T.C. GAZĠOSMANPAġA ÜNĠVERSĠTESĠ

T.C. GAZĠOSMANPAġA ÜNĠVERSĠTESĠ Bilimsel AraĢtırma Projeleri Komisyonu Sonuç Raporu Proje No:009/5 Muğla Ġlinde Turunçgillerde Sorun Olan Yabancı Otlar ve Dağılımlarının Ekolojik Faktörlerle ĠliĢkilendirilmesi Proje Yöneticisi Prof. Dr. Hüseyin ÖNEN Bitki Koruma AraĢtırmacılar Meryem AKDENĠZ Bitki Koruma (Ocak/ 011) ÖZET (*) MUĞLA ĠLĠNDE TURUNÇGĠLLERDE SORUN OLAN YABANCI OTLAR ve DAĞILIMLARININ EKOLOJĠK FAKTÖRLERLE ĠLĠġKĠLENDĠRĠLMESĠ

Turunçgiller, Muğla ilinde meyve üretimi bakımından ilk sırada yer almaktadır. Ancak turunçgil üretimi sırasında karģılaģılan sorunlardan biri olan yabancı otlar, büyük problem oluģturmaktadır. Bu çalıģma ile; Muğla ilinde turunçgil alanlarında sorun olan yabancı ot türlerinin yaygınlık ve yoğunluklarının saptanması, yabancı otların dağılımı üzerine etki eden önemli ekolojik parametreler belirlenmesi ve bölgede yabancı otlarla mücadelede karģılan sorunların ortaya konarak alternatif çözümlerin geliģtirilmesine katkı sağlanması hedeflenmiģtir. Muğla da 1 tohumsuz, 3 monocotyledonae, 6 dikotiledon olmak üzere 30 familyaya ait 65 cins ve 69 yabancı ot türü saptanmıģtır. Muğla genelinde ilkbaharda yapılan sürveylerde toplam 5 yabancı ot türü, sonbaharda ise 30 yabancı ot türü saptanmıģtır. Sonbaharda yapılan sürveylerde; Portulaca oleraceae L., Amaranthus retroflexus, Cyperus rotundus ve Echinochloa crusgalli en sık rastlanan ve yoğunluk oluģturan türler olarak görülmüģ, ilkbaharda ise Poa annua ve Raphanus raphanistrum un oranlarının yüksek olduğu kaydedilmiģtir. Örnekleme yapılan bahçe toprakları EC, agregat stabilitesi, Na, Ca, P ile K içerikleri açısından büyük bir varyasyona sahip olmasına rağmen, bitkilerin dağılımına etki edecek düzeyde birbirinden farlılık göstermemiģtir. Ancak toprak tekstürünün yabancı ot florasını etkileyecek düzeyde farklılık gösterdiği saptanmıģtır. Bölgede genel olarak toprak yapısının hafif bünyeli olması indikatör bitkilerin saptanmasını güçleģtirmiģtir. Yapılan anketlerle Muğla da çiftçiler tarafından turunçgil üretiminde özellikle kozmopolit çok yıllık türlerinin sorun olarak görüldüğü saptanmıģtır. Ayrıca, bu yabancı otlarla savaģta uygun ilaç seçimine dikkat edilmediği, ilacın uygun dozda ve ekipmanla, uygun zamanda ilacın uygulanmadığı belirlenmiģtir. Dolayısıyla mücadelesi son derece güç olan bu yabancı otların bölgede sorun haline getirdiği kanaatine varılmıģtır. Ayrıca yabancı otların verim ve kalite üzerine tüm bu olumsuz etkilerine rağmen çiftçilerin yabancı ot idaresine istenen düzeyde önem vermedikleri yapılan anket çalıģması ile ortaya çıkmıģtır. Yabancı otlara karģı mücadele tedbirleri alındığında (özellikle herbisit uygulamalarında) ise üreticilerin, çevre ve insan sağlığı konularında bilinçli ve duyarlı olmadıkları anlaģılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Turunçgil, Yabancı ot, Herbisit, Toprak tipleri, Anket, Multivariant Analiz (*) Bu çalıģma GaziosmanpaĢa Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri Komisyonu tarafından desteklenmiģtir. (Proje No: 009/5). ABSTRACT (*) WEED SPECIES OF CITRUS PLANTATIONS AND EFFECTS OF ECOLOGICAL FACTORS ON THEIR DISTRIBUTION IN MUĞLA PROVINCE IN TURKEY Citrus production in Mugla Province is ranked the first among all fruits. Weeds are one of the major problems encountered in citrus production. The purposes of this study were to improve alternative solutions in management through determining the prevalence and intensity of weed

species, identifying ecological parameters determinants on the distribution of weeds in citrus orchards, and revealing the problems encountered in weed management. In the province of Mugla, 65 varieties and 69 weed species belonged to 30 families which were consisted of 1 seedless, 3 monocotyledonous, 6 dicotyledonous were identified. Fifty two weed species in spring and 30 species in autumn were recorded in all over the Mugla. The most frequently and intensely encountered weed species in autumn surveys were; Portulaca oleraceae L., Amaranthus retroflexus, Cyperus rotundus and Echinochloa crusgalli. The rate of Poa annua and Raphanus raphanistrum was higher as compared to the other species in spring. Although variation coefficiencies of EC, aggregate stability, Na, Ca, P and K were high in citrus orchards sampled, these soil properties had no effect on weed distribution. However, soil texture had significant effect on weed flora. Light soil texture of region complicated the identification of indicator plants. The face to face questionnaires with producers revealed that perennial weed species are the major problems in citrus production. The questionnaires also indicated that farmers are not paying attention in selection of proper herbicides, appropriate application of herbicides in terms of dosage, equipment and time. The results of questionnaires revealed that farmers are not giving enough considerations on weed management in spite of well known adverse effects on yield and quality. The lack of awareness on conservation of environment and human health issues are the major threats on herbicide application of farmers. Keywords: Citrus, weed, herbicide, soil characteristic, questionnaire, multivariate analyses * This study was supported by Gaziosmanpasa University Scientific Research Projects Commission (Project No: 009/5). ÖNSÖZ Projenin yürütülmesinde ve yayımlanmasında destek olan GaziosmanpaĢa Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projesi Komisyon BaĢkanlığına, çalıģmamın her aģamasında yardım ve desteğini esirgemeyen danıģmanım sayın Prof. Dr. Hüseyin ÖNEN e, çalıģmam sırasında yarımlarını esirgemeyen Doç. Dr. Hikmet GÜNAL, Doç. Dr. Murat SAYILI, AraĢ. Gör. Nurullah ACIR ve Toprak Laboratuarı çalıģanlarına teģekkürü bir borç bilirim.

Ayrıca çalıģmam boyunca benimle beraber çalıģan Yüksek Lisans Öğrencisi Nagehan ÇĠL e ve Herboloji Laboratuarı ekibine ve en büyük destekçim olan aileme bütün samimi duygularımla teģekkür ederim. Meryem AKDENĠZ Ocak/011 ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa ÖZET.... i ABSTRACT..... ii ÖNSÖZ. iii ġekġller DĠZĠNĠ... vi ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ. vii 1. GĠRĠġ... 1. KAYNAK ÖZETLERĠ... 3. MATERYAL ve YÖNTEM... 1

3.1. Materyal... 3.1.1. AraĢtırma Alanının Tanıtımı... 3.. Yöntem... 3..1. Turunçgil Bahçelerindeki Yabancı Ot Türlerinin Yaygınlık ve Yoğunluklarının Saptanması 3... Muğla Ġli Turunçgil Bahçelerindeki Yabancı Ot Türleri Ġle Ekolojik Faktörler Arasında ĠliĢkinin Saptanması... 3...1. Ekolojik Faktörlerin Ölçülme Teknikleri. 3..3.1.Tekstür... 3..3.. Reaksiyon (ph) 3..3.3. Elektriki iletkenlik (EC)... 3..3.4. Organik madde. 3..3.5. Kireç. 3..3.6. DeğiĢebilir Kalsiyum, potasyum ve sodyum 3..3.7. YarayıĢlı Fosfor 3..3.8. Agregat Stabilitesi 3..4. Yörede Yapılan Anket ÇalıĢmaları. 1 1 15 15 1 1 1 3 3 3 4 4. BULGULAR... 6 4.1 Turunçgil Bahçelerindeki Yabancı Ot Türlerinin Yaygınlık ve Yoğunluklarının Saptanması. 6 4.. Turunçgil Üretiminde Çiftçilerin Yabancı Otlar ve Kimyasal Mücadele Hakkında Bilgi Seviyelerinin Belirlenmesi... 38 4.3. Yabancı ot popülasyonları ve Toprak Özellikleri Arasındaki ĠliĢkiler.. 61 5.TARTIġMA ve SONUÇ... 77 KAYNAKLAR... 85

ġekġller DĠZĠNĠ ġekil 3.1. Muğla Ġlinin Agro ekolojik Alt Bölgelerini gösteren harita. ġekil 3.. AraĢtırma alanının uydu görüntüleri (Anonim, 010). ġekil 3.3. Sonbahar dönemi (AğustosEylül 009) sürvey yapılan turunçgil bahçeleri ġekil 3.4. Ġlkbahar dönemi (MartNisan 010) sürvey yapılan turunçgil bahçeleri ġekil 4.1. Sürvey sırasında önemli görülen bazı yabancı ot türleri.. ġekil 4.. Toprak özelliklerine bağlı olarak örnekleme yapılan bahçelerin dağılımı... ġekil 4.3. Örnekleme yapılan bahçelere göre toprak özellikleri (her bir noktanın yanındaki rakam o bahçede ilgili özelliğe ait değeri ifade etmektedir).... ġekil 4.4. Toprakların tekstür gurubuna göre dağılımlarını gösteren tekstür üçgeni. Sayfa 13 14 19 0 37 63 64 68

ġekil 4.5. Toprak özelliklerine bağlı olarak yabancı ot türlerinin saçılımı ġekil 4.6. Örnekleme yapılan bahçelere göre yabancı otların dağılımı ve yoğunlukları (değerler yabancı otun noktada metrekaredeki yoğunluğunu ifade etmektedir) 70 71 ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ Sayfa Çizelge 1.1. Dünya turunçgil üretimi (ton/yıl). Çizelge 1.. Türkiye nin 007 yılı turunçgil ihracatı... Çizelge 1.3. Muğla ili meyve üretiminde turunçgillerin yeri... 3 Çizelge 1.4. 1996000 yıllarında türkiye de bazı turunçgillerin üretim miktarı 3 Çizelge 3.1. Muğla ilinin agro ekolojik alt bölgeleri Çizelge 3.. Örnekleme yerlerine ait 008 yılı ege bölgesi turunçgil rekolte tahmini Çizelge 3.3. Sürvey yapılan bölgeler, koordinatları ve rölyef Çizelge 4.1. Turunçgil bahçelerinde rastlanan yabancı otların bağlı bulundukları familyalara göre sayıları Çizelge 4.. Turunçgil bahçelerinde rastlanan yabancı otların yaygınlık (rastlanma sıklığı) ve yoğunlukları. Çizelge 4.3. Muğla ili genelindeki bahçelerin %3050 sinde rastlanan yabancı 14 15 16 7 8

otlar ve m deki ortalama yoğunlukları.. Çizelge 4.4. Köyceğiz ilçesindeki turunçgil bahçelerinin %3050 sinde rastlanan yabancı otlar ve m deki ortalama yoğunlukları Çizelge 4.5. Ortaca ilçesinde turunçgil bahçelerinin %3050 sinde rastlanan yabancı otlar ve m deki ortalama yoğunlukları Çizelge 4.6. Dalaman ilçesinde turunçgil bahçelerinin %3050 sinde rastlanan yabancı otlar ve m deki ortalama yoğunlukları. Çizelge 4.7. Fethiye ilçesinde turunçgil bahçelerinin %3050 sinde rastlanan yabancı otlar ve m deki ortalama yoğunlukları. Çizelge 4.8. Ula ilçesinde turunçgil bahçelerinin %3050 sinde rastlanan yabancı otlar ve m deki ortalama yoğunlukları. Çizelge 4.9. Sonbaharda yabancı otların genel kaplama alanı ve önemli bazı yabancı otların özel kaplama alanları.. Çizelge 4.10. Ġlkbaharda yabancı otların genel kaplama alanı ve önemli bazı yabancı otların özel kaplama alanları Çizelge 4.11. Ġncelenen iģletmelerde ankete katılan kiģilerin cinsiyet durumu... 31 3 33 33 34 34 35 36 38 Çizelge 4.1. Ġncelenen iģletmelerde ankete katılan kiģilerin yaģları (yıl)... Çizelge 4.13. Ankete katılan kiģilerin eğitim durumları... Çizelge 4.14. Ankete katılan kiģilerin esas meslekleri. Çizelge 4.15. Ġncelenen iģletmelerin arazi büyüklüğü. Çizelge 4.16. Ġncelenen iģletmelerin sahip oldukları turunçgil ağaç sayısı Çizelge 4.17. Ġncelenen iģletmelerin turunçgil üretim miktarı. Çizelge 4.18. Turunçgil bahçelerinde uygulanan sulama sistemi Çizelge 4.19. Ġncelenen iģletmelerde turunçgil üretiminde karģılaģılan sorunlar Çizelge 4.0. Ġncelenen ĠĢletmelerde Üretilen Turunçgillerin Pazarlanma ġekli Çizelge 4.1. Ġncelenen ĠĢletmelerin Ürettikleri Turunçgilleri Pazarlandığı Yer Çizelge 4.. Ġncelenen ĠĢletmelerde Turunçgillerin Pazarlama Sorunları.. Çizelge 4.3. Ġncelenen iģletmelerde turunçgillerin satıģ Ģekli Çizelge 4.4. Ġncelenen iģletmelerin turunçgil üretim alanındaki yabancı otlar hakkında bilgi düzeyleri.. 38 39 39 39 40 40 40 41 41 41 4 4 43

Çizelge 4.5. Ġncelenen iģletmelerde turunçgil üretiminde karģılaģılan yabancı ot türleri.. Çizelge 4.6. Ġncelenen iģletmelere göre yabancı otlar yararlı olup olmama durumu.. Çizelge 4.7. Katılımcılara göre yabancı otların hepsinin zararlı olma durumu. Çizelge 4.8. Ġncelenen iģletmelere göre yabancı otların yararları.. Çizelge 4.9. Ġncelenen iģletmelere göre yabancı otların yayılma Ģekli Çizelge 4.30. Ġncelenen iģletmelerin yabancı otlar ile mücadele yöntemleri... Çizelge 4.31. Ġncelenen iģletmelerin yabancı otlar ile mücadele etme durumu... Çizelge 4.3. Hangi yabancı ot ile nasıl mücadele edileceğini bilme durumu ve bunu öğrenme kaynağı. Çizelge 4.33. Ġncelenen iģletmelerde turunçgil üretiminde zirai ilaç kullanma nedenleri.. 43 44 44 44 45 45 45 46 46 Çizelge 4.34. Ġncelenen iģletmelerde turunçgil üretiminde zirai ilaç kullanımında dikkat edilen hususlar Çizelge 4.35. Ġncelenen iģletmelerde turunçgil üretiminde kullanılan ilaç türü... Çizelge 4.36. Ġncelenen iģletmelerde uygulanacak herbisitin seçimine ve uygulama dozuna karar verme Ģekli... Çizelge 4.37. Ġncelenen iģletmelerde herbisitin temin edildiği yer.. Çizelge 4.38. Ġncelenen iģletmelerde ilaç satın alınan kiģi/kuruluģtan ilaç kullanımı hakkında bilgi alma durumu... Çizelge 4.39. Ġncelenen iģletmelerin herbisit satın almada dikkat ettikleri hususlar... Çizelge 4.40. Herbisit uygulamasından olumlu sonuç alınma durumu ve olumlu sonuç alınamayan yabancı ot türleri... Çizelge 4.41. Katılımcıların ilaç ambalajı üzerinde dikkat ettikleri uyarılar... Çizelge 4.4. Ankete katılanların ilaçlama yaptıkları vakitler. Çizelge 4.43. Ġlaçlamada hava koģullarına dikkat etme durumu ve ilaçlama yaptıkları hava Ģartları. Çizelge 4.44. Ġncelenen iģletmelerin ilaç dozu konusunda dikkate aldıkları kriterler... 47 47 48 48 49 49 50 50 50 51 51

Çizelge 4.45. Ġncelenen iģletmelerin ilaç dozu için ölçü kabı kullanma durumu. Çizelge 4.46. Ġlaçların etkinlik sürelerini bilme ve dikkat etme ile bu konunun önemi.. Çizelge 4.47. Ġncelenen iģletmelerin ilaçlamada kullandıkları araçlar... Çizelge 4.48. Ġncelenen iģletmelerde ilaçlamada iģçi kullanma ve kullanılan iģçilerin ilaçlama konusundaki uzmanlık durumu.. Çizelge 4.49. Ġlaçlama zamanında yabancı otun dönemi. Çizelge 4.50. Sürekli kullanılan bir ilaca karģı zararlı yada hastalıklarda dayanıklılık meydana geldiğini bilme durumu... Çizelge 4.51. Ġlaçlama yapmadan önce kullanılacak dozu hesaplama. Çizelge 4.5. Turunçgillerde kullanılmak üzere alınan ilaçların diğer bitkilerde de kullanılma durumu. 51 5 5 53 53 54 54 54 Çizelge 4.53. Ġlaçlama sırasında, kullanılan ilacın ağaç tacına temasında kaçınma durumu ve nedenleri. Çizelge 4.54. Ġncelenen iģletmelerin ilaçlamada kullandıkları suyu temin yerleri.. Çizelge 4.55. Ġlaçlama sırasında ağacın fenolojik dönemlerini göz önünde bulundurma durumu Çizelge 4.56. Kullanılan pestisitlerin çevreye zarar verme durumu ve zarar Ģekli Çizelge 4.57. Üreticilere göre kimyasal ilaçların insan sağlığına verebileceği zararlar.. Çizelge 4.58. Çevreye daha çok zarar vereceğini düģündüğünde baģka bir ilaç kullanma durumu.. Çizelge 4.59. Kimyasal ilaçların insan vücuduna alınma Ģekilleri. Çizelge 4.60. Katılımcıların ilaçlama sırasında zarar görmemek için dikkat ettikleri hususlar yada aldıkları önlemler Çizelge 4.61. Katılımcıların ilaçların çevreye ve insanlara zarar vermemesi için aldıkları önlemler. Çizelge 4.6. Üreticilerin kullandıkları ilaçların çevreye ve insan sağlığı açısından zehirlilik derecesini bilme durumu. 55 55 55 56 57 57 58 59 59 60 Çizelge 4.63. Tarımsal iģlemler, özelliklede uygun olmayan pestisit

kullanımının doğal kaynakların tahribi ve/veya doğal dengenin bozulmasına etkisi... Çizelge 4.64. Ġncelenen iģletmelerde ilaç ambalajlarını imha Ģekilleri Çizelge 4.65. ÇalıĢma alanı topraklarının bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerine ait tanımlayıcı istatistik parametreleri Çizelge 4.66. Yabancı ot topluluklarının toprağının fiziksel ve kimyasal yapısına bağlı olarak değiģimine iliģkin konikal uyum analiz (cca) sonuçları. 60 60 61 6 1. GĠRĠġ Turunçgiller zengin C vitamini içeriği ile insan sağlığı için son derece önemli bir yere sahiptirler. Taze olarak tüketimlerinin yanında meyve suyu olarak da tüketilirler. Ayrıca eczacılık ve parfüm sanayinde de aromalarından faydalanılmaktadır. Turunçgil meyvelerinin olgunlaģmasının uzun bir döneme yayılması ve olgunlaģan meyvelerin ağaç üzerinde bekletilebilmesi pazarlamada oldukça kolaylık sağlayabilmektedir (Anonim, 006). Ekonomik olarak üretimi yapılan turunçgil çeģitleri portakal, mandarin, limon ve greyfurttur. Turunç ise acı tadından dolayı taze olarak değil, reçel ve marmelat yapımında ve özellikle turunçgil yetiģtiriciliğinde anaç olarak kullanılmaktadır. Türkiye nin de yer aldığı Akdeniz havzası uluslararası taze turunçgil üretiminde lider bölge konumundadır. Güney Amerika, Çin ve Güney Afrika üretim yapılan diğer ana bölgelerdir. Tüm dünyada turunçgil üretimi yaklaģık 100 milyon ton olup, bunun % 60 ını portakal, % 3 sini mandarin, % 1 sini limon ve % 5 ini ise greyfurt oluģturmaktadır (Anonim, 00). Turunçgil üretim miktarlarında son yıllarda önemli değiģikliklerin olmamıģtır (Çizelge 1.1). Sadece en büyük üretici ülke olan Brezilya nın üretiminde bir miktar azalma gerçekleģmiģtir (Anonim, 00). Türkiye de ise 199 yılında 1,5 milyon ton civarında olan turunçgil üretimi bugün,5 milyon tonu aģmıģtır. Türkiye bu üretim miktarı ile dünyada 10. sırada yer almakta ve dünya toplam turunçgil üretiminin % sini karģılamaktadır (Anonim, 00). Ancak, son yıllarda Türkiye nin yaģ meyve ve sebze ihracatının nerde ise yarısının turunçgillerden karģılanıyor olması turunçgillerin Türkiye açısından önemini ortaya koymaktadır (Anonim, 006).

Çizelge 1.1. Dünya turunçgil üretimi (ton/yıl) (Anonim, 00) 1999 000 001 00 Brezilya 4.16 19.489 18.393 0.51 Amerika 1.348 15.648 14.70 14.874 Çin 11.74 9.4 1.017 10.90 Meksika 5.381 6.06 6.35 6.875 Ġspanya 5.68 5.365 5.547 5.734 Hindistan 4.600 4.870 4.870 4.870 Ġtalya.798 3.103 3.063 3.084 Ġran 3.759 3.671 3.770 3.770 Nijerya 3.40 3.50 3.50 3.50 Türkiye.63..478.193 Pakistan 1.943 1.897 1.897 1.897 Dünya 10.85 101.040 10.648 103.90 Türkiye nin özellikle Akdeniz ve Ege bölgeleri ekolojik koģullar açısından turunçgil yetiģtiriciliği için son derece uygundur. Bu nedenle de turunçgil üretiminin % 95 i Ege ve Akdeniz kıyılarından sağlanmaktadır. Genel olarak Akdeniz ve Ege bölgeleri turunçgil yetiģtiriciliği açısından 3 ana bölüme ayrılabilir. Bunlar sırasıyla Çukurova, Antalya ve Ġzmir bölgeleridir. Türkiye deki toplam turunçgil üretiminin % 70 i Çukurova (Adana, Mersin, Hatay) da, % 0 si Antalya bölgesinde ve % 5 i Ġzmir den karģılanmaktadır (Anonim, 00). Türkiye de üretilen toplam turunçgil üretiminin yaklaģık % 30 luk bölümü ihraç edilmekte, geri kalan kısmı ise iç piyasada tüketilmektedir (Anonim 00). Türkiye nin 007 yılı turunçgil ihracat rakamlarına göre limon ilk sırada yer alırken, bunu mandarin, portakal ve son olarak da greyfurt izlemektedir (Çizelge 1..). Çizelge 1.. Türkiye nin 007 yılı turunçgil ihracatı (Anonim, 007) ÜRÜN MĠKTAR (kg) DEĞER ($) Limon 86.13.865 197.903.707 Mandarin 5.489.69 155.401.367 Portakal 165.739.054 89.086.83 Greyfurt 16.065.60 7.403.94

Muğla ili sahip olduğu ılıman iklim yapısı ve 114 km lik kıyı Ģeridi nedeniyle önemli bir tarımsal potansiyele sahip olup, hemen hemen bütün tarımsal ürünlerin yetiģtirilmesi için uygun koģullara sahiptir. Turfanda sebze, zeytin ve meyve (incir ile turunçgiller dahil olmak üzere) en önemli tarımsal ürünlerdir. Muğla ili genelinde turunçgiller üretim miktarı bakımından meyveler içerisinde ilk sırayı almaktadır (Çizelge 1.3.). Bunu zeytin ve bağ takip etmektedir. Turunçgiller meyve veren ağaç sayısı bakımından ise zeytinden sonra ikinci sırada yer almaktadır (Anonim, 004a). Çizelge 1.3. Muğla ili meyve üretiminde turunçgillerin yeri (Anonim, 004a) CĠNSĠ MEYVE VEREN AĞAÇ SAYISI (adet) ÜRETĠM (ton) Turunçgiller.69.40 10.588 Zeytin 1.893.333 43.453 Üzüm (Ha.) 1.7,1 9.831 Elma 05.987 7.314,1 ġeftali 184.175 5.983,1 Armut 147.800.815,8 Badem 555.80.701,5 Erik 83.710.017 Nar 7.190 1.418,5 Kayısı 48.61 1.87,6 Ayva 40.560 890 Kiraz 19.104 760,9 Ġncir (yaģ) 5.00 557,8 Ceviz 17.130 433,1 Keçiboynuzu 1.050 88 Antepfıstığı 349.05 00,6 Yenidünya 4.980 16,4 Kivi 793 0,7 Avokado 650 6,5 TOPLAM 17.363.460,1 00.693,6 Çizelge 1.4 incelendiğinde 000 yılı verilerine göre ülkemizdeki toplam limon, portakal ve mandarin üretiminin yaklaģık %13 lük kısmının Muğla ilinde gerçekleģtirildiği görülmektedir (Anonim, 000). Çizelge 1.4. 1996000 yıllarında Türkiye de bazı turunçgillerin üretim miktarı (ton) (Anonim, 000) Limon 1996 1997 1998 1999 000 TÜRKĠYE 401.000 70.000 390.000 50.000 460.000 MUĞLA 13.365 13.175 16.744 19.96 5.411 Muğla nın Payı (%) 3,3 5 4,3 3,8 5,5 TÜRKĠYE 890.000 740.000 970.000 1.100.000 1.070.000

Portakal MUĞLA 34.807 33.675 38.804 4.89 44.739 Muğla nın Payı (%) 3,9 4,6 4 3,8 4, TÜRKĠYE 450.000 365.000 480.000 500.000 560.000 Mandarin MUĞLA 19.01 18.46 19.044 18.970 19.807 Muğla nın Payı (%) 4,3 5,1 4 3,8 3,5 Türkiye açısından bu denli büyük öneme sahip olan turunçgiller, hastalık ve zararlı ve yabancı otlardan direk yada indirek olarak etkilenmektedirler (Kolören ve Uygur, 1998). Ġnsanoğlunun istemediği yerde yetiģen, zararı yararından fazla olan bitkiler olarak tanımlanan yabancı otlar (Uygur, 1991), besin maddeleri, su ve ıģık yönüyle turunçgil bahçelerinde ağaçlarla rekabete girerek verimde ve kalitede kayıplara neden olmakta, toprak iģleme, gübreleme, ilaçlama ve hasat gibi tarımsal iģlemleri güçleģtirmekte, ayrıca hastalık ve zararlılara yataklık yapmaktadırlar (Özer ve ark., 001; Kolören ve Uygur, 1998; BaĢpınar ve ark., 1993). Yukarıda sıralanan tüm bu sebeplerle turunçgil üretiminde yabancı ot kontrolü vazgeçilemez tarımsal uygulamalar arasında yer almaktadır. Ancak, sorun olan yabancı otlarla mücadelede baģarı için öncelikle sorun olan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve yoğunluklarının belirlenmesi gerekir (Öğüt ve Boz, 007). Bu nedenle de Türkiye de turunçgil yetiģtirilen alanlarda ve fideliklerde sorun olan yabancı otların belirlenmesinde (Kadıoğlu ve Uluğ, 1993; Uluğ ve ark., 1993; Gündüz ve Uygur, 005; Öğüt ve Boz, 007) ve turunçgiller içerisinde sorun olan yabancı otlarla mücadele (Gündüz ve Uygur, 005) konularında çok sayıda çalıģma yapılmıģtır. Ancak, literatürlerde Muğla ilinde turunçgil alanlarında sorun olan yabancı otların belirlenmesine iliģkin detaylı bir çalıģmaya rastlanmamıģtır. Bu çalıģma ile bölgede sorun olan yabancı otların saptanması ve bunların yaygınlık ile yoğunluklarının belirlenmesi için bir sürvey çalıģması gerçekleģtirilmiģtir. Elde edilen sonuçlar yabancı ot idaresi açısından önem taģımaktadır. Toprak yapısındaki farklılıkların bir sonucu olarak aynı tarla içerisinde dahi yabancı ot dağılımında büyük farklılıklar söz konusudur. Aynı bölgede bulunan bahçeler arasında dahi toprak tekstürü, gübreleme, toprak iģleme, yöney, yükseklik, sulama vb. sebeplerle yabancı otlanma açısından büyük farklılıkların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Dolayısıyla, yabancı otlar homojen bir dağılım göstermediklerinden yabancı otların bölgesel olarak dağılımının ortaya konmasından ziyade bahçeye özel yabancı otlanma daha büyük önem taģır (Önen ve Özer, 00). Dolayısıyla sorun olan yabancı otlar belirlendikten sonra bir bütün olarak bölgeye genellenerek verilen sonuçlar yabancı ot populasyonu hakkında genel bir bilgi vermekle birlikte, her bahçe için (bahçeye özel çözüm yönüyle) tam olarak kesinlik arz etmeyecektir. Bu sebeple yabancı ot türleri ve bunların dağılımlarına iliģkin veriler ile belirli ekolojik parametreler ile iliģkilendirilerek gruplandırılmıģtır.

AraĢtırma kapsamında yabancı ot türlerinin, yaygınlık ve yoğunlukları ile tarlayı kaplama oranları gibi parametreler yanında, yükseklik, yöney, bazı toprak özellikleri, kültür bitkisinin türü ve yaģı, yabancı ot mücadele Ģekli, gübreleme gibi ekolojik parametrelerde toplanmıģ ve bu veriler multivariant analiz yöntemleri kullanılarak analiz edilmiģtir. Dolayısı ile bölgede yabancı otların dağılımı üzerine etki eden ekolojik parametrelerin ortaya konması da mümkün olmuģtur. Özellikle toprak tekstürünün yabancı ot türlerinin dağılımını etkilediği saptanmıģtır. Elde edilen veriler yabancı ot ekolojisinin anlaģılması için teorik katkı sağlarken, erken uyarı sistemlerinin geliģtirilmesi yönüyle pratik katkı sağlama potansiyeline de sahiptir. Daha önce bahsedildiği üzere sorun olan yabancı otların belirlenmesine iliģkin olarak farklı bölgelerde yapılan çalıģmalar olmakla birlikte, yabancı ot türlerinin ekolojik faktörlerle iliģkilendirilmesi ile ilgili Türkiye de sınırlı sayıda çalıģma bulunmaktadır. Uluğ ve ark,. (1993) tarafından yapılan çalıģmada sulama sistemi ve yabancı ot kontrolünün yabancı ot populasyonuna etkisi çalıģmıģtır. Ancak çalıģma planlanan çalıģmadan farklı olarak tarla denemesi mahiyetinde olup dar bir alanda gerçekleģtirilmiģtir. Bu konuda Gündüz (005) tarafından yapılan bir çalıģmada ise bazı ekolojik faktörlerin yabancı ot türleriyle iliģkilendirilmesine yönelik sürvey çalıģması gerçekleģtirilmiģtir. Gündüz (005) tarafından yapılan çalıģmalarda turunçgil bahçelerinde, üründe kalitatif ve kantitatif azalmalara sebep olan yabancı otları saptayarak, bunlar içerisinde ekolojik bir faktörün (rölyef, toprak ph sı, toprak kireç içeriği, katyon değiģim kapasitesi veya toprak tekstürü) göstergesi olabilecek türleri araģtırmıģtır. Dolayısıyla, bu çalıģmada temel olarak bazı ekolojik faktörler ile ağır metal göstergecisi bitkilerin ortaya konması hedef olarak alınmıģ olup, bunların ekolojik parametrelerle iliģkilendirilerek gruplandırılması çalıģılmamıģtır. Dolayısıyla yapılan çalıģmalar pratik faydalar yanında yabancı ot ekolojisinin anlaģılması açısından teorik katkı da sağlamaktadır. Muğla da turunçgil alanlarında yabancı otların mücadelesi daha ziyade herbisit kullanımına dayanmaktadır. Son yıllarda pestisit kullanımının oluģturduğu çevresel problemler, tarımsal ürünler üzerindeki pestisit kalıntılarının oluģturduğu sorunlar ve herbisitlere karģı yabancı otlarda meydana gelen direnç problemleri göz önüne alınarak, bölge çiftçisinin yabancı otlarla mücadelede bilinç düzeylerinin ortaya konması büyük önem taģımaktadır. Bu amaçla bölgede yapılan anket çalıģması ile bölgede yabancı otlarla mücadelede karģılan sorunlar ortaya

konmuģ, sürvey sonuçları da dikkate alınarak yöre çiftçisi için alternatif çözüm önerileri sunulmuģtur. Kısacası bu çalıģmayla; 1. AraĢtırma ile mücadelede yön vermesi açısından, Muğla ilinde turunçgil alanlarında sorun olan yabancı ot türlerinin yaygınlık ve yoğunlukları saptanmıģtır,. Yükseklik, yöney, bazı toprak özellikleri, kültür bitkisinin türü ve yaģı, yabancı ot mücadele Ģekli, gübreleme gibi ekolojik parametreler belirlenmiģ, bu veriler multivariant analiz yöntemleri kullanılarak analiz edilmiģ ve bölgede yabancı otların dağılımı üzerine etki eden önemli ekolojik parametreler belirlenmiģtir, 3. Alternatif çözüm önerilerinin geliģtirilmesine katkıda bulunmak amacıyla, bölgede yabancı otlarla mücadelede karģılan sorunlar yapılan anket çalıģmaları ile ortaya konmuģtur.. KAYNAK ÖZETLERĠ Gündüz (005) tarafından Kuzey Kıbrıs Turunçgil Bahçelerinde, üründe kalitatif ve kantitatif azalmalara sebep olan yabancı otların saptanmasıyla ilgili çalıģmada, yabancı otlar içerisinde ekolojik bir faktörün göstergesi olabilecek türler araģtırılmıģtır. Turunçgil bahçelerinde 8 bitki familyasına ait 71 adet yabancı ot türü bulunmuģtur. Rastlama sıklığı % 10 un üzerinde bulunan 1 adet yabancı ot türünün, çalıģmanın amacı olan hangi ekolojik faktörün göstergesi olabilecekleri araģtırıldığında; Sonchus oleraceus L. ve Silybum marianum (L.) Gaertner orta, fazla ve çok fazla kireçli toprağa sahip turunçgil bahçelerinin göstergesi olduğu rapor edilmiģtir Uygur (1985), Çukurova Bölgesi nin ılıman ve yağıģlı ikliminin, yabancı otların

hızla geliģmelerine neden olduklarını ve yabancı otların turunçgil bahçelerinde kapladıkları alanın tüm yabancı ot mücadelelerine rağmen % 56 olduğunu ve bu değerin zaman zaman % 80 lere ulaģabildiğini belirtmiģlerdir. Jordan ve Russell (1981), turunçgil bahçelerinde oluģan yabancı otların, topraktaki besin maddeleri, su ve ıģık için turunçgil ağaçlarıyla rekabet ettiklerini ve bu rekabetten dolayı turunçgilerin geliģimlerinin yavaģladığını, meyve kalitesi ve meyve veriminin azaldığını belirtmiģlerdir. Kolören ve ark. (1997), Çukurova Üniversitesi Subtropik Meyveler AraĢtırma ve Uygulama Merkezi nde, iki yaģındaki mandarin bahçesinde tesadüfü bloklar halinde yaptıkları denemelerde, kıģ aylarında en önemli yabancı ot türleri olarak yabani yulaf (Avena sterlis L.), yabani hardal (Sinapis arvensis L.) ve tarla sarmaģığı (Convolvulus arvensis L.), yaz aylarında ise en önemli yabancı ot türlerinin geliç (Sorghum halepense (L.) Pers.) ve köpek diģi ayrığı (Cynodon dactylon (L.) Pers.) olduğunu belirtmiģlerdir. Uygur (1997), Çukurova Bölgesi nde turuçgil alanlarının en önemli 10 yabancı ot türünü belirlemiģlerdir. Önem sırasına Geliç (Sorghum halepense (L.) Pers.) topalak (Cyperus rotundus L.), ayrık (Cynodon dactylon (L.) Pers.), yabani yulaf (Avena spp.), tarla sarmaģığı (Convolvulus arvensis L.), yabani hardal (Sinapis arvensis L.), semizotu (Portulaca oleraceae L.), pıtrak (Xanthium spp.), sirken (Chenepodium album L.) ve darıcan (Echinochloa crussgalli (L.) PB) Ģeklindedir. Uygur bu çalıģmada, en önemli 10 tür arasında yer alan ve toprak altı rizomlarıyla çoğalan çok yıllık geliç, topalak ve ayrığın çapaladıkça çoğaldıklarını, yaz aylarında aģırı sulanan bahçelerde çok önemli sorun olduklarını ve bu yüzden dünyanın en zor mücadelesi yapılan yabancı ot türleri olduklarını belirtmiģlerdir. Ayrıca, yine aynı çalıģmada Çukurova Bölgesi ndeki en önemli 10 yabancı ot türü arasında yer alan semizotu, pıtrak, sirken ve darıcan ın yaz aylarında görülüp, tohumla çoğaldığı, yabani yulaf ve hardalın kıģ aylarında görülüp yine tohumla çoğaldıkları, tarla sarmaģığının ise turunçgil bahçelerinde hem yaz ve hem de kıģ aylarında görülüp kök sürgünleriyle çoğaldığı belirtilmiģtir. Niğde ilinde daha önce mera olarak kullanılan bir alanda yapılan bir çalıģmada, bölgenin toprak özelliğine bağlı olarak vejetasyonundaki farklılıkları araģtırılmıģtır. Tuzluluk ve alkalilik sorunu bulunan arazide bitki ve toprak özellikleri arasındaki iliģki, alan beģ farklı vejetasyona ayrılarak açıklanmıģtır. Bölgede tuzluluk ve alkalilik göstergecisi olan halafotik bitkilerin hakim olduğu saptanmıģtır (Sözlü Sunu, 010).

Tokat ta buğday tarlasında sorun olan yabancı otların dağılımlarının toprak özellikleri ile iliģkisini incelemek üzere Önen ve Özer (001) in yapmıģ olduğu çalıģmasında, buğday tarlasında toplam yabancı ot yoğunluğunun 0 ile 588 bitki/m olarak saptamıģtır. Sonuçları, ArcView GIS version 3.1 paket programında iģlenerek haritalanmıģ ve tarlada ki yabancı ot yoğunlukları arasında büyük farklılıklar olduğu saptanmıģtır. Buda toprak analizlerinde kimyasal ve/veya fiziksel özelliklerinin 100 m de değiģmekte olduğunu göstermiģtir. Ellenberg (1979) in yaptığı bir çalıģmada, bitkilerin ıģık, su, ph, azot, tuzluluk isteklerine göre indikatör olarak belirlendiklerini saptamıģtır. Örneğin; Amaranthus albus L., A. retroflexus L., tam ıģık bitkisi, Xanthium stumarium L., Amaranthus graecizans L. ve A. viridis L. ıģık bitkisi olarak saptanırken, A. viridis, Echinochloa crusgalli (L.) P.B., Stelleria media (L.) Vill. azot istekli ve yine Amaranthus cinsinden A. retroflexus çok azot istekli olarak saptanmıģtır. Sıcaklık isteklerine göre ise A. albus ve A. retroflexus ekstrem sıcak iklim bitkisi olarak tespit edilmiģtir. ph açısından konuya bakıldığında Alopecurus myosuroides, A. graecizans, Convolvulus arvensis L., Papaver rhoeas L. ve Portulaca oleracea L. nin nötr topraklarda, Bromus tectorum L. ve Lolium temulentum L. un ph sı 79 arasındaki topraklarda bulunduğunu ortaya konulurken, A. albus, A. blitoides, A. retroflexus, A. viridis, Anagallis arvensis, Capsella bursa pastoris ( L.) ve Xanthium strumarium L. un ph açısından tipik bitkiler olmadığı belirlenmiģtir. C. bursa pastoris ise sadece yarı ıģık bitkisi olarak tanımlanırken bu bitkinin sıcaklık ve su ihtiyacı, ve ph isteği bakımdan hiçbir özellik taģımadığı belirtilmiģtir. Chenopodium album L. ıģık ve sıcaklık bakımdan tipik olmayan bitki olarak adlandırırken, C. vulvaria L. yarı ıģık bitkisi, sıcak iklim bitkisi ve çok azot istekli bitki olarak tanımlandığını belirtmiģlerdir. Uygur ve ark., (1984) nın yaptığı bir çalıģmada, bu bitkilere örnek olarak EkĢiliceler (Oxalis pescaprae L.) in bir bahçedeki fazlalığı, o bahçenin topraklarının azot bakımından zengin olduğunu göstermiģtir. Çukurova Bölgesi ndeki yabancı otlar göz önüne alınarak, bu yabancı otların ekolojik istekleri (yükseklik, nem, ıģık, sıcaklık, ph, azot), yapılan diğer çalıģmalardan derlenmiģ ve bu bilgiler ıģığında bazı yabancı otların mücadelesiyle ilgili olarak tavsiyelerde bulunmuģlardır (Düzenli ve ark., 1993) bu bilgilerin kullanımı ile Pülschen (1990), Ethiopya da yaptığı çalıģmasında topraktaki Ca doygunluğu, toprak ph sı ve toprak tekstrünü saptayarak Cyperaceae, Juncaceea ve Poaceae familyasına ait türlerin bu faktörlere az oranda

duyarlı olduğunu, Caryophyllaceae, Oxalidaceae ve Polygonaceae familyalarına ait türlerin ise düģük toprak ph sının indikatörü olduğunu rapor etmiģlerdir. Orel (1996), buğday ve mısır tarlalarında üründe azalmalara neden olan yabancı otları saptamıģ ve ekolojik faktörlerin göstergesi olabilecek yabancı ot türlerini belirlemiģtir. Yapılan çalıģmada Çukurova Bölgesi buğday ekim alanlarında 8 bitki familyasına ait 17 adet yabancı ot türü belirlenmiģdir. Bu türler içerisinde Rastlama Sıklığı % 10 un üzerinde tespit edilen 16 adet yabancı ot türünün hangi ekolojik faktörün göstergesi olabileceği araģtırıldığında; Alopecuris myosuroides Huds. Çukurova Bölgesi ndeki alçak (0 00 m), rölyefi düz, tabansuyu (3160 cm), ortafazla ve çok fazla kireçli, orta ve ağır bünyeli, tuzsuz buğday tarlalarının göstergecisi olarak tespit edilirken, Silybum marianum (L.) Gaertn alçak (000 m) buğday tarlalarının göstergecisi olarak rapor edilmiģtir. Lolium perenne L., ise orta ve ağır bünyeli, tuzsuz, az ve orta organik maddeli buğday tarlalarında iyi geliģim gösterdiği ve Lolium temulentum L., da tabansuyu 060 cm, orta ve ağır bünyeli tuzsuz buğday tarlalarında iyi geliģim göstererk buralarda göstergeci bitki olarak beyan edilmiģtir. Anagallis arvensis L., Capsella bursapastoris (L.) Medik., Convolvulus arvensis L., Marticaria chamomilla L., Papaver rhoeas L., Sinapis arvensis L., Stellaria media (L.) Vill, Vaccaria pyramidata Medik. ve Vicia narbonensis L. gibi yabancı otlar ise orta ve ağır bünyeli, tuzsuz buğday tarlalarının, Phalaris brachystachys Link. orta ve ağır bünyeli buğday tarlalarının ve son olarak da Vicia sativa L. tuzsuz buğday tarlalarının gösterge yabancı otları olduklarını tespit etmiģlerdir. Çukurova Bölgesi mısır ekim alanlarında ise 1 adet bitki familyasına ait 67 adet yabancı ot türü belirlenmiģtir. Yine, bu yabancı ot türleri arasında % 10 un üzerinde Rastlama Sıklığına sahip olan 18 adet yabancı ot türünün hangi ekolojik faktörün göstergesi olabilecekleri araģtırıldığında Amaranthus viridis L., alçak (050 m), tuzsuz, fazla ve çok fazla kireçli mısır tarlalarının, Paspalum paspalodes (Michx.) Schrib., alçak (050 m), tuzsuz, fazla ve çok fazla kireçli mısır tarlalarının, Solanum nigrum L. tabansuyu 060 cm ye sahip mısır tarlalarının, Amaranthus albus L., tuzsuz mısır tarlalarının, Physalis alkekengi L., orta, fazla ve çok fazla kireçli mısır tarlalarının gösterge yabancı ot türleri olduklarını belirtmiģlerdir. Tokat ilinde bitkisel üretimde tarımsal mücadele uygulamaları ve çiftçilerin ilaç kullanımı konusundaki bilgi düzeyleri ile bilgi kaynakları üzerine yapılan bir araģtırmada Tokat ilinde üreticilerin mevcut tarımsal mücadele uygulamalarının, bu konudaki bilgi düzeylerinin, bilgi kaynaklarının ve çevre dostu geliģmiģ mücadele sistemlerini uygulamaya ne ölçüde hazır

olduklarının ortaya konması amacıyla bir anket çalıģması gerçekleģtirilmiģtir (Oruç, 001). Yapılan bu çalıģmaya göre yabancı otlara karģı mücadele tedbirleri alındığında (özellikle herbisit uygulamalarında) ise üreticilerin, çevre ve insan sağlığı konularında bilinçli ve duyarlı olmadıkları rapor edilmiģtir. Çukurova da Tarımsal Ġlaç Kullanımının Ekonomik Analizi isimli anket çalıģması, 199 1993 üretim dönemi içerisinde 16 köyde toplam 144 tarım iģletmesi arasında düzenlenmiģtir (Yurdakul ve ark., 1994). ÇalıĢmaya göre, iģletmelerin %97,0 si tarımsal ilaçları kullanmakta olduğu ve pamuk, tuunçgil ve sebze ekim alanlarının tamamının ilaçlandığı tespit edilmiģtir. 004 yılında Isparta ili Eğirdir ilçesindeki elma üreticilerinin hastalık ve zararlılara karģı kimyasal savaģım uygulamaları ve bu uygulamalardan beklentilerine yönelik eğilimlerini belirlemek amacıyla yapılan bir çalıģmada, tesadüfi olarak seçilen 86 çiftçiye 19 sorudan oluģan anket soruları sorulmuģ ve sonuçları yüzde oran olarak değerlendirilmiģtir. Üreticilerle yapılan anket sonuçlarına göre üreticilerin elma hastalık ve zararlılarına karģı mücadelede, kimyasal savaģım uygulamalarına yönelik aģırı bir eğilimlerinin oldukları ve özellikle elma kara lekesi hastalığına karģı üreticilerin çoğunun erken uyarı sisteminin öngördüğü ilaçlama sayısının çok üzerinde ilaçlama yaptıkları tespit edilmiģtir. Aynı zamanda üreticilerin kullandıkları ilaçların bioetkinliği konusundaki Ģüphelerinin yüksek olduğu ve bu Ģüphelerinin en büyük nedeni olarak da hastalık ve zararlıların pestisitlere karģı dayanıklılık kazanmıģ olmalarını gösterdikleri belirlenmiģtir (Boyrazı ve ark., 004). Konya ilindeki (Konya Merkez, AkĢehir, Çumra ve Ereğli ilçelerinde) zirai ilaç bayilerinin mesleki yönden durumlarını, çiftçilerin bitki koruma ile ilgili sorunlarına çözüm aģamasında yeterlilik seviyelerini ve zirai ilaç firmalarıyla olan iliģkilerindeki beklentilerini tespit etmek amacıyla tesadüfen seçilen 49 adet zirai ilaç bayi ile yüz yüze görüģülerek 000 yılında bir anket çalıģması yapılmıģtır (Ġnan ve Boyraz, 003). Sebze seracılığı ve turfanda sebze yetiģtiriciliğine elveriģli olan Fethiye yöresinde yapılan bir anket çalıģmasıyla, yöredeki sebze üretim alanlarında sorun olan hastalık, zararlı ve yabancı otların belirlenmesi ve üreticilerin tarımsal mücadelede kullandıkları ilaçlar da belirlenmiģtir (Yardımcı ve ark., 005). AraĢtırma sonuçlarına göre, Fethiye yöresindeki sebze üretim alanlarında yabancı ot sorununun fazla olmadığı görülmektedir. Üreticilerden alınan verilere göre bu alanlarda ilk 5

sırayı ayrık (% 34), semiz otu (% 8), sirken (% 6), topalak (% 0) ve darıcan (% 14) almaktadır. 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1. Materyal AraĢtırma materyalini, Muğla ve ilçelerinde turunçgil (portakal, mandarin, limon ve greyfurt) yetiģtiriciliği yapılan alanlarda görülen yabancı ot türleri ve toprak örnekleri oluģturmaktadır. Ayrıca, araģtırma alanında yapılan sürveylerde; yabancı ot sayımında kullanılan çerçeve, yükseklik ve koordinatları belirlemek için GPS, yabancı ot örneklerinin alınması için herbaryum çantaları ve çapa, toprak örneklerinin alınması için kürek vb. araç ve gereçler kullanılmıģtır. Turunçgil alanlarından toplanacak yabancı ot örneklerinin herbaryuma alınmasında; GaziosmanpaĢa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Herboloji laboratuarının imkanları kullanılmıģ, yabancı otların teģhisi için ilgili bölümde bulunan kitaplardan yararlanılmıģtır. Toprak örneklerinin analizi ise (gerekli olan sarf malzeme tedarik edilmek koģuluyla) GaziosmanpaĢa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü laboratuarında yapılmıģtır. 3.1.1. AraĢtırma Alanının Tanıtımı AraĢtırma yeri olan Muğla Ġli; Batı Anadolu nun Güney ucunda 36 0 17 ve 37 0 33 kuzey enlemleri ile 7 0 13 ve 9 0 46 Doğu boylamları arasında yer almaktadır. Yüzölçümü 13.338 km olan Muğla, Kuzey den Aydın, Kuzeydoğu dan Denizli, Burdur, Doğu dan Antalya, Güney ve batı dan Akdeniz ve Ege Denizi ile çevrilidir (Anonim, 004b). Agroekolojik bölgelendirme, arazinin çevresel özellikleri, potansiyel verim ve arazi uygunluğu benzer olan özelliklere sahip alt alanlara bölünmesini ifade eder. Bir agroekolojik bölge iklim, arazi formu, toprak yapısı ve arazi örtüsüne göre belirlenir. Bu kapsamda Muğla

Ġli 3 agroekolojik bölgeye ayrılmıģtır (Çizelge 3.1.). Bu alt bölgelerden birincisi diğer ikisine oranla karasal iklime daha yakın özellikler göstermektedir.. ve 3. alt bölgeler arasında iklim bakımından çok önemli bir fark olmamakla birlikte bitki örtüsü ve toprak yapısı bakımından farklılıklar göstermektedir (Anonim, 003) Muğla Ġli Türkiye nin Güneybatısında çok engebeli bir yörededir. Dağlık ve sarp yapı ile platolar dıģında kalan düz yada az eğimli yeryüzü Ģekillerine, akarsuların denize açıldığı kesimlerle, vadi boylarında ve göl çevrelerinde rastlanmaktadır. Muğla Ġli Akdeniz iklim etkisinde kalmaktadır. Kaydedilen en yüksek sıcaklık değeri II.alt bölgedeki Marmaris Ġlçesinde 47 ºC,en düģük sıcaklık değeri ise I.alt bölgedeki Merkez Ġlçede 1 ºC olarak gerçekleģmiģtir (ġekil 3.1.). Donlu gün sayısı 33,8 gün ile en fazla Merkez Ġlçede gerçekleģirken II.ve III. Alt bölgede donlu gün sayısı 5 i aģmamaktadır. Akdeniz Ġklimi YağıĢ rejimi görülen Muğla Ġlinde yıllık toplam yağıģın %60 ı kıģ aylarında gerçekleģir. Yıllık yağıģ ortalaması 1000 mm civarındadır. YağıĢlı geçen gün sayısı 99,6 ile en fazla Merkez Ġlçede gerçekleģir (Anonim, 004b). ġekil 3.1. Muğla ilinin agro ekolojik alt bölgelerini gösteren harita (Anonim, 003)

Çizelge 3.1. Muğla ilinin agro ekolojik alt bölgeleri (Anonim, 003) ALT BÖLGELER ALAN(ha) ġubat SICAKLIK (C 0 ) TEMMUZ SICAKLIK (C 0 ) I.ALT BÖLGE %5 7 7 97 Merkez, Yatağan, Kavaklıdere 98.93 II. ALT BÖLGE % 31,4 11 8 848 Milas, Bodrum, Marmaris, Datça 43.64 III. ALT BÖLGE % 43,6 11 8 1017 Ortaca, Köyceğiz, Dalaman, Fethiye, Ula 593.783 TOPLAM ĠLÇE: 1 1.34.700 10 8 931 TOPLAM ALANA ORANI: % 100 YILLIK YAĞIġ (mm) AraĢtırma alanındaki sürvey yapılan bahçeler uydu görüntüsü üzerinde ġekil 3. de iģaretlenerek gösterilmiģtir (Anonim, 010). ġekilde yoğun turunçgil üretimi yapılan bölgelerde daha fazla, nispeten az üretim yapılan bölgelerde ise daha az bahçenin örneklendiği görülmektedir. ġekil 3.. AraĢtırma alanının uydu görüntüleri (Anonim, 010) 3.. Yöntem

3..1. Yabancı Ot Türlerinin Yaygınlık ve Yoğunluklarının Saptanması Sürvey çalıģmaları Sonbahar (009) ve Ġlkbahar (010) olmak üzere iki farklı dönemde, Muğla Ġline ait yetiģtiriciliğin çok yoğun olduğu Fethiye (Kargı, Yanıklar), Dalaman (Merkez, Gürköy, Kapıkargın, Kargınkürü, Güzelyurt, Fevziye, Mergenli), Ortaca (Merkez, Tepearası, Okçular, Eskiköy, EkĢiliyurt, Dereköy, Dalyan, Akıncı, YeĢilyurt), Köyceğiz (Merkez, Beyobası, Hamitköy, DöğüĢbelen, Zaferler, Toparlar, Kavakarası, Sultaniye, Çandır, YeĢilköy) ve Ula ( Karaböğürtlen, Ataköy) ilçelerinde gerçekleģtirilmiģtir. Bu bölgelerde turunçgil üretiminin %70 ini portakal, geriye kalan kısmını ise limon, mandarin ve greyfurt oluģturmaktadır. Bu amaçla Muğla yı temsil edebilecek Ģekilde her ilçede belirli sayıda ki köylerde ikiģer bahçe belirlenmiģ, belirlenen bu bahçeler içerisinde turunçgil bahçesini temsil edebilecek Ģekilde tesadüfi olarak toprak örnekleri alınmıģ ve yabancı ot yaygınlık ve yoğunluğu tespit edilmiģtir. Sürveyler, turunçgillerin yoğun olarak yetiģtirildiği Köyceğiz ilçesinde (0 bahçe),. olarak Ortaca (18 bahçe), daha sonra Dalaman (14 bahçe) ve en az Ula (4 bahçe) ile Fethiye ilçelerinde (4 bahçe) gerçekleģtirilmiģtir (Çizelge 3..). Toplam 60 turunçgil bahçesinde sürvey yapılmıģtır (ġekil 3..). Çizelge 3.. Örnekleme yerlerine ait 008 yılı Ege Bölgesi turunçgil rekolte tahmini (Anonim, 008) BÖLGE AĞAÇ SAYISI (portakal) ORTALAMA VERĠM (kg/ağaç) Fethiye 60.000 65 Dalaman 105.000 90 Ortaca 170.000 90 Köyceğiz 885.000 100 Ula 40.000 50 Çizelge 3.3. Sürvey yapılan bölgeler, koordinatları ve rölyef

Ġlçeler Köyler Bahçe Büyüklüğü Koordinat/Rakım *Rölyef (da) 5 36 41' 35" K09 05' 54"D41 Orta Eğim Kargı 4,5 36 41' 6" K09 06' 06"D 40 Orta Eğim FETHĠYE 3 36 4' 7" K09 03' 0"D 9 Hafif Eğim Yanıklar 36 4' 7" K09 03' 3"D 43 Hafif Eğim DALAMAN Merkez Gürköy Kapıkargın Kargınkürü Güzelyurt Fevziye 15 36 46' 17" K08 48' 11"D Düz Düze yakın 7 36 46' 3" K08 48' 03"D 6 Düz Düze yakın 7 36 47' 04" K08 50' 44"D 89 Düz Düze yakın 5 36 46' 51" K08 50' 38"D 88 Düz Düze yakın 6 36 43' 31" K08 48' 59"D 10 Hafif Eğim 6 36 43' 31" K08 49' 10"D 1 Düz Düze yakın 5 36 46' 05" K08 51' 18"D 139 Hafif Eğim 3 36 46' 00" K08 51' 4"D 148 Düz Düze yakın 5 36 45' 43" K08 45' 47"D 36 Düz Düze yakın 10 36 45' 43" K08 46' 0"D 43 Düz Düze yakın 3 36 46' 09" K08 46' 55"D 13 Orta eğim 3 36 46' 09" K08 47' 06"D 1 Hafif Eğim Çizelge 3.3. Sürvey yapılan bölgeler, koordinatları ve rölyef (Devam) Ġlçeler Köyler Bahçe Büyüklüğü(da) Koordinat/Rakım *Rölyef

ORTACA KÖYCEĞĠZ Merkez Tepearası Okçular Eskiköy EkĢiliyurt Mergenli Dereköy Dalyan Akıncı YeĢilyurt Merkez Hamitköy DöğüĢbelen Zaferler Beyobası Toparlar Kavakarası Sultaniye 7 36 50' 9" K08 46'40"D 01 Düz Düze yakın 5 36 50' 11" K08 46'5"D 91 Düz Düze yakın 1 36 5' 8" K08 4'59"D 13 Hafif Eğim 6 36 5' 6" K08 41'54"D 9 Düz Düze yakın 3 36 50' 9" K08 4' 1" D 37 Orta Eğim 7 36 50' 9" K08 41' 0" D 6 Hafif Eğim 1 36 51' 34" K08 40' 49" D 9 Hafif Eğim 4,5 36 51' 43" K08 41' 31" D 11 Düz Düze yakın 6 36 51' 37" K08 43' 37" D 3 Düz Düze yakın 5 36 51' 31" K08 44' 08" D 5 Düz Düze yakın 3,6 36 46' 13" K08 43' " D 36 Düz Düze yakın,7 36 46' 07" K08 43' 30" D 7 Orta Eğim 5 36 49' " K08 44' 38" D 45 Hafif Eğim 1 36 49' " K08 45' 09" D 58 Düz Düze yakın 0 36 50' 08" K08 39' 6" D 9 Düz Düze yakın 15 36 50' 14" K08 39' 56" D 38 Düz Düze yakın 3 36 47' 45" K08 46' 33" D 4 Hafif Eğim 7 36 47' 45" K08 46' 17" D 9 Düz Düze yakın 8,5 36 '47 17" K08 44' 0"D 9 Düz Düze yakın 11 36 '47 18" K08 44' 53"D 11 Düz Düze yakın 6 36 55' 15" K08 4' 51"D 1 Hafif Eğim 3 36 54' 54" K08 43' 56"D19 Hafif Eğim 10 36 57' 5" K08 38' 54"D 17 Düz Düze yakın 10 36 57' 5" K08 39' 01"D 18 Düz Düze yakın 7,5 36 58' 45" K08 36' 54"D 30 Düz Düze yakın 9 36 58' 45" K08 36' 4"D 10 Düz Düze yakın 4 36 57' 55" K08 38' 00"D:5 Düz Düze yakın 7 36 57' 55" K08 37' 49"D 7 Düz Düze yakın 8 36 54' 4" K08 46' 40"D69 Orta Eğim 4 36 54' 7" K08 4' "D:88 Hafif Eğim 5 36 58' 55" K08 40' 54"D 4 Düz Düze yakın 7,5 36 58' 55" K08 41' 11"D 51 Düz Düze yakın 5 36 54' 08" K08 43' 45" D 18 Düz Düze yakın 36 53' 59" K08 44' 4" D 18 Düz Düze yakın 10 36 53' 03" K08 35' 13" D 1 Hafif Eğim 5 36 53' 09" K08 35' 0" D Orta Eğim Çizelge 3.3. Sürvey yapılan bölgeler, koordinatları ve rölyef (Devam) Ġlçeler Köyler Bahçe Koordinat/Rakım *Rölyef Büyüklüğü (da) 3 36 49' 30" K08 37' 53" D 39 Orta Eğim

KÖYCEĞĠZ ULA Çandır 8 DüzDüze 36 49' 30" K08 38' 00" D 31 Yakın 3 36 59' 36" K08 4' 9" D 17 Dik eğim YeĢilköy 3,5 36 59' 36" K08 4' " D 19 Dik Eğim Ataköy 3 37 0' 49" K08 5' 10" D 13 Orta Eğim 7 37 0' 49" K08 5' 6" D 135 Hafif Eğim DüzDüze 37 0' 30" K08 30' 10" D 103 Yakın Karabörtlen 5 DüzDüze 37 0' 30" K08 30' 17" D 106 Yakın *Sürvey yapılan arazilerin yapısı, düz yada eğimli olup olmadığı görsel olarak kontrol edilmiģ ve arazi formuna kaydedilmiģtir. Eğim skala; Eğim (%0) DüzDüze Yakın, (%6) Hafif Eğim,(%61) Orta eğim, (118) Dik Eğim Ġlçelere göre örnekleme sayıları, turunçgil alanları dikkate alınarak belirlenmiģtir. Sürveyde örnekleme yapılacak bahçelerin olabildiğince birbirlerinden uzakta olmasına özen gösterilmiģ, gidilen ilçeyi temsil edecek Ģekilde, değiģik istikametlerde örneklemeler yapılmıģtır. Sırma ve ark. (1997) nın çalıģmalarından yararlanılarak; girilen bahçenin kenar tesirinde kalmamak için 10 m içerisinden baģlamak üzere, 5 da için 3, 510 da için 5, 10 da dan büyük tarlalar için 8 noktada, köģegenler doğrultusunda sayımlar yapılmıģtır. Ancak bahçe büyüklüğüne göre kesin sayım yapılacak çerçeve sayısı bölgede yapılan ön sayımlarla ortaya konmuģtur (Uygur, 1991). Sayımlarda 1 m lik çerçeveler kullanılmıģ; çerçeve içine giren yabancı otlar tespit edilmiģtir. Ayrıca genel olarak yabancı otların ve dominant türlerin % kaplama oranları kaydedilmiģtir. Yabancı ot türleri, bunların sayıları ile her bir tarladaki yüzde (%) kaplama oranları belirlendikten sonra populasyonun değerlendirilmesinde kullanılan her bir türün Rastlama Sıklığı ve Kaplama Alanı hesaplanmıģtır. Bunun için gerekli olan formüller aģağıda sıralanmıģtır (Uygur, 1991). Rastlama Sıklığı (RS)=100 x n/m (n: yapılan örneklemenin kaçında o tür ile karģılaģıldı, m: toplam örnekleme sayısı). Türün Kaplama Alanı (TKA): Herhangi bir yabancı ot türünün toprak yüzeyini kapladığı ortalama değerdir ve Genel Kaplama Alanı (GKA) ve Özel Kaplama Alanı (ÖKA) olarak ikiye ayrılır. GKA= TKA/m,

ÖKA=TKA/n (TKA: Her türün kapladığı alanın toplamı, n: yapılan örneklemenin kaçında o tür ile karģılaģıldı, m: toplam örnekleme sayısı). ġekil 3.3. Sonbahar dönemi (AğustosEylül 009) sürvey yapılan turunçgil bahçeleri

ġekil 3.4. Ġlkbahar dönemi (MartNisan 010) sürvey yapılan turunçgil bahçeleri 3... Muğla Ġli Turunçgil Bahçelerindeki Yabancı Ot Türleri Ġle Ekolojik Faktörler Arasında ĠliĢkinin Saptanması

3...1. Ekolojik Faktörlerin Ölçülme Teknikleri Ekolojik faktörlerin araģtırılması yapılırken rölyef, toprak tekstürü, toprak ph sı, toprak kireç içeriği, değiģebilir katyonlar, toprağın katyon değiģim kapasitesi (K.D.K.), agregat dayanıklılığı ve toprak tuzluluğu ayrı ayrı belirlenmiģtir. Toprak örneği alımında önce arazideki farklılıklar (eğim, toprak rengi, toprak tipi, yükseklik, taban suyunun durumu vb.) dikkate alınarak uygun sayıda toprak örneği alınmıģtır. Bunun için zig zaglar çizerek veya bir plan dahilinde arazi büyüklüğüne göre 510 ayrı noktadan burgu veya bel yardımı ile 030 cm derinlikten toprak örnekleri alınmıģtır (Kaçar, 1994) ve karıģtırılmıģtır. Daha sonraki analizlerde kullanılmak üzere karıģımdan kg kadar toprak örneği alınmıģ ve laboratuara getirilmiģtir. Laboratuara getirilen toprak örnekleri oda sıcaklığında kurutulduktan sonra mm lik elekten geçirilerek analize hazır hale getirilmiģtir. 3...Tekstür Bouyoucos Hidrometresi yöntemine göre yapılmıģtır. Her toprak örneğinden 40 gr alınarak 600 ml lik beherlere aktarılmıģ ve daha sonra üstüne 100 ml % 5 lik kalgon (Sodyum Hegza Metafosfat) çözeltisi ve 50 ml saf su eklenerek karıģtırılıp bir gece bekletilmiģtir. Bir gece bekletilen örnekler mikser kabına boģaltılıp yüksek devirli mikserde 5 dakika karıģtırılmıģtır. KarıĢtırma iģlemi bittikten sonra örnek tekstür silindirine boģaltılmıģ ve hidrometre yardımıyla çözeltinin hacmi saf su ile 1130 ml ye getirilmiģtir Silindirlere boģaltılan örnekler süspanse hale gelmesi için mekanik el karıģtırıcısıyla 0 kere karıģtırılmıģ ve karıģtırma iģlemi bittikten sonraki zaman not edilmiģtir. Ġlk baģlangıç zamanından 0 sn sonra hidrometre (ASTM No: 151 H 6) daldırılmıģ ve 40. sn de ilk okuma ve. saatte ikinci okuma alınmıģtır. 3...3. Reaksiyon (ph) Toprakların ph değerleri 1/.5 topraksaf su karıģımında cam elektrotlu ph metre kullanılarak ölçülmüģtür (U.S. Salinity Lab. Staff, 1954). Toprak örneklerinden 0 gram alınıp 40 ml saf

su ile (1: oranında) sulandırılıp süspansiyon cam baget yardımıyla ara sıra karıģtırılarak 30 dakika bekledikten sonra cam elektrodlu Neel ph metresi ile belirlenmiģtir. 3...4. Elektriki iletkenlik (EC) Toprakların ph değerleri 1/.5 topraksaf su karıģımında cam elektrotlu ph metre kullanılarak ölçülmüģtür (US Salinity Lab Staff, 1954). Toprak örneklerinin EC sini belirlemek üzere hazırlanmıģ saf su ile 1: oranında sulandırılmıģ süspansiyonda ph ölçümü yapıldıktan sonra aynı süspansiyonda digital EC metre ile ölçüm yapılmıģtır. 3...5. Organik madde Modifiye edilmiģ WalkeyBlack metoduna göre yapılmıģtır (Nelson ve Sommers, 198). Bu analize göre; 0,5 gr toprak örneği 500 ml lik erlenmayer içerisine dikkatlice konulmuģ ve üzerine 1N 10 ml potasyum dikromat ilave edilmiģ ve hemen sonra 0 ml sülfirik asit eklenmiģtir. 1 dakika yavaģ yavaģ çalkalanmıģtır. YaklaĢık 30 dakika bekledikten sonra karıģıma 00 ml saf su eklenmiģ ve üzerine 56 damla indikatör damlatılmıģtır. Bu karıģım daha sonra demir sülfat heptahidrat ile titre edilmiģ kırmızı rengin yeģil renge dönmesi dikkatle takip edilmiģtir. Renk dönüģümü olduktan sonra harcanılan kimyasal miktarı not edilmiģ ve hesaplaması yapılmıģtır (Kaçar, 1994). 3...6. Kireç Scheibler kalsimetresi ile karbondioksit çıkıģ hacmine göre % kireç içeriği belirlenmiģtir (Kaçar, 1994). 0,5 gram toprak örneği tartılarak % 10 luk hidroklorik asit yardımıyla Scheibler kalsimetresinde karbondioksit çıkıģ hacmine göre kireç içeriği belirlenmiģtir (Kaçar, 1994). 3...7. DeğiĢebilir Kalsiyum, potasyum ve sodyum 1 N Amonyum Asetat yöntemine göre yapılmıģtır (Helmke ve Sparks, 1986). 1 Normal amonyum asetat (ph = 7.0) ile ekstrakte edilmiģtir. Daha sonra fleymfotometre yardımıyla