Alkali Volkanitler Yönünden Zengin Olan Isparta-Çünür Tepesinde Doğal Radyoaktivite Tayini



Benzer belgeler
Giriş. Radyoaktivite bir atomun, ve ışınları yayarak başka bir elementin atomuna dönüşmesi olayıdır.

ISSN : iskender@fef.sdu.edu.tr Isparta-Turkey BAZI MERMER ÖRNEKLERİNDE DOĞAL RADYOAKTİVİTE

Potansiyel. Alan Verileri İle. Hammadde Arama. Endüstriyel. Makale

Gama Işın Spektrometrelerinin Kalibrasyonu

Radyasyon birimleri ve tanımları

ÖZGEÇM 1. Adı Soyadı: 2. Do um Tarihi: 3. Ünvanı: 4. Ö renim Durumu: Derece Alan Üniversite Yıl Lisans Y. Lisans Doktora 5. Akademik Ünvanlar:

MENDERES GRABENİNDE JEOFİZİK REZİSTİVİTE YÖNTEMİYLE JEOTERMAL ENERJİ ARAMALARI

JEOLOJİK SENTEZ: BURDUR GÖLÜ ÇEVRESİ

Şekil 6. Kuzeydoğu Doğrultulu SON-B4 Sondaj Kuyusu Litolojisi

Betül Mavi 1 ENGINEERING SCIENCES İskender Akkurt 2 Received: May 2011 Amasya University 1 Accepted: October 2011 Suleyman Demirel University 2

Celalettin ŞİMŞEK. Dokuz Eylül Ü. Torbalı Meslek Yüksekokulu, Torbalı/İzmir.

JEOFİZİK YÖNTEMLERLE URANYUM VE TORYUM ARAMALAR] Fethi Ahmet YÜKSEL ve Ali İsmet KANLI

RADYOMETRİK ALAN ÖLÇÜMLERİ VE DİFERANSİYEL COĞRAFİK KONUM BELİRLEME (DGPS) SİSTEMİ İLE U VE Th YATAKLARININ BELİRLENMESİ

Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Bölümü JEM304 JEOKİMYA UYGULAMA

İzmir-Urla Bölgesi Tarım Topraklarında Doğal Radyoaktivitenin Belirlenmesi

... NO'LU RUHSATA İLİŞKİN (... DÖNEM) ARAMA FAALİYET RAPORU

Investigation of the Isparta Alluvial Plain (Çünür-Deregümü) Using Electrical Resistivity Methods

Süleyman Demirel Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlık Fakültesi, Jeofizik Mühendisliği Bölümü, ISPARTA

ASFALTİT VE ASFALTİT KÜLLERİNDE MOLİBDEN, NİKEL, VANADYUM VE TİTAN ELEMENTLERİNİN X IŞINLARI FLORESANS SPEKTROSKOPİSİ İLE TAYİNLERİ

DOĞAL TAŞLARIN TÜRKİYE MADENCİLİĞİNDEKİ ÖNEMİ VE MTA DOĞAL TAŞ LABORATUVARLARI

Potansiyel. Alan Verileri ile. Maden aramacılığı; bölgesel ön arama ile başlayan, Metalik Maden Arama. Makale

DENiZLi JEOTERMAL ALANLARINDA JEOFİZİK ÇALIŞMALAR

ANKARA ATMOSFERİNDEKİ AEROSOLLERİN KİMYASAL KOMPOZİSYONLARININ BELİRLENMESİ

Science Citation Index Kapsamındaki Yayınlar

Türkiye de radon ölçümleri Radon measurements in Turkey

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ÖĞRETİM PLANI (NORMAL ÖĞRETİM)

21 NİSAN 2017, 17h12, Mw=4.9 MANİSA-ŞEHZADELER DEPREMİ SİSMOLOJİK ÖN DEĞERLENDİRME RAPORU

Kazdağları/Edremit Ormanlık Alanlarında 137 Cs Kaynaklı Gama Doz Hızı Tahmini

RETROSPEKTİF DOZİMETRE UYGULAMA LABORATUARI OSL (OPTİK UYARMALI LÜMİNESANS) TARİHLENDİRME DENEY FÖYÜ

2015 YILI İÇME VE KULLANMA SUYU SONDAJ İŞLERİ, JEOTERMAL SONDAJ İŞLERİ, JEOTERMAL KUYU TEST VE ÖLÇÜM İŞLERİ BİRİM FİYAT CETVELLERİ

ÖZGEÇMİŞ VE ESERLER LİSTESİ. : Aksaray Üniversitesi Müh. Fak. Jeoloji Müh. Böl. AKSARAY

Doğal Gypsum (CaSO 4.2H 2 O) Kristallerinin Termolüminesans (TL) Tekniği ile Tarihlendirilmesi. Canan AYDAŞ, Birol ENGİN, Talat AYDIN TAEK

Feldispatlar: K (Alkali Felds.): Mikroklin, Ortoklaz, Sanidin. Na Na: Albit, Oligoklaz Ca: Andezin, Labrador, Bitovnit, Anortit Ca

Radyasyon Gözlem Raporu

Uzaktan Algõlama Ve Yerbilimlerinde Uygulamalarõ

Isparta Baseninin Gravite ve Sismik Yöntemlerle Modellenmesi

JEOTERMAL KAYNAKLAR İÇİN ARAMA/REVİZE ARAMA PROJE FORMATI İLÇE (İL) ARAMA/REVİZE ARAMA PROJESİ

EĞNER-AKÖREN (ADANA) CİVARI JEOLOJİSİ

GÖLLER BÖLGESİNDE YERALTISUYU VE KARŞILAŞILAN SORUNLAR

SAHA BİLGİLİ-II DERS NOTLARI Hafta ( ) -

BURDUR-YASSIGÜME KÖYÜNÜN, FİZİKİ COĞRAFYA AÇISINDAN, ÇEVRE SORUNLARI

NEOTEKTONİK ORTA ANADOLU OVA REJİMİ. Doç.Dr. Yaşar EREN

JEOTERMAL KAYNAKLAR İÇİN ARAMA FAALİYET RAPOR FORMATI İLÇE (İL)... NUMARALI RUHSATA İLİŞKİN... DÖNEM(*) ARAMA FAALİYET RAPORU

RADYASYON VE RADYASYONDAN KORUNMA

SEDİMANTER KAYAÇLAR (1) Prof.Dr. Atike NAZİK, Çukurova Üniversitesi J 103 Genel Jeoloji I

MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ / Faculty of Engineering JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ / Department of Geological Engineering I. YIL

Burdur Gölü Seviye Değişimlerinin Çok Zamanlı Uydu Görüntüleri İle İzlenmesi

ÇOK-ELEKTROTLU ÖZDİRENÇ YÖNTEMİ İLE SU SONDAJ KUYUSU YERİ VE DERİNLİĞİNİN TESPİTİ, ÖRNEK BİR UYGULAMA

BAZI İLLER İÇİN GÜNEŞ IŞINIM ŞİDDETİ, GÜNEŞLENME SÜRESİ VE BERRAKLIK İNDEKSİNİN YENİ ÖLÇÜMLER IŞIĞINDA ANALİZİ

Süleyman Demirel Üniversitesi İçme ve Kullanma Sularının Kalitesinin İzlenmesi

Sevim Yasemin ÇİÇEKLİ 1, Coşkun ÖZKAN 2

İzmir İlinde Buca, Bornova, Karşıyaka ve Bayraklı İlçelerinin Radon Dağılım Haritalarının Oluşturulması

JEOTERMAL KAYNAKLAR İÇİN İŞLETME/REVİZE İŞLETME PROJESİ FORMATI İLÇE (İL). NUMARALI ARAMA RUHSATINA İLİŞKİN İŞLETME PROJESİ

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ. Mert SALMAN EREĞLİ-AYRANCI-KARAPINAR (KONYA) YÖRESİ NİN LİNYİT

10-11 Şubat 2014 DSİ ETLİK EĞİTİM TESİSLERİ ANKARA

İzmir İli, Bayraklı İlçesi Manavkuyu İlçesi 30J-3D Pafta, 8474 Ada, 1 Parsele ait Başarı23 Apartmanı Ait Mikrotremor Çalışma Raporu

Temel Kayaçları ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ GİRİŞ ÇALIŞMA ALANININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ

DOĞAL MİNERALLİ SULAR İÇİN ARAMA/REVİZE ARAMA PROJE FORMATI İLÇE (İL) ARAMA/REVİZE ARAMA PROJESİ

MTA ve ÜLKEMİZDE URANYUM ARAMACILIĞI

BİLGİ DAĞARCIĞI 15 JEOTERMAL ÇALIŞMALARDA UYGU- LANAN DOĞRU AKIM YÖNTEMLERİ

KAHRAMANMARAŞ SEMPOZYUMU 1177 KAHRAMANMARAŞ DOLAYINDAKİ OFİYOLİTİK KAYAÇLARIN JEOLOJİK AÇIDAN ÖNEMİ VE KROM İÇERİKLERİ

AKŞEHİR SİMAV FAY SİSTEMİNDEKİ GÜNCEL TEKTONİK HAREKETLERİNİN İZLENMESİ: BOLVADİN DE MEYDANA GELEN GÜNCEL YÜZEY DEFORMASYONLARININ HARİTALANMASI

YENİŞEHİR/BURSA İLÇESİ YERLEŞİM ALANI DEPREM ÇEKİNCESİ

YAPRAKLANMALI METAMORFİK KAYAÇALAR. YAPRAKLANMASIZ Metamorfik Kayaçlar

Kaynak: Forum Media Yayıncılık; İş Sağlığı ve Güvenliği için Eğitim Seti

SÜREKLİ DOĞAL GERİLİM VERİLERİNİN YAPAY SİNİR AĞLARI İLE DEĞERLENDİRİLMESİ, DEPREM ve YAĞIŞLARLA İLİŞKİSİ

İZMİR KÖRFEZİ DOĞUSUNDA 2B LU ZEMİN-ANAKAYA MODELLERİNİN YÜZEY DALGASI VE MİKROGRAVİTE YÖNTEMLERİ KULLANILARAK OLUŞTURULMASI

JEOLOJİK ETÜT İŞLERİ JEOFİZİK ETÜT İŞLERİ İŞİN ADI ESKİ POZ NO YENİ POZ NO

GÖKÇEADA NIN (ÇANAKALE) Au, As, Cu, Pb, Zn ve Mo JEOKİMYASI

ERGENE (TRAKYA) HAVZASININ JEOLOJİSİ ve KÖMÜR POTANSİYELİ. bulunmaktadır. Trakya Alt Bölgesi, Marmara Bölgesi nden Avrupa ya geçiş alanında, doğuda

MTA Genel Müdürlüğü Tarafından Yürütülen TUCBS ve INSPIRE Standartları Çalışmaları

JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜM LABORATUVARLARINDA DÖNER SERMAYE KAPSAMINDA YAPILAN İŞLERİN GÜNCEL FİYAT LİSTESİ

İZMİR VE ÇEVRESİNİN ÜST-KABUK HIZ YAPISININ BELİRLENMESİ. Araştırma Görevlisi, Jeofizik Müh. Bölümü, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir 2


AFYONKARAHİSAR DİNAR DOMBAYOVA LİNYİT SAHASI

MADEN TETKİK VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. KONYA İLİ JEOTERMAL ENERJİ POTANSİYELİNİN TURİZM AMAÇLI DEĞERLENDİRİLMESİ ve YATIRIM OLANAKLARI

ADANA İLİ VE ÇEVRESİNİN ÇEVRESEL DOĞAL RADYOAKTİVİTESİNİN SAPTANMASI VE DOĞAL RADYASYONLARIN YILLIK ETKİN DOZ EŞDEĞERİNİN BULUNMASI 1

Dursunbey (Balıkesir)- Foça (İzmir) Erken-Orta Miyosen Volkaniklerinin İzotop Jeokimyası

KUMDANLI FAYININ EĞİRDİR GÖLÜ ÜZERİNDEN YENİ YER RADARI (GPR) VERİLERİ İLE YORUMLANMASI

ARMUTALANI (MARMARİS-MUĞLA) BELDESİ SAHASININ YERLEŞİM AMAÇLI ARAZİ KULLANIM HARİTASININ COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ (CBS) DESTEKLİ HAZIRLANMASI

Sigara tütününün doğal ve yapay radyoaktivitesinin belirlenmesi. Determination of the natural and artificial radioactivity of the tobacco

KONYA ĐLĐ JEOTERMAL ENERJĐ POTANSĐYELĐ

YGS Coğrafya Koordinat Sistemi Testi Soruları

İMAR PLANINA ESAS JEOLOJİK-JEOTEKNİK ETÜT RAPORU

MADEN TETKİK VE ARAMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

MULTİDİSİPLİNER ÇALIŞMALARLA FAY AKTİVİTELERİNİN BELİRLENMESİNDE SULTANDAĞI FAYI ÖRNEĞİ: İLK SONUÇLAR

Süleyman Demirel Üniversitesi, Pomza Araştırma ve Uygulama Merkezi, ISPARTA

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DERS TANITIM FORMU ÖĞRETİM GÜZ YARIYILI. Dersin Kodu: NBG 5004.

4. BÖLÜM ANTALYA NIN JEOLOJİSİ VE DEPREMSELLİĞİ

Mobile Batman Üniversitesi Batı Raman Kampüsü Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Batman

KAYAÇLARIN DİLİ. Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü

I. Projenin Türkçe ve İngilizce Adı ve Özetleri İç-Anadolu Bölgesinin Jeolojisinin Jeolojik ve Jeofizik Yöntemlerle İncelenmesi (Investigation of Cent

X-RAY TEKNİĞİ İLE FELDİSPATLARIN STRÜKTÜREL DURUMLARININ TAYİNİ

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI BAHAR YARIYILI YÜKSEK LİSANS DERSLERİ

Rezistivite Görüntüleme(Tomografi) Çalışmaları

YOZGAT İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI

Kömür ve Doğalgaz. Öğr. Gör. Onur BATTAL

ĐMAR PLANINA ESAS JEOLOJĐK-JEOTEKNĐK ETÜT RAPORU

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Projeleri. TÜBİTAK Projeleri

Prof.Dr. MUSTAFA BOZCU

Transkript:

Alkali Volkanitler Yönünden Zengin Olan Isparta-Çünür Tepesinde Doğal Radyoaktivite Tayini N. Ayten Uyanık a, İskender Akkurt b a Süleyman Demirel Üniversitesi, Deprem ve Jeoteknik Araştırma Merkezi, Isparta b Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Fizik Bölümü, Isparta e-posta: auyanik@mmf.sdu.edu.tr, iskender@fef.sdu.edu.tr Geliş Tarihi: 29..2009; Kabul Tarihi:2.0.20 Özet Bu çalışmada Isparta volkanitleri içinde yer alan ve Traki-andezitlerle örtülü Çünür Tepesi ve civarının radyoaktif element içeriği ( 0 K, 2 U, 22 Th) Gamma Işın Spektrometresi ile ölçülmüştür. Ölçümler 16 km 2 lik bir alanda Çünür Tepesini ve tepenin doğusundaki kireçtaşlarını kapsayacak şekilde yapılmıştır. Ölçüm sonuçları; radyoelement konsantrasyonu olarak haritalandırılmıştır. Bu haritalar incelendiğinde Çünürtepe nin radyoelement konsantrasyonları literatürde Traki-andezit ve kireçtaşı için verilen değerlerle uyumlu olduğu görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Isparta volkanitleri, Gamma Işın Spektrometresi, Potasyum, Uranyum, Toryum. Determination of Natural Radioactivity in Isparta-Çünür Hill Covered with Alkaline Volcanics Abstract In this work, the radioelement concentration ( 0 K, 2 U, 22 Th) of Çünür Hill and its surrounding which is covered with thracyandesites and a part of the Isparta volcanites region, have been measured using gamma ray spectrometer. The measurements have been performed in the field of 16 km 2 which covers Çünür Hill and east of the Hill where limestone area are located. The results have been mapped as a radioelement concentration. When these maps are considered, it was found that the radioelement concentrations are in good agreement with the literature for both thracyandesite and limestone. Key Words: Isparta volcanites, Gamma Ray Spectrometer, Potassium, Uranium, Thorium. 1.Giriş Jeofizik yöntemlerden biri olan radyometrik yöntemin özel bir uygulama biçimi olan gamma ışın spektrometresi, enerji hammaddesi olan uranyum aramalarından, doğal ve yapay kirlilik araştırmalarına, jeolojik haritalama çalışmalarından, deprem izleme çalışmalarına kadar pekçok yerbilimi disiplini içinde yer almaktadır. Evrenin var oluşundan beri, yerkabuğunun yaklaşık - km derinliğine kadar olan bir zon içindeki kayaçlarda potasyum ( 0 K), uranyum ( 2 U) ve toryum ( 22 Th) radyoelementleri az veya çok miktarda mutlaka bulunurlar. Bu elementlerin yerkabuğundaki ortalama konsantrasyonları K için %2., U için ppm ve Th için ppm dir (IAEA, 200). Killeen, (1979), Dickson ve Scott, (1997) radyoelement içeriklerine dayanarak farklı kayaç gruplarına ait sınıflamalar yapmıştır (IAEA, 200). 5

Çalışma bölgesinin içinde bulunduğu Isparta açısı, önemli bir neotektonik yapıdır. Bu nedenle birçok araştırmacı bölgenin jeolojisine katkı getirecek çok sayıda jeolojik çalışma yapmıştır (Gutnic vd., 1979; Görmüş ve Özkul 1995; Yağmurlu vd., 1997; Koçyiğit ve Deveci, 2007; Plateovet vd., 200). Bölgede yüzeysel radyasyon ölçümüne yönelik olarak doğal ve yapay kaynaklı doğal fon radyasyonunun tespiti amaçlı Akkurt vd., (200) tarafından çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışma Pliyo-Kuvaterner yaşlı trakiandezitlerden oluşan (Görmüş ve Özkul, 1995) Çünür Tepesi ve civarındaki volkanit kırıntılı etek ve ova çökelleri ile tepenin doğusundaki Kretase yaşlı kireçtaşları ve kireçtaşlarının eteklerindeki Kuvaterner yaşlı yamaç molozu ve birikinti konileri üzerinde yapılmıştır. Traki-andezit ve Kireçtaşı üzerinde kaydedilen K(%), U(ppm) ve Th(ppm) konsantrasyon oranlarının literatürde tanımlanan traki-andezit ve kireçtaşı litolojisine uygunluğunun ortaya konulması açısından önemlidir. Bu nedenle, bu çalışmada Çünür tepesi ve civarında seçilen noktalarda, bu radyoelement konsantrasyonlarının belirlenmesi amacı ile yapılan ölçümler detaylandırılacaktır. 2. Çünür Tepesi ve Çevresinin Jeolojisi Doğu Akdeniz bölgesinde yer alan Isparta volkanitleri Miyosen-Pliyokuvaterner zaman aralığında çarpışma sonrası, potasikten ultrapotasiğe gelişen bir mağmatizma süreci boyunca oluşmuşlardır (Plateovet vd., 200). Gölcük (Isparta) ve civarında alkalin volkanizma erken Pliyosende gelişmiştir (.7-.0 m.y.) (Lefevre vd., 19; Savaşçın ve Oyman 199). Pliyo-Kuvaterner yaşlı Gölcük volkanitleri ile ilişkili Çünür Tepesi, Traki-andezitik bir yapı göstermektedir (Görmüş ve Özkul, 1995; Yağmurlu vd., 1997; Nemec ve Kazancı, 1999; Görmüş vd., 2001; Francalanci vd., 2001). Qal plq Qay plqgv Çünür Qym 0 1 2 km Ö l ç e k A Ç I K L A M A L A R Qal Alüvyon Yamaç molozu Qym birikinti konileri Alüvyon Qay yelpazeleri plqgv BG GR Ege Denizi Ak Deniz ISPARTA Volkanit Üyesi (dasit, riyolit, traki-andezit vb) Kara Deniz ANKARA CYP plq Kb Kbt SYRIA Kb Kbt Adlanmamış Pliyo-Kuvaterner (Konglomera, kumtaşı, silttaşı vb) Beydağları Formasyonu (Neritik kireçtaşı) Tekkeköy Üyesi (Pelajik kireçtaşı) ÇALIŞMA ALANI GEORGIA Şekil 1. Çalışma alanı ve çevresinin jeoloji haritası (Şenel, 1997 den düzenlenmiştir). Çalışma sahası içerisinde yeralan Çünür Tepesi Traki-andezitlerinin çevresinde, Pliyo-Kuvaterner yaşlı etek ve Kuvaterner yaşlı ova çökelleri olmak üzere iki farklı çökel alanı bulunmaktadır (Görmüş vd., 200). Şekil 1 çalışma alanı ve civarının jeolojisini göstermektedir. Şekilde volkanitlerden oluşan tepenin eteklerinin Pliyo-Kuvaterner yaşlı konglomera, kumtaşı, silttaşı ve Kuvaterner yaşlı alüvyonlarla kaplı olduğu ve en doğusunda Kuvaterner yaşlı yamaç molozu, Pliyo-Kuvaterner yaşlı birikinti konileri ile Kretase yaşlı neritik kireçtaşları gözlenmektedir. IRAQ IRAN

. Materyal ve Metod Yüzeysel gamma ışını ölçümleri, Süleyman Demirel Üniversitesi Kampüsü yakınında bulunan Çünür Tepesi ve civarında, 60 noktada yapılmıştır. Ölçümler GF Instruments marka 5 kanallı taşınabilir gamma spektrometresi ile yaklaşık 16 km 2 lik bir alanda yapılmıştır. Gamma ışını ışıma sayısı, her bir noktada 5 dakika süre ile kaydedilmiştir. Ölçümler, ölçüm süresince yerden 0-50 cm yükseklikte gerçekleştirilmiştir. Spektrometre ölçüm sonuçlarını radyoelement konsantrasyonu olarak vermektedir. Doğal radyoelementlerden K-0 ın yaydığı gamma ışınlarının enerjisi 1.6 MeV, U- 2 in dönüşüm ürünü (izotopu) olan Bi-21 ün yaydığı gamma ışınlarının enerjisi 1.76 MeV ve Th- 22 nin dönüşüm ürünü olan Tl-20 in yaydığı gamma ışınlarının enerjisi 2.62 MeV dur (IAEA, 1979). 7.0 7.25 7.20 7.15 0.525 0.50 0.55 0.50 0.55 0.550 0.555 0.560 Şekil 2. Çalışma sahasındaki ölçüm noktalarının uydu görüntüsündeki lokasyonları. Spektrometrenin algılayıcısına gelen değişik enerjili gamma ışınları K, U ve Th pencerelerine yönlendirilirler. Bu pencerelerin enerji aralıkları ise sırasıyla 1.-1.56, 1.66-1.6 ve 2.2-2.2 MeV olarak düzenlenmiştir (Şekil ). Şekil teki şematik gösterimde de görüldüğü gibi doğal yer kaynaklı potasyum, uranyum ve toryumdan yayınan gamma ışınlarının enerjileri 0.0-.0 MeV aralığındadır. Buna karşılık kozmik kaynaklı radyasyonun enerjisi.0 MeV den yüksektir. Ancak, kozmik ışınlar Compton saçılmasına uğrayarak enerjisinin bir kısmını kaybetmesi sonucu spektrometrenin ölçüm alanına girebilmektedir. Kullanılan spektrometre, gerekli tüm düzeltmeleri kendi içinde otomatik olarak yapmakta ve gamma ışın spektrometre ölçümlerinde esas olan, yerden yayınan gamma radyasyonunu belirleyip, kaynağı olan yerdeki potasyum, uranyum ve toryum konsantrasyonlarını saptamaktadır. Bilindiği üzere önce kozmik ve yapay kaynaklı radyosyonun miktarlarının bulunup, bunların ölçülen toplam radyasyondan çıkarılması gerekmektedir (Şekil ). 7

G Ö R E C E L İ Ş İ D D E T 500 0 50 Potasyum Penceresi K R Th U A C Uranyum Penceresi U R Th A C C: Kozmik Etkisi A: Çevresel Donanım R: Radon Toryum Penceresi 1.0 1.5 2.0 2.5.0 E N E R J İ (Mev) Şekil. Gamma ışını spektrumunda aranan piklerin şiddetleri (Aydın, 200). Th A C C.Deneysel Bulgular Isparta Çünür tepesi ve civarındaki ölçümlerde radyoelement konsantrasyonları (K, U ve Th) elde edilmiştir. Elde edilen bu değerlerle çalışma sahasının radyoelement konsantrasyon haritaları hazırlanmıştır. Şekil, 5 ve 6 sırası ile 0 K, 2 U, 22 Th konsantrasyon haritalarını göstermektedir. Çalışma sahasındaki kireçtaşlarına ait 0 K, 2 U ve 22 Th konsantrasyon değerleri ortalamasının, sırasıyla 0.5 (%),.5 (ppm) ve 11 (ppm) olduğu tespit edilmiştir. Bu değerlerin Çizelge 1 de verilen değerlerle uyumlu olduğu görülmektedir. Konsantrasyonların düşük olduğu bir diğer bölge ise kuzey-batı bölgesidir. Bu bölgede özellikle 11, 1, ve 59 numaralı ölçüm noktalarında konsantrasyonun düşük çıkmasının sebebi yol kenarında olması ve yol yapımında kullanılan malzemenin kireçtaşından yapılmış olması olabilir. Her üç radyoelement konsantrasyonu, ölçüm alanının kuzeydoğusunda diğer bölgelere göre oldukça düşüktür. Bu bölge kireçtaşlarının bulunduğu alan olup, alüvyonlar ile kireçtaşları arasındaki sınır, konsantrasyon farklılıkları ile de ortaya konmuştur. Bu litolojik sınır Şekil, 5 ve 6 da kesik çizgi ile gösterilmiştir. Çünür Tepesi sınırları içinde yapılan ölçümlerden elde edilen K, U ve Th ortalama konsantrasyon değerleri sırasıyla 2.(%), 1 ppm ve 0 ppm dir. Elde edilen bu değerler Çizelge 1 de Ortaç Volkanitlere (Andezit bu kayaç grubundadır) ait değerlerle karşılaştırıldığında, Çizelge 1 daki değerlerden oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Aynı değerler, Çizelge 1 de Alkali Feldispatoidal Ortaç Volkanitlere (Traki-andezit feldispatoidal ortaç volkanitler grubundadır) ait değerler ile karşılaştırıldığında elde edilen Traki-andezit radyoelement konsantrasyonlarının çizelgedeki değerlerle uyumlu olduğu görülmektedir. Şekil de çalışma sahasındaki etek ve ova çökel alanları göz önüne alındığında, potasyum konsantrasyonunun ova çökellerinde daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu, iki nedene bağlanabilir: Birincisi; Traki-Andezit afanitik dokuda çoğunlukla ortoklaz, albit minerallerinden oluşan feldispat grubu bir kayaçtır ve feldispat grubu kayaç mineralleri çoğunlukla da K içermektedirler. Çünür Tepesi Traki-andezitleri yamaçlar boyunca yerçekimi ve meteorolojik etkilerle ufalanıp tepe eteklerinde çökelmiştir. Bu durumda Traki-Andezit içindeki K fizikokimyasal etkilerle bozuşarak ova çökel alanı içinde yer yer depolanmıştır.

İkincisi; Çünür tepesinin kuzeydoğu etekleri ile ova çökel alanının ekim arazisi olması nedeniyle kullanılan potaslı ve fosfatlı gübrelerdeki radyoelementlerin oluşturduğu etkidir. Şekil 5 te uranyum konsantrasyonunun 22, 2, 2, 7, 5, 55 numaralı ölçüm noktaları etrafında yüksek olduğu görülmektedir. Buralar potaslı ve fosfatlı gübrelerin kullanıldığı ekim arazileridir. Özellikle fosfatlı gübreler içerisindeki fosfat uranyum ve toryumu soğurmaktadır. Kanada, Fas, Suriye ve Ürdün gibi ülkeler fosfat yataklarından, yan ürün olarak uranyum mineralleri çıkarıp alıcı ülkelere satmaktadır. Ayrıca kayaç içerisindeki uranyum düşük sıcaklık altında oksitlenme ile suda çözülebilir hale gelmektedir (Darnley and Ford, 199; Hallenburg, 19). Bu nedenle Traki-andezit içerisindeki uranyumun düşük sıcaklık altında oksitlenme sonucu suda çözülerek bu alanlara taşınmış olduğu söylenebilir. 7...2 2. 2.6 2. 2.2 2 1. 1.6 1. 1.2 1 0. 0.6 0. 0.2 0 (%) e-potasyum 1 2 7.25 60 0 1 59 1 11 29 5 2 27 26 15 5 57 16 17 25 9 1 56 2 55 2 19 20 7.2 AÇIKLAMALAR Çünür 5 6 51 50 Tepesi Kireçtaşı 9 Yol 7.15 0.525 0.5 0.55 0.5 0.55 0.55 0.555 0.56 225 21 7 7 5 90 52 1 2 Şekil. Çünür Tepesi ve civarının potasyum konsantrasyon haritası. 5 6 7 7. ppm 1 2 1.5 1 1.5 1.5 11.5 11.5 9.5 9.5 7.5 7 6.5 6 5.5 5.5.5 2.5 2 e-uranyum 7.25 60 0 1 59 1 11 29 5 2 27 26 15 5 57 16 17 25 9 1 56 2 55 2 19 20 7.2 AÇIKLAMALAR Çünür 5 6 51 50 Tepesi Kireçtaşı 9 Yol 7.15 0.525 0.5 0.55 0.5 0.55 0.55 0.555 0.56 225 21 7 7 5 90 52 1 2 Şekil 5. Çünür Tepesi ve civarının uranyum konsantrasyon haritası 5 6 7 9

7. ppm 1 2 6 2 0 2 0 2 26 2 22 20 1 16 1 6 2 e-toryum 7.25 60 0 1 59 1 11 29 5 2 27 26 15 5 57 16 17 25 9 1 56 2 55 2 19 20 52 7.2 AÇIKLAMALAR Çünür 5 6 51 50 Tepesi Kireçtaşı 9 Yol 7.15 0.525 0.5 0.55 0.5 0.55 0.55 0.555 0.56 225 21 7 7 5 90 1 2 Şekil 6. Çünür Tepesi ve civarının toryum konsantrasyon haritası 5 6 7 Çizelge 1. Farklı kayaç gruplarına ait radyoelement konsantrasyonları (Killeen, 1979 dan düzenlenmiştir). Kayaç Tipi Potasyum (%) Uranyum (ppm) Toryum (ppm) Ort. Sınır Ort. Ort Sınır Değ. Değ. Değ. Değ. Değ. Sınır Değ. Asidik Volkanitler.1 1.0-6.2.1 0.-16-11.9 1.1-1.0 Asidik Plütonikler. 0.1-7.6.5 0.1-0.0 25.7 0.1-25.1 Ortaç Volkanitler (Andezit) 1.1 0.01-2.5 1.1 0.2-2.6 2. 0.-6. Ortaç Plütonikler 2.1 0.1-6.2.2 0.1-2..2 0.-6.0 Bazik Volkanitler 0.7 0.06-2. 0. 0.0-. 2.2 0.05-. Bazik Plütonikler 0. 0.01-2.6 0. 0.01-5.7 2. 0.0-15.0 Ultrabazikler 0. 0.0-0. 0. 0.0-1.6 1. 0.0-7.5 Alkali Feldispatoidal Ortaç Volkanitler (Traki-andezit) 6.5 2.0-9.0 29.7 1.9-62.0 1.9 9.5-265.0 Alkali Feldispatoidal Ortaç Plütonikler.2 1.0-9.9 55. 0.-720.0 12.6 0.-0.0 Alkali Feldispatoidal Bazik Volkanitler 1.9 0.2-6.9 2. 0.5-.0.2 2.1-60.0 Alkali Feldispatoidal Bazik Plütonikler 1. 0.-. 2. 0.-5.. 2.-19.6 Kimyasal Sedimanter Kayaçlar 0.6 0.02-..6 0.0-26.7 1.9 0.0-12.0 Karbonatlar (Kireçtaşları) 0. 0.01-.5 2.0 0.0-1.0 1. 0.0-. Aşınmış Sedimanter Kayaçlar 1.5 0.01-9.7. 0.1-0.0. 0.2-2.0 Metamorfize Volkanik Kayaçlar 2.5 0.1-6.1 0.1-1.5 1. 0.1-.2 Metamorfize Sedimanter Kayaçlar 2.1 0.01-5..0 0.1-5..0 0.1-91. 0

Şekil 6 da Th konsantrasyonu, siyah dairesel çizgi ile gösterilen Çünür Tepesinin eteklerindeki çökelme sahasında yüksek çıkmıştır. Toryum eriyebilen ve kolaylıkla hidrolize olabilen bir mineral olmadığından bulunduğu ortamda kalır ve konsantre olur. Bu nedenle tepeden akan malzemenin eteklerde birikmesi toryum konsantrasyonunun bu bölgede artmasına neden olmuştur. Volkanik kayaçlarda SiO 2 içeriği arttıkça, K ve U artış gösterirken en fazla artışı Th göstermektedir (Dranley and Ford, 199). Bölgedeki konsantrasyon değerlerinin Çizelge 1 de verilen alt sınır değerlere yakın oluşu kayaç içerisindeki SiO 2 içeriğinin düşüklüğünden kaynaklanabilir. 5. Sonuç ve Tartışma Bu çalışma ortaya koymuştur ki; gamma ışın spektrometrisi radyoaktif element içeren mineral aramalarının vazgeçilmez metodu olma yanında, jeolojik haritalama ve kayaçların içerdiği radyoaktif elementlere bağlı olarak kayaçın litolojisi konusunda da bir öngörüde bulunmaya yardımcı olan bir uygulama şeklidir. Bu çalışmada Traki-andezitin K, U ve Th radyoelement konsantrasyon ortalaması sırası ile 2. (%), 1 (ppm) ve 0 (ppm) olarak bulunmuştur. Kireçtaşı için ise 0.5(%),.5 (ppm) ve 11(ppm) olarak bulunmuştur. Elde edilen veriler değerlendirildiğinde Çünür Tepesine ait konsantrasyonların, radyoelement konsantrasyonlarına dayanılarak yapılan sınıflamada, Andezit değil de Traki-andezit tanımlamasına daha uygun olduğu radyometrik yöntemle de belirlenmiştir. Çünür Tepesi radyolement konsatrasyonunun çizelgedeki alt sınır değerlerine yakın oluşu Traki-andezitin SiO 2 içeriğinin düşük oluşunu işaret etmektedir. Bu tür çalışmaların özellikle volkanik alanlarda daha da yaygınlaştırılarak tekrarlanması bu konuda çok daha faydalı olacağından bu ön çalışmayı takiben yeni ölçümler yapılacaktır. Katkı Belirtme Yazarlar, bu çalışmayı 191-D-09 no lu proje ile destekleyen S.D.Ü. BAP Koordinasyon Birimine, makaleyi okuyarak şekil ve bilimsel içeriğine katkı sağlayan Dr. İbrahim AYDIN a ve Yrd. Doç. Dr. Osman UYANIK a teşekkür ederler. Kaynaklar Akkurt vd., 200. Isparta ve Çevresinin Doğal gamma Radyasyonunun Ölçümü S.D.Ü. Fen Bil. Enstitüsü Dergisi -2, Özel sayı,. Aydın, İ., 200. Jeofizikte Radyometrik Yöntem ve Gamma Işın Spektrometrisi. SDÜ yayını, No.9, Isparta. Darnley, A.G. and Ford, K.L., 199. Paper 19, Regional Airborne Gamma-Ray Surveys. A Review; p 229-20 in Proceedings of Exploration 7: Third Decennial International Conference on Geophysical and Geochemical Exploration for Minerals and Grandwater, ed. By G.D. Garland, Ontario Geological Survey, Special Volume, 960 p. Dickson, B.L., Scott, K.M., 1997. Interpretation of Aerial Gamma Ray Surveys-Adding the Geochemical Factors. AGSO Journal of Australian Gelolgy&Geophysics, v.17, n.2, 17-200. Francalanci, L., Civetta, L., İnnocenti, F. ve Manetti, P., 2001. Neogene alkaline volcanizm of the Afyon- Isparta area, Turkey: Petrogenesis and geodynamic implications. Mineralogy and Petrology 70, 25-. Görmüş, M., ve Özkul, M., 1995. Gönen-Atabey (Isparta) ve Ağlasun (Burdur) arasındaki bölgenin stratigrafisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 1, -6. Görmüş, M., Caran, Ş., Çoban, H. Ve Yılmaz, K., 2001. Bedre-Barla (Eğirdir Gölü batısı) arasında 1

kıyı kenar çizgisi. 1. Eğirdir Sempozyumu, Isparta, 7-02. Görmüş, M., Caran, Ş., Başyiğit, L., Çoban H., Hilal, H.A., Uysal K., Şenol, H., 200. Eğirdir- Senirkent-Senirce (Isparta) arasındaki Pliyo- Kuvaterner sedimanları ve Landsat 7 ETM+ görüntülerinde yorumu. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7-2 Özel sayı, 57-72. Gutnic, M., Monod, O., Poisson, A., ve Dumont, J.F., 1979. Geologie des Taurides Occidentales (Turquie). Memoires Société Géoloque de France, Paris 17-1, p.1. Hallenburg, J.K., 19. Geophysical Logging for Mineral and Engineering Applications. Pennwell Publ. Co, Tulsa, OK, 25 p. IAEA, 1979. Gamma-Ray Surveys in Uranium Exploration, Tech. Repprts Series No.16, Vienna. IAEA, 200. Guidelines for radioelement mapping using gamma ray spectrometry data. IAEA- Tecdoc-1, Vıenna. Killen, P.G., 1979. Gamma ray spectrometric methods in uranium exploration-application and interpretation. In geophysics and geochemistry in the serach for metallic ores, edited by P.J. Hood, Geological Survey of Canada Economic Geology Report 1, 16-20. Koçyiğit, A. ve Deveci, Ş., 2007. A N-S trending active extensional structure the Şuhut (Afyon) graben: Commencement age of the extensional neotectonic period in the Isparta Angle, SW Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 16, 91-16. Lefevre, C., Bellon, H. ve Poisson, A., 19. Presence de leucitites dans le volcanism Pliocene de la region d Isparta (Taurides occidentales, Turquie). C.R.Acad. Sc. Paris 297, 7-72. Nemec, W. ve Kazancı, N., 1999. Quaternary collovium in west-central Anatolia: sedimantary facies and palaeoclimatic significance. Sedimantology 6, 19-170. Platevoet, B., Scaillet, S., Guillou, H., Blamart, D., Nomade S., Massault, M., Poisson, A., Elitok, Ö., Özgür, N., Yağmurlu, F. ve Yılmaz, K., 200. Pleistocene eruptive chronology of the Gölcük Volcano, Isparta Angle, Turkey. Quaternaire, 19, (2), p. 17-156. Savaşçın, M.Y. ve Oyman, T., 199. Tectono- Magmatic evolution of alkaline volcanics at the Kırka-Afyon-Isparta structral trend, SW Turkey. Tr. J. of Earth Scienves, 7, 201-21. Şenel, M., 1997. Türkiye Jeoloji Haritaları Isparta-J11 Paftası, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi, Ankara. Yağmurlu, F., Savaşçın, Y. ve Ergun, M., 1997. Relation of alkaline volcanism and active tectonism within the evolution of the Isparta Angle, SW Turkey. Journal of Geology, 15, 717-72. 2