KIYI EKOSİSTEMİNDE BESİN MADDESİ DEĞİŞİMLERİ: KUZEYDOĞU AKDENİZ ÖRNEĞİ



Benzer belgeler
Mersin Körfezi-Erdemli Kıta Sahanlığı Yüzey ve Dip Sularında İnorganik ve Organik Fosfor Formlarının Zaman ve Mekan Ölçekli Değişimleri

Kilikya Baseni (Kuzeydoğu A kdeniz) Sularında Ö trofikasyon İndikatörü Param etrelerin (TP, D IN, Chl-a ve T R IX ) D eğişim i

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOMİSYONU

AKDENİZ KIYI ALANLARI KİRLİLİK KAYNAKLARINDA UZUN SÜRELİ EĞİLİM İZLEME: NEHİRLER VE ATIKSULAR ( )

Doğu Karadeniz de (Samsun, Türkiye) Bazı Fiziko- Kimyasal Parametrelerin Araştırılması

Çanakkale Boğazı nda Nütrient ve Klorofil-a Düzeylerinde Meydana Gelen Aylık Değişimler*

ANKARA ATMOSFERİNDEKİ AEROSOLLERİN KİMYASAL KOMPOZİSYONLARININ BELİRLENMESİ

Atatürk Baraj Gölü nde Sıcaklık ve Çözünmüş Oksijenin Derinliğe Bağlı Değişimleri. Fırat Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Elazığ

TÜRKİYE BİLİMSEL VE TEKNİK ARAŞTIRMA KURUMU

TEBLĐĞ Çevre ve Orman Bakanlığından: KENTSEL ATIKSU ARITIMI YÖNETMELĐĞĐ HASSAS VE AZ HASSAS SU ALANLARI TEBLĐĞĐ ĐKĐNCĐ BÖLÜM

Trabzon (Türkiye) İl Sınırları İçerisinde Bulunan Solaklı ve Sürmene Derelerinde Nütrient ve Askıda Katı Madde Yüklerinin Belirlenmesi

ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI İZLEME VE SU BİLGİ SİSTEMİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI

ÇEV 219 Biyoçeşitlilik. Ötrofikasyon. Ötrofikasyon

MARMARA DENİZİ ARAŞTIRMALARI NİSAN 1994 ÖLÇÜMLERİ İLK BULGULAR M. Levent Artüz

Elazığ İlinde Bir Maden Sahasından Kaynaklanan Sızıntı Sularının Maden Çayına Etkisi: II. Diğer Parametreler

Ankara Atmosferinde Toplanan PM2.5 Örneklerinde n Alkan Konsantrasyon Seviyelerinin Mevsimsel Değişimlerinin Değerlendirilmesi

İSKENDERUN KÖRFEZİ (YUMURTALIK SUGÖZÜ KIYI HATTI) PİKOPLANKTONİK SYNECHOCOCCUS YOĞUNLUK VE BİYOMASININ MEVSİMSEL DEĞİŞİMLERİ *

Ekosistem ve Özellikleri

Bir Balık Üretim Tesisi (Elazığ) ndeki Balık Havuzlarında Su Kalitesi ve Mevsimsel Değişimleri

Murat Nehri (Elazığ) nin Bazı Fizikokimyasal Parametreler Açısından Su Kalitesinin Belirlenmesi

KİLİKYA AKARSULARININ İYONİK BİLEŞİMİ VE SU KALİTESİ ÜZERİNE BİR ÇALIŞMA

1. Kıyı Bölgelerinde Çevre Kirliliği ve Kontrolü KÇKK

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ KOMİSYONU ÇANAKKALE BOĞAZI FİTOPLANKTON BİYOMASINDA MEYDANA GELEN GÜNLÜK DEĞİŞİMLER

Öğretim Üyeleri İçin Ön Söz Öğrenciler İçin Ön Söz Teşekkürler Yazar Hakkında Çevirenler Çeviri Editöründen

2016 Yılı Buharlaşma Değerlendirmesi

DOĞU KARADENİZ VE BATI KARADENİZ ATMOSFERİ AEROSOLLERİ KİMYASAL KOMPOZİSYONUNUN KARŞILAŞTIRILMASI

Doðu Akdeniz'de Akarsu Etkisindeki Kýyýsal Bölge Sularýnýn Özelliklerinin Açýk Denizdekiler ile Karþýlaþtýrýlmasý


ANALİZ LİSTESİ EKOSFER LABORATUVAR VE ARAŞTIRMA HİZMETLERİ SAN. VE TİC.LTD.ŞTİ. SU ANALİZLERİ. Toplam Çözünmüş Mineral Madde (TDS) Tayini

Meteoroloji. IX. Hafta: Buharlaşma

HAZAR GÖLÜ SUYU VE SEDĐMENTĐNDE FOSFOR KĐRLENMESĐ

İZMİR KÖRFEZİ'NİN KİMYASAL ÖZELLİKLERİNE GENEL BAKIŞ

ADAPAZARI KENTSEL ATIKSU ARITMA TESĐSĐ ATIKSUYUNUN KARAKTERĐZASYONUNUN ĐNCELENMESĐ VE DEĞERLENDĐRĐLMESĐ

T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü

Akreditasyon Sertifikası Eki (Sayfa 1/8) Akreditasyon Kapsamı

Çanakkale Boğazı nda Farklı Su Tabakalarındaki Fizikokimyasal Koşullara Bağlı Olarak Bölgenin Su Ürünleri Üretim Potansiyelinin Geliştirilmesi

ANALİZ LİSTESİ EKOSFER LABORATUVAR VE ARAŞTIRMA HİZMETLERİ SAN. VE TİC.LTD.ŞTİ. SU ve ATIKSU ANALİZLERİ. Toplam Çözünmüş Mineral Madde (TDS) Tayini

BÖLÜM Fiziksel Çevrenin Değerlendirilmesi-Denizel

İSTANBUL BOĞAZI SU SEVİYESİ DEĞİŞİMLERİNİN MODELLENMESİ. Berna AYAT. İstanbul, Türkiye

DEĞİRMENDERE AKARSUYU (TRABZON) TARAFINDAN KARADENİZ E TAŞINAN KİRLETİCİLERİN BELİRLENMESİ

METEOROLOJİ. IV. HAFTA: Hava basıncı

ŞEHİR ATMOSFERİNDE ESER METALLERİN KURU ÇÖKELMESİ

ÇOKLU DOĞRUSAL ANALİZ YÖNTEMİYLE UÇUCU ORGANİK BİLEŞİKLERİN ATMOSFERDEKİ KONSANTRASYONLARINA ETKİ EDEN METEOROLOJİK FAKTÖRLERİN İNCELENMESİ

T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü ÇEVRE ÖLÇÜM VE ANALİZLERİ YETERLİK BELGESİ EK LİSTE-1/6

ARAŞTIRMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI Atmosfer Modelleri Şube Müdürlüğü. 31 Ocak 1 Şubat 2015 tarihlerinde yaşanan TOZ TAŞINIMI. olayının değerlendirmesi

KARADENİZ IŞIKLI TABAKASINDA AZOT DÖNGÜSÜ. E-Posta:

Marmara Kıyıları Hassas Alan Yönetimi

Esin Ö. ÇEVİK Prof. Dr.

Araştırma Makalesi / Research Article

ÇANAKKALE BOĞAZINDA ÇEŞİTLİ BÖLGELERDEN ALINAN DENİZ SULARININ İLETKENLİKLERİNİN ÖLÇÜLMESİ VE SICAKLIKLA DEĞİŞİMLERİNİN İNCELENMESİ

İZNİK GÖLÜ SU KALİTESİNİN FİTOPLANKTON GRUPLARINA GÖRE BELİRLENMESİ

SU KALİTE ÖZELLİKLERİ

*E mail:

TUNCELİ İLİ VE ÇEVRESİ TATLI SU KAYNAKLARINDA SUYUN FİZİKO-KİMYASAL PARAMETRELERİ VE NİTROJENLİ BİLEŞİKLERİN MEVSİMSEL DEĞERLERİ

BALIK GÖLÜ (KIZILIRMAK DELTASI, SAMSUN) SU KALİTESİNİN KONUMSAL ANALİZİ

DRENAJ KANALLARINDA MEVSİMSEL KİRLENMENİN BELİRLENMESİ, AŞAĞI SEYHAN ÖRNEĞİ *

ÇEVRE KANUNUNCA ALINMASI GEREKEN İZİN VE LİSANSLAR HAKKINDA YÖNETMELİK KAPSAMINDA ATIKSULARINI DERİN DENİZ DEŞARJI YÖNTEMİ İLE DENİZE DEŞARJ YAPMAK

23 Temmuz 2016 CUMARTESİ

ISO Doğal ve Yapay Göllerden Numune Alma Kılavuzu TS 6291 Göl ve Göletlerden Numune Alma Kuralları

Ülkemizde ve Diğer Ülkelerde Balık Çiftliklerinin Su Kalitesi Üzerine Etkisinin Değerlendirilmesi. Doç.Dr.Güzel YÜCEL GIER

2014 MÜFREDATI MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİM PLANI

Akvaryum veya küçük havuzlarda amonyağın daha az zehirli olan nitrit ve nitrata dönüştürülmesi için gerekli olan bakteri populasyonunu (nitrifikasyon

Havacılık Meteorolojisi Ders Notları. 3. Atmosferin tabakaları

DENİZ BALIKLARI YETİŞTİRİCİLİĞİNDE SU KALİTESİ

AKÇALAR (MUSA) DERESİ AZOT VE FOSFOR YÜKLERİNİN MEVSİMSEL DEĞİŞİMİ VE ULUABAT GÖLÜ NE ETKİSİ

BORÇKA BARAJ GÖLÜ (ARTVİN ) SU KALİTESİNİN ARAŞTIRILMASI

Kızartılıp Dondurulmuş Ürünlerin Mikrodalgada Isıtılması İçin Kaplama Maddesi Tasarımı

Çevre Biyolojisi

DALYAN LAGÜNÜ NÜTRİENT DİNAMİĞİNE BİR YAKLAŞIM

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

ÇEVRE OLÇUM VE ANALİZLERİ ON YETERLİK BELGESİ

Hava Kirliliğinin Sucul Ekosistemlere Etkileri

Lisans Kimya Çukurova Üniversitesi Yüksek Lisans Çevre Mühendisliği Çukurova Üniversitesi 1997

Hava Kirliliği Meteorolojisi Prof.Dr.Abdurrahman BAYRAM

UZMAN TOLGA BAAHDIR ÖZGEÇMİŞ VE ESERLER LİSTESİ

ATMOSFERDEKİ YAĞIŞA GEÇERİLİR SURUHARI MİKTARININ HESAPLANMASI

ÖLÇÜM VE /VEYA ANALİZ İLE İLGİLİ; Kapsam Parametre Metot adı Metot Numarası CO Elektrokimyasal Hücre Metodu TS ISO 12039

DOĞU KARADENİZ HAVZASI (TRABZON) AKARSULARI TARAFINDAN KARADENİZE TAŞINAN TOPLAM AZOT ve TOPLAM FOSFOR KONSANTRASYONLARININ BELİRLENMESİ

ÖLÇÜM VE /VEYA ANALİZ İLE İLGİLİ; Kapsam Parametre Metot Adı Metot Numarası

DENİZ SUYU FİZİKSEL ÖZELLİKLERİNİN ÖLÇÜLMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

MADDENİN AYIRT EDİCİ ÖZELLİKLERİ. Nazife ALTIN Bayburt Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

BİTKİ BESİN MADDELERİ (BBM)

T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÇED, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü ÇEVRE ÖLÇÜM VE ANALİZLERİ YETERLİK BELGESİ EK LİSTE 1 / 11

15 Nisan 2015 ÇARŞAMBA. Resmî Gazete. Sayı : YÖNETMELİK. Orman ve Su İşleri Bakanlığından: YÜZEYSEL SU KALİTESİ YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİNDE

METEOROLOJİ SICAKLIK. Havacılık Meteorolojisi Şube Müdürlüğü. İbrahim ÇAMALAN Meteoroloji Mühendisi

AYVALIK KÖRFEZİ'NDE SU KALİTESİNİN İNCELENMESİ

Tunceli Evsel Atıksu Arıtma Tesisinin Arıtma Etkinliğinin Değerlendirilmesi

Karbonmonoksit (CO) Oluşumu

Su Ürünleri Yetiştiriciliğinden Kaynaklanan

KUTUPLARDAKİ OZON İNCELMESİ

Balık Üretiminde Su Kalitesi. Prof. Dr. Serap Pulatsü

Sığacık (Seferihisar-İzmir) Bölgesi Ağ Kafeslerde Yapılan Balık Yetiştiriciliğinin Sucul Ortama Olan Etkilerinin Araştırılması

Hava Kalitesi Ölçümleri: - Planlama - PM örnekleme ve ölçümleri - Gaz kirleticilerin ölçümleri

- Türkiye Denizlerinde Kirlenme Durumu

SU KİRLİLİĞİ KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ İDARİ USULLER TEBLİĞİ

TOZ TAŞINIMI MEKANİZMASINDAKİ FARKLILIKLAR: İKİ FARKLI TOZ TAŞINIMI OLAYI

ARDIŞIK KESİKLİ REAKTÖRDE AKTİF ÇAMURUN ÇÖKELEBİLİRLİĞİNE SICAKLIĞIN ETKİSİ. Engin GÜRTEKİN 1, *

ÖLÇÜM VE /VEYA ANALİZ İLE İLGİLİ;

T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü DAĞITIM GENELGE (2009/16)

İLERİ ARITIM YÖNTEMLERİNDEN FENTON REAKTİFİ PROSESİ İLE ENDÜSTRİYEL BİR ATIK SUYUN ISLAK HAVA OKSİDASYONU

Transkript:

TMMOB Çevre Mühendisleri Odası V. ULUSAL ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ KONGRESİ KIYI EKOSİSTEMİNDE BESİN MADDESİ DEĞİŞİMLERİ: KUZEYDOĞU AKDENİZ ÖRNEĞİ Arş. Gör. Neslihan Doğan-Sağlamtimur, Prof. Dr. Süleyman Tuğrul ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü, P.K:, 33731 Erdemli / MERSİN neslihan@ims.metu.edu.tr, tugrul@ims.metu.edu.tr ÖZET Deniz ekosistemine farklı kaynaklardan taşınan inorganik besin maddeleri (nitrat, fosfat ve silikat), yüzey sularında birincil üreticiler tarafından fotosentez yoluyla tüketilip organik yapıya dönüşmektedir. Kuzeydoğu Akdeniz, dünyadaki besin elementlerince fakir, oligotrofik özellikteki denizlere tipik bir örnektir. Fosfor bileşikleri, özellikle inorganik fosfor, deniz suyunda nm düzeyde bulunduğundan, hassas analitik yöntemlerle ölçülebilmektedir. Bu çalışmada, kıta sahanlığı içinde kalan yakın kıyı ve açık suların temel hidrografik, fiziksel ve biyokimyasal özelliklerinin zaman-mekana bağlı değişimini incelemek amacıyla, Kuzeydoğu Akdeniz Erdemli bölgesi sahil kuşağında iki istasyondan (istasyon 1: 3 o 1 E 3 o 33 N, toplam derinlik 1 m; istasyon : 3 o 19 E 3 o 3 N, toplam derinlik m), bir yıl boyunca R/V ERDEMLİ teknesiyle aylık seferler yapılmıştır. Fiziksel (tuzluluk, sıcaklık, yoğunluk), biyokimyasal (fosfat, nitrat+nitrit, reaktif silikat, partikül organik madde) parametrelerin saha ve laboratuvar ölçümleri yapılmıştır. Genel olarak nehir girdisinin belirgin olduğu kıyısal kuşakta besin elementi değerleri, kıta sahanlığı sınırı verilerinin -1 katına kadar ulaşır. N/P oranı, kıyı ve açık istasyonlarda kış aylarında 17-9 ve 3-, yaz aylarında ise sırasıyla - ve -7 aralığında değişmektedir. Kıyıya yakın yüzey sularda gözlenen yüksek N/P oranları, Doğu Akdeniz kıyı bölgesinde denize verilen evsel atıksularda, biyolojik arıtımla birlikte öncelikle fosfor yükünün azaltılmasına yönelik fizikokimyasal arıtımın gerekliliğini işaret etmektedir. Anahtar Kelimeler: Fosfat, nitrat, silikat, partikül organik madde VARIATIONS OF NUTRIENTS IN COASTAL ECOSYSTEMS: A CASE STUDY FROM THE NE MEDITERRANEAN ABSTRACT Inorganic nutrients (nitrate, phosphate, and silicate) transported to marine ecosystem from different sources are consumed by primary producers via photosynthesis and converted to organic form. Northeastern Mediterranean is known as a typical example of oligotrophic seas in the world. Phosphorus compounds, especially inorganic part, can be determined by sensitive analytical methods since they exist at nm levels in seawater. In this study monthly cruises were carried out for one year (-3) by R/V Erdemli at two permanent stations (Shallow Station 1: 3 o 1 E, 3 o 33 N, m; Deep Station : 3 o E, 3 o 3 N, m) across the Turkish continental shelf in the NE Mediterranean. Basic physical (salinity, temperature, density) and biochemical (phosphate, nitrate+nitrite, reactive silicate, particulate organic matter) parameters were measured in situ or at the lab in order to assess spatial and temporal variations of hydrographic and biochemical properties of these shelf waters. Nutrient concentrations in the near-shore waters influenced highly by riverine discharge are -1 fold greater than in shelf break region. N/P ratios (as NO +NO 3/PO ) of shallow and deep stations are 17-9 and 3- in winter, - and -7 in summer, respectively. Higher N/P ratios observed in surface layer of coastal waters indicate that in addition to biological treatment, phosphorus removal from domestic wastes by physicochemical processes is needed before discharging into the NE Mediterranean coastal waters. Key Words: Nutrients, phosphate, nitrate, silicate, particulate organic matter

GİRİŞ Denizlerin yüzey sularına farklı kaynaklardan taşınan nitrat ve fosfat iyonları, fotosentez yoluyla organik yapıya dönüştürüldükleri için, ancak nanomolar (nm) düzeydedir ve yüzey sularında çok hassas analitik yöntemlerle ölçülebilmektedir (Grasshoff ve diğerleri, 193; Karl ve Tien, 199; Thomson-Bulldis ve Karl, 199). Akdeniz, dünyanin besin yönünden fakir (oligotrofik) denizlerinden birisidir (Dugdale ve Wilkerson, 19). Çünkü hem alt tabakadan hem de dış kaynaklardan (Atlantik girişi, nehir deşarjları ve atmosferik girdi) yüzey suyuna besin maddeleri sağlanışı sınırlıdır (Herut ve diğerleri, 1999; Krom ve diğerleri, 1999; Markaki ve diğerleri, 3). Kuzeydoğu Akdeniz deki planktonik üretimde fosforun sınırlayıcı besin maddesi olduğu düşüncesi, derin su ile yağmur ve nehir sularındaki yüksek çözünmüş inorganik N:P (NO 3 +NO /PO ) oranlarına dayanmaktadır (Krom ve diğerleri, 1991; Berdalet ve diğerleri, 199). Fakat yüzey sularındaki çok düşük fosfat değerleri, güvenilir N:P oranının belirlenmesini kısıtlamaktadır. Ölçülen nm düzeydeki reaktif fosfatın tamamının çözünmüş inorganik fosfat bileşiği olmadığı, organik bileşiklerin bir kısmının asitli çözeltilerde parçalanarak çözünmüş inorganik fosfat şekline dönüştüğü kuvvetle muhtemeldir (Thomson- Bulldis ve Karl, 199). Açık sistemle değişimin sınırlı olduğu iç denizlerde, körfezlerde ve kıyı sularda partikül organik madde (POM) elemental kompozisyonunun Redfield oranından (C:N:P=1:1:1) farklı olduğu bilinmektedir. Bunun en çarpıcı örneklerinden biri de yüksek partikül organik N:P (PON/PP) oranlı kuzeydoğu Akdeniz derin sularıdır (Ediger ve diğerleri, 1999; Polat ve diğerleri, 199; Yılmaz ve Tuğrul, 199; Zohary ve diğerleri, 199; Kress ve Herut 1). Bu çalışmada, Kuzeydoğu Akdeniz in nehir etkisinde kalan kıta sahanlığı sularında azot ve fosfor havuzunu oluşturan inorganik ve organik fosfor, azot bileşiklerinin yanısıra partikül organik madde ölçümleri yapılmış; su kolonundaki dağılımları ve mevsimsel değişimleri fiziksel parametrelere (sıcaklık, tuzluluk, yoğunluk) dayalı olarak incelenmiştir. MATERYAL VE METOD -3 tarihleri arasında aylık frekanslarla 11 deniz saha çalışması, R/V ERDEMLİ teknesiyle yapılmıştır. Her seferde, kıyı ve açık olmak üzere istasyonda fiziksel parametreler CTD probu ile doğrudan su kolonunda kesintisiz ölçülmüştür. Deniz suyu örnekleri ise belirlenen derinliklerden Niskin şişeleri ile alınmıştır. Çözünmüş reaktif fosfat derişimi (PO -P), deniz suyuna magnezyum-indükleyici çökeltme (MAGIC) tekniği uygulanıp ön zenginleştirme yapılarak spektrofotometrik yöntemle ölçülmüştür (Karl ve Tien, 199). Paralel örnekler ayrıca doğrudan otoanalizörde analizlenmiş (tayin sınırı nm) ve sonuçlar karşılaştırılmıştır. Nitrat+nitrit, silikat derişimleri ise otoanalizör ile ölçülmüştür. Ölçüm tayin sınırı 1 nm değerine ulaşan MAGIC yöntemi ile daha doğru ve hassas sonuçlar eldesi için çok saf kimyasallar kullanılmıştır. Partikül organik karbon ve azot derişimleri ise filtreden geçirilmiş deniz suyu örnekleri üzerinde geleneksel yöntemler kullanılarak CHN analizörde ölçülmüştür. BULGULAR Bu çalışmada kıyı ve açık istasyondaki fiziksel parametre (sıcaklık, tuzluluk ve yoğunluk), besin maddesi (reaktif fosfat, nitrat+nitrit, silikat), deniz ortamındaki N/P (NO 3 +NO /PO ), partikül maddedeki C/N oranının aylara dayalı değişimleri belirlenmiştir (Şekil 1- ). 1 no lu kıyı istasyonun toplam derinliği metre olup, Lamas Deresi nin sürekli etkisi altındadır. Ölçüm yapılan aylarda bu istasyonda deniz suyu sıcaklığının 1.3-31.9 o C aralığında değiştiği (Şekil 1b) ve belirgin bir sıcaklık tabakalaşması olmadığı görülmüştür. Yaz sonrası dönemden kışa doğru kıyı bölgesi yüzey sularının yaklaşık 1 o C soğuması ve 1

bölgenin oldukça sığ olması nedeniyle, rüzgar etkili karışımlar, su kolonunda sıcaklık tabakalaşmasına olanak vermediği gözlenmiştir. Lamas Deresi nin etkisi, kıyı istasyonun tuzluluk profillerinden kolayca izlenebilmektedir (Şekil 1a). Dere etkisi Aralık-Mart aylarında azalarak sürmüş; Nisanda düşen dere etkisi, Mayıs-Haziran döneminde tekrar artmıştır. Bu aylarda kıyı yüzey suyunda tuzluluk değerleri en düşük seviyede ölçülmüştür. Dere girdisinin öncelikle yüzey sularının (-3 m) hidrografik özelliklerini çok etkilediği, 3- m derinlikleri arasındaki ince tabakadaki keskin tuzluluk artışı ise etkinin burada hızlı şekilde azaldığını göstermektedir. (a) 33 3 3 3 37 3 39 (b) 1 1 3 3 (c) 3 7 9 3 Derinlik (m) 1 1 Ocak Şubat Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 1 1 1 1 Şekil 1. İstasyon 1 de Fiziksel Parametrelerin Aylık Düşey Dağılımları: (a) Tuzluluk (%o), (b) Sıcaklık (ºC) ve (c) Yoğunluk (sigma-teta). Yüzeyden -1 m derinliğe inildiğinde, su kolonunun tuzluluk değerleri 39. ile 39.3 arasında homojen bir yapı sergilemektedir ve dar bir aralıkta değişmektedir. Bu da bölgeyi işgal eden doğu Akdeniz sularının tuzluluk değerinin fazla değişken olmadığını göstermektedir. Tuzluluk ve su sıcaklığına bağımlı olan su yoğunluğunun, yüzeyde ölçüm yapılan aylarda.-9. arasında değiştiği gözlenmiştir. Yüzeyin hemen altında metre derinlikten sonra su yoğunluğu derinlik artışıyla değişim göstermediği, su kolonunun homojen bir yoğunlukta ve sürekli karışım halinde olduğu anlaşılmaktadır. Şekil 1 deki profillerden görüleceği üzere, tuzluluğun 1 m derinliğin altında fazla değişmediği bu ortamda su sıcaklığı değişkendir ve sıcaklık düştükçe su yoğunluğu artmaktadır. Anlaşılacağı üzere bu sığ sulardaki yoğunluk değişimi, su sıcaklığına çok bağımlıdır. Kıta sahanlığının derin sularında m derinliğe kadar uzanan açık istasyonda (istasyon ) yapılan ölçümlere göre; su sıcaklık ve tuzluluğu kış aylarında 1-1 m lik üst tabakada homojen bir dağılım gösterir. Bu derinlikten sonra sıcaklıkta belirgin azalmalar olur (Şekil ). Açık istasyonda yüzey sularındaki sıcaklık değişimi yaklaşık 1 ºC dir. Eylül, Ekim ve Kasım aylarında yüzeydeki karışım tabakası ve bunun altındaki mevsimsel termoklin (ani sıcaklık azalması) tabakası varlığını korumakta ve kışa doğru su yoğunluğunun artmasına bağlı olarak daha derinlere inmektedir. Yıl boyunca tuzluluk 3.-39., sıcaklık 1.3-3. ve su yoğunluğu.1-9.3 aralığındadır (Şekil ). Bu istasyonun yüzey sularında gözlenen tuzluluk değişkenliğinin derecesi kıyı-açık su etkileşimine bağlıdır. Nehir etkisinin arttığı Mayıs döneminde tuzluluk 3.7 ye kadar düşmüştür. Diğer aylarda tuzlulukta tabana kadar çok az değişim gözlenir. Atlantik kökenli az tuzlu ve kısmen soğuk bir su kütlesinin varlığı yıllık değişimler göstermekte ve kış karışımları süresince izleri tamamen kaybolmaktadır. 19

(a) 3 3. 39 39. (b) 1 1 1 3 3 (c) 7 9 3 3 Derinlik (m) 9 1 1 1 1 Ocak Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil. İstasyon de Fiziksel Parametrelerin Yıllık Düşey Dağılımı: (a) Tuzluluk (ppt), (b) Sıcaklık (ºC) ve (c) Yoğunluk (sigma-teta). SONUÇLAR VE TARTIŞMA Düşey karışımların yoğun olduğu kıyı sularda çözünmüş reaktif fosfat konsantrasyonu, nehir etkisine ve tabanla etkileşime bağlı olarak, belirgin değişim gösterir. Ancak kıyı istasyon oldukça sığ olduğundan bu değişim çok azdır. Bu istasyonda bir yıllık örnekleme süresince reaktif fosfat -1 nm, nitrat+nitrit.11-.7 µm ve silikat 1.3-1.3 µm aralığında ölçülmüştür (Şekil 3). NO3+NO (µm) 1 9 7 3 1 m 1 m AOŞMNMHTAE E KA PO-P (nm) 1 1 1 1 AOŞMNMHTAE EKA N/P (NO3+NO/PO) 9 7 3 1 AOŞMNMHTAE EKA Si (µm) 1 1 1 1 AOŞMNMHT AE EKA Şekil 3. Kıyıya yakın 1 no lu istasyonun yüzey ve 1 m derinliklerinde ölçülen reaktif fosfat, nitrat, silikat derişimleri ve N/P (NO 3 +NO /PO ) oranının yılındaki aylık değişimleri Sonbahar sonunda Lamas deresi girdisine ve fotosentezle kullanım hızındaki düşüşe bağlı olarak yüzey sularında nitrat konsantrasyonunun yükseldiği gözlenmiştir. Kıyı istasyonda PON, POC ve PP derişimleri sırasıyla.1-9.99 µm,.1-7.9,.3-.11 µm aralığında olup, dikkate değer aylık değişim gösterir (Şekil ). Ocak ayında µm seviyesinde olan PON, Şubat ve Nisanda 3- µm a kadar azalmaktadır. Bu istasyonda POC ve PON derişimleri, Mayıs ayında birincil üretime bağlı olarak sırasıyla 3.7-39.7 µm ve.-9.99 µm seviyelerine yükselir. Yüksek nitrat derişimi POM artışının fotosentezden kaynaklandığını gösterir. En yüksek değerler doğrudan dere etkisinde kalan yüzey suyunda görülür. Ocak ayında gözlemlenen nisbeten yüksek POM değeri (PON: 3.7-.3 µm, POC: 3.3-7.9 µm) karasal kaynaklı reaktif fosfat ve nitrat artışları ile uyumludur. Şubat-Nisan aylarındaki düşük POM derişimi de aynı sularda ölçülen düşük fosfat ve nitrat değerleri ile 1

yakın ilişkilidir. En düşük POC ( 1 µm) ve PON ( 1 µm) derişimleri, Temmuz-Aralık peryodunda ölçülmüştür. POC (µm) 7 3 1 m 1 m AOŞ MNMHT AE E KA PON (µm) 1 1 AOŞ MNMHT AE E KA Şekil. İstasyon 1 de partikül organik karbon, azot, C/N (POC/PON) yılı aylık değişimleri C:N (POC/PON) ve N:P (PON/PP) oranları yıl boyunca.-1.1 ve 1.1-. aralığında salınım yapmaktadır. Açık istasyonda su kolonu boyunca örneklemesi yapılan, özellikle yüzeyde konsantrasyonları oldukça düşük olan, besin tuzları (reaktif fosfat, nitrat ve silikat) dağılımları fotosentezin sürdüğü ve su kolonunun kısmen karıştığı 1 m ye kadar derinlikle az değişir (Şekil ). Yıllık bazda reaktif fosfat 1- nm, toplam nitrat (NO 3 +NO ).-3.11 µm ve silikat.-. µm aralığında bulunmuştur (Şekil ). D erinlik (m ) 1 1 NO 3 +NO (µμ). 1 1.. 3 3. PO -P (nm) 1 3 7 Şekil. Açık istasyonda (istasyon ) ölçülen reaktif fosfat, nitrat, silikat derişimleri ve N/P (NO 3 +NO /PO ) oranının yılındaki aylık dikey profilleri Bu istasyonda POC ve PON konsantrasyonları dikkate değer aylık değişimler gösterir. En düşük POC değerlerine (.9 µm, 1. µm, 1.73 µm, 1.7 µm) Ekim, Ağustos, Aralık ve Haziran aylarında; en yüksek değerlere ise 11.79-.9 µm ile Ocak-Nisan peryodunda ulaşmıştır. PON değerleri Ekim, Kasım, Haziran ve Eylül aylarında en düşük (. µm,.11 µm,.1 µm,.19 µm µm), Nisan ve Ocak aylarında en yüksek (1. µm, 1.3 µm) bulunmuştur. Kıta sahanlığında 1 m nin altındaki konsantrasyon artışları, kıta yamacındaki sediment-su kolonu etkileşimiyle ilişkili olabilir (Şekil ). Ayrıca dikey hareket edebilen bazı plankton türleri ve diğer heterotrof canlıların bu derinlikte daha fazla bulunmasından da kaynaklanabilir. Ocak ayında ölçülen ve bahar sonuçlarına yakın yükseklikteki PON değerleri, kıyı sulardaki yüksek reaktif fosfat ve nitrat ile uyumludur. Kıyı sularda tatlısu etkisinin azaldığı Şubat ayında, açık sularda da düşük POM derişimi gözlenmiştir. Su kolonunda genellikle 1 m derinliğe kadar homojen POM dağılımı vardır. Mayıs de yüzey suyunda ölçülen yüksek POM değeri (POC:. µm, PON:. µm) nehir etkisini gösteren düşük tuzluluk, yüksek nitrat değerleri ile uyumludur. Yıllık bazda C/N oranı.3-.9 µm aralığında değişmiştir. C/N 1 1 1 1 N/P (NO 3 +NO /PO ) 1 3 7 9 A O Ş MNMHTAEE KA Si (µμ) 1 3 Ocak Şubat Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 11

POC (µμ) 3 9 1 1 1 1 PON (µμ).. 1. 1. C/N 1 1 Derinlik (m) 1 1 Ocak Þubat Nisan Mayýs Haziran Temmuz Aðustos Eylül Ekim Kasým Aralýk Şekil. İstasyon de POC, PON, C/N (POC/PON) yılı aylık derinlikle değişimleri Yaz mevsiminde Kuzeydoğu Akdeniz de özellikle fosfor, diğer mevsimlerde ise hem azot hem de fosfor birincil üretimi sınırlayıcı besin elementleridir ve ekosistemdeki derişimleri kıyıdan açığa doğru azalır. Kıyıya yakın 1 nolu istasyona yüksek nitrat ve N:P içerikli Lamas deresi suyu girmektedir. Diğer önemli dış kaynaklar olan atmosferik taşınım ve yağmur suyu da yüksek N:P oranına sahiptir. Su kolonu sıcaklık kontrollüdür ve m ye kadar yoğun bir karışım vardır. Fiziksel seyrelmenin altında kaldığından, m ye kadar tabakalaşma olmamaktadır. Bu nedenle Doğu Akdeniz kıyı bölgesinde evsel atıksuların, biyolojik arıtımla birlikte fosfor yükünün azaltılmasına yönelik fizikokimyasal arıtım yapılmaksızın, denize deşarjı ötrofikasyona neden olabilir. Bu bağlamda alıcı ortam parametrelerinin bilinmesi son derece önem kazanmaktadır. Ancak ölçülen nm düzeydeki reaktif fosfatın tamamının çözünmüş inorganik fosfat bileşiği olmayabileceği, deney koşullarında organik bileşiklerin bir kısmının asitli çözeltilerde parçalanarak çözünmüş inorganik fosfat şekline dönüşebileceği gözönünde tutulmalıdır. Ortaya konan bulguların model çalışması ve biassay deneyleri ile geliştirilmesi, alıcı ortam parametrelerini daha güvenilir olarak belirlemeyi sağlayacaktır. TEŞEKKÜR Bu çalışma, TÜBİTAK tarafından desteklenen, YDABAG-1Y7 no lu projenin bir parçasıdır. Deniz suyu örneklemesi ve analizleri sırasındaki katkılarından dolayı ODTÜ-DBE teknisyenleri, R/V ERDEMLİ teknesinin kaptan ve gemicilerine teşekkür ederiz. KAYNAKLAR Berdalet, E., Marrase, C., Estrada, M., Arin, L., MacLean and M.L. (199) Microbial Community Responces to Nitrogen and Phosphorus-Deficient Nutrient Inputs: Microplankton Dynamics and Biochemical Characterization, J. Plankton Res., 1: 17-11. Bethoux, J.P., Morin, P., Madec, C. and Gentili, B. (199) Phosphorus and Nitrogen Behaviour in the Mediterranean Sea, Deep-Sea Res., 39; 11-1. Dugdale, R.C. and Wilkerson, F.P. (19) Nutrient Sources and Primary Production in the Eastern Mediterranean, Oceanologica Acta, Sp.; 179-1. Ediger, D., Tuğrul, S., Polat, Ç.S., Yılmaz, A. and Salihoğlu, İ. (1999) Abundance and Elemental Composition of Particulate Matter in the Upper Layer of Northeastern Mediterranean. In: Malanotte- Rizzoli, P. and Eremeev V.N. (eds), The Eastern Mediterranean as a Laboratory Basin for the Assessment of Contrasting Ecosystems. Kluwer Academic Publishers, Netherlands, pp. 1-. Grasshoff, K., Erhardt, M. and Kremling, K. (193) Determination of Nutrients, Methods of Seawater Analysis, nd ed., Verlag Chemie GMBH, Weinheim, 1-1. 1

Herut, B., Krom, M.D., Pan, G. and Mortimer, R. (1999) Atmospheric Input of Nitrogen and Phosphorus to the Southeast Mediterranean: Sources, Fluxes, and Possible Impact, Limnol. Oceanogr., : 13-19. Karl, D.M. and Tien, G. (199) MAGIC: A Sensitive and Precise Method for Measuring Dissolved Phosphorus in Aquatic Environments, Limnol. Oceanogr., 37/1:1-11. Kress, N. and Herut, B. (1) Spatial and Seasonal Evolution of Dissolved Oxygen and Nutrients in the Southern Levantine Basin. Chemical characterization of the Water Masses and Inferences on the N:P Ratios, Deep Sea Res. I, : 37-37. Krom, M.D., Kress, N., Brenner, S. and Gordon, L.I. (1991) Phosphorus Limitation of Primary Productivity in the Eastern Mediterranean Sea, Limnol. Oceanogr., 3:-3. Krom, M.D., Cliff, R.A., Eijsink, L.M., Herut, B. and Chester, R.(1999) The Characterisation of Saharan dusts and Nile Particulate Matter in Sediments from the Levantine Basin using Sr Isotopes, Marine Geology, 1:319-33. Markaki, Z., Oikonomou, K., Kocak, M., Kouvarakis, G., Chaniotaki, Kubilay, N. and Mihalopoulos, N. (3) Atmospheric Deposition of Inorganic Phosphorus in the Levantine Basin, Eastern Mediterranean: Spatial and Temporal Variability and Its Role in Seawater Productivity, Limnol. and Oceanogr., /:17-1. Polat S.C., Tuğrul, S., Çoban, Y., Baştürk, Ö. and Salihoğlu, İ. (199) Elemental Composition of Seston and Nutrient Dynamics in the Sea of Marmara, Hydrobiologia, 33:17-17. Thomson-Bulldis, A. and Karl, D.M. (199) Application of a Novel Method for Phosphorus Determinations in the Oligotrophic North Pacific Ocean, Limnol. and Oceanogr., 3/7:1-177. Yılmaz, A. and Tuğrul, S. (199) The Effect of Cold- and Warm-Core Eddies on the Distribution and Stoichiometry of Dissolved Nutrients in the Northeastern Mediterranean, J. Mar. Syst., 1:3-. Zohary, T., Brenner, S., Krom, M.D., Angel, D.L., Kress, N., Li, W.K.W., Neori, A., and Yacobi, Y.Z. (199) Estimation of Winter Vertical Mixing Rates in an Eastern Mediterranean Warm-Core Eddy using the Distribution of Microbial Properties. Marine Ecology Progress Series, 17:7-7. 13