SANTRİFÜJ TEKNİKLERİ VE SANTRİFÜJLER Doç. Dr. Gülsen YILMAZ 2009
BAŞLIKLAR 1 Tanım ve Prensip 22 Santrifüj teknikleri 33 Santrifüj tipleri 44 Santrifüj kullanım alanları
Laboratuvarı ilgilendiren Süreç Hataların %56 sının kaynağı Hasta hazırlanması Örnek alımı Raporlama Kayıtların saklanmsı Amaç; En kısa zamanda Doğru sonuç vermek olmalı Örnek transportu Örnek kabulü ve hazırlanması (santrifüj vb.) Kalite kontrol Ölçüm
SANTRİFÜJ Santrifüj; ağırlıkları önemli derecede farklı olan maddelerin yer çekimine bağlı olarak ayırımını hızlandıran bir araçtır. Santrifüj işlemiyle; sıvı ortam içerisindeki partiküllerin ve yoğunlukları farklı iki sıvının birbirinden ayrılması sağlanabilir.
Santrifüjün temelini yer çekimi oluşturur.
RCF yerçekiminin katları olarak ifade edilir ( 500 x g )
SANTRİFÜGASYON İLKESİ RCF=1.118 x10-5 x r x rpm 2
Çökme hızı; uygulanan kuvvete, partiküllerin büyüklüğüne, yoğunluğuna ve ortamın yoğunluğuna bağlıdır.
Heterojen bir karışım santrifüjlendiğinde yoğunlukları ve büyüklükleri aynı olan molekül grupları birlikte çökerler.
SANTRİFÜJ TEKNİKLERİ
SANTRİFÜJLEME TEKNİKLERİ Amaca göre iki tür santrifüjleme tekniği vardır: 1. Preperatif (Ön Hazırlayıcı) santrifüjleme Differansiyel santrifügasyon Hız-zonal santrifügasyon Eşit yoğunluk santrifügasyon Denge-izodansite santrifügasyon 2. Analitik santrifüjleme
Preperatif santrifüjleme Analiz öncesinde kullanılacak örneklerin ayırımını sağlar. Daha büyük partiküllerin daha hızlı çökmesi esasına dayanır.
Preperatif (Ön Hazırlayıcı) santrifüjleme Differansiyel santrifügasyon Hız-zonal santrifügasyon Eşit yoğunluk santrifügasyon Denge-izodansite santrifügasyon
Differansiyel Santrifügasyon DÜŞÜK HIZ YÜKSEK HIZ
PROBLEMLER KONTAMİNASYON ( Büyük partiküller daha küçük partiküllerle kontamine olabilir) RESOLÜZYON (Benzer özelliklere sahip partiküllerin ayırımı zor olabilir)
Hız-zonal Santrifügasyon
Eşit yoğunluk (izopiknik) santrifügasyon
LİPOPROTEİNLERİN N SANTRİFÜGAL AYIRIMI SANTRİFÜGASYON VLDL 600 µl serum 300 µl solüsyon A 150 000 rpm 1h, 16 C LDL HDL Albümin vb Solüsyon A d= 1.006 g/cm 3 (NaCl)
LİPOPROTEİNLERİN N SANTRİFÜGAL AYIRIMI SANTRİFÜGASYON LDL 600 µl serum 300 µl solüsyon B 150 000 rpm 1,5h, 16 C HDL Albümin vb Solüsyon B d= 1.182 g/cm 3 (NaCl, NaBr)
LİPOPROTEİNLERİN N SANTRİFÜGAL AYIRIMI SANTRİFÜGASYON HDL 600 µl serum 300 µl solüsyon C 150 000 rpm 2.5h, 16 C Albümin vb Solüsyon C d= 1.478 g/cm 3 (NaCl, NaBr)
Denge-izodansite santrifügasyon
Analitik santrifüjleme Analitik santrifüj makromoleküllerin santrifugal kuvvet altındayken konsantrasyon gradientinin tespitini sağlar. Bugün için başlıca kullanılan cihaz Beckman- Coulter XL-A / XL-I Analytical Ultrasantrifüjüdür.
Analitik santrifüjleme Saf veya saf kabul edilen moleküllerin veya partiküllerin (ribozom gibi) çalışılmasında kullanılır. Gereken madde miktarı çok düşüktür Bir optik sistem yardımı ile santrifüj alanındaki molekülün davranışı takip edilir ve fotoğrafla kaydedilir veya absorbansı alınır.
SANTRİFÜJLER
SANTRİFÜJ TİPLERİ Santrifüjler ikiye ayrılır: 1. Konvansiyonel (Geleneksel) santrifüjler Manuel (El) Santrifüjler Otomatik (elektrikli) Santrifüjler 2. Axial Separasyon Sistemi (AST)
Manuel Santrifüjler
Otomatik Santrifüjler 1. Masa tipi santrifüjler 2. Hematokrit santrifüjleri 3. Ultra santrifüjler 4. Soğutmalı santrifüjler
Hematokrit santrifüjleri Hematokrit; kanın şekilli elemanlarının plazmaya oranıdır. İki tipi vardır: Makrohematokrit Mikrohematokrit
MikroHematokrit santrifüjleri
MakroHematokrit santrifüjleri Yaklaşık 10 cm. uzunluğunda olan bu tüp, üstte geniş bir kısımla altta 0 dan 100 e kadar dereceli bir borudan oluşur. Dereceli bölgenin hacmi 0.25 ml kadardır.
ULTRASANTRİFÜJLER Ultra santrifüj Hız > 20,000 rpm Süper Hızlı Santrifüj Hız 10,000-20,000 rpm Düşük Hızlı Santrifüj Hız <10,000 rpm
ULTRASANTRİFÜJLER
Soğutmalı santrifüjler Santrifüjde sürtünme sonucu oluşan ısı stabiliteyi etkiler buharlaşmaya neden olur Sıcaklıktaki değişme ortamın ilk ısısına, rotor hızına santrifüj süresine bağlıdır.
Masa tipi santrifüjler Tüm santrifüjlerde 1. bir rotor, 2. çevirme mili, 3. Motor mevcuttur.
ROTORLARINA GÖRE SANTRİFÜJLER 1. Horizantal Başlık (açılımlı başlık; sallanan kova) 2. Sabit açılı (açılımsız başlık; açılı başlık)
Sabit açılı rotor
Tüpler rotorun dönme ekseni ile 25-40 lik açı yapacak şekildedir. Dönme sırasında çökelti tüpün tam dibine değil, tüpün yan duvarına doğru çöker.
Horizontal Başlık
Horizantal Başlıklı Santrifüjler Bu santrifüj çalışmadığı zaman, tüp yuvaları dikey durumdadır. Rotor belli bir hızda döndüğü zaman tüpler yatay duruma geçer. Bu durumda tüpler rotorun dönme ekseni ile dik açı yapar.
Horizontal Başlıklı Santrifüjler Tüp içerisindeki yoğun parçacıklar veya bileşenler tüpün dibine doğru muntazam olarak çökerler. Sedimentin yüzeyi dönme eksenine paraleldir.
RCF=1.118 x10-5 x r x n(rpm) 2 eksen r min r max r min r max
Sabit açılı santrifüj durduğu zaman, çökelti özellikle sıkı paketlenmemişse, tüpün duvarından dibine doğru yavaşça akar. Horizontal açılı santrifüj durduğunda tüp içindeki içerik aynı biçimde kalır.
Sabit açılı başlık Aerodinamik açıdan daha uygundur. Daha yüksek hacimdeki örnekler için uygundur. Dönme esnasında oluşan ısı daha azdır. Bu yüzden ultrasantrifüjlerde tercih edilir. Oluşan çökelti zayıf toparlanmış olabilir. Horizontal başlık Daha fazla RCF uygular. Açılır başlık dönerken önemli bir sürtünme ile karşılaşır ve santrifüjün içinin ısınmasına yol açar. Bu ısınma, kovaların bir rüzgarlık kılıfı içine alınmasıyla, azaltılabilir. İyi paketlenmiş bir çökelti oluşur.
Axial Separasyon Sistemi (AST) Ayırım horizontal (yatay) aks boyunca değil vertikal(dikey) dir.
AST
SANTRİFÜJLERİN ÇALIŞTIRILMASI
DENGE
B ve D puketi
A ve C puketi
SANTRİFÜJLERİN BAKIMI Temizlik Hız kontrolü (3 ayda bir). Saat kontrolü (haftada bir) <%10 Sıcaklık kontrolü (ayda bir) beklenen sıcaklık ±2ºC
Santrifüj süresi Uzun yıllar kazanılan deneyimler kan örneklerinin santrifüj edilmesinde belirli standart santrifüj etme süre ve hızının belirlenmesini sağlamıştır. Kan örneklerinin santrifüjü için en uygun güç ve süre; 1000-1200 x g 10±5 dakika (NCCLS - H18-A5)
KLİNİK LABORATUVARLARDA SANTRİFÜGASYONUN KULLANIM ALANLARI 1. Partikülleri süspanse oldukları solüsyondan ayırmada kullanılır. Serbest serum veya plazma sağlamak, Biyolojik sıvılardaki hücresel elemanların veya diğer bileşenlerin konsantre etmeyi sağlamak, Kimyasal olarak çöktürülmüş proteinleri uzaklaştırılmak, Serbest ligandlardan protein bağlı veya antikor bağlı ligandları ayırmak. 2. Farklı yoğunluktaki iki likit fazı ayırmak için kullanılır. Biyolojik sıvılardan organik çözücülere solitlerin sağlamak, ekstraksiyonu Plazma ve serumdan lipit bileşiklerini ayırmak.
SANTRİFÜJ YANLIŞ KULLANIMININ SIK KARŞILAŞILAN SONUÇLARI HEMOLİZ KAZALAR