -iyi, Tehdit faktörleri ; Nadiren yöredeki çobanlar çıra elde etmek için yaşlı ağaçları önce yaralayıp kurutmakta, daha sonra kesmektedirler. Diğer bilgiler ; Ağaç toprak yüzeyinden yaklaşık 1,5 m sonra 3 ana kola ayrılmakta ve bu kollardan birisi tekrar 2 kola ayrılmaktadır. Aynı lokalitede Pinus nigra subsp. pallasiana' ya ait daha başka, özellikle fırtına etkisiyle değişik morfolojilere sahip ağaçlar da vardır. Ancak burada en önemlisi takdim edilmiştir. Esasen ilgili yörede pirimer klimaks Sekil 2a: Karacam (Aksu) mevcut olup, 1800-2000 m'ye kadar orman izleri görülmektedir. Ülkemizde hatta dünyada bile böyle bir ormanı görmek neredeyse imkansızdır. Bu nedenle "anıt orman" diyebileceğimiz bazı yerlerde yaşlı ardıçlarla karışık bu karaçam kommunitesinin mutlaka titizlikle korunmaya alınması gerekmektedir. Zira bu ormanın altında yükseklikten, dolayısıyla fırtınadan ve yaşlılıktan dolayı tohum bağlayamamanm bir sonucu olarak genç yaşta birtek ferdine bile rastlanmamaktadır. Bu ormanın tahrip olması halinde ilgili lokalitenin çıplaklaşacağı açıktır. Pınargözü mesireliğinin hemen yanında ve yolun kenarında 1550 m rakımda bulunan Beyçamı anıtı Şekil 2b: Ka (Sevd is 28,5 m boya, 1,59 m çapa, 4,65 m çevreye ve 660 yıllık yaşa sahiptir. P. nigra subsp. pallasiana mn diğer bir anıtı ise Seydişehir (Konya) Akseki (Antalya) karayolu üzerinde, Alacabel mevkiinde 1550 m yükseklikte bulunmaktadır. Peşpeşe 2 ağacın yanyana bulunduğu, bu anıttan yaşlı olanı yaklaşık 350 yaşında, 35 m boyunda, 1,40 m çapında ve 4,50 m çevreye sahiptir. Ağaç uzaktan cazibeli görünümüyle ziyaretçileri kendisine çekmektedir. Çobanlar bazen dibinde ateş yakmaktadırlar. Sütçüler (İsparta) Belence Köyünde yeralan P. nigra'ya ait anıt ağaç (Çatal Çam) 22 m boya, Şekil-3a: Çınarlarla) 1,88 m çap ve 5,90 m çevre genişliğine sahip olup 650-700 yaşlarındadır. Tavas (Denizli) Balkıca Köyündeki İkizpehlivan adını taşıyan P. nigra anıtı ise 25 m boya, 9,07 m çevreye ve yaklaşık 700 yıllık yaşa sahiptir (5). Bizim Dedegöl Dağı'ndan tesbit ettiğimiz anıt ağaç yukarıdaki her üç ağaçtan da boyca daha uzun, çapı daha fazla, çevresi ise Çatal Çam' dan fazla; İkizpehlivan'dan daha az, yaşça biraz fazla olmakla beraber yaklaşık aynıdır. 3) Bilimsel Adı Yerel Adı Boyu Yaşı Tehdit faktörleri Platanus orientalis L. (Platanaceae), Çınar, İsparta, Eğirdir, Barla kasabası, HOOm'de, 28 m, 2J0 m, 5,97 m, 450, iyi, Diğer bilgiler İlgili ağaç bir islam aliminin müzeye çevrilen ikametgahının önünde yer almaktadır. İki ana kola ayrılan ağacın kollarından yaşlı olanı kurumuş, bazı kökleri ve dallan asfalt yol yapımı sırasında zarar görmüş olup daha sonra bazı koruma tedbirleri alınmış ve tabana yakın kısımlarında meydana gelen çürümenin artması önlenmiştir. Bir ziyaret çevresinde bulunduğu için ağacın organlarını kutsal bilerek koparma sık sık vuku bulduğundan ziyaretçiler yazılı ve sözlü uyarılmaktadır. Kasabada aynı şekilde 4 ağaç olduğu, fakat Ocak-Şubat-Mart 1998 Sayı: 26 1?
1 koloji H. ÖZÇELİK- Ü. DOÛAN - H. TANRIVER birisinin kesildiği, diğer 3 'ünün korunduğu; en önemlisinin de tanıtımını yaptığımız bu ağaç olduğu belirtilmektedir. Ağaç, yerel halk tarafından itina ile korunmaktadır. Çürüme ağacın ortasına doğru ilerlediğinden ve korunarak yarası kapatıldığından yaş tayini kesin olarak yapılamamaktadır. : Eğirdir Kovada Golü' nün civan, 950 m, Boyu : 30 m, : 2,75 m, 8 m, Yaşı! 900, Diğer bügüer Ağaç yaklaşık 2 m üstten 3 ana, 2 tali dala ayrılmaktadır. Eğirdir (İsparta) Yukarı Gökdere Köyü ve Kovada Gölü civarında çok yaşlı ve çaplı, bir kısmının ortası çürümüş ve kovanlaşmış anıt ağaç özelliklerine sahip çok sayıda çınar bulunmaktadır. İsparta'yı Antalya'ya bağlayan Dereboğazı karayolu üzerinde İsparta çayı civarında da böyle çınar ağaçlan çok sayıdadır. Bu nedenle yöre çınar ağaçları bakımından önemli bir merkezdir. Akseki (Antalya) Erenyaka köyü mezarlığı çeşmesi önünde ve Dutluca köyünde de anıt ağaç niteliklerine sahip çınarlar olduğunu sık sık duymaktayız. Tanıtmaya çalıştığımız anıt çınarlar daha önce Antakya (Hatay) Hıdırbey Köyü'ndeki anıt çınara (boyu: 20 m, çevresi: 14,40 m, yaşı: 800 ) göre daha uzun boylu, ancak çap, çevre ve yaş bakımından daha küçük olmakla beraber Kovada çınarı, Hıdırbey çınarı ile yaklaşık aynı yaşta, fakat Barla çınarı daha küçüktür (6). Ülkemizde büyük çap ve boya erişmiş ulu çınarlardan bahsedilir. Bu tarihi çınarlardan bazısının 32 m. " çevreye, 60 m boya ve 2000 yıllık yaşa ulaştığından söz edilir. Boy ve çapta tereddüt olmamakla birlikte böyle yaşlı çınarların cüsselerine bakarak yaş tahmininde bulunmak ve yaşı 1000 ile ifade etmek adet olmuştur. Özü çürüyen ağaçlarda yaş tahmini oldukça yanıltıcı olabilir, çınarlar hızlı büyüyen ağaçlar oldukları ve çok çabuk öz çürüklüğüne uğradıkları için meşe ve kestaneler kadar yaşlı olamazlar. Bu nedenle ülkemizde 600-800 yaştan daha yaşlı çınar he- men hemen yoktur (7). 4) Bilimsel Adı Yerel Adı Boyu Yaşı Tehdit faktörleri : Pistacia terebinthus L. (Anacardiaceae), Çıtırık, Çöğre ağacı, Antalya, Akseki, Erenyaka Köyü, Tepecik mahallesi, 750 m'de, 7 m, 1,25 m, 2,35 m, 450, Kayalık bir yerde yetiştiğin de dolayı gelişmesi çok iyi gitmemektedir. Eskiden dibinde ateş yakılması sebebiyle ortası kovan şeklini alan ağacın yaşını kestirmek zordur. Diğer bilgiler \ Eskiden yaşlılığı sebebiyle kutsallığına inanılan ağaca iltihaplı hastalığı olanlar ve nazar değenler rahatsızlıklarının giderilmesi için kesilmiş küçükbaş hayvanların gözlerini bu ağaca çakarlardı.bu göz kurudukça rahatsızlığın da geçeceğine inanıldığı yöre halkınca ifade edilmektedir. İlgili ağacın köyün ilk kurulduğu yıllarda yörenin orman vejetasyonundan kaldığı tahmin edilmektedir. 1970' li yılların başında ilgili köye yol yapımı sırasında pek çok yaşlı ferdi yok edildi. Ancak yine de yörede çok yaşlı ve görkemli fertlerine rastlamak mümkündür. P. lerebinihusl^. subsp palaestina (Boiss) Engler iki evcikli, yaprak döken, 2-3 (-6) m boyunda çalı veya küçük ağaçlardır. Meyvaları 5-6 mm. çapında, önce kırmızı, olgunlaşınca koyu yeşil (-kahve) renk alan bir drupadır. Akdeniz bölgesinde kayalık yamaçlarda, makiliklerde ve çam ormanları içinde 1500 m'ye kadar yükseltilerde yetişir. Bu türe hatta bu türün ait olduğu cins ve familyaya ait bir anıt ağaç kaydına rastlamadık. Bununla beraber Siirt, Aydınlar (Tillo) ilçesinde İ. Hakkı Hz. türbesi civarında ve Baykan-Bitlis ara- \6 Ocak-Şubat-Mart 1998 Sayı: 26
GÖLLER YÖRESİNDEN BAZİ ABİDE AĞAÇLAR Ekoloji sındaki meşe ormanının dominant olduğu alanlarda P. eutycarpa Yalt'ail anıt ağaçlar bulunabilir. Siirt civarında arazi çalışmaları yaptığımız sıralarda anıt ağaç tespiti düşünmediğimiz için objektif verilerimiz yoktur. Burada olduğu gibi çoğunluğu çalı, bazan da küçük ağaçlardan oluşan taksonlara ait fertlerden anıt ağaç alışılmış bir durum değildir. Aynı şekilde Laurus nobilis L. (Lauraceae)' ye ait Samandağı (Hatay) Eriklikuyu köyündeki 20 m boya, 3 m çevreye ve 150 yıllık yaşa ulaşan "Kocahar" anıtı'dabir istisna teşkil eder (8). Benzer şekilde Sütçüler (İsparta) Çandır Milli Parkı'ndaMyrtus communish. subsp. communis(myrtaceae)'e ait Mersin ağaçları da tabiat anıtı olarak nitelendirilebilir. İnsanoğlu teknik ve kültürel açıdan ilerledikçe doğayıtahripetmektevedoğalçevrelerindensoyutlanmaktadır. Ortaya çıkan bazı çevre sorunları bugün toplumların sadece bazı bireylerini endişeye sevketmekte ve 'konuya gerekli önemin verilmemesi sebebiyle sorun güncelliğini korumaktadır. Değeri az bilinen doğal varlıklar adeta bir mirasyedi rahatlığıyla israf edilmektedir. Ancak bu değerler yok oldukları zaman önemleri anlaşılacak fakat çok geç kalınmış olacaktır. Aşınmış bir toprağı, yok olmuş bir ormanı, tahrip edilmiş bir tabiat anıtını yerine koymak mümkün değildir (9). Günümüzde yervedoğab ilimlerinin ortaya koyduğu gerçek, geçmişte olduğu gibi günümüzde de insanoğlunun geleceğinin ağaca bağlı olduğudur. Buna rağmen insanoğlu ormanları katletmek için adeta yarışıyor. Bir ağaç ömrü boyunca, odun değerinin yaklaşık 2000 katı hizmet veriyor. Doğanın korunması fikri eskiden özellikle duygusal, felsefi ve dini nitelikte bir kavram oluştururken bugün fikir adamlarını, ekonomistleri, doğa bilginlerini ve çevrecileri hatta insanlık değerlerine sahip çıkan herkesi endişelendiren bir konu olmuştur (10). 2873 Sayılı Milli Parklar Kanununda tabiat ve tabiat olaylarının meydana getirdiği özelliklere ve bilimsel değerlere sahip ve Milli Park esaslan dahilinde korunan tabiat parçalarının tabiat anıtı olarak belirleneceği hükmü yer almaktadır. Bu nedenle ülkemizde anıt ağaçların bulunduğu sahalar ilgili kanunun 3. maddesi, c fıkrası gereğince tabiat anıtı olarak tefrik ve tesis edilmektedir. Öte yandan anıt ağaçlan ve böyle alanları tanıtmayı kendine konu edinen "Karaca Arboretum" adlı bir magazin 6 aylık sürelerle yayınlanmaktadır. Yukarıdaki bilgilerden kolayca anlaşılacağı üzere bu tip çalışmaların esas amacı: İnsanları tabiatın tahribine karşı daha duyarlı hale getirmek ve doğayı sevdirmektir( 11). Potansiyel olarak her ağaç abide (anıt) ağaç olabilirse de mevcut abide ağaçlar ekseriye Pinaceae ve Fagaceae kısmen de Corylaceae, Cupressaceae ve Platanaceae familyalarına aittirler. Ancak Hindistan' da yetişen ve dutgiller (Moraceae) familyasına mensup olan İncir ağacı {Ficush, sp.); Avustralya' da yetişen ve Mersingiller (Myrtaceae) familyasına mensup 92 m boya ulaşan Sıtma ağacı (Eucalyptusamygdalina); Meksika ve Guatamela'da subasar ormanlarda yetişen ve 16 m. çap, 4000-5000 yıllık yaşa ulaşan Suservisigiller (Taxodiaceae) familyasından Bataklık servisi {Taxodiummucronatum Ten.); K. Amerika'da yetişen 85 m boya, 32 m çevreye, 3500 yıllık yaşa, 565 tonluk gövde ağırlığı ve 1500 m-^'lük gövde hacmine ulaşan yine Taxodiaceae familyasına mensup Mamut ağacı {Sequoİdendron giganteum (Lind.) Buchh. Dünya'nınönemli dev ağaçlarından bazı tabiat abideleridir (7). Burada belirtilen anıt ağaçlara ilaveten Quercus vulcanica (Kocakasnak) türüne ait Eğirdir (İsparta) Y.Gökdere' de tesbit edilen anıtla birlikte (12) İsparta' da bulunan tüm anıt ağaçlar burada belirtilmiş durumdadır. Ayazmana üzerindeki kestane ormanı gibi tarihi ormanlık yerler de yörenin başka bir özelliğidir. TEŞEKKÜR Çalışmalarımız sırasında Özellikle yas. tayininde tecrübelerinden istifade ettiğimiz S.D.Ü. Orman Fakültesi Dekanı Sn. Prof. Dr. Abdullah Gezer 1 e teşekkür ederiz. KAYNAKLAR 1) Özdemir, Ü., Göncüoğlu. C, Tütüncü, C. Tanca, N., Tümer, A.,Doğal AnıÜar, E.IL Journal of Science Fac, Ser. B, Vol. 8, p. 221-230.1986. 2) Güner, Manumental Trees ofturkey: 7, The Karaca Arboretum, Vol. 2, Paıt4, p. 181-186. 1994. 3) Davis, P.H., Hora ofturkey and theeastaegeanlslands. Edmburgh Univ. Press., Vol. 1,2, 7, 1965-82. 4) Düzenli, Türkmen, Manumental Trees of Turkey, 10: Kocasedir, The Karaca Arboretum Magazine, Vol. 3, Part 3. p. 143-144. 1965-1996. 5} Karaca, H., Manumental Trees ofturkey: 3, İkizpehlivan, The Karaca Arboretum Magazine, Vol. 1, Part4, p. 159, 1992 6) Karaca, M. Manumental Trees of Turkey: 8, Hıdırbey Çınarı The Karaca Arboretum Magazine, Vol. 3, Part 1, p. 41-44.1995. 7) Yallınk, R, Dendroloji Ders Kitabı I., Gymnospermae (Açık Tohumlular), İst. ("nıv. Orman Fak. Yayın No:386.1993. 8) Karaca, Manumental Trees ofturkey: 4, Kocahar, The Karaca Arboretum Magazine, Vol. 2, Part 2, p. 87-88. 9) Erol, O., Yer Bilimleri Açısından Doğa Değerlerinin Korunması, Journal of Science Faculty, Ser. B., Voi.8, 1986. 10) Geldiay, R.Jabıal Tarihi Müzelerinin Öğretim ve Araştırmalarda* i, KU. Journal of Science Faculty, Ser. B.,VoL8,p. 1-4, 1986. Karaca, Manumental Trees ofturkey: 6, The Karaca Arboretum Magazine. Vol. 2, Part 3, p. 133-134, 1994. 12) Güner, A., Manumental Trees ofturkey: 5, Kocakasnak, The Karaca Arboretum Magazine, Vol. 2, Part 3, p. 133-134, 1994. Ocak-Şubat-Mart 1998 Sayı: 26 17