FUTBOL TARAFTARLARININ ŞİDDET İLE İLGİLİ TEPKİLERİNİN PSİKOSOSYAL BOYUTLARI Ertan KILCIGİL ÖZET Alt gelir düzeyi ve eğitim seviyesinin düşük oluşu, şiddete dayalı tepkileri artırmaktadır., işsiz ve serbest meslek grupları şiddete eğilimlidirler. Maç izlenen yerin ve spor yazarlarının; hakemin kararlarına ve küfür etmeye olumsuz katkıları vardır. Anahtar kelimeler: Futbol, şiddet, psikososyal PSYCHOSOCIAL ASPECTS OF REACTIONS BY FOOTBALL FANS CONCERNING VIOLENCE ABSRACT The low income level and the low level of education increase reactions concerning violence. Student unemployed and selfemployed groups have a tendency to violence. Stadium and sports writers contribute to the decisions of refrees and swearing negatively. Key words: Football, violence, psychosocial GİRİŞ Futbol taraftarlarının şiddet boyutu 90 ların ortalarında Britanya da başlamıştır. Giderek kıta Avrupası na yayılmıştır. İngiliz taraftarlarının deplasman maçlarında yaygınlık göstermiş ve ilerlemiştir (). Her ülke için taraftarlık ın tanımlanabilir ölçüsü farklıdır. O ülke için geçerli olabilecek sosyal faktörler, taraftarlığın fanatizme dönüşme sürecinde psikososyal boyutlarıyla açıklanabilmektedir. Elias (2) taraftarlık ve fanatizmin sosyogenetik faktörlerle açıklanabileceğini bile ileri sürmektedir. Clarke (), Hall (4), Marsh ve arkadaşları (5), Robins ve Cohen () ve Taylor (7, 8, 9, 0), taraftarların davranışlarına sosyolojik yaklaşımlar getiren araştırmacılar olmuşlardır. Tirübünlerden maç izleyen taraftarların düzen dışı davranışları vardır ve bunlar karmaşık bir yapının çok yönlü incelenmesi gerekli psikososyal boyutlarıdır. Popüler kullanımda örneğin, bu yafta küfretmeyi ve başka sosyal bağlamlarda kolaylıkla sıradan bir keyiflilik ya da taşkınlık olarak mazur görülebilecek türden davranışları içerir (). Bu taşkınlık boyutları, alt kültür grubuna dahil taraftarların, kendi takımları lehine olmayan hakem kararlarında, kasıtlı olarak tasarlanmış şiddet ve saha işgalleri göstermesine bile yol açmaktadır. Taraftarlar arasında yumruklu kavga, değişik ölçek ve şiddette tekrarlanmaktadır. Futbol maçlarına giden taraftarların maça giderken baştan hazırlıklı biçimde ısrarlı olarak düzen dışı davranış göstermeye niyetlileri olabildiği gibiki bu gibiler kavgayı maça gitmenin ayrılmaz bir parçası olarak görenlerdirkavgayı onaylamayan veya gerektiğinde onaylayanları da olabilmektedir. Maç içerisindeki rakip taraftarların tezahüratları, bunları yöneten amigoları veya maç öncesinde taraf veya rakip taraftar spor yazarlarının okunması, eğitim ve gelir seviyesine göre şiddetin boyutlarını belirlemektedir. Trivizas (), futbolla ilgili şiddet fiillerini işleyenlerin yüzde sekseninin işsiz veya vasıfsız işçi olduklarını belirtmektedir. Son yıllarda bayanlar arasında oynanmaya başlansa da, futbol halen bir erkek sporudur. Güç ve kuvvet sembolü erkek cinsiyet, şiddete en yakın cinsiyet ile özdeşleştirilince küfür ve yumruklu kavgalar meydana gelmektedir. Bir taraftar için tuttuğu takımın başarısı, kendisi için bir güven ve iftihar duygusunun kaynağı olmaktadır. Aksi durum, yani; başarısızlığında ise kendisinde bir kayıp duygusu uyandırmaktadır. Çok özet olarak anlatılan bu durum insanda saldırganlık dürtülerinin olabileceği gerçeğindendir. Bireysel olarak tek başına eylem geliştiremeyen taraftar, grup psikolojisiyle çok rahat hareket ederek, gruba dahil olmasıyla beraber sosyal bakımdan kendini güvende hissetmektedir ve şiddet eylemlerine katılabilmektedir. Bu çalışma, bir futbol takımı (Gençlerbirliği) taraftarlarının şiddet ile ilgili tepkilerinin psikososyal boyutlarını tespit etmeyi amaçlamaktadır. YÖNTEM Araştırma Ankara da Gençlerbirliği Spor Kulübü nün Galatasaray Spor Kulübü yle yaptığı futbol maçı öncesinde (200) kapalı, (00) açık ve (00) kale arkası tirübününde oturan Gençlerbirliği Spor Kulübü taraftarlarına, toplam 400 kişi üzerinde 0 soruluk bir anketle uygulandı. Araştırma, her bir soru maddesine verilen yanıtların yüzdeleri arasındaki oran farkı (PP2) Z testi ile değerlendirildi. Örneğin, Ankaradaki maçların hepsine gitme durumu, öğrenci mesleği için, her meslek grubu ve oturdukları yer itibarıyla ayrı ayrı değerlendirildi, aradaki yüzde oran farklarına (PP2) Z testi uygulandı, ilişki olup olmadığına bakıldı ve yorumlandı. Tablo yoğunluğu nedeniyle PP2 ve Z değerleri verilmeyen tablolar da vardır. Örneğin, hakemin kararına tepkinin nedeni durumu olan 7. tabloda 9 meslek grubuna rakip taraftar tezahüratı sütunu için gerekli; kapalı, açık ve kale arkası değerlendirmesi için tablo, toplam tablo sayısı olarak da (diğer 2 sütun için, amigolar ve maç öncesi okunan taraf ve rakip spor yazarları na) 9 tablo gereklidir. Bir soru maddesi için gerekli bu tablo sayısı fazla olduğundan, istatistiki anlamlılık düzeyleri de olan böyle tablolar, çıplak değerleriyle (tablosuz) gösterilmiştir. Ankara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu 2
22 BULGULAR Tablo: Seyirci Mesleklerinin Tirübündeki Oturma Yerlerine Göre Dağılımları Durumu Meslek Grupları 2 4 ve N Oturma Yeri N PP2 54 Z 2 PP2 Z PP2 4 Z 4 PP2 4 Z 5 PP2 24 Z PP2 8 Z 7 PP2 09 Z 8 PP2 8 Z 9 PP2 9 Z K 79 5 7 8 9 A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA 4 4 2 28 2 4 8 8 4 4 5 28 25 4 5.85.0.50.255.20.70.85.00.0.05.280.40.25.00.40.5.00.0.90.280.00.95.00.0 0.9..4.02 4.05.99 0.9 5.85 5.88 7. 5.28 8.4 8.4 5.85.0.080.020.00.020.080.00.00.00.00.00.270.250.90.005.00.050.00.00 5. 09 2.24.5.8.55.7.0 2.5.0.8 8.4 2.5 2.45 8.0.92 5.20 2.44.85.7 5.28 5.5.4 5.85.9.58.0.27.42.8..0.070.040.050.050.040.070 0.70.040.40.70.20.5.050.070.40.070.00 5.09.90 2.04.57.27 2.04 2.0.90 2.04.49. 4.42 5.9.27.90 5.7.90 0.4.080.020.080.00.080.270.240.70.005.020.00.00.00.7.5 2.95.0 2.95 8.0 4.90..58.5.72.42.8.020.020.90.220.250.085.0.090.020.050.74.5 5.05 4.4 5.77 4.08.52 4.45.5 2.29.20.240.250.05.020.0.070.050 5. 75 4.90 5.77.47.5.52.88 2.29.275.220.40.280.240.240 8. 5 4. 2.2 8.82 4.90 4..005.020.00.5.57 = p<0.0 düzeyinde anlamlıdır. = p<0.05 düzeyinde anlamlıdır. Meslek gruplarındaki kısaltma rakamları ve harfleri şöyledir:, 2,, 4, 5, Üniversite Öğretim Elemanı, 7Serbest Meslek, 8, 9, KKapalı tirübün, AAçık tirübün, KAKale arkası tirübün.
Tablo: 2 Bir Sezon Boyunca Sadece Ankara daki Dört Büyüklerin Maçlarına Gitme Durumu 2 Meslek Grupları ve Oturma Yeri N N PP2 5 2 PP2 2 Z PP2 Z 4 PP2 2 Z 5 PP2 7 Z PP2 4 Z 7 PP2 7 Z 8 K 2 4 5 7 8 9 A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA 2 2 2 8 0 2 8 2 2 44 8 9 0 4.254.90.297.29.4.20.254.90.297.9.7.20.225.4.28. 4.9 5.2 4.74 4.48 4.0 2.8 4.9 5.2 4.74 2.7.7 2.8 4.08 4.0 5.59 4.7.04.049.094.085.07.094.028.049.0.20.0.45 2.0 2.5.80 2.0.4.45.44 0.7.04.049.094.070.024.04.25.0.0.45 2.0.9.4.58.02 0.22.085.07.094.028.040.0.20 2.5.80 2.0.4.45.44 0.7.05.024.25.55.47.4.02 8.0.592 9.72.049.452.49 5..90 4.2.49 5.. 4.8.90 4.2.88.254.90.72.254.90.2 2.57 4.9 5.2 4.9 5.2 4.02.09.25.0 2.25 2.48.84.0.04.049.0.04.049.0.2.0.45.5.0.45.22.09.25.0 2.25 2.48.84.0.085.07.0.085.07.0.2 2.5.80.5 2.5.80.22.4.028.049.5.028.049.0.24.4.45.44.4.45 2.07.20.49.0.20.49.078 8 PP2.094 0 Z.72 9 PP2 4 Z = p<0.0 düzeyinde anlamlıdır. = p<0.05 düzeyinde anlamlıdır. Meslek gruplarındaki kısaltma rakamları ve harfleri şöyledir:, 2,, 4, 5, Üniversite Öğretim Elemanı, 7Serbest Meslek, 8, 9, KKapalı tirübün, AAçık tirübün, KAKale arkası tirübün. 0.7 5..25 0.7 5..48
24 Tablo: Ankara daki Maçların Hepsine Gitme Durumu Meslek Grupları ve N Oturma Yeri N PP2 Z 2 PP2 4 Z PP2 7 Z 4 PP2 4 Z 5 PP2 2 Z PP2 7 PP2 4 Z 8 PP2 Z 9 PP2 Z K 2 4 5 7 8 9 A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA 9 2 4 4 4 2 2.24.529.4.24.5.4.24.529.4.24.529.487.24.42.42.57.5.58.24.529.5.24.529.58 4...7 4. 4. 5.58 2.8 5.0.8.05.8.02.78.9.85.5.40 7..7.9.75.2.75.0.077.0 2..40.7.7.05.059.02.78.0.077.7.0.9.9.85.49.40 7..05.8.02.78.85.5.40 7..8.02.78.5.4 7..78 7..7.9.7.9.059 2..40.9 2. 2..0.077.0 2..40 2..05.02.05.45.59.45.077.8.05.8.077.49.80.5.0.5.80.78.7.02.78.7 7..9.0 7..9.02.0 = p<0.0 düzeyinde anlamlıdır. = p<0.05 düzeyinde anlamlıdır. Meslek gruplarındaki kısaltma rakamları ve harfleri şöyledir:, 2,, 4, 5, Üniversite Öğretim Elemanı, 7Serbest Meslek, 8, 9, KKapalı tirübün, AAçık tirübün, KAKale arkası tirübün.
Tablo: 4 Maçlara Ara Sıra Gitme Durumu Meslek Grupları ve N Oturma Yeri N PP2 4 Z 2 PP2 PP2 2 Z 4 PP2 5 PP2 PP2 8 Z 7 PP2 Z 8 PP2 7 Z 9 PP2 K 2 4 5 7 8 9 A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA K A KA 4 2 5 2 0 5 5 5 7 5.8.40..079.28.8.40.27.478.27.4.87.289.478.8.7.8.40 4.7 5.84.52.74 4.8 4.7 5.84 2.48.55 9.87..289.075.2.075.2.00.87.52.9.8 2.40.2 2.40 7.8.7 9.87 4.7.079.80 5.2 4.7 5.2 4.7 5.84.075.00...289.075..58.49..58.04.7.2.49..289.045..289.075.52.9.8.52.72.4.52.72 2.08 5.9.2.075.2.00.87 2.40 2.40.7 9.87 2.4.079.80.4.52.9.78.52.9.8.075.00..045.87.05.2.04.2.075.77 9.87.75 2.40 2.80 2.40.87.05.045.2.00.2.00 9.87.75.77 2.40.2 2.40.7.87.079.04.87.079.075 9.87.80 2.80 9.87.80.00. = p<0.0 düzeyinde anlamlıdır. = p<0.05 düzeyinde anlamlıdır. Meslek gruplarındaki kısaltma rakamları ve harfleri şöyledir:, 2,, 4, 5, Üniversite Öğretim Elemanı, 7Serbest Meslek, 8, 9, KKapalı tirübün, AAçık tirübün, KAKale arkası tirübün. 25
2 Tablo: 5 Deplasman Maçlarının Hepsine Gidenlerin Durumu KAPALI AÇIK KALE ARKASI 9 20 2 2 Üniv. Öğ. Ele. Serbest Meslek 8 8 8 9 4 İstatistiki karşılaştırma yapılmadı, yeterli gözlem yok. Tablo: Küfürü Onaylayıp Onaylamama Durumu ONAYLIYORUM BAZEN ONAYLAMIYORUM KAPALI AÇIK KALE A. KAPALI AÇIK KALE A. KAPALI AÇIK KALE A. 9 7 28 9 0 5 4 54 2 5 2 0 5 2 4 2 2 2 2 4 4 2 4 4 24 Üniv. Öğ. Ele. 4 2 0 2 8 Serbest Meslek 0 2 5 09 8 4 4 9 2 4 4 70 4 24 04 2 2 400 24 28 48 400 Tablo: 7 Hakemin Kararına Tepkinin Nedeni Durumu Üniv. Öğ. Ele. Serbest Meslek RAKİP TARAFTAR TEZAHÜRATI AMİGOLAR MAÇ ÖNCESİ OKUNAN TARAF VE RAKİP SPOR YAZARLARI KAPALI AÇIK KALE A. KAPALI AÇIK KALE A. KAPALI AÇIK KALE A. 28 9 4 20 5 7 20 0 54 2 9 4 0 9 4 4 2 2 4 2 2 2 4 4 2 4 4 24 2 2 4 8 22 9 5 5 4 9 4 5 09 4 7 2 4 8 2 4 9 42 5 45 9 89 45 4 400 4 77 80 400
Tablo: 8 Rakip Taraftarla Yumruklu Kavgayı Onaylayıp Onaylamama Durumu ONAYLIYORUM BAZEN ONAYLAMIYORUM KAPALI AÇIK KALE A. KAPALI AÇIK KALE A. KAPALI AÇIK KALE A. 9 7 28 8 4 0 52 54 2 4 5 8 4 8 4 2 4 8 4 2 24 Üniv. Öğ. Ele. 4 4 8 Serbest Meslek 2 9 8 0 5 4 2 09 8 5 4 9 25 8 7 54 2 2 4 400 9 8 400 Tablo: 9 Eğitim Durumları Durumu EĞİTİM DURUMLARI İLK ORTA LİSE ÜNİVERSİTE ÜNİVERSİTE ÜSTÜ 8 52 9 54 29 5 7 2 4 4 5 2 5 2 24 Üniv. Öğ. Ele. 2 8 Serbest Meslek 85 9 2 2 09 8 8 7 9 9 0 94 58 400 Tablo: 0 Gelir Durumu 27 ALT GELİR ORTA GELİR ÜST GELİR KAPALI AÇIK KALE A. KAPALI AÇIK KALE A. KAPALI AÇIK KALE A. 2 0 29 28 5 9 0 9 54 2 5 4 9 5 8 4 2 4 8 4 8 24 Üniv. Öğ. Ele. 0 4 4 8 Serbest Meslek 7 4 22 9 2 09 8 4 5 9 54 40 7 75 8 8 7 22 400 70 99 400
Tablo: : Meslek grupları bakımından öğrenciler toplam sayıda çoktur (54). Daha sonra serbest meslek grubu gelmektedir (09). lerin kapalı tirübünde bulunma yerleri en fazla sayıdadır (79), daha sonra serbest meslek grubu gelmektedir (5). meslek grubu toplam sayıda (9) ve kapalı tirübünde bulunma yeriyle beraber üçüncü sıradadır (28). ve serbest meslek grubunun açık tirübünde bulunma yerleri bakımından istatistiki anlamlılık düzeyi yoktur. Diğer tüm meslek gruplarının oturma yerlerine göre ayrı ayrı PP2 farkları ve Z değerleri bakımından anlamlı bir ilişkisi vardır. İkinci önemli değer serbest meslek grubunda da tüm meslek gruplarının oturma yerlerine göre ayrı ayrı PP2 farkları ve Z değerleri bakımından anlamlı bir ilişkisi vardır. Tablo: 2 : Meslek grupları bakımından bir sezon boyunca sadece Ankara daki 4 büyüklerin maçlarına (kuruluş yıllarına göre, Beşiktaş, Galatasaray, Fenerbahçe, Trabzonspor), gitme durumunda serbest meslek grubu çoktur (7). İkinci sırada öğrenci meslek grubu gelmektedir (55). Kapalı tirübünde oturma yerleri bakımından da aynı sıra takip etmektedir (serbest meslek 44, öğrenci 8). Serbest meslek grubu bakımından diğer meslek gruplarının oturma yerlerine göre ayrı ayrı PP2 farkları ve Z değerleri bakımından işsiz meslek grubunun kale arkası ve öğrenci meslek grubunun yine açık tirübün oturma yerlerine göre bir ilişkisi olmamasına rağmen, diğer tüm meslek grupları arasında tüm oturma yerlerine göre istatistiki anlamlılık düzeyi vardır. Tablo: : Ankara daki maçların hepsine gitme durumunda en yoğunluklu meslek grubu öğrenci (), daha sonra serbest meslek grubu (4) gelmektedir. ve serbest meslek grubunun kapalı tirübünde oturma yerleri anlamlı, diğer tüm grupların kapalı tirübünde oturma yerleri bakımından anlamlı istatistiki bir ilişki yoktur. Serbest mesleğin işsize göre açık ve kale arkası, öğretmenin açık, memurun açık, askeri personelin açık, üniversite öğretim elemanının açık tirübündeki oturma yerlerine göre ilişkisi yoktur, diğer tüm meslek gruplarının tüm oturma yerlerine göre anlamlı istatistiki ilişkisi vardır. Tablo: 4 : Maçlara ara sıra gitme durumunda en yoğunluklu meslek grubu öğrenci (4), daha sonra işçi (2) gelmektedir. grubunun işçi grubuna göre kapalı ve açık, işçi grubunun memur, askeri personel, üniversite öğretim elemanı, işsiz ve emekli grubunun kapalı tirübünde oturma yerlerine göre ilişkisi yoktur, diğer tüm meslek gruplarının tüm oturma yerlerine göre anlamlı istatistiki ilişkisi vardır. Tablo: : Küfürü onaylayıp onaylamama durumunda 48 kişinin onaylamayan, 28 kişinin bazen onaylayan, 24 kişinin de onaylayan durumu vardır. Onaylamayanlarda öğrenci meslek grubunun kapalı tribününde oturanlar çoğunlukta (5), tüm meslek grubu bakımından da yine kapalı tirübünde oturanlar (04) çoğunluktadır. Onaylayanlar ise tüm meslek grubu bakımından kale arkasında çoğunluktadır (4). Tablo : 7 : Hakemin kararına tepkinin nedeni durumunda en yoğunluklu neden, maç öncesi okunan taraf ve rakip spor yazarlarıdır (80). Rakip taraftar tezahüratı ikinci sıradadır (4). Maç öncesi okunan taraf ve rakip spor yazarlarının (89), rakip taraftar tezahüratı nedeninin () ve amigolar nedeninin gösterilmesi (45), kapalı tirübün için yoğunlukludur. Tablo: 8 : Rakip taraftarla yumruklu kavgayı onaylayıp onaylamama durumunda 8 kişinin onaylamayan, kişinin onaylayan, 9 kişinin de bazen onaylayan durumu vardır. Onaylamayanlarda kapalı tirübün (2) ve öğrenci meslek grubu (52), onaylayanlarda kale arkasının öğrenci meslek grubu (7) çoğunluktadır. Tablo: 9 : Eğitim durumları bakımından 9 kişi ile ilkokul mezunu birinci sıradadır. Ortaokul (0), lise (94), üniversite (58) ve üniversite üstü () mezunları sırayı takip etmektedir. Serbest meslek grubunda 85 kişi ile ilkokul mezunu bulunmak en yoğunlukludur. meslek grubunda 52 kişi lise mezunu durumuyla ikinci sıradadır. Tablo: 0 : Gelir durumu bakımından alt gelir grubu (70) en yoğunluklu, daha sonra sırasıyla orta gelir () ve üst gelir (99) grupları gelmektedir. Serbest meslekte üst gelir kapalı tirübün (), öğrenci grubunda ise yine kapalı tirübün (0) en yoğunluklu sırayı takip etmektedir. TARTIŞMA VE SONUÇ Alt gelir seviyesine sahip taraftarlar (70), eğitim seviyesinde de ilkokul (9) ve ortaokul mezunu (0) gruplardır. Yumruklu kavgayı onaylamak, bu gruplarda çoğunluktadır (). Kale arkasında oturanlar şiddete daha çok eğilimdedirler (7). Hakemin kararına tepkinin nedenine, taraftar ve rakip spor yazarlarının etkili olduğu (80), bunların yazılarından etkilendikleri sonucunu çıkarmıştır. Bu durum için, rakip taraftarın tezahüratı ikinci sırada etkilidir (4). Küfürü kale arkası seyircileri şiddetle onaylamaktadırlar (04). Kapalı tirübün izleyicileri onaylamamaktadır (4). Bu sosyal olarak rahat ve iyi bir yerden maç izlemenin, gelir seviyesindeki refah ile birlikte getirdiği bir sonuç olarak yorumlanabilir. meslek grubunun çoğunluğu ekonomik özgürlüğüne kavuşamamış olmasına rağmen, diğer mevkilerde maç izleyenlere göre, ücreti biraz daha pahalı olan kapalı tirübünde maç izlemeleri bir çelişki gibi görünse de, bu durum iyi bir yerden maç izlemeye karşılık harçlıklarından futbol için para ayırdıkları, şeklinde bir sonuç çıkarmaktadır (kendini üst gelir grubunda belirten kapalı da 0, açık ta 9 ve kale arkası nda öğrenci hariç). Açık ve kale arkası oturma yerlerinde öğrenciler küfürü bazen (2) ve direkt (5) onaylamaktadırlar. Eğitimin önemi her yerde önemli olmasına rağmen, tek başına yeterli olmayışının da kanıtı sayılması gereken bu durum, oturulan yer açısından çevrenin önemini öne çıkarmaktadır. Küfür eden çevreden etkilenme ile eylem geliştirilmesi yorumunu yapmamıza neden olmaktadır. Bir sezon boyunca sadece dört büyüklerin (kuruluş yıllarına göre, Beşiktaş, Galatasaray, Fenerbahçe ve Trabzonspor) maçlarına gitme durumunda serbest meslek sahipleri (7), Ankara daki maçların hepsine gitme () ve ara sıra maça gitme durumunda kale arkası mevkisiyle öğrenci grubu (2) daha yoğundur. Eğitim seviyesinin düşük olduğu 28
ve sosyoekonomik bakımdan sıkıntı içinde yaşayanların şiddete daha çok eğilimli olduğu literatür çalışmamızda da gösterdiğimiz gibi, Doğan ve Moralı nın (2) çalışmasında da benzer yaklaşımlar göstermesi çalışmamızı desteklemektedir. Küfürü onaylamayan kişi sayısı çoğunluktadır (48), fakat küfürü onaylayanların eylemleri şiddetli olduğu için ses getirmektedir. Bazen onaylayanlar ı bu gruba dahil ettiğimizde (28), aralıklı edilen küfürlerin genele yansıdığı düşünüldüğünde ise küfürün onaylanması çoğunluğu oluşturmaktadır (28+48=27). Küfürü onaylayanların, açık (7) ve kale arkası (28) tirübünü için öğrenci, işsiz (7) ve serbest meslek (29) grupları ve ayrıca serbest meslek grubunun da eğitim düzeyi bakımından ilkokul yoğunluklu (85) olduğunu görmekteyiz. Eğitim ve maçın seyredilme yerinin yüksek refahlık düzeyinde yükseltilmesiyle, psikososyal açıdan taraftarların şiddet ile ilgili tepkilerinde bir yumuşama ve azalma olabileceği kanaatini taşımaktayız. KAYNAKLAR Riches, D., Antropolojik Açıdan Şiddet, içinde, Dunning, E., Murphy, P., Williams, J., Keyifler, Açık Tribün Çeteleri ve Kavga Şirketleri: Futbol Fanatiği Davranışının Sosyolojik Bir Açıklamasına Doğru, (çev: Dilek Hattatoğlu), Ayrıntı Yayınları, s. 202224, İstanbul, 989 2 Elias, N., The Civilizing Proces, Basil Blackwell, Oxford, 978 Clarke, J., Football and working class fans:tradition and change, In Roger Ingham (ed.), Football Hooliganism: The wider context, InterAction Imprint, London, 978 4 Hall, S., The treatment of football hooliganism in the press. In Roger Ingham (ed.), Football Hooliganism: The wider context, Inter Action Imprint, London, 978 5 Marsh, P., Rosser, E., Harre, R., The Rules of Disorder, Routledge and Kegan Paul, London, 978 Robins, D., Cohen, P., Knuckle Sandwich: Growing up in the working class city, Penguin, Harmondsworth, 978 7 Taylor, I., Football mad: A speculative Sociology of football hooliganism, In Eric Dunning (ed.), The Sociolgy of Sport: A Selection of readings, Frank Cass, London, 97 8.,Soccer consiousness and soccer hooliganism. In Stan Cohen (ed.), Images of Deviance, Frank Cass, London, 978 9.,On the sports violence qustion: Soccer hooliganism revisited. In Jennifer Hargreaves (ed.), Sport, Culture and Ideology, Routledge and Kegan Paul, London, 982 0.,Class, violence and sport: The case of soccer hooliganism in Britain. In hart Cantelon and Richard S. Gruneau (eds.), Sports, Culture and the Modern State, Toronto Universty Press, Toronto, 982 Trivisaz, E., Offences and offenders in football crowd disordes. British Journal of Criminology: 20, 2788, 980 2 Doğan, B., Moralı, S., Futbol da Seyirci Taşkınlıkları ve Bunun Altında Yatan PsikoSosyal Nedenler, Futbol Bilim ve Teknoloji Dergisi, sayı: 4, 99 29