11.Bölüm Bölüm Adı: Yabancı Para Net Genel Pozisyon\Özkaynak Standart Oranının Bankalarca Konsolide Ve Konsolide Olmayan Bazda Hesaplanması Ve Uygulanması Yrd. Doç. Dr. Ferhat Sayım
Amaçlarımız Bu bölümü tamamladıktan sonra; aşağıdaki bilgi ve becerilere sahip olabileceksiniz: Yabancı Para Net Genel Pozisyon\Özkaynak Standart Oranına ilişkin temel kavramları bilmek Bu oranların Konsolide Ve Konsolide Olmayan Bazda Hesaplanması Ve Uygulanmasına dair mevzuatı bilmek Konsolide Olmayan Oransal Sınır, Hesaplama Şekli ve Bildirimlere ilişkin düzenlemeleri bilmek Anahtar Kavramlar Döviz varlıkları Döviz yükümlülükleri Dövize endeksli varlık ve yükümlülükler Konsolide döviz varlıkları Konsolide döviz yükümlülükleri Konsolide özkaynak Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranı Yabancı para net genel pozisyon Konsolide yabancı para net genel pozisyon 1
İçindekiler YABANCI PARA NET GENEL POZİSYON\ÖZKAYNAK STANDART ORANININ BANKALARCA KONSOLİDE VE KONSOLİDE OLMAYAN BAZDA HESAPLANMASI VE UYGULANMASIHATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 5411 SAYILI KANUNDA YABANCI PARA NET GENEL POZİSYON/ÖZKAYNAK STANDART ORANLARI UYGULAMASININ DAYANAKLARI KORUYUCU DÜZENLEMELER KONSOLİDE OLMAYAN VE KONSOLİDE YABANCI PARA NET GENEL POZİSYON/ÖZKAYNAK STANDART ORANLARI, HESAPLANMASI, BİLDİRİMİ VE AŞIMLAR5 KONSOLİDE OLMAYAN ORANSAL SINIR, HESAPLAMA ŞEKLİ VE BİLDİRİM5 KONSOLİDE FİNANSAL TABLOLAR ESAS ALINARAK HESAPLANAN YABANCI PARA NET GENEL POZİSYON/ÖZKAYNAK STANDART ORANI6 ORANSAL SINIRLARA UYUMSUZLUK7 ÖZET22 ÇALIŞMA SORULARIHATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. ÇALIŞMA SORULARI YANIT ANAHTARIHATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 2
1 GİRİŞ Bu konuyla ilgili BDDK nın çıkarmış olduğu yönetmelik temel düzenleme niteliği taşımaktadır. 1 Kasım 2006 tarihinde çıkarılan yeni yönetmelik aynı yılın başlarında çıkarılan yönetmeliğin hükümlerini kaldırılmıştır. Yönetmelikteki hükümler 5411 sayılı Bankacılık Kanununun 43, 47 ve 93 üncü maddelerine dayandırılmaktadır. Düzenlemeyle, bankaların döviz varlık ve yükümlülükleri arasındaki ilgi ve dengelerin kurulmasını ve özkaynakları ile uyumlu bir seviyede döviz pozisyonu tutmalarını temin etmek üzere, uygulayacakları yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranına ilişkin usul ve esasları düzenlemek amaçlanmıştır. Düzenlemede yer alan temel kavramlar şu şekilde tanımlanmaktadır. a) Banka: Bankalar Kanunu nun 3 üncü maddesinde tanımlanan bankaları,bunlar: Mevduat bankaları ve katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarıdır. b) Döviz varlıkları: Bankaların, yurt dışı şubelerine ilişkin hesapları da dahil olmak üzere, tüm yabancı para aktif hesaplarını, dövize endeksli varlıklarını, vadeli döviz alım taahhütlerini, c) Döviz yükümlülükleri: Bankaların, yurt dışı şubelerine ilişkin hesapları da dahil olmak üzere, tüm yabancı para pasif hesaplarını, dövize endeksli yükümlülüklerini, vadeli döviz satım taahhütlerini, ç) Dövize endeksli varlık ve yükümlülükler: Üzerlerinde, ilgili sözleşmelerde veya mevzuatta dövize endeksli bir araç olduğu açıkça tanımlanan ve değerleri döviz kurlarındaki değişmelerden doğrudan etkilenen varlık ve yükümlülükleri, d) Konsolide döviz varlıkları: Ana ortaklık niteliğine sahip bankaların konsolide finansal tablo hazırlama esaslarına göre finansal kurumlar topluluğuna dahil ortaklıklarının hesapları ile konsolide edilen tüm yabancı para aktif hesaplarını, dövize endeksli varlıklarını, vadeli döviz alım taahhütlerini, e) Konsolide döviz yükümlülükleri: Ana ortaklık niteliğine sahip bankaların, konsolide finansal tablo hazırlama esaslarına göre finansal kurumlar topluluğuna dahil ortaklıkların hesapları ile konsolide edilen tüm yabancı para pasif hesaplarını, dövize endeksli yükümlülüklerini, vadeli döviz satım taahhütlerini, f) Konsolide özkaynak: Bankaların Özkaynakları Hakkında Yönetmeliğe göre hesaplanan konsolide özkaynağı, 3
g) Konsolide yabancı para net genel pozisyon: Konsolide döviz varlıkları toplamı ile konsolide döviz yükümlülükleri toplamının Yeni Türk Lirası karşılıkları arasındaki farkı, ğ) Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranı: Konsolide yabancı para net genel pozisyon tutarının, konsolide özkaynağa bölünmesi suretiyle hesaplanacak oranı, h) Kanun: 5411 sayılı Bankacılık Kanununu, ı) Kurum: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunu, i) Özkaynak: Bankaların Özkaynakları Hakkında Yönetmeliğe göre hesaplanan özkaynağı, j) Vadeli döviz alım taahhütleri: Hesaplarda gayrinakdi bir taahhüt olarak yer alan ve takas işlemi ileri bir tarihte gerçekleşecek olan, vadeli döviz alım, swap para alım, futures para alım, alıcı (lehdar) taraf para alım opsiyonları, satıcı (keşideci) taraf para satım opsiyonları ve benzeri para alım işlemleri ile iki güne kadar valörlü döviz alım işlemlerini, k) Vadeli döviz satım taahhütleri: Hesaplarda gayrinakdi bir taahhüt olarak yer alan ve takas işlemi ileri bir tarihte gerçekleşecek olan, vadeli döviz satım, swap para satım, futures para satım, satıcı (keşideci) taraf para alım opsiyonları, alıcı (lehdar) taraf para satım opsiyonları ve benzeri para satım işlemleri ile iki güne kadar valörlü döviz satım işlemlerini, l) Yabancı para net genel pozisyon: Döviz varlıkları toplamı ile döviz yükümlülükleri toplamının Yeni Türk Lirası karşılıkları arasındaki farkı, m) Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranı: Yabancı para net genel pozisyon tutarının, özkaynağa bölünmesi suretiyle hesaplanacak oranı, ifade eder. 2 5411 SAYILI KANUNDA YABANCI PARA NET GENEL POZİSYON/ÖZKAYNAK STANDART ORANLARI UYGULAMASININ DAYANAKLARI Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Özkaynak Standart Oranları uygulamasına dayanak teşkil eden 43 ve 47.Maddeler Bankalar Kanununun Koruyucu Hükümler üst başlığını taşıyan bölümünde geçmektedir. 4
2.1. Koruyucu Düzenlemeler 43.Maddedeki hükme göre, Kurul; bankaların varlıkları, alacakları, özkaynakları, borç, yükümlülük ve taahhütleri, gelir ve giderleri arasındaki ilgi ve dengelerin ve malî bünyeyi etkileyen diğer tüm unsurların ve maruz kalınan risklerin tespiti, tahlili, izlenmesi, ölçülmesi ve değerlendirilmesi amacıyla sınırlamalar ve standart oranlar da belirlemek suretiyle gerekli düzenlemeleri yapmaya ve bunlar hakkında her türlü tedbiri almaya yetkilidir. Bu hüküm, 38 inci madde gereğince konsolide malî tablo hazırlama yükümlülüğü bulunan ana ortaklık için Kurulca belirlenecek usûl ve esaslar çerçevesinde konsolide ve konsolide olmayan bazda uygulanır. Bankalar, yapılan düzenlemelere uymak, belirlenen sınırlamaları ve standart oranları konsolide baz da dahil olmak üzere hesaplamak, tutturmak ve idame ettirmek ve bunlara ilişkin olarak Kurum tarafından istenen tedbirleri belirlenen süreler içinde almak ve uygulamakla yükümlüdür. Kurul, kurumsal yönetim hükümleri ile koruyucu hükümlerin uygulanmasını da dikkate alarak, her bir banka ya da banka grubu için belirlenen asgarî veya azamî standart oranlar ve sınırlardan farklı daha ihtiyatlı bir oran veya sınır tesis etmeye veya hesaplama ve bildirim dönemlerini farklılaştırmaya veya genel olarak belirlenmemiş oran ve sınırlar tespit etmeye yetkilidir. Kanun kapsamında öngörülen sınırlamalara ve standart oranlara ilişkin eşiklere erişilmesi veya aşımların oluşması hâlinde, ilgili banka durumu derhal Kuruma bildirmek zorundadır. 2.1.1. Aşımların giderilmesi 47.Maddedeki hükme göre, Kanun ve Kanuna istinaden çıkarılan düzenlemelerde yer alan sınırlama ve oranlara ilişkin aşımların Kurulca belirlenecek usûl ve esaslar çerçevesinde giderilmesi zorunludur. Özkaynaklarda meydana gelebilecek düşüşler nedeniyle özkaynağın belirli bir oranı ile ilişkilendirilen sınırlama ve oranlarda aşımların oluşması ve şartların gerektirmesi hâlinde, bu aşımlar Kurumca belirlenecek bir süre içinde giderilir. Aşımların giderilmesi için belirlenen süre içinde bu Kanunun idarî para cezalarına ilişkin hükümleri uygulanmaz. 3 KONSOLİDE OLMAYAN VE KONSOLİDE YABANCI PARA NET GENEL POZİSYON/ÖZKAYNAK STANDART ORANLARI, HESAPLANMASI, BİLDİRİMİ VE AŞIMLAR 3.1. Konsolide Olmayan Oransal Sınır, Hesaplama Şekli Ve Bildirim Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranı, mevduat ve kalkınma ve yatırım bankalarınca, ek-1 de yer alan bildirim cetveline uygun olarak, katılım bankalarınca ek-3 de yer alan bildirim cetveline uygun olarak her iş günü itibarıyla 5
hesaplanır. Bildirim cetvelinde yer alan tutarların Türk Lirası karşılıklarının hesaplanmasında, hesaplama tarihi itibarıyla, Türkiye Muhasebe Standartları ile Kanun uyarınca yürürlüğe girmiş düzenlemelerde belirtilen değerleme esası uygulanır. İş günleri üzerinden hesaplanan yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının mutlak değerlerinin haftalık basit aritmetik ortalaması yüzde yirmiyi aşamaz. İş günleri üzerinden hesaplanan standart oranları içerecek şekilde haftalık olarak düzenlenen cetvel, izleyen hafta içinde Kuruma ulaştırılır. Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının hesaplanmasında, Bankaların Özkaynakları Hakkında Yönetmeliğe göre hesaplanan son dönem özkaynak tutarı dikkate alınır. 3.2. Konsolide Finansal Tablolar Esas Alınarak Hesaplanan Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Özkaynak Standart Oranı Kanun uyarınca yürürlüğe konulan düzenlemelere göre ana ortaklık niteliğine sahip olan ve konsolide finansal tablo hazırlama yükümlülüğü bulunan mevduat ve kalkınma ve yatırım bankalarınca, yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranı Yönetmelikte belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde, ek-2 de yer alan bildirim cetveline uygun olarak, katılım bankalarınca ek-4 te yer alan bildirim cetveline uygun olarak konsolide özkaynak hesaplama dönemleri itibarıyla, konsolide olarak da hesaplanır. Bildirim cetvelinde yer alan tutarların Türk Lirası karşılıklarının hesaplanmasında, hesaplama tarihi itibarıyla, bir üst başlığın birinci paragrafında belirtilen değerleme esası uygulanır. Konsolide finansal tablolar esas alınarak hesaplanan yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının mutlak değeri yüzde yirmiyi aşamaz. Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranı hesaplayacak mevduat ve kalkınma ve yatırım bankalarının, finansal kurumlar topluluğu içinde yer alan konsolidasyona tabi ortaklıklarının tüm yabancı para aktif hesaplarını, dövize endeksli varlıklarını, vadeli döviz alım taahhütlerini, tüm yabancı para pasif hesaplarını, dövize endeksli yükümlülüklerini, vadeli döviz satım taahhütlerini ek-2 de, katılım bankalarının ise ek-4 te yer alan hesaplar altında konsolide etmeleri gereklidir. Ara dönemler itibarıyla hazırlanan bildirim cetvellerinin ana ortaklık niteliğine sahip bankalarca, hesaplama dönemini izleyen altmış gün içinde, yıl sonu itibarıyla hazırlanan bildirim cetvelinin ise Nisan ayı sonuna kadar Kuruma ulaştırılması şarttır. 6
3.3. Oransal Sınırlara Uyumsuzluk Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranındaki aşım tutarının tespitinde esas alınacak haftalık oran, iş günleri üzerinden hesaplanan günlük oranların mutlak değerlerinin basit aritmetik ortalamasıdır. Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının azami sınırının aşılması halinde, bankalar aşımın nedenlerini, bildirim cetvelinin Kuruma gönderilme süresi içinde bildirmek zorundadır. Haftalık oranlarda oluşabilecek aşım tutarının takip eden iki hafta içinde giderilmesi zorunludur. Bir takvim yılı içerisinde haftalık oranlarda, giderilen aşımlar dahil altı defadan fazla aşım gerçekleştirilemez. Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranının azami sınırının aşılması halinde, bankalar aşımın nedenlerini, bildirim cetvelinin Kuruma gönderilme süresi içinde bildirmek zorundadır. Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranındaki aşım tutarı hesaplama dönemi itibarıyla dikkate alınır. Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranında oluşabilecek aşım tutarı, bir sonraki hesaplama dönemine kadar giderilir ve bu süre içinde aşım giderilmiş olsa dahi, bir takvim yılı içerisinde bir defadan fazla aşım gerçekleştirilemez. Özkaynaklarda meydana gelebilecek düşüşler nedeniyle standart oranlarda aşım oluşması ve şartların gerektirmesi hâlinde, bu aşımlar Kurumca belirlenecek bir süre içinde giderilir. Yapılacak incelemelerde, Yönetmelikle düzenlenen standart oranların tutturulmasına yönelik fiktif işlem yapıldığının tespit edilmesi halinde, bu işlemlere karşılık gelen tutarlar geriye yönelik olarak varlık ve yükümlülüklerden düşülmek suretiyle ilgili döneme ilişkin standart oranlar yeniden hesaplanır. İşlemin fiktif olup olmadığı, işlemin ekonomik mantığı ve işleme taraf olan müşteri göz önünde bulundurularak belirlenir. 7
4 EKLER-KULLANILACAK BİLDİRİM CETVELLERİ 8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
5 ÖZET Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranı, mevduat ve kalkınma ve yatırım bankalarınca, ek-1 de yer alan bildirim cetveline uygun olarak, katılım bankalarınca ek-3 de yer alan bildirim cetveline uygun olarak her iş günü itibarıyla hesaplanır. İş günleri üzerinden hesaplanan yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının mutlak değerlerinin haftalık basit aritmetik ortalaması yüzde yirmiyi aşamaz. İş günleri üzerinden hesaplanan standart oranları içerecek şekilde haftalık olarak düzenlenen cetvel, izleyen hafta içinde Kuruma ulaştırılır. Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının hesaplanmasında, Bankaların Özkaynakları Hakkında Yönetmeliğe göre hesaplanan son dönem özkaynak tutarı dikkate alınır. Kanun uyarınca yürürlüğe konulan düzenlemelere göre ana ortaklık niteliğine sahip olan ve konsolide finansal tablo hazırlama yükümlülüğü bulunan mevduat ve kalkınma ve yatırım bankalarınca, yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranı, ek-2 de yer alan bildirim cetveline uygun olarak, katılım bankalarınca ek-4 te yer alan bildirim cetveline uygun olarak konsolide özkaynak hesaplama dönemleri itibarıyla, konsolide olarak da hesaplanır. Konsolide finansal tablolar esas alınarak hesaplanan yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının mutlak değeri yüzde yirmiyi aşamaz. Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranı hesaplayacak mevduat ve kalkınma ve yatırım bankalarının, finansal kurumlar topluluğu içinde yer alan konsolidasyona tabi ortaklıklarının tüm yabancı para aktif hesaplarını, dövize endeksli varlıklarını, vadeli döviz alım taahhütlerini, tüm yabancı para pasif hesaplarını, dövize endeksli yükümlülüklerini, vadeli döviz satım taahhütlerini ek-2 de, katılım bankalarının ise ek-4 te yer alan hesaplar altında konsolide etmeleri gereklidir. Ara dönemler itibarıyla hazırlanan bildirim cetvellerinin ana ortaklık niteliğine sahip bankalarca, hesaplama dönemini izleyen altmış gün içinde, yıl sonu itibarıyla hazırlanan bildirim cetvelinin ise Nisan ayı sonuna kadar Kuruma ulaştırılması şarttır. Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranındaki aşım tutarının tespitinde esas alınacak haftalık oran, iş günleri üzerinden hesaplanan günlük oranların mutlak değerlerinin basit aritmetik ortalamasıdır. 22
Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının azami sınırının aşılması halinde, bankalar aşımın nedenlerini, bildirim cetvelinin Kuruma gönderilme süresi içinde bildirmek zorundadır. Haftalık oranlarda oluşabilecek aşım tutarının takip eden iki hafta içinde giderilmesi zorunludur. Bir takvim yılı içerisinde haftalık oranlarda, giderilen aşımlar dahil altı defadan fazla aşım gerçekleştirilemez. Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranının azami sınırının aşılması halinde, bankalar aşımın nedenlerini, bildirim cetvelinin Kuruma gönderilme süresi içinde bildirmek zorundadır. Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranındaki aşım tutarı hesaplama dönemi itibarıyla dikkate alınır. Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranında oluşabilecek aşım tutarı, bir sonraki hesaplama dönemine kadar giderilir ve bu süre içinde aşım giderilmiş olsa dahi, bir takvim yılı içerisinde bir defadan fazla aşım gerçekleştirilemez. 23
6 ÇALIŞMA SORULARI Soru No Soru 1. Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranı, mevduat ve kalkınma ve yatırım bankalarınca, ve katılım bankalarınca bildirim cetvellerine uygun olarak hangi aralıkta hesaplanır. a. Her hafta sonu itibarıyla hesaplanır b. Her ay sonu itibarıyla hesaplanır c. 3 ayda bir hesaplanır d. Her iş günü itibarıyla hesaplanır e. Her pazartesi itibarıyla hesaplanır 2. Konsolide finansal tablolar esas alınarak hesaplanan yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının mutlak değeri yüzde kaçı aşamaz. a. 10 b. 15 c. 20 d. 25 e. 30 3. Ara dönemler itibarıyla hazırlanan bildirim cetvellerinin ana ortaklık niteliğine sahip bankalarca, hesaplama dönemini izleyen hangi süre içinde Kuruma ulaştırılması şarttır. a. Altmış gün içinde b. Doksan gün içinde c. Yüzyirmi gün içinde d. Onbeş gün içinde e. Otuz gün içinde 24
4. Yıl sonu itibarıyla hazırlanan bildirim cetvelinin ne zamana kadar Kuruma ulaştırılması şarttır. a. Şubat ayı sonuna b. Haziran ayı sonuna c. Mart ayı sonuna d. Aralık ayı sonuna e. Nisan ayı sonuna 5. Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının azami sınırının aşılması halinde, bankalar aşımın nedenlerini, ne zamana kadar bildirmek zorundadır. a. 3 gün içerisinde b. bildirim cetvelinin Kuruma gönderilme süresi içinde c. Verilen izin içinde d. 5 gün içinde e. 75 gün içinde 6. Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının azami sınırının aşılması halinde, Haftalık oranlarda oluşabilecek aşım tutarının takip eden hangi sürede giderilmesi zorunludur. a. Bir hafta b. 5 iş günü c. 1 ay d. İki hafta içinde e. 3 ay 25
7.Hesaplanan yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının mutlak değerlerinin haftalık basit aritmetik ortalaması yüzde kaçı aşamaz. a. 10 b. 15 c. 20 d. 25 e. 30 8. Yabancı para net genel pozisyon/özkaynak standart oranının azami sınırının aşılması hallerinde, Bir takvim yılı içerisinde haftalık oranlarda, giderilen aşımlar dahil kaç defadan fazla aşım gerçekleştirilemez a. 4 b. 5 c. 6 d. 7 e. 8 9. Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranında oluşabilecek aşım tutarı ne kadar sürede giderilir. a. Bir sonraki hesaplama dönemine kadar b. 75 gün içerisinde c. 45 gün içerisinde d. Altı ay içerisinde e. Üç ay içerisinde 26
10.Konsolide yabancı para net genel pozisyon/konsolide özkaynak standart oranında oluşabilecek aşım tutarı, bir takvim yılı içerisinde kaç defadan fazla aşım gerçekleştirilemez. a. 5 b. 4 c. 3 d. 2 e. 1 27
7 ÇALIŞMA SORULARI YANIT ANAHTARI Soru No Doğru Cevap Cevabınız yanlış ise şu konuyu yeniden gözden geçiriniz 1. d Konsolide Olmayan Oransal Sınır, Hesaplama Şekli Ve Bildirim 2. c Konsolide Finansal Tablolar Esas Alınarak Hesaplanan Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Özkaynak Standart Oranı 3. a Konsolide Finansal Tablolar Esas Alınarak Hesaplanan Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Özkaynak Standart Oranı 4. e Konsolide Finansal Tablolar Esas Alınarak Hesaplanan Yabancı Para Net Genel Pozisyon/Özkaynak Standart Oranı 5. b Oransal Sınırlara Uyumsuzluk 6. d Oransal Sınırlara Uyumsuzluk 7. c Konsolide Olmayan Oransal Sınır, Hesaplama Şekli Ve Bildirim 8. c Oransal Sınırlara Uyumsuzluk 9. a Oransal Sınırlara Uyumsuzluk 10. e Oransal Sınırlara Uyumsuzluk 28