YANGIN Yangın, kısaca " yanıcı özellik gösteren katı sıvı ve/veya gaz maddelerinin kontrol dışı yanması" olarak tanımlanabilir. Yanma olayı ise yanıcı maddenin, oksijenin ve ısının, girdileri oluşturduğu bir kimyasal reaksiyondur. Buna kısaca yangın üçgeni adı verilmektedir. Yanma olayının başlaması için yanıcı madde ve oksijenin birlikte bulunduğu bir ortamda yanıcı maddenin tutuşma sıcaklığına ulaşmasına yol açabilecek bir ısı kaynağının olması yeterlidir. Bu ısı kaynağı; elektrikli bir cihazda oluşabilecek kıvılcım, sert yüzeylerin sürtünmesi sonucunda malzemelerin yüzeyinde oluşan yüksek sıcaklık, başka bir yangın durumu veya yanıcı maddenin tutuşma sıcaklığına ulaşmasını sağlayabilecek bir ısı kaynağı olabilir. Yangın Nedenleri; a) Korunma Önlemlerinin alınmaması Nedenlerin başında yangına karşı önlemlerin alınmaması gelmektedir. Yangın elektrik kontağı, ısıtma sistemleri, LPG tüpleri (evlerde kullanılan tüp gazları) patlayıcı -parlayıcı maddelerin yeterince korunmaya alınmamasından doğmaktadır. Özellikle büyük yerleşim alanlarında, konut ve iş yerlerinde çıkan yangınların büyük bir kısmı elektriğin ve LPG tüplerinin yanlış kullanımına dayanmaktadır. Elektrik enerjisi aksamının teknik koşullara göre yapılmaması da yangın tehlikesini yaratan diğer bir neden olarak karşımıza çıkmaktadır. b) Bilgisizlik Yangına karşı hangi önlemlerin nasıl alınacağını bilmemek ve bu konuda yeterli eğitimden geçmemek yangının önemli nedenlerindendir. Elektrikli aletlerin doğru kullanımını bilmemek, soba ve kalorifer sistemlerini yanlış yerleştirmek, tavan arasına ve çatıya kolay tutuşabilecek maddeler koymak yangını davet eder. Yangının oluşumunu önlemek ve oluşan bir yangının söndürülmesini bilmek eğitim ve bilgilenmeden geçer. Bu nedenle yangını önlemeyi öğrenmek kadar yangını söndürmede ilk müdahaleleri de öğrenmek gerekir. c) İhmal Yangın konusunda bilgi sahibi olmak yeterli değildir. Söndürülmeden atılan bir kibrit veya sigara izmariti, kapatmayı unuttuğumuz LPG tüp (evlerde kullanılan tüp gaz), ateşi söndürülmemiş ocak, fişi prizde unutulmuş ütü gibi ihmaller büyük yangınlara yol açabilir. d) Kazalar İstem dışı oluşan olaylardan bazıları da (kalorifer kazanının patlaması, elektrik kontağı gibi) yangına neden olmaktadır. Ancak kendiliğinden gelişen bütün olaylar, başlangıçta yeterli önlemlerin alınması sonucu olabildiği gibi bilgisizliğin de rol oynadığını görebiliyoruz. Temelde bunlar olmaksızın kazaların yol açtığı yangınlar da olmaktadır. e) Sabotaj Yangına karşı gerekli önlemler alındığı halde; bazı insanlar çeşitli amaç ve kazanç uğruna kasıtlı olarak kişi ve topluma ait bina ve tesisleri yakarak can ve mal kaybına sebep olabilir. f ) Sıçrama Kontrol altına alınmış veya alınmamış bir yangın ihmal veya bilgisizlik sonucu sıçrayarak, yayılarak veya parlayıp, patlayarak daha büyük boyutlara ulaşabilmektedir. g) Doğa olayları Rüzgarlı havalarda kuru dalların birbirine sürtmesi yada yıldırım düşmesi ve benzeri doğa olayları sonucunda yangın çıkabilir. Özellikle depremlerden sonra sanayi tesislerinde yangın çıkmaktadır. Ülkemizde de bu gerçeği 17 Ağustos 1999 tarihinde yaşamıştık. Yangın Sınıfları; Yangın Sınıfı :Belli bir standart tarafından tanımlanmış olan, yanan maddenin yapısına bağlı olarak yapılan sınıflamadır. Çeşitli standartların sınıflamaları arasında değişikler olmasına karşın, ülkemizde TSE Standartlarının sınıflaması temel alınmıştır. A Sınıfı Yangınlar; Kor şeklinde yanan, genetikle organik yapıdaki katı madde yangınlarıdır. Odun, kömür, kağıt, ot, plastikler, kumaş v.b. gibi maddelerin yangını bu sınıfa girmektedir. B Sınıfı Yangınlar; Sıvı haldeki maddelerin yangınıdır. Bu sınıfa ısındığında sıvı hale gelebilen katı maddeler de dahildir. Akaryakıt, yağlı boya, alkol, makine yağları, asfalt, parafin v.b. gibi maddelerin yangını bu sınıfa girmektedir. C Sınıfı Yangınlar; Gaz haldeki maddelerin yangınıdır. Metan, bütan, Likit Petrol Gazı (LPG), asetilen, havagazı, hidrojen v.b. gibi maddelerin yangını bu sınıfa girmektedir. D Sınıfı Yangınlar; Yanabilen hafif ve aktif metallerin yangınıdır. Lityum, sodyum, potasyum, alüminyum, magnezyum v.b. gibi maddelerin yangını bu sınıfa girmektedir. E Sınıfı Yangınlar; Üzerinde elektrik akımı olan yangınlardır. (Bu sınıf TSE' de yer almamakta, bazı ulusal standartlarda yer almaktadır, NFPA gibi). Yangından korunmak için Kurum, kuruluş ve iş yerlerinde yangını önleyici tedbirler iki kısımda ele alınabilir. I. Yapısal Bakımdan Yangından Korunma;
a) Yapılarda yanmaz veya yanması güç yapı malzemelerinin kullanılması, Yangına Karşı Dayanıklılık ; Bir yapı bileşeni ya da elemanının yük taşıma, bütünlük ve yalıtkanlık özelliklerini belirlenen bir süre koruyarak yangına karşı dayanmasıdır. Yangın Dayanıklılık Sınıfı; Bir yapı malzemesi ve/veya elemanını uygun ısıtma ve basınç koşulları altında TS 1263, TS 4065 ile ilgili Avrupa Standartlarında belirlenen yanmaya dayanıklılık deneyleri sonucunda saptanan yangına dayanıklılık süresini belirler, a) Yangına dayanıklılık süresi 30-59 dakika olan F 30, b) Yangına dayanıklılık süresi 60-89 dakika olan F 60, c) Yangına dayanıklılık süresi 90-119 dakika olan F 90, d) Yangına dayanıklılık süresi 120-179 dakika olan F 120, e) Yangına dayanıklılık süresi 180 dakika ve yukarısı olan F 180, olarak gösterilir. Yapı Malzemeleri Sınıflandırması ; Yapılarda kullanılan malzemeler, yanmayan inorganik malzemeler ( A Sınıfı ) ve yanan organik malzemeler ( B sınıfı ) olmak üzere sınıflandırılmışlardır. Tablo 2' de çeşitli yapı malzemelerinin sıfılandınlması belirtilmiştir. Tablo 2 Sınıf Özellik Malzeme A1 Hiç Yanmayan Kum, çakıl,, alçı, seramik, camyünü ve taşyünü A2 Büyük kısmı yanmayan Organik bağlayıcılı camyünü ve taşyünü B1l Zor Alev Alan Alçı-karton plaka, yanma geciktirici katkılı polistiren ve poliüretan köpük. B2 Normal Alev Alan Yanma geciktirici katkısız polistiren ve poliüretan köpük, ahşap, polipropilen boru, silikon derz dolgusu B3 Kolay Alev Alan Ahşap talaşı, kağıt Yangın güvenliği açısından kolay alevlenen B3 sınıfı yapı malzemelerinin inşaatta kullanılmalarına müsaade edilmez. Bunlar ancak bir kompozit içinde veya özel önlemler alınması yolu ile normal alevlenen B2 sınıfına dönüştürüldükten sonra kullanılabilirler. İki kattan daha yüksek binalardaki taşıyıcı duvar, ayak ve kolonlar ise en az F90-A sınıfında olarak inşa edilirler. Duvarlarda iç kaplamalar ve ısı yalıtımları en az normal alevlenen B2, yüksek binalarda ise en az zor alevlenen B1; dış kaplamalar 2 kata kadar olan binalarda en az B2, daha yüksek binalarda ise yanmaz Al sınıfı malzemeden yapılır. Döşeme üzerinde kolay alevlenen B3 sınıfı malzemeden ısı yalıtımı yapılmasına, üzeri en az 2 cm kalınlığında şap tabakası ile örtülmek şartı ile müsaade edilir. Döşeme kaplamaları da en az B2, ve yüksek binalarda ise en az yanmaz Al sınıfı malzemeden yapılır. b) Yangının yayılmasını önlemek amacıyla, Yangın Kompartımanı oluşturma, Yangın Kompartımanı: Bir bina içerisinde, üstü ve altı da dahil olmak üzere her yanı en az 60 dakika yangına karşı dayanıklı yapı elemanlarıyla duman ve ısı geçirmez alanlara ayrılmış (hacim) bölümdür. Yangın Bölmesi (Bariyeri): Bina içinde, yangının ve dumanın ilerlemesi ve yayılmasını tanımlanan süre için durduran, yatay veya düşey konumlu elemandır. c) Dumanların yayılmasını önlemek için duman geçişlerini önleme, Duman Kontrolü: Yangın durumunda duman ve sıcak gazların yapı İçindeki hareketini ya da yayılımını denetlemek için alınan önlemlerdir. d) Yangının etkilerinden korunmuş kısa kaçış yollarının sağlanması, Kaçış Yolu: Binanın herhangi bir noktasından yer seviyesindeki cadde veya sokağa kadar olan ve hiçbir şekilde engellenmemiş bulunan yolun tamamıdır. Oda ve diğer müstakil hacimlerden çıkışlar, katlardaki koridor ve benzeri geçişler, kat çıkışları, zemin kata ulaşan merdivenler ve bina çıkışına giden yollar bu kapsamdadır. e) Acil ışıklandırma sisteminin kurulması, Acil durum aydınlatma sistemi: Şehir şebekesi veya benzeri bir dış elektrik beslemesinin kesilmesi, yangın, deprem gibi nedenlerle bina yada yapının elektrik enerjisinin güvenlik amacı ile kesilmesi, bir devre kesici veya sigortanın açılması nedeniyle normal aydınlatmanın kesilmesi durumunda otomatik olarak devreye girerek yeterli aydınlatma sağlayacak şekilde düzenlenen sistemdir. f) Ateşleyici ve yanıcı malzeme kaynaklarının ayrılması. Bina içinde uygulanan proses süreçlerinde kullanılan ateşleyici Özelliği bulunan (örneğin kaynak makinesi, taşlama makinesi gibi) makinelerin kullanımı sırasında önlemlerin alınması ve bu makinelerle üretim yapılırken yanıcı ve parlayıcı özellikteki maddelerin korunmasıdır. g) Her an çalışabilecek durumda yangından korunma sistemlerinin kurutması, Bina veya yapının yangından korunması amacı ile belli bir standartta tarif edilmiş yangından korunum sistemlerinin kurulmasıdır. Kurulan yangından korunum sistemleri,
olası yangın durumunda en iyi cevap verebilecek şekilde tasarlanmış olması, sistemlerin çalışma anındaki verimliliğini yükseltmektedir. Genel anlamda yangından korunum sistemleri, yangın algılama ve ihbar sistemleri ile yangın söndürme sistemleri olarak ele alınmaktadır. II. Organisazyon Bakımından Yangından Korunma; a) İyi bir tesis idaresi, b) Gerekli yasakların konulması, c) Yangından korunum sistemlerinin periyodik kontrollerinin yapılması, d) Yangınla savaş tatbikatının yapılması, e) Korunma sistemi ve planının düzenli kontrolünün yapılması, f) Düzenli bir şekilde alan tatbikatlarının yapılması, YANGINDAN KORUNMA SİSTEMLERİ Yangın korunum sistemleri tasarımında belirli bir standart olması gerekmektedir. Tasarım standartı kısaca, uygulanacak sistemin hesaplama yöntemi yolu ile bulunan elemanlarının, nasıl ve hangi konumda uygulanacağını, formüller, yöntemler ve teknikler kullanılarak belirleyen bağlayıcı nitelikteki teknik ve İdari yazılı kaynaktır. Dünya üzerinde yaygın olarak uygulanan tasarım standartları, NFPA, FM, BSI, DİN, NF, SNIP, EN, ISO, UL (A.B.D.), Vds (Alman) ve LPC (İngiliz)' dir. Ülkemizin standart sağlayıcı kurumu ise TSE' dir Yangın korunum sistemlerinde kullanılan ürünlerin onaylı olması sistem tasarımı için son derece önemlidir. Onaylı ürün, yetkili merciler tarafından uygun bulunan ve kabul edilen bir kurum veya kuruluş tarafından ürünün belli bir teknik başarımı sağlayacak biçimde denenmesi ile yangından korunum sistemlerinde kullanılmasının uygun olduğu üründür. Bu ürünlere onay veren kurum ise, yangın konusunda, mal, hizmet ve üretimin, belli bir standarda uygunluğunu inceleyen, uygunsa belgelendirerek onaylayan ve duyuran özel ve resmi kuruluşlardır. Dünya üzerinde öne çıkan onay veren kurumlar, FM, DİN, APSAD, GOST, UL (A.B.D.), LPCB,BSI (İngiltere), Vds, DİN (Almanya)'dır. Ülkemizin onay veren kuruluşu ise TSE' dir. Herhangi bir üreticinin ISO 9000 dizisi kalite belgesine sahip olması olumlu bir gösterge olarak algılanmasına karşın, yangından korunma sistemlerinde ilişkin ürünlerinin onaylı olduğu anlamını taşımaz. Bu nedenle, toplam kalite belgeleri, onay yerine sayılmaz. Toplam kalite belgeleri onay yerine sayılmadığı gibi tasarıma yardımcı olan temel unsurlarıda içermemektedir. Bugün ülkemizde yangından korunum sistemleri uygulamalarında tasarım standartı oluşturulamamıştır. Ülkemizde bu konu üzerinde hala yönetmelik bazında çalışmalar yapılmaktadır. Son olarak 26 Temmuz 2002 tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren "Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik" herhangi bir şekilde çıkan yangının, can ve mal kaybını en aza indirerek söndürülmesini sağlayacak yangın öncesinde ve sırasında alınacak tedbirleri ile organizasyon, eğitim ve denetimi sağlayacak unsurları içermektedir. Bu yönetmelik ne yapılması gereğini göstermekte ancak nasıl yapılacağını yani tasarıma temel bilgileri sunmamaktadır. Bu nedenle ülkemizde hala dünya üzerinde en yaygın olarak kullanılan NFPA standartları kullanılmaktadır. Yapıların yangından korunması için gerekli yangından korunum sistemleri iki başlık altında toplanabilir.. ' 1) Yangın Algılama ve İhbar Sistemleri 2) Yangın Söndürme Sistemleri Genel olarak bir yapının yangından korunması için yangın algılama ve ihbar sistemleri ile yangın söndürme sistemlerinin entegrasyonu sağlanmalıdır. Yangın sektöründe faaliyetler, tasarım çalışmaları hazırlanır. Mal sahibi ve danışman tarafından incelenir. Olumlu sonuçta sigortacı inceler ve çalışmalar tamamlanır. Malzeme sağlama çalışmaları yapılır, listeler hazırlanır, teklifler toplanır, incelenir, malzeme firması seçimi yapılıp onaya sunulur. Onay gelirse sipariş verilir, projeler malzemelere uygun hale getirilir, malzemeler şantiyeye gelir. Daha sonra sistem montajına başlanır. Denetimler danışman tarafından yapılır, hatalar giderilir. İşletmeye alma çalışmaları yapılır. Denetim işleri yapılır. İşletme ve bakım el kitabı, acil durum el kitabı hazırlanır. Kabul işlemleri mal sahibi, danışman ve sigortacı tarafından yapılır. İmalatlı durum bilgi ve çizimleri yapılır. İşlemler son bulur. İşletme, bakım, yangın güvenliği, acil durum tatbikatı eğitimleri verilerek işlemler son bulur. YANGIN ALGILAMA ve İHBAR SİSTEMLERİ Elektronik Yangın Algılama ve İhbar Sistemi en basit anlamı ile bir yangın oluşumunu daha başlangıç safhasında iken yangının fiziksel özelliklerine duyarlı elektronik algılama elemanları tarafından algılanması ve ihbar edilmesi şeklinde çalışmaktadır. Elektronik Yangtn Algılama ve İhbar sistemleri, yapıların yangın koruma özellikleri bakımından anahtar konumda hizmet veren sistemlerdir. Uygun biçimde tanımlanmış, dizayn edilmiş, üretilmiş, montajı tamamlanmış, test edilmiş ve bakımı yapılmış yangın algılama sistemi yapılardaki yangın kayıplarını sınırlamaya yardımcı olur. Elektronik Yangın Algılama ve İhbar sistemleri genel olarak İki sınıfa ayırmak mümkündür. Ancak son yıllarda elektronik ve bilgisayar teknolojisinde meydana gelen hızlı gelişmeler Elektronik Yangtn Algılama ve İhbar Sistemlerine yansımış ve çok hassas algılama kabiliyetine sahip modüler yapıda algılama elemanları piyasaya sürülmüştür. 1. Konvansiyonel Sistemler: Konvansiyonel sistemler genellikle alan bakımından küçük olan mahallere ve kompartıman sayısı az olan bölgelere uygulanır. Konvansiyonel sistemlerde algılama elemanları, bölgeler oluşturacak şekilde tasarlanır ve her bir bölge kontrol paneline ayrı bir hat olarak bağlanır. Konvansiyonel sistemlerde yapılan algılama sadece bölge bazında gerçekleşmektedir. Bu durum yangın oluşumu uyarısı geldiği bölgenin panelde görülmesini sağlamakta, ancak uyarının bu bölgedeki hangi algılama elemanından
geldiği konusunda her hangi bir bilgi teşkil etmemektedir. Yangın oluşumunu bulmak için, kontrol panelinde görülen ve yangın oluşumu uyarısı gelen bölgenin araştırılması gerekmektedir. Bu araştırmanın kısa sürede tamamlanabilmesi için, bölgeler oluşturulurken bazı sınırlamalara uyulması gerekmektedir. Bu sınırlamaları şöyle tanımlayabiliriz. a) Eğer bir binanın toplam taban alanı 300 m 2 ' den az ise, tüm bina tek bir yangın bölgesi olarak kabul edilebilir b) Eğer bir binanın toplam taban alanı 300 m 2 ' den fazla ise, her kat ayrı bir yangın bölgesi olarak tanımlanmalı, herhangi bir kat birden fazla yangın bölmelerine bölünmüş ise bunların her biri ayrı birer yangın bölgesi olarak kontrol edilmelidir. c) Herhangi bir yangın bölgesinin alanı 2000.m 2 ' yi aşmamalıdır. d) Bir yangın bölmesi dahilinde, yangın yerinin belirlenmesi için bir kişi tarafından katedilmesi gereken yol, 30 m' yi geçmemelidir. e) Birden fazla kullanıcısı olan binalarda her bir" kullanıcı tarafından işgal edilen alan en az bir yangın bölgesi olarak tanımlanmalıdır. f) Özel yangın riski bulunan yerler ayrı yangın bölgeleri olarak tanımlanarak yangın yerinin hızla belirlenmesi sağlanmalıdır. Bir bölge hattı üzerinde 25 algılama elemanın üzerine çıkılmaması kontrol açısından daha isabetli olmaktadır. Yangın oluşumu uyarısı gelen bölgedeki odalar kilitli olması durumunda yangın kaynağına ulaşmakta zaman kaybı meydana gelebilir. Bu durumları ortadan kaldırmak için ofis binaları gibi oda sayısının çok olduğu bölgelerde her odanın girişine paralel uyarı lambaları konulmalıdır. Mahal içindeki algılama elemanına ek bir bağlantı kablosu ile bağlanan paralel uyarı lambaları sayesinde mahallere girmeden yangın uyarısı gelen dedektörün yeri saptanabilir. 2. Adresli Sistemler Adresli sistemler genel olarak alan bakımından büyük olan yerlerde, yüksek yapılarda ve yapının mimari özelliğinden dolayı çok sayıda yangın bölmesine ayrıldığı yerlerde kullanılır. Adresli sistemler son yıllardaki teknolojik gelişmeler neticesinde analog adreslenebilir sistemler ve interaktif (akıllı) sistemler olarak ikiye ayrılmıştır. I. Analog Adreslenebilir Sistemler Analog adreslenebilir sistemler, konvansiyonel sistemlere nazaran teknolojik olarak yangın algılama ve ihbar sistemleri sektöründe bir üst seviyeyi temsil etmektedir. Bu sistemlerde kullanılan algılama elemanlarının herbiri kontrol paneli ile iletişim kurabilme özelliğine sahiptir. Bu özellik sayesinde her algılama elemanının kendini kontrol paneline tanıttığı özel bir kodu yani adresi vardır. Analog adreslenebilir sistemlerde kullanılan kontrol panelleri sırasıyla tüm algılama elemanları ile tek tek haberleşir ve bu elemanlardan gelen uyarı sinyallerini alır. Böylece yangın oluşumu uyarısını gönderen algılama elemanı ve/veya elemanlarının yeri kesin olarak belirlenebilir. Analog adreslenebilir sistemlerde, konvansiyonel sistemlerde kullanılan bölge tanımı kullanılmaz, Analog Adreslenebilir sistemlerde loop ( ring veya halka ) tanımı kullanılır. Bu sistemlerde hat, kontrol panelinden çıkıp, belirlenen mahalde montelenerek tekrar kontrol paneline döner. Analog adreslenebilir sistemlerde bu duruma loop adı verilir. Bir loop' a 50 ila 128 algılama elemanı monte edilebilir ve loop uzunluğu genel de 2000 mt.' yi geçmez. Analog adreslenebilir sistemlerde kullanılan algılama elemanları ve kontrol panelleri mikroişlemci tabanlıdır. Kontrol paneli algılama elemanlarını enerji verildiğinde tanımlayabilmektedir. Bu tanıma genel olarak "mantıksal adres" adı verilmektedir. Algılama elemanlarının fiziksel olarak tanımlanması ise bir P.C. yazılımı ile gerçekleşmektedir. Bu yazılım sayesinde yangın oluşumu veya hata mesajlarının geldiği algıma elemanın yeri kesin olarak belirlenir. Analog adreslenebiür sistemlerde veri akışı loop üzerinden olduğundan dolayı, loop üzerinde meydana gelebilecek yanlış monte, kablo kopukluğu ve kısa devre gibi sorunların nereden kaynaklandığı tam olarak belirlenebilir. Analog adreslenebilir sistemlerin en önemli avantajı yangın oluşumu uyarısının geldiği yer tam olarak saptanmaktadır. Konvansiyonel sistemlere nazaran maliyeti yüksek olmasına karşın kablo ve montaj maliyeti açısından daha uygundur. Analog adreslenebilir sistemlerde maliyeti düşürmek amacı İle "grup adresli" olarak tanımlanan bir ara çözümde kullanılmaktadır. Bu avantaj, alanca büyük olan ve bölünme olmayan mahallerde (örneğin sinema salonu, toplantı salonu, uzun koridorlar v.b.) konvansiyonel algılama elemanları tek bir adres şeklinde kontrol paneline bir ara birim elmanı sayesinde bağlanabilmektedir. Bu durum sayesinde sistemin genel maliyeti daha alt seviyelere çekilebilmektedir. II. İnteraktif (Akıllı) Adreslenebilir Sistemler İnteraktif (akıllı) sistemler, yangın algılama ve ihbar sistemleri teknolojisinin en son ulaştığı tepe noktasını işaret etmektedir. Gerek konvansiyonel gerekse analog adreslenebilir sistemlerdeki algılama elemanları kontrol paneline normal ya da alarm durumlarını bildirirler. İnteraktif (akıllı) sistemlerde ise algılama elemanları ve kontrol panelleri tamamen farklı bir yaklaşım göstermektedirler. Bu sistemlerde algılama elemanları (duman ve ısıya duyarlı dedektörler) kontrol paneline ölçtükleri duman ya da ısı değerlerini iletirler. Bu nedenle piyasada bu algılama elemanları için "sensör" terimi de kullanılmaktadır. İnteraktif (akıllı) sistemlerde kullanılan kontrol paneli, sırasıyla loop üzerindeki her bir algılama elemanı ile iletişim kurarak, bu algılama elemanlarının ölçtüğü duman ya da ısı verilerini bünyesine alır. Bu veriler kontrol panelinde daha önce tanımlanmış
eşik (hassasiyet) parametreleri ile karşılaştırılır. Kontrol paneli bu eşik parametrelerinin değerlerini göre bu verilerin bir tehlike durumu teşkil edip etmediğine karar verir. Kontrol paneli içindeki eşik parametreleri bir P.C. yazılımı ile elde edilir. Bu yazılım üretici firmaların kendi kontrol panellerinde kullanmak için geliştirdikleri ve sadece kendi kontrol panellerinde kullanılabilen bilgisayar yazılımlardır. Bu yazılım sayesinde her algılama elemanı için ayrı bir eşik parametresi tanımlanabilir. Bu şekilde sigara içilen bir mahaldeki algılama elemanın hassasiyeti düşük seviyede tutulurken, bilgisayar odası ve benzeri mahallerdeki algılama elemanlarının hassasiyet seviyeleri yüksek seçilebilir. Böylece yangın oluşumunu en erken zamanda değerlendirildiği gibi yanlış algılama hataları en aza indirgenebilir. İnteraktif (akıllı) sistemlerde, ölçülen duman ve ısı verileri alarm seviyesine ulaşmadan önce ön alarm uyarısı almak mümkündür. Operatör olağan dışı bir durum olduğunu (alarm durumu) bildiğinden dolayı, mahal içindeki sesli/ışıklı uyarı cihazları devreye girmeden bu olağan dışı durumun sağlamasını yapabilir. İnteraktif (akıllı) sistemlerde, kontrol paneli ölçülen değeri takip ettiğinden dolayı tozlanma nedeniyle algılama elemanından gelen Ölçüm değerlerinde bir değişiklik olursa, bu durum kontrol paneli tarafından operatöre uyarı gelen algılama elemanı belirtilerek bakım yapılması gerekliliği ikazını verir. Böylece tüm algılama elemanlarının bakımı yapılmadan uyarı gelen algılama elemanının bakımı yapılabilir. Bu özellik çok fazla sayıda algılama elemanın olduğu mahaller için büyük kolaylık sağlamaktadır. İnteraktif (akıllı) sistemlerin bir diğer büyük avantajı ise, kurulu bulundukları mahallerde gece/gündüz, tatil/mesai gibi seçim yapılarak, kontrol paneli üzerinden tüm algılama elemanlarının hassasiyet seviyeleri artırılabilir veya azaltılabilir. Bu şekilde kurulan bir interaktif (akıllı) sistem yanlış alarmların önüne geçebilecektir. Bu önemli avantajları sayesinde interaktif (akıllı) sistemler kullanışı bakımından operatöre büyük kolaylıklar sağladığı gibi yanlış uyanları da en aza indirgemektedir. İnteraktif (akıllı) sistemler son yıllarda oldukça yaygınlaşmıştır. Bu durum maliyetlerine de yansımış ve günümüzde analog adresli sistemler ile aynı maliyete sahiptirler. 3. Algılama Elemanları Tipleri ve Seçimleri Algılama elemanları yangın olayının üç karakteristik özelliğine duyarlı olarak çalışmaktadırlar. Bu karakteristik özellikler duman, ist ve alevdir. Algılama elemanlarının seçilmesi ve amacına uygun olarak kullanılması için uyulması gereken bir takım kurallar vardır. Bu kurallar ulusal düzeyde olup, algılama elemanlarının ve kontrol panelinin üretilmesinde ise uluslar arası normlar gözetilmektedir. Yangın algılama ve ihbar sistemlerinin planlanmasında algılama yapılacak mahallerin tespiti, yangın yükünün büyüklüğü ve ekonomik koşullar ön plandadır. Temel olarak yangın algılama ve ihbar sistemlerinin planlanmasında uygulanacak mahallin tümü gözetilmeli ve sistem bu şekilde dizayn edilmelidir. Ancak bazı istisnai durumlarda, yangın güvenlik sorumlusunun onayı da alınarak kısmi koruma veya cihaz koruması da yapılabilir. Algılama elemanlarının tipleri ve seçimleri şöyledir. a) İyonizasyon Duman Dedektörleri; İçindeki radyoaktif bir elementin oluşturduğu İyonizasyon akımının, dedektör içine giren duman tarafından değişime uğraması prensibine göre çalışmaktadır. Küçük partiküllü siyah dumana ve yanma gazlarına duyarlıdır. Görünmeyen yangın ürünlerinin algılanması amacıyla da kullanılır. b) Optik Duman Dedektörleri; Bir ışık kaynağı ve alıcısı bulunan, algılama hücresine giren dumanın partiküllerinin ışığı emmesi veya dağıtması prensibine göre çalışmaktadır. Büyük partiküllü, beyaz dumana daha duyarlıdır. Görülebilen dumanı algılamada ve plastik yangınları ile elektrik yangını riski olan yerlerde kullanılır. c) Sabit Sıcaklık Dedektörleri; Bulunduğu mahaldeki ortam sıcaklığı belli bir değere ulaşarak uyarı vermesi prensibine dayalı çalışır. Bu sabit değerler genelde 40 ile 90 arasındaki değerlerde kullanılırlar. Normalde nemli, tozlu ve buharlı ortamlarda kullanılır. d) Sıcaklık Artış Hızı Dedektörleri; Bulunduğu mahaldeki ortam sıcaklığının belirli bir zaman aralığındaki artışını ölçerek, bu artışın normalin üzerinde olmasında uyarı vermesi prensibine dayalı çalışır. Sabit sıcaklık dedektörleri gibi nemli, tozlu ve buharlı ortamlarda kullanılır. e) Lineer Duman Dedektörleri; Bir ışın kaynağı bulunan ve bu ışın kaynağının içine giren dumanın, ışınları kırması neticesiyle uyarı verilmesi prensibine dayalı olarak çalışır. Optik duman dedektörleri gibi görülebilen dumana duyarlıdır. Diğer tip duman dedektörlerinin kullanılmasının elverişli olmadığı yerlerde (depo gibi yüksek mahallerde) kullanılır. f) Lineer Isı Dedektörleri; Fiber optik bir kablo boyunca laser teknolojisi ile yollanan ışının, yangının çıkardığı ısı ile kırılması neticesinde uyarı verilmesi prensibine dayalı olarak çalışır. Radyo frekansı ve elektromanyetik girişimlere duyarlı olduğundan dolayı yanlış alarm vermez. Tünellerin ve kimyevi maddelerin depolandığı tanklarda kullanılır. g) Alev Dedektörleri; Ultraviyole ve/veya infrared ışınımı algılanıp uyarı verilmesi prensibine dayalı çalışırlar. Direkt alev aşamasından başlayan yangınların algılanmasında kullanılır. Alkol, mineral, fosfor, magnezyum, akaryakıt, sodyum v.b. gibi maddelerin oluşturdukları yangınlarda kullanılır. Yukarıdaki dedektör tipleri haricinde diğer bir dedektör tipi ise duman örnekleme prensibine dayalı olarak çalışan ve çok hassas değerlerde alarm uyan bilgilerini gönderen dedektör tipleridir. Aslında duman örnekleme dedektörleri kendi başlarına hareket
etmektedirler. Normal duman dedektörlerinden çok hassas olan duman örnekleme dedektörleri yangın oluşumunda ortaya çıkan en küçük duman partiküllerini yangının ciddi boyutlara ulaşmadan algılar. Genellikle cihaz içlerine yerleştirilen duman örnekleme dedektörleri bulundukları mahaldeki dedektörleri desteklerler. Bu tip sistemlerin kullanım alanları ise telefon santralleri, bilgi işlem merkezleri ve temiz odalar (clean rooms) dır. 4. Algılama Kategorileri Yangın algılama ve ihbar sistemlerinin tesis edilmesinde dikkat edilecek bir husus da algılama kategorilerinin seçimidir. Algılama kategorileri yangın oluşumunun haber verilmesinde genel amaçlı olarak üç değişik şekilde tanımlanılabilir. a) Algılama Kategorisi - 1; Birinci algılama kategorisinde risk ve sonuç oranı düşük veya orta düzeye yakın olarak değerlendirilen, hayati bir tehlike belirtisi bulunmayan, 150 m 2 ' ye kadar olan, yangının ilerleme tehlikesi veya duman birikme tehlikesi bulunmayan veya çok az olan ve değerli eşya/araç-gereç yoğunluğu düşük olan mahaller yer alır. Bu mahallerde açık yangınların algılanması amaçlanır. Algılama-1 kategorisine dahil olan mahaller, mutfaklar, ısı santralleri, dinlenme alanları, küçük garajlar ve küçük atölyeler olarak tanımlanır. b) Algılama Kategorisi - 2 ; İkinci algılama kategorisinde risk ve sonuç oranı orta veya yüksek düzeye yakın olarak değerlendirilen, hayati tehlike belirtisi bulanan, 150 m 2 ' den büyük alana sahip olan, yangının hızla yayılabileceği ve değerli eşya/araç-gereç yoğunluğunun orta seviyede bulunduğu mahaller yer alır. Bu kategoride yer alan mahallerde açık yangınların algılanması göz önünde tutulabilir. Bu mahaller otel odaları, fabrika odaları, önemli evrak içeren ofisler, araştırma laboratuarları ve merdiven sahanlıkları olarak tanımlanır. c) Algılama Kategorisi - 3 ; Üçüncü algılama kategorisinde risk ve sonuç oranı yüksek ve çok yüksek olarak değerlendirilen, hayati tehlike belirtisi bulunan, yangın yayılma hızı çok yüksek olan ve kıymetli eşya/araç-gereç yoğunluğunun yüksek seviyede bulunan mahaller ile kaybında telafisi mümkün olmayan sanat eserlerinin sergilendikleri veya korundukları mahaller yer alır. Bu mahallerde her türlü yangının erken algılanması amaçlanır. Bu mahaller bilgi işlem merkezleri, müzeler, tarihi binalar olarak tanımlanır. YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ Yangın söndürme sistemleri, yangın riskini azaltmak, yangınının yayılmasını önlemek ve nihayetinde yangın tehlikesini sona erdirmek için tasarlanmış sistemlerdir. Yangın söndürme sistemleri, gerekli söndürücü ajan (su, köpük, gaz veya kimyasal tozlar) miktarlarının, akış oranlarının, çalışma basınçlarının ve söndürücü ajanın mahale sevk edilebilmesi için gerekli hidrolik hesaplamaların yapılması ile bu hesaplar doğrultusunda deşarj elemanlarının yerleşimini belirleyerek projelendirilmesi ile hayata geçirilmektedir. Bir yapıda uygulanacak söndürme sistemi seçim çalışmaları aşağıdaki gibi değerlendirilebilir. 1. Yangın 1.1. Yangın Sınıfının belirlenmesi 2. Yangın Risk Değerlendirmesinin Yapılması 2.1. Yapının Tehlike Sınıfının belirlenmesi 3. Yangın Söndürme Sistemlerinin belirlenmesi 4. Yangın Söndürme Sistemleri 4.1. Otomatik Sulu Söndürme Sistemleri 4.2. Köpüklü Söndürme Sistemleri 4.3. Gazlı Söndürme Sistemleri 4.4. Yangın Hidrantları 4.5. Yangın Dolap Sistemi 5. Yardımcı Sistemler 5.1. Yangın Suyu Basınçlandırma Sistemleri 1.YANGIN Yangın, yeterli miktarda yanıcı madde, ısı ve oksijenin bfr araya gelmesi sonucunda oluşan kimyasal bir reaksiyondur. Bu üç parametre "yangın üçgeni" adı verilen olguyu oluşturmaktadır. Yangın söndürme sistemleri uygulamasının genel amacı yangın üçgeninin oluşmasını engellemek, bu üç paratemetreyi birbirinden uzak tutmak, nihayetinde bu üçgen oluşmuş ise kırmak İçin gerekli uygulamaları başlatmaktır. Yangın üçgenini kırılması için gerekenler ise, yanıcı maddeye müdahale ederek yangın başlangıcında mahale olan yanıcı madde (gaz ve sıvı yanıcı maddeler için) akışını durdurmak, ısı kaynağını mahalde bulunan yanıcı maddelerin tutuşma sıcaklığının altında tutmak ve son olarak mahaldeki oksijen miktarını (normal şartlarda mahaldeki oksijen miktarı % 15' in altına düştüğünde yanma reaksiyonu son bulur) minimum seviyede tutarak yanma olayının önüne geçilmesi şeklindedir. 1.1 Yangın Sınıflarının belirlenmesi Belirli miktarlardaki ısı ve oksijen yangın üçgenin oluşması için önemli parametrelerdir. Üçgeni oluşturmak için gerekli üçüncü parametre İse aynı derecede önemli olan yanıcı maddedir. Yanıcı madde türlerine yangın sınıfları belirlenir.
Yangın Sınıfı Yanıcı Madde Söndürücü A Ağaç, kumaş, kâğıt, plastik. Su, CO 2, Köpük B Akaryakıt, alkol, asfalt Köpük, Kuru Kimyasallar C LPG, asetilen, bütan Kuru Kimyasallar, D Lityum, sodyum, alüminyum Özel söndürücü tozlar, (triboksinmetaksin v.b.) E Elektrikli Cihazlar Gazlı söndürücüler. Su spreyi (Water Mist) 2. YANGIN RİSK DEĞERLENDİRMESİ Yangın risk değerlendirmesi, tesis veya binanın yangın açısından zayıf ve kuvvetli bölümlerinin belirlenmesi ve bu bölümlerin sınıflandırılması için yapılmaktadır. Burada önemli olan, tesis veya binanın tehlike sınıfının belirlenmesi ve belirlenen sınıflara göre en uygun söndürme sisteminin seçilmesldlr. 2.1 Yapının Tehlike Sınıfının Belirlenmesi Koruma yapılacak yapının birimleri, içerdikleri yanıcı madde türlerine göre sınıflandırılır. Bu birimler içerdikleri insan yoğunluğu ve proses türü de incelenerek tehlike sınıflarına ayrılırlar. Yapı veya bir bölümünün tehlike sınıfı, yapının özelliklerine ve yapıda yürütülen işlem ve operasyonların niteliğine bağlı olarak saptanır. Eğer bir yapının çeşitli bölümlerinde değişik tehlike sınıflarına sahip maddeler bulunuyorsa en yüksek tehlike sınıflandırmasına göre uygulama yapılır. Yapı veya bir bölümünün tehlike sınıflandırması aşağıda tanımlanan şekilde düşük, orta ve yüksek olarak yapılır. a) Düşük tehlike, bünyesinde kendi kendine yayılan bir yangının oluşmasına imkan vermeyecek şekilde düşük yanabilirliğe sahip malzemelerden oluşur. Konutlar, ibadethaneler, hastaneler, okullar, kütüphaneler, müzeler, bürolar, restoran oturma alanları, tiyatro, oditoryum ve benzeri yerler bu kapsamdadır. b) Orta tehlike, orta hızla ve önemli miktarda duman çıkararak yanma olasılığı bulunan malzemelerden oluşur. Otopark, fırın, çamaşırhane, restoran servis alanları, kuru temizleyici, deri üretimi, ticarethaneler, kâğıt üretimi, postane, yayın evi, matbaa, otomobil tamirhaneleri, tekstil üretimi, lastik üretimi, marangozhane ve benzeri yerler bu kapsamdadır. c) Yüksek tehlike, çok hızlı olarak yanma olasılığı bulunan veya patlama tehlikesi bulunan malzemelerden oluşur. Uçak hangarları, yanıcı sıvı ve gazların üretildiği. depolandığı ve dağıtıldığı yerler, tutuşma sıcaklığı 38 C dan düşük yanıcı madde kullanılan yerler, plastik, plastik köpük ve benzeri madde üretim yerleri ile boyahaneler bu kapsamdadır 3. YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİNİN BELİRLENMESİ Seçilecek yangın söndürme sistemi, ilgili tehlike sınıfının belirttiği minimum gereklilik şartlarını yerine getirmelidir. Sistem ekipmanları ve tasarım kriterleri mahalle itişkilendirilmiş tehlike sınıfının standartlarına uygun olmalıdır. Değişik yangın risk değerlendirme sonuçlarına ve tehlike sınıflarına göre çeşitli yangın söndürme sistemleri uygulamak mümkündür. Burada beklenilen yangın risk değerlendirmesini oluştururken yangına sebebiyet verecek risk değerlerinin (mahal yapısı, yanıcı madde özellikleri, v.b. gibi) en iyi şekilde ortaya çıkartarak, yangın riskine göre en etkin söndürme sisteminin tahsis edilmesidir. Tahsis edilen sistem, yangın riskini minimum seviyede tutarak ve yangın tehlikesine daha başlangıç safhasında müdahale ederek meydana gelebilecek hasarı en aza indirecek sistem olmalıdır. Bu doğrultuda İnsana bağlı, manuel müdahale ile çalışan sistemlerin dışında insan faktöründen bağımsız çalışan, kendini denetleyebilen, erken müdahale İle söndürme işleminde büyük verim sağlayan otomatik sistemlerde, olası bir yangın tehlikesini bertaraf etmek için dizayn edilmiştir. Yangın tesisatı, söndürme sistemleri, duman tahliye sistemleri, basınçlandırma sistemleri olarak düşünülebilir. Yangın Söndürme Sistemleri Sulu sistemler, su deposu, pompa dairesi, hidrant sistemi, yangın dolap sistemi, itfaiye hattı, sprinkler sistemi gibi genel birimlerden oluşmaktadır. 4.1 Otomatik Sulu Söndürme Sistemleri; Yangından korunma amacı ile, mühendislik tekniklerine ve standartlara uygun olarak kurulmuş, yeraltı ve yerüstü borulaması ile bir bütün oluşturan, yangın anında otomatik olarak su püskürten sistemlerdir. NFPA 13 standardına göre dizayn edilir. Aşağıda otomatik sulu söndürme sistem türleri hakkında genel bilgiler verilmiştir. Su soğutma, boğma, dağıtma, perdeleme, taşıma, artı basınç etkisi gibi çoklu etkisi olan bir söndürücüdür. Sprinkler sistemleri 30,5 mt üzerindeki ofis binlarında, 51,5 mt yüksek apartmanlarda, 30 araç kapasitesinden büyük kapalı otoparklarda, 200 yatak kapasitesinden büyük oteller ve hastaneler, kullanım alanı 2000 metrekarenin üzerindeki katlı mağazalar, alışveriş, ticaret ve eğlence merkezlerinde kurmak zorunluluktur. Sprinkler sistem tasarımında önce kullanılacak yerin risk gurubu belirlenir. Sprinkler sisteminin birim kat için koruma alanı; Düşük ve orta tehlike sınıfı için 4800 metrekare
Yüksek tehlike sınıfı için 2300 metrekare olarak belirlenmiştir. Yüksek tehlike ( hidrolik hesaplı) 3700 metrekare Ayrıca NFPA de merdiven ve asansör boşluğuna sprinkler sistem zorunluluğu getirilmemiştir. İki sprinkier arası mesafe 180 cm den az olmamalıdır. Aksi halde birbirini ıslatır ve geç olarak harekete geçerler. Sprinkler başlıkları tavana ve merdiven eğimine paralel olarak yerleştirilmelidir. Standard sarkık yada yukarı bakan tip sprinkler tavandan 2.5 ile 30 cm arası mesafede olmalıdırlar. Duvar tipi sprinkler ise 10 ile 15 cm arası mesafede montajlanırlar. Eğer tavan malzemesi yangına dayanıklı ise maksimum uzaklıklar kullanılabilir. Depreme hassas bölgelerde boruların alt ve tepe noktaları, duvar ve döşeme geçiş noktaları esnek kaplinle bağlanmalıdır. Akış anahtarları vana ve dirseklere en az 60 cm mesafe de olmalıdırlar. Sprinkler sisteminde tasarım debileri; Düşük tehlike riskli bölgelerde 45 dak süresince 1000 It/dak Orta tehlike riskli bölgelerde 60 dak süresince 2000 It/dak Çevrimli sprinkler sistemi sabit bir borulama sistemine, belli bir sıcaklığa geldiğinde her birinin teker teker otomatik olarak açıldığı otomatik sprinkler kafalarının takılı olduğu yangını izleyerek söndüğünün anlaşılması üzerine kendini kapatan yangının tekrar başlaması durumunda ise kendini yeniden açarak otomatik olarak çevrimli çalışabilen sistem türüne denir. Sprinkler sisteminde borulama biçimleri ağaç tipi, ızgara tipi, döngü tipi olarak üçe ayrılır. Sprinkler bağlantı çapı standarda en az ½" olmalıdır. Sprinklerin tepki verme süresi( response time index) 50 ve altı ise hızlı tepkili sprinkler, 80 ve üzeri ise Standard tepkili sprinkler denilir.. Sprinkler açılma elemanı olarak cam ve metal kullanılır. Cam estetik ve kolay açılma nedeniyle, metal ise dağılan parçaların kolay bulunması nedeniyle özellikle gıda endüstrisinde kullanılır. Sprinkler kafası korozif etki ve estetik nedeniyle kaplanır. Montaj biçimlerine göre sprinkler türleri, Sarkık(pendent), yukarı bakan(upright), duvar kenarı( sidewall) olarak gruplanır. İşlevine göre sprinkler türleri, Standard sprinkler, iri damlacıktı sprinkler, genişletilmiş etkili sprinkler, konutsal sprinkler( suyu tavamda ıslatacak ve dağıtacak şekilde dağıtır.) Sprinkler kafasını korumak amacıyla tel kafes söküp takma aparatları kullanılır. Sprinkler aynası, sprinkler kafası bağlantısının ve bağlandığı borunun estetik kaygılar nedeniyle gizlemek için kullanılır. Islak alarm vanalarının giriş ve çıkışlarında basıncı göstermek amacıyla manometre kullanılır. Vanalarda, üzerindeki hattın gerektiğinde boşaltımı için drenaj hattı bulunmalıdır. Su motorlu gong, alarm vanasından su geçişiyle tetiklenen suyun akış gücüyle çalışan alarm zilidir. Çoğunlukla gong bina dışına monte edilerek sprinkler sisteminin aktif olduğunu uyarmak için kullanılır. Sprinkler sisteminde vana istasyonunda alarm vanasından önce yükselen milli vana, alarm vanasından sonra ise bölgesel kesme vanası( kelebek vana) konulur. Bölgesel kesme vanasından en az bir metre ileriye akış anahtarı konulmalıdır. Hattın eğiminin verildiği genelde en uzak sprinkler noktasına deneme ve gider vanası konulur. İzleme anahtarları, vananın normal işletme konumunun elektronik olarak izlemek amacıyla vana üzerinde bulunan elektrik kontaklarıdır. Çoğunlukla da tek kutup çift yön tipinde vana dişli kutusu içine veya hareketli boyun kısmı içine yerleştirilir. Deneme ve gider vanası, sprinkler sisteminin sureti denemelerinin yapılması amacıyla en uzak konumdaki sprinkler kafasının ucundan uzatılan boruyla bağlanmış, açıldığında bir sprinkler kafasından geçen akışa eşit akış oluşturarak, sistemin sprinkler kafası açılmış gibi denenmesini sağlayan vanadır. Deneme ve gider vanası sayesinde herhangi bir sprinkler kafası patlatılmaksızın, sistemin sprinkler açıldığında nasıl davranacağı gözlenmiş olur. Vana gidere bağlı ise akışın gözlendiği izleme camı olmalıdır. Vananın su geçirme katsayısı k sprinklerle aynı olmalıdır. Gerekli k faktörünü sağlamak için göbek orifizli delinebilir ya da vana çıkışına kafası kesilmiş sprinkler bağlanabilir. Deneme ve gider vanaları test ve dranajı yapabilen iki işlevli vanalardır. Özellikle kuru borulu sistemde boşaltma olanakları önem kazanır. Basınç anahtarları önceden ayarlanan basınç değerinde elektriksel olarak kontak çıkışı sağlayan su tesisatı veya alarm vanasına bağlı elemanlardır. Akış anahtarı ise önceden ayarlı bir debi değerinde elektriksel olarak kontak çıkışı sağlayan su tesisatına bağlı elemandır. Basın göstergeleri sistem basıncına uygun tasarlanıp su koçları ve sistem vuruntularına karşı darbe sönümleyici(gliserinli) olmalıdır. Basınç göstergeleri, alarm vana giriş ve çıkışında, basınç düşürme vanası giriş ve çıkışında, kuru borulu sistem basınçlı hava hattında, boru tesisatının en üst noktasında ve deneme vanasında kullanılır. Rahatlatma vanası ise sistemin işletme basıncının üzerine çıkıldığında fazla
basıncın atılmasını sağlayan bir tür oransal kalkıştı emniyet vanasıdır. Armut askılar, boruların dikey yöndeki yükünü taşır ve ileri geri harekete olanak tanır. Kelepçeli askı, boruyu iki parçalı arasında lastik conta bulunan kelepçe arasına sıkıştırarak asılı tutan askı türüdür ve ileri geri harekete olanak tanımaz. Boru tavana dikey olarak monte edilemiyorsa trapez askı uygulanabilir. Sabit yapı elemanına bağlı borularda sismik askı uygulanır. Sprinkler sisteminde itfaiye bağlantısı kesme vanalarından sonra bağlanabilir. Sprinkler sistemi ile korunan alanın tamamına sprinkler sistemi uygulanmalıdır. Aynı alan ya da bölge içinde parçalı sprinkler sistemi uygulanmasına izin verilmez.. Sprinkler kafası açılma sıcaklığı korunan mahalin beklenen en yüksek tavan sıcaklığına göre yapılmıştır. Beklenen en yüksek tavan sıcaklığının 20 fazlasına en yakın sıcaklık değerli sprinkler kafası uygulanır. Doğrudan güneş ışığına maruz kalacak sprinkler kafaları için açılma sıcaklığı gözden geçirilmeli veya önlem alınmalıdır. Dik veya sarkık tip sprinkler kafaları yangının daha erken aşamalarında tepki vermesi nedeniyle tercih edilir. Sprinkler kafalarının tavan düzlemine olan mesafesi sprinkler tipine göre değişir ve tepki verme süresi açısından önemli bir değişkendir. Sprinkler kafası tavana paralel yerleştirilir. Duvara mesafe iki sprinkler arasında bırakılacak mesafenin yarısı kadardır. Sprinkler kafasının yakınında korunacak sistem harici soğutucu ya da ısıtıcı nesne olmamalıdır. Sprinkler kafasından akacak su miktarı Q= k*p formülü ile bulunabilir. Burada k sprinkler boşaltma faktörü, p ise sprinkler ağzı basıncıdır. Standard tip sprinkler koruma alanı; Hafif tehlike sınıfı için en fazla koruma alanı 21 m 2 sprinkler mesafesi 4.6 m Olağan tehlike sınıfı için en fazla koruma alanı 12.1 m 2 sprinkler mesafesi 4.6 m Yüksek tenlik* sınıfı için en fazla koruma alanı 9.3 m 2 sprinkler mesafesi 3.7 mt olmalıdır. Borulama montajında % 0.2 eğim verilmelidir. Sprinkler tesisatında yıkama ve dezenfektasyon çalışması yapılmalıdır. Ayrıca sprinkler tesisatında tüm vanalar izlenebilir tipte olmalıdır. 4 altındaki bölgelerde sprinkler sistemi antifirizli sulu tip ya da kuru tip sprinkler sistemi uygulanmalıdır. Donma ve ıslatma tehlikesi olmayan yerlerde ıslak tip sprinkler sistemi Donma ve kaynama tehlikesi olan yerlerde kuru tip sprinkler sistemi kullanılır. Kuru borulu sprinkler sisteminde su kalmasına engel olunamadığından sarkık tip sprinkler kafası kullanılmaz. Kuru borulu sprinkler sisteminde ızgara tip borulamada hava boşatılmasında sorun oluştuğundan kullanılmaz. Kuru tip sprinkler vana ve aksamları donma riski olan bölgede bulunmamalıdır. Sprinkler sisteminde 6 adetten az olmamak kaydıyla yedek sprinkler özel anahtarları bulundurulmalıdır. NFPA13 e göre hiçbir sprinklerin koruma alanı 36 m2 fazla olamaz. Kuru borulu sprinkler sisteminde boru iç hacmi 2839 litreyi geçmemelidir. Sprinkler sistemi NFPA 13 ve VdS 2092 vb standartlara göre tasarlanabilir. Sprinkler sistem tasarımı ; Tasarım standardı belirlenir, tehlike sınıfı belirlenir, sistem türü belirlenir, ortam olağan sıcaklığına göre sprinkler açılma sıcaklığı belirlenir, sprinkler kafalarının fiziksel yerleri tespit edilir, sprinkler debisi belirlenir, sprinkler kafa seçimi yapılır, borulama tipi belirlenir, hidrolik hesaplar yapılır, çaplandırma işlemi yapılır, ve son olarak malzeme seçimi yapılır. 4.1.1 Islak Borulu Sprinkler Sistemi (VVet Pipe Sprinkler Systems); Islak borulu sprinkler sistemi, sabit bir borulama sistemine, belli bir sıcaklığa ulaşıldığında her birinin teker teker otomatik olarak açıldığı, otomatik sprinkler başlıklarının takılı olduğu, suyun borulama sisteminin içerisinde belli bir basınç altında her an akmaya hazır olarak bekletildiği sistemlerdir. Islak borulu sprinkler sistemi, donma tehlikesinin olmadığı mahallerde, fabriklar, yüksek binalar, kapalı otoparklar, depo alanları, hastaneler v.b. yerlerde kullanılır. Sistem Elamanları; a) Sprinkler b) Sprinkler borulaması c) Islak Alarm vanası ve vana aksamı d) Geciktirme hücresi e) Basınç anahtarı f) Su motorlu gong g) Kapatma ve kesme vanaları (İzleme anahtarlı) h) Akış anahtarları
i) Test ve drenaj vanaları j) İtfaiye bağlantı ağzı Sistemin çalışma prensibi; sistem borulaması su ile doludur ve ıslak alarm vanası basınçlı su hattına bağlıdır. Olası bir yangın durumunda ortam sıcaklığında meydana gelecek artış nedeniyle otomatik sprinkler başlığı açılır. Sprinkler başlığının açılması ile sistem borulamasında oluşacak basınç kaybı ıslak alarm vanasını harekete geçirerek basınçlı suyun sisteme girmesini sağlar. Islak alarm vanasının klapesi açılması ile sisteme giren basınçlı su, ıslak alarm vanası üzerinde monteli olan geciktirme hücresini de doldurur. Hücre dolduktan sonra hücre üzerindeki basınç anahtarı alarm kontağını tetiklenir. Böylece ıslak alarm vanası, alarm bilgisini, yangın algılama sistemine veya bina otomasyon sistemine ulaştırır. Basınç anahtarı tetiklendikten sonra su, su motor gonguna ulaşır ve mekanik olarak da ortama alarm verilmesini sağlar. Islak alarm vanası birden fazla yangın zonuna hitap ediyor ise, her bir yangın zonuna veya kolon hattına akış anahtarları konmalıdır. Bu sayede akış olan zon veya kolon hattının konumu yangın algılama sistemine veya bina otomasyon sistemine bildirilir. Islak borulu sprinkler sisteminin avantajları; Suyu çok kısa sürede yangın ortamına ulaştırır, o Sadeceaçılan sprinkler başlıklarından su akacağı İçin, suyun ortama vereceği zarar minimum seviyede tutulur, Otomatik sulu söndürme sistemleri içinde minimum sayıdaki elemana ve maliyete sahiptir ve minimum bakım gerektirir. Islak borulu sprinkler sisteminin dezavantajları; Sprinkler veya borulamada fiziksel bir hasar meydana geldiğinde borulamadaki su ortama zarar verebilir, Donmaya karşı korumalı, ısıtılan mahallerde kullanılabilir ve sürekli koruma için bakım ve test gerektirir. 4.1.2 Kuru Borulu Sprinkler Sistemi (Dry Pipe Sprinkler Systems); Kuru borulu sprinkler sistemi, sabit bir borulama sistemine, belli bir sıcaklığa ulaşıldığında her birinin teker teker otomatik olarak açıldığı, otomatik sprinkler başlıklarının takılı olduğu, borulama sisteminin içerisinde suyun bulunmadığı, yerine basınçlı hava veya azotun bulunduğu; suyun basınçlı hava veya azotun boşalmasından sonra akmaya başladığı sistemlerdir. Donma riskinin bulunduğu mahallerde ıslak borulu sprinkler sistemine alternatif olarak kullanılabilir. Kuru borulu sprinkler sistemi, özellikle ısıtılmayan otoparklarda, soğuk depolarda ve tesislerde uygulanır. Kuru tip alarm valfi ile sistem kapasitesi 2940 İt/ dak dan büyük sistemler kontrol edilemez. Sistem Elamanları; a) Sprinkler b) Sprinkler borulaması c) Kuru Alarm vanası ve vana aksamı d) Basınçlı hava (veya azot) hazırlama sistemi e) Hızlandırıcı f) Basınç anahtarı g) Su motorlu gong h) Kapatma ve kesme vanaları (İzleme anahtarlı) i) Akış anahtarları j) Test ve drenaj vanaları, k) İtafiye bağlantı ağzı Sistemin çalışma prensibi; Sistem borulaması basınçlı hava (veya azot) ile doludur (bu basınç değeri kuru alarm vanası içerisinde yer alan kalpe altındaki su basıncının 7 ila 10 katı değerinde olması gereklidir) ve kuru alam vanası basınçlı su hattına bağlıdır. Olası bir yangın durumunda ortam sıcaklığında meydana gelecek artış nedeniyle otomatik sprinkler başlığı açılarak borulama içersindeki bulunan basınçlı hava (veya azot) mahale blöf edilir. Aynı zamanda hızlandırıcı vasıtası ile havanın daha çabuk tahliye edilmesi sağlanır. Tahliye edilen havanın yerine basınç düşmesi sonucu açılan kuru alarm vanasının altında hazırda bulunan basınçlı su alır ve söndürme işlemi açık olan sprinkler başlıklarından başlar. Basınçlı su sistem borulamasına sürekli beslenirken aynı zamanda basınç anahtarının kontağını tetikler. Böylece kuru alarm vanası, alarm bilgisini, yangın algılama sistemine veya bina otomasyon sistemine ulaştırır. Basınç anahtarı tetiklendikten sonra su, su motor gonguna ulaşır ve mekanik olarak da ortama alarm verilmesini sağlar. Normal çalışma konumunda basınçlı hava (veya azot) hattı sürekli izlenir, yangın algılama ve bina otomasyon sistemine olabilecek bir basınç düşmesi durumunda hata bilgisi İletilir. Kuru borulu sprinkler sisteminin avantajları; Donma tehlikesi olan mahallerde kullanılır Sadece açılan sprinkler başlıklarından su akıcağı için, suyun ortama vereceği zarar minumum seviyede tutulur. Kuru borulu sprinkler sistemi dezavantajları; Islak borulu sprinkler sisteminden daha fazla suya ihtiyaç vardır. Sprinklerde ve borulamada fiziksel bir hasar meydana geldiğinde borulamadaki su ortama zarar verebilir, Su sprinklere biraz daha geç geleceğinden dolayı bir kaç sprinkler fazladan açılabilir, Temiz, kuru, yağdan arındırılmış ve regüle edilmiş hava (veya azot) kaynağına ihtiyaç vardır, Kuru alarm vanası ısıtılan bir bölgede olmalıdır. Daha fazla donanım içerdiğinden dolayısı ile daha fazla bakım ve eğitim gerektirir. 4.1.3 Baskın Sistemi (Deluge Systems);
Baskın sistem, sabit bir borulama sistemine, sürekli açık olan sprinkler başlıklarının (veya nozul) takılı olduğu, Durulamanın içerisinin boş olduğu, suyun akışını kontrol eden Baskın (Deluge) vanasının mekanik, elektrikli veya elle tahrik edilmesi sonucunda, suyun tüm sprinkler başlıklarından birden korunan tüm alana boşaltıldığı sistemlerdir. Özellikle trafo su sprey sistemlerinde, yakıt tankları soğutma sistemlerinde ve uçak hangarlarının korunma sitemlerinde kullanılır. Sistem Elemanları; a) Açık sprinkler (veya nozullar) b) Sprinkler borulaması c) Baskın vanası ve vana aksamı d) Selenoid/sprinkler/termostatik boşaltma elemanı e) Basınç anahtarı f) Su motorlu gong g) Kapatma ve kesme vanaları (İzleme anahtarlı) h) Akış anahtarları i) Test ve drenaj vanaları j) İtfaiye bağlantı ağzı Sistemin çalışma prensibi; Sistem borulaması tamamen boştur ve baskın vanası basınçlı su hattına bağlıdır. Baskın vanasının üstündeki algılama hattı basınçlı hava veya su ile doludur ve bu vananın kapalı konumda kalmasını sağlar. Algılama hattı pnömatik ise basınçlı hava hazırlama sistemi bağlıdır. Hidrolik ise bu hatta baskın vanası girişinden su ile beslenir. Hat algılama elemanları termostatik algıfama ve boşaltma elemanı veya kapalı tip sprinkler olabilir. Olası yangın durumunda, ortam sıcaklığının yükselmesi ile sprinkler başlığı açılır veya termostatik algılama elemanı vasıtası ile algılama boru hattı basıncı düşer ve baskın vanası içindeki kapatma klapesinin basınç dengesi değiştiğinden baskın vanası açılır. Eğer mahalde elektronik yangın algılama sistemi var ise; algılama bu sistemin dedektörleri ile yapılır, Sisteminin kontrol paneli baskın vanasının algılama hattında bulunan selenoid vanayı tetikler. Selenoidin açılması ile bu hattaki basınç düşer ve baskın vanası açılır. Basınçlı su sistem borulamasına sürekli beslenir ve tamamı açık olan sprinkler başlıklarından (veya nozullardan) ortama püskürtülür. Baskın vanasının açılmasıyla basınç anahtarı tetiklenir. Basınç anahtarı yangın algılama sistemine veya bina otomasyon sistemine alarm bilgisini ulaştırır. Basınç anahtarı tetlklendikten sonra su, su motorlu gonga ulaşarak mekanik alarm verilmesini sağlar. Baskın sistemin avantajları; Su kısa sürede ortama püskürtülür Yangın algılama sistemi ile devreye girdiği için yangına çok çabuk cevap verir Baskın Sistemin Dezavantajları; Yüksek kapasitede su kaynağı gerektirir. Bütün koruma alanına su püskürtülür Sürekli koruma için yüksek seviyede eğitim ve dikkatli bakım gerektirir. 4.1.4 Ön Tepkili Sprinkler Sistemleri (Preaction Systems); Bu sistemler, sabit borulama sistemine, belli bir sıcaklığa geldiğinde her birinin teker teker otomatik olarak açıldığı, otomatik sprinkler başlıklarının takılı olduğu, borulamanın içinde suyun bulunmadığı, yerine basınçlı hava veya azotun bulunduğu, suyun akması için sprinkler başlıklarının patlamasından başka yangın algılama sisteminin alarm bilgisinin doğrulamasının gerektiği sistemlerdir. Yangın algılamasının çok hızlı yapılması gereken ve suyun ortama vereceği zararların asgari düzeye indirilmesi gerekli olan bilgisayar odaları, müzeler, kütüphaneler, tarihi binalar v.b. tesislerde kullanılır. Preaction sistemlerde kazara meydana gelen sprinkler patlamalarının sisteme zarar vermesini engellemek için algılama uyarısı isteyen sistemlerdir. Ön tepkimeli sprinkler sistemi kendi içerisinde kilitlemesiz, tek kilitlemen ve çift kilitlemeli olmak üzere üçe ayrılır. Sistem Elemanları; a) Sprinkler b) Sprinkler borulaması c) Baskın vanası ve vana aksamı (kilitlemesiz sistemlerde kuru alarm vanası) d) Basınçlı hava hazırlama sistemi e) Basınç regülâtörü ve aksamı f) Hava basıncı izleme anahtarı g) Yardımcı algılama sistemi h) Selenoid/ sprinkler/ termostatik boşaltma elemanı i) Basınç anahtarı j) Su motorlu gong k) Kapatma ve kesme vanaları (İzleme anahtarlı) I) Akış anahtarı m) Test ve drenaj vanası n) İtfaiye bağlantı ağzı Kilitlemesiz Ön Tepkili Sistemler (Non-interlocked Preaction Systems); Sistem borulaması basınçlı hava ile doludur ve alarm vanası basınçlı su hattına bağlıdır. Algılama hattına basınçlı hava hazırlama sistemi bağlıdır. Algılama hattı elemanları termostatik algılama ve boşaltma elemanı veya kapalı tip sprinkler olabilir. Olası yangın
durumunda, ortam sıcaklığının yükselmesi ile sprinkler başlığı açılır veya termostatik algılama elemanı vasıtası algılama boru hattı basıncı düşer ve kuru alarm vanası açılır. Eğer elektronik yangın algılama sistemi varsa, algılama bu sistemin dedektörleri ile yapılır. Sistemin kontrol paneli algılama hattında bulunan selenoid vanayı tetikler. Seleonid vananın açılması ile bu hattaki basınç düşer ve kuru alarm vanası açılır. Sisteme basınçlı su yürür. Aynı zamanda her hangi bir sprinkler başlığıda açılır ise söndürme işlemi açık olan sprinklerden lokal olarak başlar. Basınçlı su sistem borulamasına sürekli beslenirken aynı zamanda basınç anahtarı tetiklenir. Basınç anahtarı yangın algılama sistemine veya bina otomasyon sistemine alarm bilgisini ulaştırır. Basınç anahtarı tetiklendikten sonra su, su motorlu gonga ulaşarak mekanik alarm verilmesini sağlar. Eğer yardımcı algılama sistemi kuru alarm vanasını tetiklemeden sprinkler başlıkları açılır ise sistem kuru borulu sprinkler sistemi gibi çalışır. Sistem baskın vanası ile de kurulabilir. Bu durumda algılama sistemi devreye önce girerse baskın vanası açılır ve sistem borulaması su ile dolar; aynı zamanda sprinklerde açılır ise söndürme işlemi başlar. Eğer sprinkler başlıkları algılama sisteminden önce açılır ise, baskın vanasıda sistem boruiamasındaki basınç düşümünden etkilenir ve açılır, söndürme işlemi başlar. Kllitlemesiz ön tepkili sistemin avantajları; Daha hızlı algılama ile suyun önceden borulama sistemine dolması sağlanır. Böylece kuru borulu sistemdeki suyun gecikmesi durumu önlenmiş olur. Isıtılamayan ortamlarda da kullanılabilir. Kilitlemesiz ön tepkili Sistemin Dezavantajları; Sprinklerde ve borulamada fiziksel bir hasar meydana geldiğinde borulamadaki su ortama zarar verebilir Sürekli koruma için bakım ve test gerektirir. Çok sayıda aksam gerektirir. Tek Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemi (Single interlocked Preaction Systems); Sistem borulaması basınçlı hava ile doludur ve alarm vanası basınçlı su hattına bağlıdır. Algılama hattına basınçlı hava hazırlama sistemi bağlıdır. Algılama hattı elemanları termostatik algılama ve boşaltma elemanı veya kapalı tip sprinkler olabilir. Olası yangın durumunda, ortam sıcaklığının yükselmesi ile sprinkler başlığı açılır veya termostatik algılama elemanı vasıtası algılama boru hattı basıncı düşer ve baskın vanası açılır. Eğer elektronik yangın algılama sistemi varsa, algılama bu sistemin dedektörleri ile yapılır. Sistemin kontrol paneli algılama hattında bulunan selenoid vanayı tetikler. Seleonid vananın açılması ile bu hattaki basınç düşer ve baskın vanası açılır. Sisteme basınçlı su yürür. Aynı zamanda her hangi bir sprinkler başlığıda açılır ise söndürme işlemi açık olan sprinklerden lokal olarak başlar. Basınçlı su sistem borulamasına sürekli beslenirken aynı zamanda basınç anahtarı tetiklenir. Basınç anahtarı yangın algılama sistemine veya bina otomasyon sistemine alarm bilgisini ulaştırır. Basınç anahtarı tetiklendikten sonra su, su motorlu gonga ulaşarak mekanik alarm verilmesini sağlar. Normal çalışma konumunda basınçlı hava (veya azot) hattı sürekli izlenir. Yangın algılama veya bina otomasyon sistemine olabilecek bir basınç düşmesi durumunda hata bilgisi iletilir. Eğer yardıma algılama sistemi baskın vanasını tetiklemeden sprinkler başlıkları açılır veya borulamada bir hasar meydana gelirse düşük basınç algılama bilgisi, yangın algılama ve ihbar sistemine iletilir. Bu durumda baskın vanası açılmaz. Ancak algılama sistemide baskın vanasını tetikler ise söndürme gerçekleşir. Tek kilitlemeli ön tepkili sistemin avantajları; Donma tehlikesi olan ortamlarda kullanılır. Sprinkler borulamasını sürekli izleme olanağı sağlar. Suyun ortama zarar verme riski minimize edilir. Tek kilitlemeli ön tepkili sistemin dezavantajları; Ayrı bir algılama ve kontrol sistemi gerektirir. İyi bir kullanıcı eğitimi ve bakım gerektirir. Çift Kilitlemeli Ön Tepkili Sprinkler Sistemi(Double interlocked Preaction Systems); Sistem borulaması basınçlı hava ile doludur ve alarm vanası basınçlı su hattına bağlıdır. Algılama hattına basınçlı hava hazırlama sistemi bağlıdır. Algılama hattı elemanları termostatik algılama ve boşaltma elemanı veya kapalı tip sprinkler olabilir. Olası yangın durumunda, ortam sıcaklığının yükselmesi ile sprinkler başlığı açılır veya termostatik algılama elemanı vasıtası algılama boru hattı basıncı düşer ve baskın vanası açılır. Eğer elektronik yangın algılama sistemi varsa, algılama bu sistemin dedektörleri ile yapılır. Sistemin kontrol paneli algılama hattında bulunan selenoid vanayı tetikler. Seleonid vananın açılması ile bu hattaki basınç düşer ve bu mesaj yangın algılama sistemine veya bina otomasyon sistemine iletilir, baskın vanası açılmaz. Aynı zamanda herhangi bir sprinkler başlığı açılır ise sistem borulamasındaki basıncında düşmesi ile baskın avansı açılır, söndürme işlemi açık olan sprinkler başlığından lokal olarak başlar. Basınçlı su sistem borulamasına sürekli beslenirken aynı zamanda basınç anahtarı tetiklenir. Basınç anahtarı yangın algılama sistemine veya bina otomasyon sistemine alarm bilgisini ulaştırır. Basınç anahtarı tetiklendikten sonra su, su motorlu gonga ulaşarak mekanik alarm verilmesini sağlar. Normal çalışma konumunda basınçlı hava (veya azot) hattı sürekli izlenir. Yangın algılama veya bina otomasyon sistemine olabilecek bir basınç düşmesi durumunda hata bilgisi iletilir. Eğer yardımcı algılama sistemi baskın vanasını tetiklemeden sprinkler başlıkları açılır veya borulamada bir hasar meydana gelirse düşük basınç algılama bilgisi, yangın algılama ve ihbar sistemine iletilir. Bu durumda baskın vanası açılmaz. Ancak algılama sistemide baskın vanasını tetikler ise söndürme gerçekleşir Çift kilitlemeli ön tepkili sistemin avantajları;
Donma tehlikesi olan ortamlarda kullanılır. Sprinkler borulamasını sürekli izleme olanağı sağlar. Suyun ortama zarar verme riski minimize edilir. Algılama dedektörü aralıkları azaltılır ise daha erken alarm bilgisi alınabilir. Çift kilitlemeli ön tepkili sistemin dezavantajları; Ayrı bir algılama ve kontrol sistemi gerektirir. İyi bir kullanıcı eğitimi ve bakım gerektirir. Otomatik su sisi söndürme sistemi Yüksek basınç sistemleri, su sisi dağıtım borulaması 34,5 bar basınç üzeri için tasarlanan sistem Orta basınç sistemleri, su sisi dağıtım borulaması 12,1 bar basıncın altı için tasarlanan sistemdir. Düşük basınç sistemleri, su sisi dağıtım borulamasının 12,1 bar basıncın altı için tasarlanan sistemdir. Su sisi: suyun en düşük tasarım basıncında püskürtüldüğü durumda kafadan 1 mt uzaklıktaki damlacık büyüklüğünün 100 mikrondan küçük olduğu durumdur. Otomatik su sisi yangın söndürme sistemleri, 1. Islak boru su sisi sistemleri 2. Kuru borulu su sisi sistemleri 3. Ön tepkili su sisi sistemleri 4. Baskın sistemi 5. Paket tip baskın sistemi: belli bir uygulama temel alınarak suyun ve basınçlandırma ünitesinin ( genellikle basınçlı gaz), sistemin çalışması için gerekli olan her türlü donanımı bulunduracak biçimde, sadece korunacak mahal su dağıtım borulamasına bağlamaya hazır hale getirilmiş sistemdir. Su sisi yangın söndürme sistemleri çok küçük su damlacıkları sayesinde yanan maddelerin yanan maddelerin ortamla birlikte soğumasını ve buharlaşan su nedeniyle ortamın oksijen oranını düşürerek, yangının kontrol altına alınmasını veya söndürülmesini sağlar. Su sisi uygulamaları metal yangınlarında Lpg yangınlarında kullanılmaz. Su sisi sistemlerinin canlı elektrik ekipmanlarına en düşük uzaklıkları; Anma gerilimi 13,8 KV ise 178mm Anma gerilimi 23 KV ise 254 mm Anma gerilimi 34,5 KV ise 330 mm Anma gerilimi 69 KV ise 635 mm olmalıdır. Su sisi sistemleri katı ve sıvı yangınlarında kimyasal ve yüksek risk içeren bölgesel veya bir bölgx içindeki risklerde, yüksek yoğunluklu sprinkler sistemlerine alternatif olarak, sızdırmazlığın sağlanamadığı ortamlarda gazlı söndürme sistemlerine alternatif olarak kullanılır. Suyun sınırlı olduğu durumlarda, suyun zararının az olmasının istendiği koşullarda kullanılır. Kapalı su sisi nozullannın açılma sıcaklıkları sprinkler kafası açılma sıcaklıkları ile aynıdır. Kapalı su sisi nozulları aynı zamanda sıcaklık algılayıcılı olduğu için tavan mesafe Önemlidir. NFPA 13 e göre askılar kullanılan boruların dolu ağırlığına ilaveten 114 kg ilave ağırlığı deforme olmadan taşıyacak şekilde olmalıdır. Pislik tutucu: su sisi kafalarının su püskürtme ağızlarının çok küçük olması (K:9,5) nedeniyle söndürücü akışkanla gelebilecek pisiliklere daha duyarlı olmalıdır. Bu nedenle tesisatta paslanmaz tipte pislik tutucu kullanılmalıdır. Pislik tutucu kullanılan sistem basıncı ve k faktörüne göre seçilir. Pislik tutucudaki süzgeç aralığı nozul akışkan geçiş aralığının %80 inden fazla olmamalıdır. NFPA 750 e göre süzgeçte en fazla 2,5 mm açıklı olabilir. Otomatik su sisi sisteminde borulamada basınç 16 bardan fazla olamaz. 4.2Köpüklü Söndürme Sistemleri 4.2.1 Köpüklü Sulu Sprİnkler Sistemleri (Foam - Water Wet Pipe Sprinkler Systems ); Bu sistemler ıslak borulu sprinkler sistemi ile aynı prensipte çalışırlar. Risk değerlendirilmesi sonucu köpüklü su ile söndürme yapılması gereken yanıcı parlayıcı sıvı yangınına müsait ortamlarda kullanılır. Köpüklü sistem ekipmanı ıslak borulu sprinkler sistemi elemanlarının entegrasyonlarından oluşur. Sistem Elemanları; a) Sprinkler b) Sistem borulaması c) Islak alarm vanası ve vana aksamı
d) Geciktirme hücresi e) Basınç anahtarı f) Su motorlu gong g) Test ve drenaj vanası h) Kapatma ve kesme vanaları (İzleme anahtarlı) i) İtfaiye bağlantı ağzı j) Diyafram tip köpük tankı ve aksamı k) Oranlayıcı Sistemin Çalışma prensibi; Sistem borulaması basınçlı su ile doludur ve alarm vanası basınçlı su hattına bağlıdır. Olası bir yangın durumunda ortam sıcaklığının yükselmesi ile sprinkler başlığının açılması ile borulamada hazır bulunan basınçlı su ortama püskürtülür. Sprinkler başlığının açılması ile oluşan basınç kaybı ıslak alarm vanasını açar. Basınçlı su sistem borulamasına yürürken aynı zamanda diyafram tip köpük tankının su giriş hattına ulaşır. Diyaframı sıkıştırarak, diyafram içindeki köpük konstresini tank üzerindeki oranlayıcıya ulaşmasını sağlar. Oranlayıcıda sistem suyuna belli oranda (%l-%6) köpük dozlanır. Oranlayıcı sonrasında hazır olan köpüklü su sprinkler vasıtası ile ortama boşaltılır. 4.2.2 Köpüklü Sulu Baskın Sistemleri (Foam - VVater Deluge Sprinkler Systems ); Çalışma prensibi ve köpük elemanları, köpüklü sulu ıslak borulu sistem ile aynı olup; ıslak alarm vanası yerine baskın vanası ve gerekli diğer elemanlar kullanılır. Her bağımsız alana 6 kg tüp ve 200 metrekare bağımsız alana ekstra 6 kg tüp eklenir. Köpüklü söndürme sistemleri TS 862 ye göre dizayn edilir. Tüp kullanırken D türü yangınlarda bırakılacak mesafe; 15 KW kadar 1 mt, 15-35 KW arası 2 mt, 35 KW dan yukarısı için ise 3 mt olmalıdır. Köpük hava ile temas ettiğinde genleşerek yanan sıvının üzerini örterek hava ile temasını keser. Köpük sıvısı ile suyun karışmasıyla oluşan sonuç söndürücü akışkandır. Köpük sıvısı protein, floraprotein, sentetik temelli veya özel amaçlı değişik katkılara sahip türde olmalıdır. Köpük genleşmesine göre düşük orta ve yüksek tipte olabilir. Yapısal ve kimyasal farklılıklarına göre protein temelli, floraprotein temelli, sentetik temelli suyumsu film oluşturucu(afff), hidrokarbon yakıt yangınları için film oluşturucu köpük, alkole dayanımlı köpük vb. olarak ayrılır. Köpüklü su A ve B sınıfı yangınlarda etkilidir. Köpüklü sıvısı çevreye zararlıdır. Atık köpükler yeraltı sularına, nehir ve göl alanlarına dökülmemelidir. Düşük yoğunluklu köpük için NFPA 11 1994 Orta ve yüksek genleşmeli köpük için NFPA 11A 1994 Baskın sprinkler sistem için NFPA 16 incelenmelidir. 4.3Gazlı Söndürme Sistemleri Yangın alarm sisteminden gelen yangın uyarısı ile yangına aktif olarak müdahale edilmesi gazlı yangın söndürme sistemlerinin çalışma prensibini oluşturmaktadır. Günümüzde ozon tabakasına zarar vermeyen, NFPA 2001 Standartlarında tanımlanan ve A.B.D, çevre bakanlığınca kullanılması uygun görülen söndürücü gazlardır. Gazlı Söndürme sistemleri; Bilgi işlem odaları. Telefon santralleri, Elektrik kontrol panoları, Özel cihazların bulunduğu hacimler, Çevrim türbinler, Sistem odaları, UPS odaları, Arşiv odaları v.b. gibi hassas bölgelerde kullanılmaktadır. Sistemin çalışma prensibi kısaca şöyledir; Otomatik gazlı söndürme sisteminde kullanılan söndürücü ajan mahale göre tespit edilmiş gazlardan herhangi birisi olabilir. (NFPA 2001). Bu sistem mahalle yerleştirilen yangın algılama elemanlarının olası bir yangın başlangıcını algılayarak söndürme kontrol paneline haber vermesinin ardından söndürme kontrol panelinin sistem tüplerini aktive etmesi ile söndürücü ajanın mahalle deşarj olması şeklinde çalışmaktadır. Sistem herhangi bir hataya karşı cross zone (çift zon) prensibine göre çalışmalıdır. Bu prensip mahalle yerleştirilen algılama elemanlarının iki zona ayrılması şeklinde çalışmaktadır. İlk zon elemanlarının gönderdiği alarm sinyali söndürme kontrol panelinin mahal içinde ve dışındaki personeli sesli ve ışıklı uyarmasını sağlar. İkinci zondan gelen alarm sinyali ile sistem devreye girerek söndürücü ajan mahalle deşarj olur. Aşağıda uygulanan söndürücü gaz tipleri belirtilmiştir. FM 200 Gazlı Yangın Söndürme Sistemleri Halon 1301 gazının kullanımının yasaklanması sonrasında piyasaya sürülen ve en yaygın kullanımı olan Halon alternatifi gazdır. Özellikle narin elektrikli ve elektronik cihazların bulunduğu, insanlı mahallerde en etkin çözüm olarak kullanılmaktadır. FM 200 gazı yangında önemli rol üstlenen kimyasal reaksiyonları kırma ve ısı enerjisini absorve etme özelliği ile yangınları söndürmektedir. ARGONFIRE Yangın Söndürme Sistemleri Özellikle narin elektrikli ve elektronik cihazların bulunduğu, insanlı mahallarde en etkin çözüm olarak kullanılmaktadır. ARGONFIRE söndürme yapılan ortamdaki bağıl oksijen yoğunluğunu, yangının sürmesi için gereken oksijen yoğunluğu seviyesinin altına düşürerek yangınları söndürmektedir. Ekipman ve hidrolik hesap programı VdS tarafından onaylanmıştır. CO2 Gazlı Yangın Söndürme Sistemleri Gazlı söndürme sistemlerinde kullanılan en eski ve en yaygın gazdır. Lokal uygulamalarda kullanılan tek gazdır ve özellikle kimyasalların bulunduğu mahallerde
en etkin çözüm olarak kullanılmaktadır. Soğutma etkisinden dolayı narin elektrikli ve elektronik cihazların bulunduğu mahallerde, ayrıca boğma etkisinden dolayı insanlı mahallarde kullanılması sakıncalıdır. CO2 gazı, söndürme yapılan ortamdaki bağıl oksijen yoğunluğunu, yangının sürmesi için gereken oksijen yoğunluğu seviyesinin altına düşürerek yangınları söndürmektedir. FE 13 Gazlı Yangın Söndürme Sistemleri Halon 1301 gazı alternatiflerinden biridir. FM 200 gazı gibi yangında önemli rol üstlenen kimyasal reaksiyonları kırma ve ısı enerjisini absorve etme özelliği ile yangınları söndürmektedir. 4.4 Yangın Hidrantları Yangın mücadele sisteminin en önemli parçalarından biri olan hidrant sistemi, yangınla mücadelede en temel söndürme ajanı olan suyu alanın her tarafına ileten şebekedir. Yangın tehlikesi anında, yangın mahallinin dış yüzeyini soğutmak, yangının çevreye taşmasını önlemek ve yangın mahalline gelen itfaiye gruplarına su takviyesi yapması ana görevleridir. Pompaların basma kısmı kollektöründen başlayan hidrant şebekesi sisteminin uygun zonlara ayrılabilmesi için bölgesel kontrol vanaları yerleştirilmelidir. Hidrant çıkış ağzı çapı ölçülerindeki yangın hortumları hidrantların hemen yanına yerleştirilecek yangın dolaplarında muhafaza edilmelidir. Yangın hldrantfarı yeraltı ve yerüstü olarak üretilir. T5 2821 e göre dizayn edilmiştir. Anma çapları 80, 100 ve 150 mm dir. Yer üstü yangın hidrantlarının zeminden mesafesi 1030 mm olmalıdır. Donma tehlikesi olan yerlerde dranajını yapan hidrantlar kullanılır. Hidrantların dizayn debisi 2000 It/dak dizayn basıncı 700 kpa olmalıdır. Hidrantların arasındaki mesafe tehlike sınıfına göre belirlenir. Yüksek tehlike riskli yerlerde mesafe 50 mt Tehlike riskli yerlerde mesafe 100 mt Orta tehlike riskli yerlerde mesafe 125 mt Az tehlike riskli yerlerde mesafe 150 mt olmalıdır. Hidrantlar kaldırım taşlarından en az 60 cm içeride olmalıdır. Yangın riski olan yerlere 10 mt mesafede olmalıdırlar. Hortum bağlantı ağızları zeminden 75 cm mesafede olmalıdır. Hidrant sisteminde ring oluşturulmasına dikkat edilmelidir. Hidrant çık ış ağız ları 2 ½" ve 2" o lmalı anma çapı 4" olan kuru tip hidrant seçilmelidir. Su atım mesafesi, (ansın ucundan çıkan suyun en az %80 oranındaki miktarının iletilebildiği noktanın lans ucundan mesafesidir. Su koçu, suyun akış sırasında akışın durmasına veya hızla yavaşlamamsına neden olan bir etmen nedeniyle suyun özellikle akış yönünün tersi yönde sabit elemanlara uyguladığı ani basınç nedeniyle oluşan kuvvet. Hidrant su girişi en az 4" olmalıdır. Giriş bir t ya da dirsek aracılığıyla şebekeye bağlanır. Hidrantlar çoğunlukla dökme demir malzemeden oldukları İçin paslanmaya karşı korunmaları gerekir. Su koçu veya oluşabilecek yeraltı hareketlerinde yeraltı borulamasının zarar görmemesi için dirsek kesme vanası hidrant çıkışı gibi bağlantılarda borulamaya destek olması ve akış nedeniyle oluşacak kuvvetleri karşılamak amacıyla betonarme destek yapılır. Kesme vanasının kolaylıkla açılıp kapanmasını sağlamak amacıyla açma kapama düzeneğini toprak üzerine çıkarılmasını sağlayan, vananın pozisyonunun izlenmesini sağlayan kullanımı kilitlenen vanaya boyunlu vana diyoruz. Hidrant ve hortum bağlantı lans ağızları genelde ülkelerin adıyla anılır. Alman( Storz) İtalyan, İngiliz, Amerlkan(dişlİ Nht) vb... Ülkemizde Alman(Storz) ve İtalyan tipi bağlantı ağızlan kullanılır. Köpüklü su oranlayıcıları, köpüğün kimyasal etkilerinde aşınmayacak malzemeden üretilmiş, giriş çıkış bağlantıları hortum bağlantı ağızlarıyla uyumlu olmalı ve oranlayıcı üzerinde karışım oranlama düğmesi olmalıdır. Olağan köpük sıvısı, don koşullarında etkisiz kaldığından, don olasılığı olağan açık ortamlarda, donmaya karşı korumalı köpük sıvısı kullanılmalıdır. Dış saha borulamasının yype borularla yapılması durumunda, boru çaplandırma sürtünme katsayıları ve iç çap değeri dikkate alınarak gözden geçirilir. Kesme vanalarının izleme anahtarı üzerinden yangın algılama sistemi tarafından izleniyor olması, bu vanaların yanlışlıkla ve kötü niyetli kullanımında görevlilerin uyarılmasını sağlar. Hidrant sisteminde kullanılan boru tipleri, dikişli siyah boru, spiral kaynaklı boru, duktîl boru pik döküm boru, dikişli galvaniz boru, pvc boru dur.
Çelik boru toprağa gömülü ise, koruyucu boyanın yanı sıra, zift, kaneviçe sargı, yüzey kaplaması, sentetik sargılama vb uygulamalar yapılabilir. Ayrıca toprağın iletkenlik özelliklen incelenerek katodik koruma yapılabilir. Hidrant hattı boru işletme basıncı 12 bardan düşük olamaz. Boru birleştirme türleri; Siyah dikişli boru, kaynaklı, flanşlı ve yivli olarak Spiral kaynaklı boru kaynaklı, flanşlı ve yivli olarak Duktil boru flanşlı, yivli ve muflu olarak Pik döküm boru flanşlı ve geçme olarak Galvaniz dikişli boru flanşlı yivli ve kaynaklı olarak PE 100 boru alın kaynaklı, elektrofüzyon ve geçme olarak PVC boru alın kaynağı ve geçme olarak Alman Storz bağlantı ağızlarında t 2 ½ " ( DN65) boruya bağlanan ağız, B tipi (2 3/4"- 70 mm) olarak anılır ve 110 luk hortum kullanılır. 2"( DN50) boruya bağlanan ağız Ctipi ( 2"- 52) olarak anılır ve 85 lik hortum kullanılır. 4.5 Yangın Dolap Sistemi Yangın dolap sistemi, pompa istasyonundan gelen basınçlı suyun yangın dolabının içinde bulunan hortumun ucundaki lansa kadar gelmesi ile oluşan sistemdir. Yangın dolapları belirli bir aralıkta (yangın bölgesine en az iki yangın dolabı ulaşacak şekilde) yerleştirilir. Olası bir yangın durumunda mahalde bulunan personelin yangın başlangıç noktasına müdahale edebilmesine olanak tanır. Yangın dolapları yangın yönetmeliği ve işçi sağlığı iş güvenliği yönetmeliğinde; Kapalı alanı 2000 metrekare üzeri tüm mekânlarda Kapalı alanı 1000 metrekare üzeri işletmelerde zorunluluktur. Yangın dolap hattı için su deposu kapasitesi minimum 200 It/dak debiyi 1 saat sağlayacak kapasitede yaklaşık 12 ton olmalıdır. Yangın dolap mesafeleri 30 m dir. Fakat sistemde itfaiye ağzı veya sprinkler sistemi mevcutsa mesafe 45 m kadar çıkabilir. Yangın dolapları TS 671 e uygun olarak dizayn edilir. Yangın hortumları eğitimsiz personel kullanacaksa 25 mm çaplı ve 30 mt maksimum uzunluktadır, TS 694 uygun tasarlanır. Eğitimli personelin kullandığı yangın dolap hortumları TS 2217 göre dizayn edilip, dış çap 52 mm ve maksimum uzaklık 20 metre olmalıdır. h<22 metre olan 7 kat altı yapılarda düşey ve yatay hat 2" anma çaplıdır. h>22 metre olan 7 kat üstü yapılarda düşey hat 2 ½." yatay hat 2" anma çaplıdır. Yangın dolaplarının yerden yüksekliği 1.20 metre olmalıdır. 1" hortumlu yangın dolaplarının dizayn debisi 100 It/dak dizayn basıncı ise 400 kpa olmalıdır. 2" hortumlu yangın dolaplarının dizayn debisi 400 It/dak dizayn basıncı ise 600 kpa olmalıdır. Yarı sert hortumlar 19, 25 ve 33 mm anma çaplıdır, yassı hortumlar 38 ve 52 mm anma çaplıdır. Hortumlu sistemlerde köpüklü su karışım oranı %1-6 dır. Köpüklü sulu hortum dolapları, köpükte kullanıma uygun lans, oranlayıcı ve dolu haldeki köpük kabıyla kullanıma hazır tutulmalıdır. Yangın dolapları arasındaki mesafe bir yangına iki dolapla müdahale öngörülmüşse, dolaplar arası mesafe bir yangın dolabı içindeki hortum uzunluğu kadardır ve maksimum 30 mt olmalıdır. Yangına bir dolapla müdahale öngörülmüşse mesafe iki dolaptaki hortumların toplamı kadardır. Yangın dolap hattında kesme vanaları algılama ve ihbar sistemine bağlanır. Vanalar yanlışlıkla kapatıldığında sistem durumu ihbar eder. Yangın dolap hattında kullanılacak borular dikişli galvaniz, siyah dikişli borular ile dikişsiz çelik borulardır. Boru bağlantıları; kaynak, kaplın, dişli fittings ve flanş ile yapılır. Yangın dolapları için belirlenecek montaj kotu estetik açıdan dolap kasası alt kotu, işlevsel yönden de vana kotu temel alınmalıdır. Yangın dolabı lensleri su atımı; Demet atım 2 bar basınçta en az 10 metre Püskürtme atım 2 bar basınçta en az 6 metre 90 atma açısı İle Konik atım 2 bar basınçta en az 3 metre 45 atma açısı ile Sabit boru tesisatındaki bütün bağlantılar itfaiyenin kullandığı normlara uygun
olurken tesisattaki en küçük çap 2" olmalıdır. NFPA 14 e göre ise 2 W çaplı özel hortumun bağlandığı yerde basınç 6.9 bar, 1 ½ çaplı hortumun bağlandığı yerde basınç 4.5 bar olmalıdır. Şehir şebekesi dizayn debi ve basıncını sağlıyorsa ve hatta kesilme meydana gelmiyorsa küçük binalarda kullanılabilir. Yangın dolap hattına dış ortamlarda donmaya karşı yalıtım yapılabilir. Yangın dolap hattı asla kuru tip sprinkler hattına bağlanamaz. 5. Yardımcı Sistemler; 5.1 Yangın Suyu Basınçlandırma Sistemleri Yangın Suyu Basınçlandırma Sistemi, yangın esnasında kullanılacak yangın suyunu, yangın mahallindeki sulu ve köpüklü - sulu söndürme sistemlerine iletmekle görevlidir. Yangın Suyu Basınçlandırma Sistemi, NFPA 20 kurallarına göre iki adet olmalı ve birbirlerini yedekleyecek şekilde dizayn edilmelidir. Ayrıca küçük basınç kayıplarını karşılamak için bir adet jokey (kaçak giderme) pompa ana yangın pompalarına ilave olarak tesis edilmelidir. Ana yangın pompalarının ayrı enerji kaynaklarına sahip olması bir NFPA 20 kuralıdır. Bu sebeple ana yangın pompalarından biri dizel motorlu sürücülü, diğeri ise elektrik motor sürücülü olması tercih edilmelidir. Elektrik motor sürücülü pompa ise ayrıca bir jeneratörden direk beslenmesi de gerekmektedir. Yangın Suyu Basınçlandırma Sisteminde kullanılan pompaların entegrasyonun sağlanması için otomatik kontrol panelleri kullanılmalıdır Y ang ın pompaları Q = O P = %1 40 ve Q = %15 O P = % 65 tas arım standardında olmalıdırlar. Bu tür pompalar anma değerlerinin %l3o u kapasitedeki sistem talepleri için kullanılabilirler. Sistemde bir pompa olması halinde aynı kapasitede yedek pompa kullanılır. Birden fazla pompa olması halinde %50 sini karşılayacak şekilde yedek pompa olmalıdır. Yedek pompa dizel olmayacaksa bağımsız güç kaynaklı elektrikli pompa olabilir. Pompa basma değeri, dolap yada sprinkler ağzındaki istenen basınç, kot farkı ve hattaki basınç kaybıdır. TEST Tüm boru hatları işletme basıncının %50 fazlası mesafede 2 saat süreyle test edilmelidir. işletmeye almadan önce sistem 4 m/s hızla akan suyla yıkanır. Temiz suyun aktığı gözlenir. Borulama sisteminin denenmesi sistem çalışma basıncını %150 karşılık gelen basınçta en az 10 dak bırakılmalı ve basıncın en fazla c /o20 düşmesine izin verilmelidir. Pompa suyuyla basınçlandırmada ise tüm hortum vanaları kapalı iken pompalar en yüksek basınçta 30 dk çalıştırılmalı ve kaçak gözlenmelidir. İtfaiye ağzı hattında ise vanalar kapalı iken 60 dk süreyle maksimum basınçta itfaiye aracı çalıştırılmalıdır. Kuru borulu sprinkler sisteminde 3bar basınçta hava testi yapılmalıdır. Basınç düşme sınırı 0,1 bardan fazla olmamalıdır. O2 gazı elektrik iletkenliği çok zayıf olan havadan 1,5 kat daha ağır olan bir gazdır. Ortamdaki oksijen miktarını düşürerek söndürme ilkesine sahiptir. Gazlı söndürme sistemlerinde tam baskın koruma kapalı hacmin her yerinde gazın aynı etkiyi gösterdiği koruma şeklidir. Bölgesel koruma ise kapalı hacmin sadece öngörülen yerine yapılan farklı boşalma süresi ve debiye sahip koruma sistemidir. Gazlı söndürme sistemleri genelde oksijensiz yanabilen soydum, potasyum, magnezyum, titanyum, zirkonyum uranyum ve plütonyum gibi reaktif metal yangınlarında metal hidratların ve bazı peroksitlerin, beyaz fosfor, selüloz nitrat ve barut gibi piroforik maddelerin yangınlarında etkisizdir. Mekanik tesisatın elektrik yüklenme durumuna karşın topraklanması gerekir. Gazlı söndürme sistemlerinde tüpler korunacak alana mümkün olduğunca yakın fakat alandan bağımsız olmalıdır. Tüplerdeki yüksek basınçlı depolama 60 bar basmçta(nşa) düşük basınçlı depolama 21 bar(-18 C) basınçta uygulanabilir. Düşük basınçlı depolamada yüksek basınçlı depolamaya göre daha küçük hacimde daha fazla gaz söndürücü ajan saklama olanağı olmasına karşın tankın sürekli soğuk tutulması gereklidir. Karbondioksit boğma etkisini oksijenin ve buhar haldeki yakıtın konsantrasyonunu azaltarak gösterir. CO2 gazı için etkili konsantrasyon 34% - 64% en düşük konsantrasyon 34% A sınıfı yangınlarda tasarım konsantrasyonu 50% olmalıdır. Birden çok tüpün kullanıldığı sistemlerdeki manifoldlarda emniyet vanası olmalıdır. Gazlı söndürme sistemlerinde çelik çekme boru kullanılmalıdır. Püskürtme nozullan boruya dişli ve dik olarak monte edilmelidir. Gazlı söndürme sistemi uygulanan bölgelere uyarı levhaları konmalıdır. Gazlı söndürme sistemlerinde gaz miktarının hesaplanması Taban alan ve hacim bulunur. Yanmayan hacimler brüt hacimden düşülerek net hacim bulunur. Risk analizi yapılarak oluşabilecek yangın türlerine göre tasanm konsantrasyonları belirlenir. En yüksek tasanm konsantrasyonu seçilir. Ortamda beklenen en yüksek sıcaklık ve tasarım konsantrasyonu ile tasanm katsayısı hesaplanır. Tasarım katsayısı denizden yükseklik katsayısı ile çarpılır. Çıkan sayı ile net hacim çarpıldığında gerekli gaz miktarı ortaya çıkar. Aynı manifolda farklı basınç ve hacimlerde tüpler bağlanamaz. Birden çok alanın korunduğu durumda kolektöre en az en büyük alanı koruyacak kadar gaz tüpü bağlanmalıdır. Derin yangınlarda gerekli en düşük CO2 konsantrasyonu
Yanıcı Madde Tasanm Konsantrasyonu Tasanm Katsayısı Kuru EL Yan.(0-47 m2) 50 1.6 Kuru El. Yan.(>47 m2) 50 1.33 Kağıt Deposu, Kanal 65 2 Yüzey Yangınlarında Gerekli En Düşük CO2 konsantrasyonu Yanıcı Madde Tasanm Konsantrasyonu Tasanm Aseton 27 34 Benzin 31 37 Bütan 28 34 Etil Alkol 36 43 Gaz yağı 28 34 Hidrojen 62 75 Metan 25 34 Temiz gazlı sistemlerde söndürücü gazlar asal(helyum, neon, argon, CO2) halokarbonlar(flor, klor, brom ve iyot) olarak ayrılır. Gaz parametreleri( sağlık açısından) LC50, NOAEL ve LOAEL olarak ayrılır Karşılaştırma Çizelgesi Halon1301 NAF S-III FM200 INERGEN FE 13 ARGONITE NA FİRE Great Lake Ansul Dupont LC50 80% 64% 80% 65% NOAEL 5% 10% 9% 43% 30% LOAEL 7.5% 10% 10.5% 52% 50% OZON 16 0.05 0 0 0 0 ALT 100 yıl 16 yıl 31 yıl 280 yıl GWP 5800 1600 2050 9000 Dol. Yoğ. 900kg/m3 900 1153 865 360 Tûp Bas. 34.5 34.5 34.5 200 120 200 Sön. Bas. 24.5 24.5 24.5 150 42 153 Son. ilk. Kimyasal Kimyasal Kimyasal Boğma Kimyasal Boğma Etk. Kons 3-20% 7-13% 6-15% 34-62% 10-24% 3 3-4 5 % En Düş Ko 5% 8.6% 7% 35% 15% 36% A sın kon. 5.6% 8.6-12% 7-10% 38-54% 16% 36% Boş Süre. 10 sn 10 sn 1Osn l d a k 10 sn Gazlı sistemlerde aynen kullanım H1301 gazın sistemiyle uyumdur. İnsanlı alanlarda söndürücü gaz konsantrasyonu ancak o gaz için belirlenen NOAEL konsantrasyonuna eşit yada altında olabilir. Halon 1301 elektronik cihazların bulunduğu insanlı mahallerde en etkin çözüm olmuştur. H1301 yangında önemli rolü olan zincirleme kimyasal reaksiyonları kırma özelliği ile yangım söndürür. NAF S-III CFC grubu gazdır. Kullanımı kısıtlandı. Özellikleri H1301'e benzediğinden aynı tesisata monte edilebilir. FM200 söndürme konsantrasyonu düşüktür. O nedenle tercih edilir. FE - 13 insan sağlığına zarar sınırı tasarım konsantrasyonunun üstündedir. İNERGEN - CO2 gazı ile aym söndürme etkisine sahiptir. (CO2, N, AR) harmanı bir gazdır. Bu yüzden tasarım konsantrasyonu yüksektir.