YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ ġehi r Pl ancısı Zeynep ERDAL 502001717

ĠSTANBUL TEKNĠ K ÜNĠ VERSĠ TESĠ FEN BĠ LĠ MLERĠ ENSTĠTÜSÜ SU ELEMANLARI NI N KENTSEL MEKANLARDA KULLANI MI ĠSTANBUL ÖRNEĞĠ YÜKSEK LĠ SANS TEZĠ ġehi r Pl ancısı Zeynep ERDAL 502001717 Tezi n Enstitüye Veril diği Tari h : 5 Mayıs 2003 Tezi n Savunul duğu Tari h : 26 Mayıs 2003 Tez DanıĢ manı : Prof. Dr. Ahmet Cengi z YI LDI ZCI Di ğer Jüri Üyel eri Doç. Dr. Nil gün ERGUN (Ġ. T. Ü) Y. Doç. Dr. Reyhan YĠ ĞĠ TER (Ġ. T. Ü) MAYI S 2003

ÖNS ÖZ Su el e manl arı geç mi şten günü müze her döne mde, i nsan i çi n doğanı n çeki ci bir parçası ol muşt ur. Yaşa mını sürdürebil mek, eki ni ni yetiştirebil mek i çi n kullandı ğı su, geçen za manl a birlikte f or m ve işlevde değiştir miştir. Su yal nızca yaşa m döngüsünün vazgeçil mez bir parçası değil, aynı za manda da kendi yarattı ğı yeni yaşa m al anl arı nı n da güçl ü bir bileşeni dir. Başka bir değişle su, bilinen özellikleri ni n yanı nda, düşünceleri n güçl ü bir ifade bi çi mi, oyunl arı n keyifli bir aracı, gösterileri n bel ki de en si hirlisi dir. Su El e manl arı nı n Kentsel Mekanl arda Kullanı mı, İstanbul Ör neği, çalış ma m sırası nda değerli eleştirileri ve desteği ni esirge meyen danış man hoca m Pr of. Dr. Ah met Cengi z YI LDI ZCI ya teşekkür ü bir borç biliri m. Çalış ma mda gerekli ol an pafta ve f ot oğraflara ul aş ma mda ve t ekni k konul ardaki aydı nlatıcı bil gileri yle yardı mcı ol an Par k Bahçeler Müdürl üğü den Hakan ATI CI ya ve Ta m Havuzcul uk Sanayi ve Ti caret A. Ş den Gür ol YENİ LMEZ e de teşekkür ederi m Tez çalış ma m kadar t üm öğreni m yaşa mı m sırasında da maddi manevi her konuda bana destek ol an anne m Nuri ye Er dal, baba m Ertan Er dal ve kardeşi m Can Er dal a sabır ve sevgileri içi n sonsuz teşekkürler. Bu zorl u süreci keyifli hal e getiren ve destek ol an t üm sı nıf arkadaşları ma da teşekkürler ederi m. Mayı s, 2003 Zeynep ERDAL II

Ġ ÇĠ NDEKĠ LER ġekġ L LĠSTESĠ... VII TABLO LĠ STESĠ... XVI ÖZET... XVII SUMMARY...I XX 1. GĠ RĠ ġ... 1 2. SU ELEMANLARI NI N KENTSEL ALAN DÜZENLE MELERĠ NDEKĠ YERĠ VE ÖNE MĠ... 3 3. TARĠ HSEL SÜREÇ ĠÇERĠ SĠ NDE ÇESĠ TLĠ KÜLTÜRLERDE SU ELEMANLARI NI KULLANI MI 3. 1. Eski Çağ Park ve Bahçel eri... 6 3. 1. 1. Mı sır Park ve Bahçeleri... 6 3. 1. 2. Asur ve Babil Park ve Bahçel eri... 7 3. 1. 3. Eski İran Park ve Bahçel eri... 8 3. 1. 4. İbrani ve Feni ke Park ve Bahçeleri... 9 3. 1. 5. Eski Yunan Park ve Bahçeleri... 9 3. 1. 6. Eski Ro ma Park ve Bahçeleri... 9 3. 2. Orta Çağ Park ve Bahçel eri...10 3. 2. 1. Avr upa Park ve Bahçel eri... 10 3. 2. 2. Bi zans Park ve Bahçel eri... 11 3. 2. 3. İsla mpark ve Bahçeleri... 11 3. 2. 3. 1. İspanya İsla m Bahçel eri... 11 3. 2. 3. 2. İran İsla m Bahçeleri... 16 3. 2. 3. 3. Hi ndistan İsla mbahçel eri... 17 III

3. 3. Yeni Çağ Park ve Bahçel eri...19 3. 3. 1. Rönesans Park ve Bahçel eri... 19 3. 3. 2. Barok Park ve Bahçeleri... 25 3. 3. 3. Kl asi k Fransız Stili Park ve Bahçel er... 27 3. 3. 4. İngiliz Stili Park ve Bahçeler... 35 3. 4. Uzakdoğu Park ve Bahçeleri...40 3. 4. 1. Çi n Park ve Bahçeleri... 40 3. 4. 2. Japon Park ve Bahçeleri... 42 3. 5. Türk Park ve Bahçeleri...46 3. 6. Çağdaş Park ve Bahçeler... 48 4. KENTSEL MEKANLARDA SU ELEMANLARI NI N KULLANI MI... 53 4. 1. Su El e manl arı nı n Kullanı m Nedenl eri...53 4. 1. 1. Estetik Nedenl er... 53 4. 1. 1. 1. Görsellik... 53 4. 1. 1. 2. Psi kol oji k Nedenler... 54 4. 1. 1. 3. İşitsel Nedenl er... 54 4. 1. 2. Fonksi yonel Nedenl er... 55 4. 1. 2. 1. İkli msel Konf or... 55 4. 1. 2. 2. Gür ült ü Kontrol ü... 56 4. 1. 2. 3. Sirkül asyon Kontrol ü... 57 4. 1. 2. 4. Rekreasyonel Amaçl ar... 57 4. 2. Su El e manl arı nı n Kullanı m Bi çi ml eri...57 4. 2. 1. Dur gun Su El e manları... 57 4. 2. 1. 1. Süs Havuzl arı... 58 4. 2. 1. 2. Göl etler... 63 4. 2. 1. 3. Bat aklı k Bahçeleri... 64 4. 2. 2. Hareketli Su El e manl arı.... 65 4. 2. 2. 1. Yerçeki mi İle Hareket Eden Su El e manl arı... 65 4. 2. 2. 2. Bası nçla Hareket Eden Su El e manl arı... 73 4. 2. 2. 3. Hareketli Su El e manl arı nın Kentsel Me kanl arda Kullanı ml arı... 78 4. 3. Tasarı m El e manı Olarak Su El e manl arı...90 IV

4. 3. 1. Çi zgi Ol arak Su. 90 4. 3. 2. For m Ol arak Su... 91 4. 3. 3. Renk Ol arak Su. 92 4. 3. 4. Doku Ol arak Su. 92 4. 3. 5. Tasarı msüreci nde Su... 94 4. 4. Su El e manl arı nı n Tasarı m Kriterleri... 95 4. 5. Su El e manl arı nı n Kullanı mve Çeki ciliği ni Arttıran Öğel er....98 4. 5. 1. Su El e manl arı nı n Bit kilendiril mesi... 98 4. 5. 2. Su El e manl arı nı n Aydı nlatıl ması.... 100 4. 5. 3. Su El e manl arı nı n Ses-Işı k Göst erileri. 109 4. 5. 4. Su El e manl arı ve Plastik Öğel er. 111 4. 6. Su El e manl arı nı n Uygul a ma Tekni kleri 114 4. 7. Su El e manl arı nı n Bakı mı.. 125 5. ĠSTANBUL DAKĠ KENTSEL ALAN DÜZENLE MELERĠ NDE KULLANI LAN SU ELE MANLARI 131 5. 1. Tari hi Mekanlarda Kullanılan Su Öğeleri 5. 1. 1. Topkapı Sarayı... 132 5. 1. 2. Dol mabahçe Sarayı. 134 5. 1. 3. Yıl dız Sarayı.... 135 5. 1. 4. Beyl erbeyi Sarayı.... 139 5. 2. Meydanl arda Kullanılan Su Öğel eri 5. 2. 1. Taksi m Meydanı.. 141 5. 2. 2. Sultanahmet Meydanı.. 144 5. 2. 3. Beyazıt Meydanı. 146 5. 2. 4. Üsküdar Meydanı 149 5. 3. Yaya Akslarında Kullanılan Su Öğel eri 5. 3. 1. İstiklal Caddesi.... 151 5. 3. 2. Taksi m- Har bi ye Aksı... 152 5. 3. 3. Kadı köy Söğütl üçeş me Caddesi.. 155 5. 3. 4. Kadı köy Altı yol... 157 5. 3. 5. Kadı köy Bahari ye 160 5. 3. 6. Moda Girişi.... 162 V

5. 3. 7. Üsküdar Haki mi yeti Milliye Caddesi. 164 5. 3. 8. Fenerbahçe Ah met Mit hat Efendi Caddesi... 167 5. 3. 9. Emi nönü Mı sır Çarşısı Çevresi... 168 5. 4. Taşıt Aksları nda Kullanılan Su Öğel eri 5. 4. 1. Fı ndı klı Orta Refüj... 169 5. 4. 2. Nişant aşı Orta Refüj... 172 5. 4. 3. Edirnekapı Orta Refüj... 174 5. 4. 4. Yeşil yurt Kavşağı... 176 5. 4. 5. Topkapı Kavşağı... 177 5. 5. Yeşil Al anl arda Kullanılan Su Öğel eri 5. 5. 1. Taksi m Gezi Parkı... 179 5. 5. 2. Harbi ye Habitat Parkı. 181 5. 5. 3. Maçka De mokrasi Par kı... 182 5. 5. 4. Ul us Parkı... 186 5. 5. 5. Ce mil Topuzl u Parkı.. 189 5. 5. 6. Kur uçeş me Parkı. 191 5. 5. 7. Bebek Parkı. 193 5. 5. 8. Emirgan Parkı.. 195 5. 5. 9. Yerebat an Parkı... 196 5. 5. 10. Bayra mpaşa Şehir Parkı 197 5. 5. 11. Üsküdar Doğancılar Parkı... 199 5. 5. 12. Moda Sahil Parkı.. 201 5. 5. 13. Gözt epe Gül Parkı... 203 5. 5. 14. Sahrayı cedi d Parkı 205 5. 5. 15. Kozyat ağı Krit on Curi Parkı. 206 5. 5. 16. Küçükyalı Sahil Par kı... 209 5. 5. 17. İdealtepe Sahil Parkı... 210 6. SONUÇLAR VE DEĞERLENDĠ RMELER... 213 KAYNAKLAR... 218 ÖZGEÇMĠ ġ... 221 VI

ġekġ L LĠSTESĠ Sayf a No ġekil 3. 1 : Es ki Mı sır dan bir bahçe planı... 6 ġekil 3. 2 : Öl üleri ni n sandallarla gezdirilişi anlat an resi m. 7 ġekil 3. 3 : Al ha mbra Sarayı Planı..... 12 ġekil 3. 4 : Al ha mbra Sarayı nı n gece görünümü..... 12 ġekil 3. 5 : Mersi nler Avl usu ve havuzu.... 13 ġekil 3. 6 : Aslanlar Avl usu ve 12 aslan figürü ile bezeli süs havuzu... 14 ġekil 3. 7 : Generalife Sarayı Planı... 14 ġekil 3. 8 : Generalife Sarayı n dan Pati o de la Acequi a... 15 ġekil 3. 9 : Sarayda kullanılan bazı fıski ye detayl arı 15 ġekil 3. 10 : İran Bahçeleri nde kullanılan havuz for ml arı ndan... 16 ġekil 3. 11 : Tac Mahal... 18 ġekil 3. 12 : Şali mar Bahçel eri ni n Orijinal düzenini... 18 ġekil 3. 13 : Hare mve İki nci bahçede yer alan büyük kaskat... 19 ġekil 3. 14 : Yüz Fıski yel er Kori doru... 21 ġekil 3. 15 : Oval Havuz... 21 ġekil 3. 16 : Doğanı n ve suyun kaynağı kabul edilen kadı n figurü... 22 ġekil 3. 17 : Nept un Çeş mesi ve Su Or g u... 22 ġekil 3. 18 : Villa Lant e ni n Planı. 23 ġekil 3. 19 : Moors Havuzu... 24 VII

ġekil 3. 20 : Villa Lant e, Su basa makl arı... 24 ġekil 3. 21 : Villa Al dobrandi ni ni n yakı n çevresi ve planı... 26 ġekil 3. 22 : Su Ti yatrosu. 26 ġekil 3. 23 : Ti yatro dan bir detay... 27 ġekil 3. 24 : Sarayı n yakı n çevresi ve bahçesi ni n genel düzeni... 29 ġekil 3. 25 : Saraydan bahçeni n genel görünü mü.... 29 ġekil 3. 26 : Yonca forml u durgun su havuzu.... 30 ġekil 3. 27 : Yonca forml u havuzl ardan i ki ncisi. 31 ġekil 3. 28 : Versailles Sarayı Planı 31 ġekil 3. 29 : Lat ona Havuzu... 32 ġekil 3. 30 : Apoll o Havuzu... 33 ġekil 3. 31 : Apoll o Havuzu ndan bir detay... 33 ġekil 3. 32 : Yaz ve kış havuzl arı... 34 ġekil 3. 33 : Salle De Balle dan bir detay.... 35 ġekil 3. 34 : Güney Vistası ve parterleri. 35 ġekil 3. 35 : Ha mpt on Court Sarayı nı n çevre düzeni.. 36 ġekil 3. 36 : Bahçeni n heykel ve fıski yelerce zengi n doğu böl ümü.. 37 ġekil 3. 37 : Chats worth Sarayı, Büyük Kaskat 38 ġekil 3. 38 : St owe un ilk for mel düzeni... 38 ġekil 3. 39 : St owe un Kent den sonraki görünü münden bir kesit... 39 ġekil 3. 40 : Sheffiel d Par k... 40 ġekil 3. 41 : Çi n Stili bir düzenl e me örneği... 41 ġekil 3. 42 : Çi n Bahçeleri ni n karakteristik köprül eri... 42 ġekil 3. 43 : Di nsel Törenler içi n kullanılan bir Japon Bahçesi... 43 ġekil 3. 44 : Hareketli ve statik öğel eri n birlikte kullanı mı... 44 ġekil 3. 45 : Japon Bahçeleri nde kullanılan durgun su ele manı... 44 ġekil 3. 46 : Yansı madan faydal anılarak kullanılan köpr ü ve düzgün geometri k For mdaki adı mt aşları... 45 ġekil 3. 47 : Suyun içini n de tasarı ma dahil edildi ği bir örnek... 46 ġekil 3. 48 : La Villette Park, La Geode... 49 ġekil 3. 49 : Fut uroscope un kuşbakışı görünü mü... 50 ġekil 3. 50 : Göl et içi nde düzenl enen su gösterileri... 50 ġekil 3. 51 : Wonderland... 51 VIII

ġekil 3. 52 : Fiesta Texas... 51 ġekil 3. 53 : Dazzeland... 52 ġekil 4. 1 : Paley Park... 56 ġekil 4. 2 : Ta ma Central Park... 59 ġekil 4. 3 : Başarılı bir yansı ma içi n uygun bir konu ml anış... 60 ġekil 4. 4 : Havuz derinliği - yansı ma kalitesi ilişkisi... 60 ġekil 4. 5 : Pegasos Resort Hot el deki Ani masyon Havuzu, Japonya, Lina Worl d deki The Wat er Dans Street... 61 ġekil 4. 6 : Tekst ür olarak su ele manl arı... 65 ġekil 4. 7 : Düzgün Akan Sul ar, Naoshi ma Island Resort... 66 ġekil 4. 8 : Tekst ürl ü Akan Sul ar, Osaka... 66 ġekil 4. 9 : Sessiz Akan Sul ar, Senba Park, Türbülanslı Akan Sul ar... 67 ġekil 4. 10 : Akışa, kanal iç yüzeyi ni n et kileri... 68 ġekil 4. 11 : Akışa, kanal genişliği ni et kileri... 68 ġekil 4. 12 : Ta mbir tabaka olarak düşen sular, Kesi ntili tabaka hali nde akan sular... 70 ġekil 4. 13 : Kırı klı tabaka hali nde akan sular... 70 ġekil 4. 14 : Suyun son bul duğu yüzeyi n özellikleri ni n hareket karakt eri ne Et kileri... 71 ġekil 4. 15 : Wat eri dge Mar ketting Pavillion... 72 ġekil 4. 16 : Hyatt Saujana Hot el, Mal ezya... 73 ġekil 4. 17 : Bruce Nau man ın kişisel portresi... 74 ġekil 4. 18 : Trevi Çeşmesi, Promet hus Fıski yesi... 75 ġekil 4. 19 : MascheroneFıski yesi, Butler İce Fount ai n... 75 ġekil 4. 20 : Jet Çeşitleri ve Genel For ml arı... 76 ġekil 4. 21 : Jet d Eau, İsviçre... 76 ġekil 4. 22 : Rüyal ar Havuzu, Japonya... 77 ġekil 4. 23 : Spray ve Şe msi ye tipi Jetler... 77 ġekil 4. 24 : Roma da Baccaccia fıski yesi... 79 ġekil 4. 25 : Oyun a maçlı fıski yeler ve çocuk oyun havuzu... 79 ġekil 4. 26 : Crystal Pal ace daki görke mli fıskiye... 80 ġekil 4. 27 : Exposition Col oni al da yer alan su gösterileri... 81 ġekil 4. 28 : Williams Me ydanı... 82 IX

ġekil 4. 29 : Vahşi Mustang atları nı ndan bir detay... 82 ġekil 4. 30 : Kuzey Caroli na dan bir fıski ye... 83 ġekil 4. 31 : Vat andaşlık Hakl arı Anıtı... 84 ġekil 4. 32 : Vat andaşlık Hakl arı Anıtı n dan bir detay... 84 ġekil 4. 33 : Sai nt Mi chael Fıski yesi... 85 ġekil 4. 34 : The Meeting of The Wat ers... 86 ġekil 4. 35 : Trevi Çeşmesi... 86 ġekil 4. 36 : Tatlı Hayat ın son sahnesi nden bir fot oğraf... 87 ġekil 4. 37 : Su Ti yatrosu... 88 ġekil 4. 38 : Los Angeles Plaza, Nagoya Cit y, Ochi ai Park, Kasugai Ct y... 89 ġekil 4. 39 : Yu muşak hatlı çizgiler... 90 ġekil 4. 40 : Rit mi k Çizgiler... 90 ġekil 4. 41 : Farklı Çi zgi Türleri ni n Ko mbi nasyonu... 90 ġekil 4. 42 : Basit, Serbest For mdaki Çi zgiler... 92 ġekil 4. 43 : Pürüzsüz Yüzeyl erde Akış... 92 ġekil 4. 44 : Engelli Akış... 93 ġekil 4. 45 : Engelli Akış... 93 ġekil 4. 46 : Tasarı mda Su El e manl arı nı n Kullanı mı... 94 ġekil 4. 47 : Kont eynır eği mi ile akış hızı ilişkisi... 97 ġekil 4. 48 : Doku ve akış yönündeki değişi mi n akış karakteri ne et kisi... 97 ġekil 4. 49 : Su i çi ndeki engelleri n akış karakt eri ne et kileri... 98 ġekil 4. 50 : Dur gun Sul arı n Aydı nlatıl ması... 105 ġekil 4. 51 : Aydı nlatma ile Yansı manı n Sağl an ması... 106 ġekil 4. 52 : Fıski yelerin Aydı nlatıl ması... 106 ġekil 4. 53 : Fıski yelerin Aydı nlatıl ması... 107 ġekil 4. 54 : Şelalelerin ve kaskatları n Aydı nlatıl ması... 108 ġekil 4. 55 : Dereleri n Aydı nlatıl ması... 108 ġekil 4. 56 : Müzi kli Fıski yeler... 110 ġekil 4. 57 : Wat er Fant asi um, Dairi n kai, Osaka... 110 ġekil 4. 58 : San Benardi no Bel edi ye Mer kezi, Kaliforni ya... 111 ġekil 4. 59 : İguana figürleri... 112 ġekil 4. 60 : Joan Miro Park, Kadı n ve Kuş Heykeli... 112 X

ġekil 4. 61 : Mozai kleriyle öne çı kan bir su elemanı... 113 ġekil 4. 62 : Si hirli Ağaç ve Akıllı Balı klar... 114 ġekil 4. 63 : Süs Havuzu Uygul a ma Tekni kleri... 115 ġekil 4. 64 : Süs Havuzu Uygul a ma Tekni kleri... 115 ġekil 4. 65 : Süs Havuzu Uygul a ma Tekni kleri... 116 ġekil 4. 66 : Süs Havuzu Uygul a ma Tekni kleri... 117 ġekil 4. 67 : Bordür olarak doğal taşlar... 118 ġekil 4. 68 : Bordür olarak kayrak taşları... 118 ġekil 4. 69 : Bordür olarak ahşap küt ükl er... 119 ġekil 4. 70 : Kenar bordür uygul a mal arı... 119 ġekil 4. 71 : Kenar bordür uygul a mal arı... 120 ġekil 4. 72 : Kenar bitim uygul a mal arı... 120 ġekil 4. 73 : Yükseltilmi ş Havuz Uygul a ması... 121 ġekil 4. 74 : Yükseltilmi ş Havuz Uygul a ması... 122 ġekil 4. 75 : Yükseltilmi ş Havuz Uygul a ması... 122 ġekil 4. 76 : Yapay Şelale Uygul a ma Tekni ği... 123 ġekil 4. 77 : Yapay Dere Uygul a ma Tekni ği... 124 ġekil 4. 78 : Yapay Dere Uygul a ma Tekni ği... 125 ġekil 5. 1 : Topkapı Sarayı, dairesel for ml u havuz... 133 ġekil 5. 2 : Topkapı sarayı, Mer mer fıski yeli havuz... 133 ġekil 5. 3 : Topkapı Sarayı, Aslanlı Bahçe... 134 ġekil 5. 4 : Topkapı Sarayı, Aslanlı Bahçe... 134 ġekil 5. 5 : Dol mabahçe Sarayı, Kuğul u Havuz... 135 ġekil 5. 6 : Yıl dız Sarayı, Şehir Müzesi Yanı... 136 ġekil 5. 7 : Yıl dız Sarayı, Göl et... 137 ġekil 5. 8 : Yıl dız Sarayı, Göl et... 137 ġekil 5. 9 : Yıl dız Sarayı, Yapay dere... 138 ġekil 5. 10 : Yıl dız Sarayı, Kaskat... 138 ġekil 5. 11 : Yıl dız Sarayı, Li monl uk Serası... 139 ġekil 5. 12 : Yıl dız Sarayı, Fıski yeli Havuz... 139 ġekil 5. 13 : Beyl erbeyi Sarayı, Harem Bahçesi... 140 ġekil 5. 14 : Beyl erbeyi Sarayı, Sela ml ık Bahçesi... 140 ġekil 5. 15 : Beyl erbeyi Sarayı, Set Bahçe... 141 XI

ġekil 5. 16 : Taksi m Meydanı... 141 ġekil 5. 17 : Havuzun plan ve kesiti... 142 ġekil 5. 18 : Taksi m Meydanı, Kaskatlı Havuz... 143 ġekil 5. 19 : Taksi m Meydanı, Kaskatlı Havuz... 143 ġekil 5. 20 : Sultanahmet Planı... 144 ġekil 5. 21 : Me ydanı n kuşbakışı görünü mü... 144 ġekil 5. 22 : Havuzun fıski yelerle görünü mü... 145 ġekil 5. 23 : Havuz ve çevresi ni n görünü mü... 146 ġekil 5. 24 : Beyazıt Meydanı... 146 ġekil 5. 25 : Ses-ışı k gösterisi... 147 ġekil 5. 26 : Havuzun gündüz saatlerinde görünü mü... 148 ġekil 5. 27 : Ses-ışı k gösterisi... 148 ġekil 5. 28 : Havuzun plan ve kesiti... 149 ġekil 5. 29 : Üs küdar Meydanı, dairesel havuz... 150 ġekil 5. 30 : Havuzun fıski yeleri yle gör ünü mü... 150 ġekil 5. 31 : İstiklal Caddesi girişi, fıski yeler... 151 ġekil 5. 32 : Di van Ot eli önü, fıski yeler... 152 ġekil 5. 33 : İstanbul Radyosu önü, fıski yeli havuz... 153 ġekil 5. 34 : Fıski yeli havuzun gece gör ünü mü... 154 ġekil 5. 35 : İstanbul Radyosu önü, fıski yeler... 154 ġekil 5. 36 : Söğütl üçeş me Caddesi, yapay şelale... 155 ġekil 5. 37 : Söğütl üçeş me Caddesi, dur gun su havuzu... 156 ġekil 5. 38 : Kadı köy, Altı yol... 157 ġekil 5. 39 : Altı yol, kaskatlı havuz... 157 ġekil 5. 40 : Havuzdan bir detay... 158 ġekil 5. 41 : Bahari ye Caddesi girişi, su perdesi... 159 ġekil 5. 42 : Bahari ye girişi,for mel havuz... 160 ġekil 5. 43 : Opera Pasajı önü, dairesel havuz... 161 ġekil 5. 44 : Havuzdan bir detay... 161 ġekil 5. 45 : Moda Girişi... 162 ġekil 5. 46 : Moda Girişi, for mel havuz... 163 ġekil 5. 47 : Havuzdan bir detay... 164 ġekil 5. 48 : Haki mi yeti Milliye Caddesi, fıski yeli havuz... 164 XII

ġekil 5. 49 : Üs küdar Bel edi yesi önü, kare for ml u havuz... 165 ġekil 5. 50 : Havuzun işletil medi ği döne ml erde durumu... 166 ġekil 5. 51 : Mi mar Si nan Çarşısı yanı, dairesel... 166 ġekil 5. 52 : Ah met Mit hat Efendi Caddesi, infor mel havuz... 167 ġekil 5. 53 : Mı sır Çarşısı yanı,fıski yeli havuz... 168 ġekil 5. 54 : Fı ndı klı Orta Refüj... 169 ġekil 5. 55 : Fı ndı klı Orta Refüj, fıskiyeli havuz... 170 ġekil 5. 56 : Havuzun plan ve kesiti... 171 ġekil 5. 57 : Havuzdan bir detay... 171 ġekil 5. 58 : Ni şant aşı Orta Refüj... 172 ġekil 5. 59 : Ni şant aşı Orta Refüj, kaskatlı havuz... 173 ġekil 5. 60 : Havuzdan bir detay... 173 ġekil 5. 61 : Edirnekapı Orta Refüj... 174 ġekil 5. 62 : Ref üj ün ve havuzun genel görünü mü... 174 ġekil 5. 63 : Havuzun plan ve kesi di... 175 ġekil 5. 64 : Havuzun yakı ndan görünü mü... 175 ġekil 5. 65 : Yeşil köy Kavşağı... 176 ġekil 5. 66 : Yeşil köy Kavşağı ve çiçek for ml u havuz... 176 ġekil 5. 67 : Havuzun planı... 177 ġekil 5. 68 : Topkapı kavşağı... 178 ġekil 5. 69 : Topkapı kavşağı, kaskatlı havuz... 178 ġekil 5. 70 : Taksi m Gezi Parkı, fıskiyeli havuz... 179 ġekil 5. 71 : Havuzun plan ve kesiti... 180 ġekil 5. 72 : Havuzun yakı ndan görünü mü... 181 ġekil 5. 73 : Habitat parkı, dairesel havuz... 181 ġekil 5. 74 : Maçka de mokrasi Parkı Pl anı... 182 ġekil 5. 75 : Maçka de mokrasi Parkı, büyük kaskat... 183 ġekil 5. 76 : Kaskatı n planı... 184 ġekil 5. 77 : Maaçka De mokrasi Parkı, dairesel havuz... 185 ġekil 5. 78 : Havuzun plan ve kesiti... 185 ġekil 5. 79 : Ul us parkı planı... 186 ġekil 5. 80 : Ul us Parkı, dairesel havuz... 187 ġekil 5. 81 : Ul us parkı, yapay şelale... 188 XIII

ġekil 5. 82 : Ul us Parkı, infor mel havuz... 188 ġekil 5. 83 : Ce mil Topuzl u parkı Planı... 189 ġekil 5. 84 : Ce mil Topuzl u parkı, infor mel havuz... 190 ġekil 5. 85 : Ce mil Topuzl u parkı, fıski yeler... 190 ġekil 5. 86 : Ce mil Topuzl u parkı, dairesel havuz... 191 ġekil 5. 87 : Kur uçeş me parkı, dairesel havuz... 192 ġekil 5. 88 : Havuzdan bir detay... 192 ġekil 5. 89 : Havuzun plan ve kesiti... 193 ġekil 5. 90 : Bebek Parkı, altıgen havuz... 193 ġekil 5. 91 : Havuzun plan ve kesiti... 194 ġekil 5. 92 : Emi r gan Parkı, yapay gölet... 195 ġekil 5. 93 : Yerebat an Parkı, for mel havuz... 196 ġekil 5. 94 : Havuzun plan ve kesiti... 197 ġekil 5. 95 : Bayra mpaşa Şehir Parkı, yapay göl et... 198 ġekil 5. 96 : Bayra mpaşa Şehir Parkı, yapay göl et... 198 ġekil 5. 97 : Bayra mpaşa Şehir Parkı, bayrak ku1esi... 199 ġekil 5. 98 : Doğancılar Parkı, yapay şelale... 200 ġekil 5. 99 : Doğancılar Parkı, infor mel havuz... 200 ġekil 5. 100 : Moda Sahil Parkı, kaskat... 201 ġekil 5. 101 : Moda Sahil Parkı, infor mel havuz... 202 ġekil 5. 102 : Moda Sahil Parkı, yaya köpr üsü... 202 ġekil 5. 103 : Moda Sahil Parkı, çeş me... 203 ġekil 5. 104 : Gözt epe Gül Parkı, for mel havuz... 204 ġekil 5. 105 : Gözt epe Gül Parkı, for mel havuz... 204 ġekil 5. 106 : İbrahi m Gür han Parkı, For mel havuz... 205 ġekil 5. 107 : İbrahi m Gür han Parkı,fıski yelerle görünü mü... 206 ġekil 5. 108 : Krit on Curi Parkı, dairesel havuz... 207 ġekil 5. 109 : Krit on Curi Parkı, yapay dere... 207 ġekil 5. 110 : Krit on Curi Parkı, dairesel havuz... 208 ġekil 5. 111 : Krit on Curi Parkı, fıski ye... 208 ġekil 5. 112 : Küçükyalı Sahil Parkı, fıski yeli havuz... 209 ġekil 5. 113 : İdealtepe Sahil Parkı, kaskat... 210 ġekil 5. 114 : İdealtepe Sahil Parkı, formel havuz... 211 XI V

ġekil 5. 115 : İdealtepe Sahil Parkı, formel havuz... 211 XV

TABLO LĠ STESĠ Sayfa No Tabl o 4. 1. Çevresel et kileri ne göre su ele manl arını n karşılaştırıl ması... 63 Tabl o 4. 2 Su El e manları nı n sportif akti vitelere uygunl ukl arı nı n Karşılaştırıl ması...64 Tabl o 4. 3 Akan Sul arın Çevresel Et kileri ni n Karşılaştırıl ması... 69 Tabl o 4. 4 Düşen Sul arın Çevresel Et kileri ni n Karşılaştırıl ması... 72 Tabl o 4. 5 Kaskatlı Akan Sul arı n Çevresel Et kileri ni n Karşılaştırıl ması... 78 Tabl o 4. 6 Jetleri n Çevresel Et kileri ni n Karşılaştırıl ması... 80 XVI

SU ELEMANLARI NIN KENTSEL MEKANLARDA KULLANI MI ĠSTANBUL ÖRNEĞĠ ÖZET Bu çalış ma da su el emanl arı nı n kentsel mekanl ardaki yeri ve önemi üzeri nde dur ul muş, bu doğr ult uda da İstanbul kentsel mekan düzenl e meleri nde su el e manl arı nı n kullanılışları ve karşılaşılan sorunl ar değerlendiril miştir. İlk ol arak su el e manl arını n kentsel mekan düzenl e mel eri ndeki yeri ve öne mi ne, suyun i nsanl ar üzeri ndeki et kileri ne ve t e mel kullanı m bi çi ml erine kısaca deği nil miştir. İki nci ol arak t ari hsel süreç i çerisi nde su kullanış bi çi ml eri i ncelenmi ştir.ilkçağ da su fonksi yonel ol arak sula ma a maçlı ve di nsel t örenl erde kullanıl dı ğından bu döne ml erde su kanalları, for mel yapılı havuzl ar i nşa edil miştir. Ortaçağ da i se su el e manl arı daha çeşitlen mi ş ve süsle mel er öne m kazanmı ştır. Özellikl e İsla m Bahçel eri nde i htişa mlı ör nekl er veril miştir. Yeniçağ da ise su t asarı ml arın öne mli bir parçası dır. Görsel, işitsel ol arak kullanıl dı ğı gi bi se mboli k ol arak, prestij öğesi ol arak da kullanıl makt adır. Günü müze geli ndi ğinde ise su daha yalı n t asarı ml arda kullanılsa da gücü ve etkisi nden bir şey kaybetme mi ştir. Gelişen t eknoloji ile su hayal edilebilen pek çok farklı for ma gir mi ştir. Üçüncü ol arak da kentsel mekanl arda kullanılan su el e manl arı i ncel enmi ştir. Kullanı m nedenl eri, bi çim ve et kileri, tasarı m öğesi ol arak anl a mı, t asarı m kriteri, kullanı m ve çeki ciliklerini arttırıcı yönt e ml er, uygul a ma ve bakı m t ekni kleri veril miştir. Kullanı m nedenl eri estetik ve f onksiyonel ol mak üzere i ki gruba ayrılır. Est eti k nedenl er, görsel, i şitsel ve psi kol oji k nedenl erden ol uşur. İkli msel konf or un sağlanması, gürült ü kontrol ü, sirkül asyon kontrol ü ve rekreasyonel a maçl arda su kullanışı nı n f onksi yonel nedenl eri dir. Su el e manl arı i ki t e mel gr uba ayrılırlar; Dur gun su el e manl arı, Hareketli su el e manl arı. Dur gu su el e manl arı da yapısal özellikleri ne göre, for mel veya i nfor mel ol abilir, çevresel et kileri ne göre de ayna, vitrin, t ekst ür ol arak bulundukl arı mekanda r ol oynayabilir. Hareketli su el e manl arı ise hareket karakt erleri ne göre, yerçeki mi ile hareket edenl er ve dışarı dan uygul anan bası nçla hareket edenl erdir. Yerçeki mi ile hareket edenl er, akan, düşen ve kaskatlı sularken, bası nçla hareket edenl er fıski ye ve j etlerdir. Hareketli su el e manları da pek çok farklı bi çi mde kullanılabilir; gösteri, oyun amaçlı, anıtsal, se mboli k ol arak.. vb. Genel ol arak su el e manl arı, daha veri mli ve güvenli kullanıl mal arı i çi n bazı XVII

prensi pler doğr ult usunda t asarlanmalı dır. Bu prensi pler görsel kaliteyi, pot ansi yelleri ni arttır ma da ve en öne mlisi mekansal e mni yeti n sağl anması nda r ol oynar. Mekanı n özelliklerine göre su el e manl arı nın t asarı mı nda destekleyici öğel erle de kullanılabilir. Bunl ar bit kiler, plastik öğeler ve müzi k olabilir. Çalış manı n son böl ümünde ise İstanbul kentsel mekan düzenl e mel eri nde kullanılan su el e manl arı bul undukları mekanı n t ürüne göre gr upl andırıl mış ve t eorik çerçeve doğr ult usunda değerlendiril miştir. İl k ol arak t ari hi mekanl ardaki su öğel eri incelenmi ş, karşılaşılan sorunl ar belirlenmi ştir. Bu al anlardaki en öne mli sor un su el e manl arı nı n döne ml erini n güzelliği ni t aşı ya mamal arı dır. Mali yet ersizlikl ere bağlı ol arak bakı mve işleti msor unl arı yaşanmakt adır. Me ydanl arda kullanılan su el e manl arı ise fıski yelerle hareketlendiril miş havuzl ardır. Genel ol arak değerlendiril di ği nde meydanlarda büt üncül bir ya kl aşı m bul unma makt a, su el e manı mekanı n bir parçası ol makt an uzakt adır. Ayrıca suyl a birlikte herhangi bir destekleyici öğe de kullanıl ma mı ştır. Yeni alı nan kararlarla meydanl ardaki havuzl ar yeri ne, ses- ışı k gösterileri ni n yapıl dı ğı daha ko mpl eks havuzl ar yapılacaktır. Ancak son derece yüksek büt çeli bu havuzl arı n yer seçi mi ve bakı mı en az havuzl ar kadar öne mli dir. Yaya aksları ve di nlenme al anl arı nda kullanılan su el e manl arı genellikl e f or mel yapılı ve fıski yelerle hareketlendiril miş süs havuzl arı dır. Tü m et kileri ni fıski yel ere borçl u ol an havuzl ar düzenli ol arak işletil medi ğinden t a m ol arak görevl erini yeri ne getire me mekt edir. Taşıt aksları nda da f or mel yapılı fıski yeli havuzlar kullanıl makt adır. Burada yoğun trafi ği n yarattığı kirlilik gözl enen en öne mli sorundur. Ayrıca refüjlerde yer al an bu havuzl ar yaz ayl arı nda çocukl ar t arafı ndan son derece t ehli keli, oyun al anl arı na dönüşt ürül mekt edir. Yeşil alanlarda kullanılan su el e manl arı ise f or mel ya da i nfor mel havuzl ar, kaskat ve şelalelerdir. Görsel ve seri nletici et kileri içi n kullanılan havuzl arı n en öne mli sorunl arı kış ayl arı ndaki bakı msı zlıkları dır. Çünkü boşaltıldı ğı bu aylarda t ahri p edil mekt e, sonrası ndaki sezon çalıştırılamaz bir dur uma gel mekt e, mekanı n görsel kalitesi ni düşür mekt edir. Ayrı ca genel ol arak uygul a mal arı nda çevreyl e uyuş mayan ve yapay bir görünt ü ol uşturan mal ze mel er seçil mekt edir. Kı saca İstanbul kentsel mekan düzenl e mel erinde genel ol arak hareketli su el e manl arı, düzgün geometri k f or ml arda kullanıl makt adır. Ancak t asarlandı kları bi çi mde uygul ana ma makt a, bakı m ve işleti m süreçleri ndeki aksaklı klardan dol ayı bul undukl arı mekana öne mli kat kılarda bul una ma makt adır. İncelenen ör nekl er arası nda başarılı uygul amal ar bul unsa da, henüz düzenl e mel erde su el emanl arı nı n kullanı mı yeterli ol gunl uk düzeyi ne ulaşa ma mı ştır XVIII

THE USAGE OF WATER ELEMENTS I N URBAN SPACES THE CASE OF ĠSTANBUL CĠ TY SUMMARY In t his st udy, i mportance of t he wat er feat ues in ur ban spaces was mentioned and wit h t his cont ent, t he use of wat er feat ure used i n ur ban s paces desi gn and t heir pr obl e ms are eval uated. Firstly, t he cont ent of t he st udy, effects of wat er on hu man bei ngs and basic usage of wat er are menti oned generall y. Secondl y, usage of wat er ele ments duri ng t he hist orical process was exami ned. I n anci ent ti mes, wat er used t o be used f uncti onal reasons such as irri gati on and also be used i n reli gi ous cere moni es. In t he mi ddl e ages wat er feat ures beca me varied and their orna ments were consi dered i mportant. Especi all y i n Isla mi c gardens, ver y magnificence exa mpl es were constructed. Well then, wat er was i mportant part of t he desi gn and i n additional t o visual, audit ory usage of wat er, it was also used as a met aphor, prestige shows. Today, wat er is used mor e si mpl y i n ur ban spaces t han before however it does not l ose anyt hi ng from its power and i mpressi on. Wit h technol ogi cal devel opments wat er used any for mcan be drea med. Thirdl y, usage of wat er el e ments i n ur ban spaces was exa mi ned. Usage reasons, for ms and its effects, their meani ngs as a design el e ment, desi gn criteria, ot her techni ques i ncreased its usage and attracti veness, constructi on and mai nt enance techni que was expl ai ned. Usage reasons can be separated t wo basic gr oups; aest hetical and f uncti onal reasons. Aest hetical reasons consist of visual, audit orial and psychol ogi cal reasons. To pr ovi de cli matical comf ort, noise control, circul ati on control and recreati onal usage are f uncti onal usage of wat er feat ures. Water feat ure can be also separated t wo gr oups; still wat ers and movi ng wat ers. Accor ding t o t heir struct ural qualities t hey can be f or mal or i nfor mal and also accordi ng t o t heir environment al effects t hey can be mirror, wi ndow, t ext ure or acti vat or. Depend on character of t heir movements, movi ng wat er can be separated; movi ng under t he infl uence of gravit y and displaci ng under pressure. While movi ng wat ers under t he infl uence of gravit y are flowi ng, falling and cascadi ng wat ers, movi ng waters under pressure are f ount ai ns and j ets. Movi ng wat er can be used i n l ots of different pl aces such as, shows, pl aygrounds, monu ments. To use wat er feat ure more pr oducti ve and safet y, must be desi gn accordi ng t o some pri nci ples. These pri nci ples pl ay r olls f or XI X

increasi ng visual quality, usage pot ential and provi di ng safet y pl aces whi ch i s t he most i mportant i n some spaces. Accor di ng t o qualities of t he spaces of the spaces, wat er el e ments can be used supporti ng feat ures. These can be pl ants, stat ues and musi c. The end of t he st udy, water feat ures whi ch are used i n İstanbul ur ban spaces desi gn were gr ouped and accordi ng t o t heoretical st udy t hey were eval uated. Firstly, wat er feat ures i n whi ch historical pl aces were exami ned and t heir proble ms were det er mi ned. The most i mportant pr obl e m i s mai ntenance and manage ment pr obl e ms depend on econo mi cal inadequati ons so, they do not bear their ol d ter ms beaut y. Wat er feat ures used i n squares are pools supported wit h j ets. Generall y there is not any t otalitarian appr oach and wat er el e ment is f ar a way t o be part of t he space. Mor eover any or na mental feat ure is not used wit h wat er. Accor di ng t o ne w decisi ons, ne w pools i n whi ch wat er-light- musi c shows will be make, will construct in stead of ol d pools but t hese hi gh budget pool s l ocati on and mai nt enance are as i mportant as pools it sel ves. Generall y i n pedestrian areas f or mal pools supported wit h j ets are used. Si nce all environment al effects depend on j ets, pools do not be wor ked exactl y pl ay t heir special roles. For mal pools wit h j ets generall y are used on refuges. The most i mport ant pr obl e m was observed is poll ution pr oduced by densit y traffic. Moreover pools present on refuges are used a dangerous play areas by chil dren i n the summer mounts. For mal, i nfor mal pools, ponds, cascades and waterfalls are used generally i n green areas. Lack of t he peri odi c mai nt enance i n wi nter seasons is t he most import ant pr obl e m about t hese water feat ures. Because i n the wi nt er, e mptied pools are easil y da maged and next seasons cannot be wor ked and decrease visual quality of spaces. Generall y usage of moving wat ers i n geo metric for ms are popul ar i n İstanbul ur ban spaces desi gn but can not be construct as t heir desi gn and t hey can not contri but e their existing spaces since t he pr obl e ms of mai nt enance and wor king pr ocess. Alt hough t here are successful exa mpl es i n eval uat ed wat er feat ures, usi ng of wat er feat ure have not rich maturit y level yet. XX

I

BÖLÜM1. Gİ Rİ Ş İnsan yaşa mı nda su her za man güçl ü ve öne mli bir öğe ol muşt ur. Bu güç suyun i nsan üzeri nde ki psi kol oji k etkileri yanı nda, stratejik öne mi nden de kaynakl an makt adır. Özellikle il k yerleşi ml erde bereket ve boll uğun göst ergesi, yer seçi mi kararları nı belirleyen öne mli bir unsur ken aynı za manda da yaşa mı nı n deva mlılığı nı sağl ayan, i ç güdüsel olarak yönel di ği bir madde ol muşt ur. Yaşa m süreci ni n vazgeçil mez bir parçası ol an su, i nsanlı ğı n bil gi ve beceri düzeyi arttıkça daha da geniş sahal arda kull anılır ol muşt ur. İçilen, yı kanılan, sul a mada kullanılan su za manl a statü belirten, anıtsal ol arak kullanılan, eğl endiren, seyredilen, di nlenilen, konf or sağl ayı cı bir araca dönüş müşt ür. Geçen za man kadar kült ürel farklılıklar ve i kli msel, topoğrafi k koşull arda su kullanışı nı çeşitlendiren hususl ar ol muşt ur. Su yer yer se mboli k ol arak f or mel yapılı kanallar, havuzl arda kullanılırken de yer yer de cenneti yeryüzündeki yansı mal arı ol muşt ur. Kurak i kliml erde dar kanallarla, sı nırlı yüzeylerde sessizce veya müt evazi seslerle akarken, doğanı n daha cömert davrandı ğı yerleşiml er de coş muş, çağl a mı ştır. Sanayi devri mi ve yaşanan hı zlı kentleş me süreciyl e birlikte kendi yarattığı çevrede sı kışan i nsan i çi n su artık daha farklı anl a ml arda t aşı makt adır. İnsan öl çeği nden uzakl aşan, bet on kütlelerle çevrili kentsel mekanlarda su bu mekanl ardan kaçışı ve doğaya sı ğı nma i mkanını sunarken, gör ünü mü, sesi ile de i nsanı geç mi şi yl e bul uşt ur makt adır. Doğanı n böyl esi ne et kili bir parçası ol an suyun geç mi şten günü müze, çeşitli kült ürlerde kullanı mı, günü müz kentleri nde su kullanı m nedenl eri ve bi çi ml eri, çevresel et kileri, tasarımdaki yeri ve anl a mı, başarılı uygul a mal ar içi n rehber ol uşt urabilecek t asarı m kriterleri ve uygul a ma tekni kleri, el de edilen sonuçl arı n deva mlılığı nı n sağl anması nda vazgeçil mez bir rol oynayan bakım s üreci, çalış ması nı n genel kapsamı nı ol uşt ur makt adır. Bu kapsa m doğr ult usunda belirlenen a maç i se, İstanbul kentsel mekan düzenl e mel eri nde kullanılan su kullanış bi çiml eri ni n ve bugünkü dur uml arı nı n 1

saptanması, t asarı mdan uygul a maya kadar i zlenen politikaları n i ncelenmesi, özelli kle bakı msüreçleri nde karşılaşılan aksaklı k ve sorunları n tespit edil mesi dir. 2

BÖLÜM 2. SU ELE MANLARI NI N KENTSEL MEKANLARDAKİ YERİ VE ÖNE Mİ Hi ç şüphesiz ki su, yoğun işçilik gerektiren bor dürler ve geniş al anlar boyunca yayılan çi menl eri bir kenara iten, her peyzaj mi marı nı n repert uarı nda bul unan en temel mal ze medir. Renkli iskelelerle çevrelenmi ş büyük havuzl ar küçük bir ar ka bahçeni n bile çehresi ni değiştirebilir; bahçeni n donuk bir köşesi köpüren sul ar ve egzoti k yapraklı bit kilerle devi ni m kazanabilir, ya da geniş bir parsel, köpr ül er ve adı m t aşarı yla aşılan kanallar ve su yolları aracılığı yla yeni ve daha il ginç al anl ara bür ünebilir. Su i çi nde yer al dı ğı al anı n boyut ve bi çi mi ni n gereği nden farklı ol arak al gılanması nı da sağl ayan müke mmel bir ele mandır [1, s: 7]. Yokl uğu, suyun öne mi nin gerçekt en al gılandı ğı t ek andır; göl deki su sevi yesi ni n al çal dı ğı, fıski yeni n çeşmeni n kuruduğu anl ar gibi. [2, s:133]. Tari h boyunca su, i nsan yaşa mı nı n t e mel el emanl arı ndan biri ol muştur. Ör neği n deni z ve nehirler bir çok yerleşkeye hayat ver miş ve genellikle yer seçimi ni n ana nedenl eri nden biri ol muşt ur. Suyun t arı m t opl uml arı i çi n hal en geçerli ol an çeşitli kullanı ml arı ndan dol ayı, bugünün bir çok öne mli tari hi şehri nehir yat akları boyunca ya da deni z, göl kenarları na yerleş mi şlerdir. Endüstri öncesi t opl umlarda suya atfedilen si mgesel değerlerde onun işlevci kullanıml arı ndan daha az öne ml i değil dir. Mı sır da Nil ve Mezopot a mya da Di cl e ve Fırat nehirleri ne bağlı sul a ma kanalları nı n, gel ecek hayatı ya da dünyaya i ndiril miş cenneti si mgel e mel eri buna ör nek verilebilir[3, s: 74]. Günü müzde ise su el e manl arı geç mi ş döne ml erdeki kullanı ml arı na ek ol arak pek çok farklı neden ve bi çi ml e kullanıl makt adır. Kullanım nedenl eri estetik ve fonksi yonel ol mak üzere i ki ana gr upt a t opl anabilirken, kullanı m bi çi ml eri de teknol oji k geliş mel ere paralel ol arak değiş mekt e,insanı hayrete düşürecek kadar gün geçti kçe de çeşitlenmekt edir. Su el e manl arı nı n estetik nedenl erle kullanı mı nda, görsel, işitsel ve psi kol oji k pek çok fakt ör et kilidir. Su hareketi ve çı kardı ğı seslerle he m görsel 3

he m de işitsel ol arak duyul arı harekete geçirici, di kkati yönl endirici bir özelli ğe sahi pken, aynı za manda insanlar da yaşa ml arı nın deva mlılığı nı sağl ayan bu t e mel bileşi ğe psi kol oji k olarak yönelirler. Su mekana ses ve doku ekl er, süsl ü öğel eri, detayl arı ile il gi yi kendi ne çeker, bakışı yönl endirir. Geniş bir t abaka hali nde yaygı n veya havuzl ar, kanallardaki gi bi sı nırlı, kıs men de bit kilerle gi zli ol abilir. İster çağl ayan, dere de, isterse de fıski ye de oynayan hareketli su, mekanı keyifli seslerle t anıştırır ve neşeli bir at mosfer yaratır. Her da ml a ve sı çrayışla, hareketi ve hareketli görünt üleri getirir. Karşıt olarak ayna gi bi dur gun su yüzeyi yansıt ma özelliği ne sahiptir, alanı n gör ünü münü büyüt ür [4,s: 74]. Su peyzaj da yal nızca esteti k bir el e man ol arak kullanılabil di ği gi bi, bazı fonksi yonl arı yeri ne getir mede de görevl endirilebilir; havayı seri nlet me, gür ült üyü perdele me, toprağı sula ma veya rekreasyonel i mkanl ar sunma gi bi [5, s: 254]. Hı zl a büyüyen kentlerimi zde, kent i çi açı k al an çalış mal arı za man i çinde daha da öne m kazanmaya başla mı ştır. Bu kapsa m i çi nde yapılan çalış malarda çevre ol umsuzl ukl arı nı ka mufle edebilecek t asarı m el emanı ol arak su kullanı mı, et kili bir obj e ol arak seçil mekt edir. Yoğun kent dokusu i çi nde görsel ve zi hi nsel bir rahatla ma sağla ması t erci hte et kili bir neden ol makt adır. Günü müzde su kullanımı özelli kle kent i çi gür ült ü yoğunluğunun ol duğu al anlarda f or mel ve hareketli su kullanı mı şekli nde ol makt adır. Kent i çi büyük parklar, bahçe ve kor ul arda ise daha çok infor mel ve durgun su kullanı mı anlayışı daha yaygı n olan seçil mekt edir [6,s: 328]. Günü müz kentleri nde su havayı regül e edi ci, ikli msel açı dan konf orl u mekanl ar yarat mada kullanılabilirken, aynı za man da da kentteki yoğun gür ült ünün ol umsuz et kileri nden arı ndırıl mış, görece daha huzurl u ve r ahatlatıcı mekanl ar yarat mada da kullanılabilir. Di ğer t araftan su el e manl arı estetik anl a mda çeki cilikleri ve odak t eşkil et me özellikleri ile yaya hareketi ni yönl endirici, mekansal sirkül asyonun kontrol edil mesi nde de kullanılabilir. Su el e manl arı nı n özellikle büyük öl çekli yeşil al anl arda rekreasyonel a maçl arla kullanı mı da en eski ve günü müzde de en popül er su kullanışları ndandır. Suyun gözardı edile meyen di ğer bir niteliği de se mboli k yönüdür. İl k çağl ardan günü müze su ki mi za man bir prestij unsuru, pr opaganda aracı, ki mi za man da kentsel mekanl ardaki vahşi doğanı n bir yansı ması ol muştur. Özellikle iste mli ya da i ste msi z 4

kullanı m ve iletişi mi n yoğun ol duğu kentsel mekanl arda bu suyun bu se mboli k yönü daha da öne m kazanmakt adır. Belirli bir duygu ve düşünceni n bu büyük kitleye iletil mesi nde, di kkati n istenen yer veya obj elere çekil mesi nde, mekana çeşitli ki mli kleri n yükl enmesi nde su eşi ne az rastlanır bir tasarı möğesi dir. Su, kentte dekoratif bir nitelik ol arak kullanıl dığı nda, geniş se mboli k bir anl a m yaratır. Su, ağaçl arla ve gökyüzünün çatısı ile beraber kullanıl dı ğı nda bi ze doğanı n vahşiliği ni hatırlatır. Kentteki su, kentliliği deri n kökl eri ne kadar dağ seviyesi ne, bir kaynağa, çağıl dayan ır mağa, deri n kanyona ve ihtişa mlı şelaleye göt ürür. Kentleri n ilk ol uşumundan bu yana, i nsanoğl u suyu sadece t e mel maksatlar i çi n değil, aynı za manda gösteri amaçlı olarak da kullanmı ştır [7, s: 10]. Tü m bu özellikleri ni n yanı nda su, kesi n bir romanti k niteliğe de sahi ptir. Yıllardır pek çok şarkı, şiir, roman ve res mi n konusu, suyun r omanti k t e ması na dayandırıl mıştır. Suyun başarıları nda öne mli bir rol al dı ğı, Debussy ni n La Mer, Rodgers ve Ha mmerstei n in Sout h Pasific örnekl eri nde ol duğu gi bi [5, s:255]. Suyun r omanti k, duyul ara hitap eden yönünün büyük bir titizlikle kullanıldı ğı di ğer bir al an da eğl ence parkları dır. Bu sıradışı parklarda su eğl endirebil mek, kor ku ve heyecanı yaşatabil mek, pek çok hayali mekanı canl andırabil mek i çi n kullanıl makt adır. Her yaş ve kült ür gr ubundan i nsanl arı et ki ve si hri altı nda bırakmada de son derece başarılı olan bu parklardaki suyun öne mi tartışıl mazdır. Su, ister bir rekl a m afişi, şarkı sözü, şiir de, i sterse de özel, ka musal al anl arı n tasarı mı nda kullanılsı n, insanlar üzeri nde karşı konul maz bir duygusal çeki cili ğe sahi ptir. Bu nedenl e bulunduğu mekanda her zaman di kkati n yoğunl aştığı bir odak teşkil et mekt edir. Estetik çeki ciliği kadar, t asarı m ve uygul a ma hat aları da aynı oranda gözl er önündedir. Di ğer bir değişle peyzaj tasarı mı nı n bu güçl ü öğesi, t asarı m süreci ni n vazgeçil mez bir parçası değil dir. Genel konsepti ifade eder bir nitelikte, büt ünün bir parçası ol duğunda anl a mlı dır. Suyun hareket ve/ veya hareketsizliği, for mu, rengi, yaratılan doku, mat eryal seçi mi bu konsept e gönder meler yapacak bi çi mde seçil meli, yaratılacak en doğal mekana dahi i nsan beyni ni n kı vrı ml arı işlenmeli, tesadüfi, gelişi güzel yakl aşı ml ardan kaçı nıl malı dır. 5

BÖLÜM 4. GÜNÜMÜZDE KENTSEL MEKANLARDA SU ELEMANLARI NI KULLANI MI 4. 1. Su El e manl arı nı n Kull anı m Nedenl eri Kentsel al anlarda su el emanl arı pek çok farklı for m ve bi çi mde gör mek mü mkünüdür. Hepsi ni n altında yat an kullanı m nedenl eri, bul undukl arı mekanı n özellikleri ne ve tasarı m konsepti ne bağlı ol arak değişir. Bunlar görselliği n, psi kol ojik ve işitsel nedenl eri n ön pl anda olduğu esteti k nedenl er ol abileceği gi bi, mekanın konf or unu arttırıcı, fonksi yonel nedenl erde olabilir. Su yaşa mı n kendisi ve insan varlı ğı i çi n hayati bir öne me sahi ptir. Aynı za manda il gi yi çekme, zi hni uyar ma gi bi benzersiz bir güce sahiptir. Su peyzaj t asarı mı nda öne mli bir el e ment ve bel ki de tasarımcı nı n en çok yönl ü aracıdır [23, s: 69]. 4. 1. 1. Esteti k Nedenl er Tasarı mcı çoğunl ukl a mekana suyu görsel bir öğe ol arak dahil eder. Bununl a birlikte, suyun esteti k nitelikleri görsel bekl entileri ni n öt esi ndedir. İnsan psi kol ojik ol arak suya biri ncil ve yaşa mı n deva mlılığı nı sağl ayan bir el e ment ol arak yönelir. Suyun sesi ve seri nli ği ni n yakı n ol mayı veya dokun mayı çağrıştır ması bi zi m çevremi zdeki suya verdi ği mi z duygusal bir tepki dir [12,s: 530-2]. 4. 1. 1. 1. Görselli k Su kişilerde uyandırdı ğı pek çok duygu ile bul unduğu mekanda odak noktası ol arak r ol oynar. Heyecan, canlılık suyun hı zlı, yoğun kitle t eşkil eden kuvvetli di key hareketleri yle sağl anırken, sessizlik ve huzur sakin bir dere veya havuzl arla sağl anabilir. Ayrı ca su bul unduğu mekanda baskı n bir karakt ere sahi ptir. Bul unduğu mekan f or munu 53

belirleyebilirken, suya verilecek farklı bir f or m da, destekleyici su oyunl arı, aydı nl at ma tasarı mı ile, mekanı n özellikleri ni değiştirebilir. 4. 1. 1. 2. Psi kol oji k Nedenl er İnsanl ar psi kol oji k ol arak yaşa mı n biri ncil ve deva mlılığı nı sağl ayan bir el e menti ol an suya yönelirler. Suyun çevrede, di ğer materyaller ve el e manl arla karşılaştırılamayacak denli kuvvetli bir manyeti k gücü var dır. İnsanları n akuati k çevreler ol an t epkisi suyun görselliği ni n yanı sıra sesi nden, kokusundan ve te ması nı n yarattığı histen kaynakl anır [7,s: 7]. Nehir yat ağı na, göl, deni z kenarı na doğr u yönel mek i nsan davranışı nı n t e mel gereksi ni ml eri nden biri yle il gilidir. Bi zler ya su kenarları nda yaşı yoruz yada kanallar, bor ular kullanarak yaşadığı mı z yerlere taşı yoruz [12, s: 530-2]. Basit veya ko mpl eks olsun süs veya nor mal havuzl ar bahçeye güçl ü bir yapısal f or m ve dra mati k bir odak nokt ası ekl eyecekl erdir. En t at mi n edi ci, duyul ara hitap eden yönü suyun gözden kaçan i nce bir boyut udur. Çevresi ndeki ve gökyüzündeki değişi ml eri yansıtarak dur gun, t e mi z su çevresi ne barış ve huzur yayar. Şel aleden veya fıski yeden dökül en su müzi k ve su yüzeyi nde güneş ışı nları nı n ol uşt urduğu çeşitli dokul ar ve renkl er sağl ar. Egzoti k su bit kileri de başka bir si hir yaratır havaya verdi kleri parfüml eri yle. Su yaşa mını öğrenmek ve i zle mek başlı başı na keyfi n kendisi dir [24, s: 193 ]. 4. 1. 1. 3. İşitsel Nedenl er Fonksi yonel kullanı mı dışı nda su işitsel ol arak da bir odak ol uşt urulabilir. İnsanl ar psi kol oji k et kileri nedeniyle görsel anl a mda olduğu gi bi, işitsel ol arak da su sesi ne yönel me eğili mi ndedir. Di ğer t araftan bul unduğu mekana hareketi ne bağlı ol arak huzur, di ngi nli k veya coşku, heyecan da getirebilir. Saki n akan bir dere ile mekanda doğal, di ngi n bir at mosfer yaratılırken, su perdel eri, çağl ayanl ar ile son derece di na mi k bir yapı el de edilir. 54

4. 1. 2. Fonksi yonel Nedenl er Est eti k a maçl ar i çi n suyun görsel çeki ciliği ve sesi dışı nda, havuzl ar ve fıski yeler di ğer başka f onksi yonl ara da hi z met edebilirler. Est etik t anı mı na ek ol arak bir fıski ye bir heykeli n parçası ol arak odak nokt ası ol abilir. Su aynı za manda doğal veya yapay, bir yapı gi bi, manzaralı görünü ml eri yansıt mada kullanılabilir. Doğal havuzlar doğal hayat ve avl anma al anı ol arak hi z met edebilirler veya su t opl a ma havuz olarak şi ddetli fırtınalarda güçl ü akı ntıları kontrol altında t utabilirler. Bazı su t opl a ma havuzl arı ayrıca seri nletici ve havayı regüle edici olarak da kullanılabilirler [25,s: 428]. 4. 1. 2. 1.İkli msel Konf or Su dış mekanda havayı ve sı caklı ğı modifi ye etmek i çi n kullanılır. Böl gesel öl çekt eki geniş su yüzeyl eri ni n çevresi ndeki al anlardaki hava sı caklı ğı nı düzenl ediği i yi bilenen bir ol gudur. Geniş su yüzeyl eri ni n i çi nde bul unduğu al anl ar yavaş soğur ve ı sı nır bu yüzden bu böl geler komş u böl geleri nden yazı n daha soğuk kışı n ise daha ılı ktır. Bu nedenl e geniş su yüzeyl eri ni n yakı nı ndaki böl gelerdeki sıcaklı k genel böl gesel sıcaklı ktan farklı dır [5, s:259]. Su daha küçük al anlarda da benzer f onksi yonu yeri ne getirir. Buharlaş ma su yüzeyi ndeki ve dol ayl arındaki hava sı caklı ğı nı düşürecektir. Bu yüzden havuz veya fıski yedeki su çevresi ndeki hava sı caklı ğı nı, suyun bul unmadı ğı dur umundan daha düşürecektir. Suyun serinli k et kisi ni suyun üzerinden i nsanl arı n bul unduğu akti vite mekanl arı na doğr u esen r üzgar arttırabilir. İspanyol İsla m bahçel eri nden Al ha mbr a sarayı nda bu prensi p, iç ve dış mekanl arda kli ma olarak kullanıl mıştır [5, s:260]. İç ve dış mekansal düzenl e mel erde yaşanabilirliği arttır mada su en yararlı öğedir. Ari zona da su bahçeyi yaşanabilir yapan kesi n dokunuşt ur. San Fransisco da muht e mel en sadece sı kıcıdır suyun ısl aklı ğı. Tr opi kal ve ne mli böl gel erde peyzaj da su lüks i çi n ve bol ca kullanılır. Kur u ve yarı kur u bölgel erde su büyük bir özenl e kullanılır, maksi mu m seri nli ği al mak ve her da ml adan ne mi sağl a mak i çi n... Ne mli böl gel erde su doğal f or m ve öl çekl erdedir çünkü doğal bir peyzaj öğesi ol arak düşünülür ve soğur ma ile su sı zı ntıları nı önle mek çok gerekli değildir. Kur u i kli ml erde ise su yapısal 55

kont eynırlar ile kontrol altında t ut ul malı, küçük öl çekt e, hassas geometri k düzenli bahçelere yönl endiren, doğal peyzaj dan uzak t utan [26,s: 89]. 4. 1. 2. 2. Gürült ü Kontrolü Özellikle araba, i nsan ve endüstriden dol ayı gür ült ünün yüksek sevi yel erde ol duğu kentsel çevrelerde, su gürült ü i çi n bir t a mpon ol arak kullanılabilir. Bu duru mda, düşen veya hareket eden su, daha huzurl u bir at mosfer yarat mak i çi n gür ült üyü per del e meye başlar. Suyun bu fonksi yonu içi n kullanıl dı ğı bir örnek Ne w Yor k daki Paley Park dır. Şekil 4. 1 Paley Park Şehri n ortaları nda konuml an mı ş bu mi ni parktaki su perdesi ni n ürettiği yüksek ses, caddeni n trafi k gür ült üsünü parkt aki zi yaretçiler i çi n gi zle mekt edir. Bu t a mpon su perdesi nden dol ayı kişi rahatlatıcı arka pl anı ile kol aylı kla şehri n kar maşa gür ült üsünü unut ur. Kentsel yerleş mel erdeki gür ült ü kontrol ü i çi n t asarlanmı ş bir di ğer ör nekte Washi ngt on Seattle daki Free way Park dır. 56

4. 1. 2. 3. Sirkül asyon Kontrol ü Su sı nırlandırıcı veya kapatıcı bir el e ment ol arak mekan or gani zasyonunda görev alır, çünkü kişi i çi nden geçmek yeri ne çevresi nden yür ümek zor undadır. Ayrıca et kili bi r engel veya fizi ksel hareketi, görsel ol arak ol masa da, bl oke eden bir duvardır. Bu bahçe mer kezi nde suyun gel eneksel konu ml anışı nı n nedeni dir. Mekan hissi düşünül düğünde bahçede bir çukur veya deli ktir. Kare veya di kdört gen bahçel eri n ortası na yerleştirilen küçük havuzl ar mekanı çeyrek parçalara bölme ve gör ünen boyutunu azalt ma eğili mi ndedir [26, s: 90]. 4. 1. 2. 4. Rekreasyonel Amaçl ar Peyzaj da bir di ğer su popül er kullanışı da rekreasyon i çi ndir. Su yüz me, avl anma, sörf, su ve buz kayağı i çi n kullanılabilir. Tü m bu rekreasyonel su kullanışı i çi n göller, nehirler, çağl ayanl ar, okyanuslar ör nek gösterilebilir. Özel arka bahçel erdeki havuzl ardan, böl gesel göl ve okyanuslara peyzaj mi marları pl an ve t asarıml arı nda t üm su akti viteleri ne karış mı ş bul unmakt adır. Su el emanl arı nı n kendi t asarı m ve pl anı na ek ol arak peyzaj mi marları tasarı ml arı na duş kabi ni, mari na, pi kni k al anı gi bi ilişkili dest ek üniteleri ni de kat ma zorunl ul uğundadır [5,s: 261]. 4. 2. Su El e manl arı nı n Kull anı m Bi çi ml eri 4. 2. 1. Durgun Su El e manl arı Sessiz, dur gun su göllerde, yüz me havuzl arı, süs havuzl arı veya usul ca akan nehirlerde bul unur. Huzur verici, rahatlatıcı ve i nsan üzeri ndeki saki nleştirici et kileriyle yu muşak bir karakt erdedir. Dur gun su görsel ol arak da yumuşaktır ve bu özelliği ile kesi ntisiz ol arak zi hne düşün me i mkanı ve t eşvi ki verir. Bu ti pteki sul ar yerçekimi gücüne karşı dengeyi ifade ederler. Tarihsel ol arak da dur gun su yüzeyl eri 17. yy ı n Fransız Rönesas bahçeleri nde ve 18. yy İngiliz peyzajı n da öne mli tasarı mele manl arı ydı [5, s:256]. Dur gun su el e manl arı çeşitli mat eryallerle, çeşitli a maçl arda, i çi nde yer al acağı mekanı n for m ve konsepti ne göre çeşitli bi çi ml erde kullanılabilir. Bunl ar yüz me havuzu, süs 57

havuzu, kuş havuzu, balık havuzu veya çocuk oyun havuzu şekli nde olabilir. Ayrı ca fonksi yonuna göre deri nliği, rengi, dokusu ve çevresel düzenl e mesi de farklılaşabilir. 4. 2. 1. 1. Süs Havuzl arı Kentsel mekanl arda sı klıkla kullanılan süs havuzl arı estetik özellikleriyl e ön pl ana çı ksalar da, i kli msel konf orun sağl anması, gürültünün ol umsuz et kileri nin azaltıl ması gi bi fonksi yonel a maçl ara da hi z met et mekt edir. Süs havuzl arı dur gun su el e manl arı başlı ğı altında i ncelenseler de, bakı m güçl ükl eri, görsel et kileri ni n arttırıl ması gi bi nedenl erle fıski yelerle de destekl enerek hareketli sul arı n özellikleri ne de kıs men sahi p ol makt adırlar. Bu bölü mde süs havuzl arı f or m ve çevresel etkileri ne göre sı nıflandırılarak benzer veya farkı yanl arı ortaya konul maya çalışılacaktır. For mel Süs Havuzl arı For mel süs havuzl arı geo metri k şekillerde; kare, di kdört gen, dairesel, eli ptik ol abilirler. Bu mi mari ve genel de sı ğ sul ar açı k, güneşli düzgün mekanl ara yerleştiril me ihtiyacı ndadır. For mel havuzl arı n genel de mer kezi nde veya köşeleri nde suyu doğal akışı nı n vur gul andı ğı fıski yeler bul unur. Di ğer t araftan da bu havuzlar dur gun da ol abilirler, böyl ece ışı kları ve çevresi nde veya uzağı ndaki obj eleri yansıtarak suyun di ğer özellikleri ni tanı ml arlar [27, s: 100]. Keski n şekilli havuzl ar tasarı mda, yerleşi m ve diğer t asarı m değişkenl erine göre çeşitli for m ve karakt erde kullanılır. Burada öne mli nokta, havuzun doğal ve yumuşak değil, inşa edil miş yapay bir el e man ol arak gör ünüşüdür. Bu t arz havuzl ar genellikle sert mekan ve sı nırlayıcıların baskı n ol duğu kentsel al anl ar veya i nsanı n doğa üzeri ndeki kontrol ünün ifade edil di ği di ğer mekanl ar içi n daha uygundur [5,s: 261]. İnfor mel Süs Havuzl arı İnfor mel süs havuzl arı alanda doğal veya i nşa edil miş ol arak bul unabilir. Ancak i ster doğal ister yapay olsun bul unduğu mekana past orel bir at mosfer kazandırır. Genel ol arak serbest for ml arda veya kavislidir. Çoğunlukl a kırsal yerleş mel erde veya par kl ar gi bi kentsel yeşil alanlarda terci h kullanılır. 58