Gammarus kischineffensis SCHELLENBERG 1937 LAVE ED LM T CAR YEMLER N KARABALIK (Clarias gariepinus, BURCHELL 1822) LARVALARI VE FRYLARININ BÜYÜME PERFORMANSLARI ÜZER NE ETK S C.KAYA GÖKÇEK ERDAL YILMAZ HSAN AKYURT Mustafa Kemal Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Antakya-HATAY e-mail: kayagokcek@yahoo.com ÖZET Ticari alabalık yemlerine farklı oranlarda (% 0, 25, 50, 75 ve 100) ilave edilmi Gammarus kischineffensis (Schellenberg 1937) in, Karabalık (Clarias gariepinus) larva ve frylarının büyüme performansı, yem de erlendirme ve ya ama oranı ile vücuttaki renk de i imi üzerine etkileri ara tırılmı tır. Deneme, 5 farklı muamele ve 3 tekerrürlü olarak tesadüf parselleri deneme planına göre dizayn edilmi tir. Larva denemesinde, 25 er adet balık 36 litrelik akvaryumlara stoklanmı ve bir hafta süreyle beslenmi tir. Fry denemesinde ise, 10 ar adet balık 5 litre hacmindeki plastik tanklarda 30 gün süre ile beslenmi tir. Her iki çalı mada da, en iyi büyüme ve yem de erlendirme oranı, %50 G. kischineffensis ilave edilmi gruplarda tespit edilmi tir (P<0,05). Ya ama oranları incelendi inde, larva beslemesinde Rasyon II nin, fry demesinde ise Rasyon III ün en verimli rasyon oldu u tespit edilmi tir. Dı görünü açısından, rasyonda G. kischineffensis artı ına ba lı olarak, balıkların vücudunda kırmızımsı renk de i imi gözlenmi tir. Ara tırma sonuçları, G. kischineffensis in ticari alabalık rasyonlarına % 50 oranında katılmasının Karabalık (Clarias gariepinus Burchell,1822) larva ve fry yeti tiricili inde kullanılabilece ini göstermi tir. Anahtar Kelimeler: Gammarus, Clarias gariepinus, Büyüme, Yem de erlendirme oranı, Ya ama Oranı ABSTRACT The effects of different levels (0, 25, 50, 75 and 100 %) of diets were investigated on growth performance, feed conversion ratio, survival rates and pigmentation of African catfish, Clarias gariepinus (Burchell,1822), larvae and fry. The experiments included five feeding treatments in three replicates. Twenty five fish were stocked each aquaria (36-L) and fed for a week in the larvae study. Ten fish were stocked each plastic tanks (5-L) and fed 30 days in the fry experiment. The highest growth and best feed conversion ratio were obtained from Diet II (50% Gammarus) in both study (P<0,05). Diet II and Diet III provided the best survival rates for the larval and fry feeding periyod, respectively. Reddish color pigmentation were increased with the amount of G. kischineffensis in diets. The results indicated that G. kischineffensis could be used for African catfish, Clarias gariepinus (Burchell,1822), larvae and fry culture. Keywords: Gammarus, Clarias gariepinus, Growth, Feed conversion ratio, Survival rate G R Clarias, dünyada yeti tiricili i yapılan kedibalı ı türlerinin en önemli ikinci cinsini olu turmaktadır (FAO,1993). Dünya Clarias üretimi, 1991 yılında 67,000 milyon ton olup, yıllık olarak yakla ık %7 lik bir büyüme ivmesine sahiptir. C. gariepinus, orta do udan Orange nehrine kadar yayılım gösteren endemik bir türdür. Son on yıl içerisinde Avrupa, Asya ve Latin Amerika ya da yayılmaya ba lamı tır (Verreth, 1994). Ülkemizde 1450 adet çiftlikte su ürünleri yeti tiricili i yapılmakta ve 67 bin ton ürün elde edilmektedir. Kültür balıkları üretiminin %20 sini çipura, %23 ünü levrek, %55 ini alabalık ve %2 sini sazan ve di er türlerin yeti tiricili i olu turmaktadır (Anonim, 2004). Bölgemiz sularında do al olarak bulunan Karabalık, üretimi büyük ço unlukla do adan avcılık yoluyla yapılmakta, yeti tiricili i ise bireysel çabaların önüne geçememektedir. Balıkların larva ve fry dönemlerinde, ilk yem olarak çe itli canlı organizmalar kullanılmaktadır. Bunlardan biride Gammarus lardır. Gammarus ların besin kompozisyonu üzerine yapılan çalı malarda, bu organizmanın zengin bir protein ve aminoasit kayna ı oldu u tespit edilmi tir (Driver ve ark., 1974; Watanabe ve ark.,1978; Mathias ve ark.,1982; Choubert,1987; Köprücü ve ark.,1998). Köprücü ve ark.(1998) tarafından yapılan çalı mada, Gammarus kischineffensis alabalık rasyonlarında protein, aminoasit ve pigment kayna ı olarak kullanılmı tır. Bu çalı mada, ülkemizin Adana, Hatay ve yakın çevresinde tanınan ve bölge mutfa ında sevilerek tüketilen Karabalık, ticari alabalık yemine farklı oranlarda G. kischineffensis katılarak beslenmi tir. Böylece, Gammarus içeren rasyonların, Karabalık larva ve frylarının büyüme, yem de erlendirme, ya ama oranları ve vücut renk de i imi üzerine olan etkileri tespit edilmeye çalı ılmı tır. MATEYAL VE YÖNTEM MATERYAL 128
Karabalık (Clarias gariepinus, Burchell 1822) larvaları, Mustafa Kemal Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi akvaryum ünitesinde, do adan avlanan damızlık balıklardan elde edilen yumurta ve spermin kuru sa ım metoduyla döllenmesi sonucu elde edilmi tir (Hogendoorn,1980). Gammarus kischineffensis, Hatay ilinin Hassa ilçesinde bulunan Mazmanlı alabalık çiftli ine su getiren kanallardan kepçeler yardımı ile toplanmı tır. Deneme rasyonlarında kullanılmak üzere Gammarus, güne te kurutulmu ve toz haline getirilmi tir. Gammarus un tür tayini, Karaman ve Pinkster (1977) e göre yapılmı tır. Ara tırmada kullanılan deneme rasyonları Kontrol (alabalık ekstruder ba langıç yemi), Rasyon I (%25 Gammarus), Rasyon II (%50 Gammarus), Rasyon III (%75 Gammarus) ve Rasyon IV (%100 Gammarus) eklinde hazırlanmı tır. Ticari alabalık ekstruder ba langıç yemine farklı oranlarda G. kischineffensis eklenerek hazırlanmı olan deneme rasyonlarının kimyasal içerikleri, sindirilebilir enerji düzeyleri ve enerji/protein oranları a a ıdaki Tablo 1 de verilmi tir. Tablo 1. Ara tırmada kullanılan deneme rasyonlarının kimyasal kompozisyonları Ham Protein (%) 60,11 55,13 50,15 45,17 40,19 Ham Ya (%) 15,30 14,77 14,23 13,70 13,17 Ham Kül (%) 13,11 17,20 21,28 25,36 29,45 Sindirilebilir Enerji (SE)(kcal/kg) 357,38 351,15 344,92 338,69 332,46 SE/P 5,94 6,36 6,87 7,50 8,27 *De erler, kuru madde üzerinden hesaplanmı tır. YÖNTEM Ara tırma, temel olarak iki ana a amadan olu maktadır. lk çalı mada, karabalık larvaları besin keselerinin çekilmesini takiben 20 gün süre ile canlı yem olarak sıkça kullanılan Artemia nauplisi ile beslenmi tir. Bu dönemden sonra, hazırlanmı olan deneme rasyonlarının büyüme, yem de erlendirme, ya ama oranları ve balık vücudundaki renk de i imi üzerine etkisinin gözlemlenmesi planlanmı tır. Bu çalı madan elde edilen büyüme ve ya ama oranları incelendi inde, hazırlanmı olan rasyonların en kritik safha olan ilk yem alımı a amasında da kullanılabilirli i sorusu do mu tur. Aynı deneme rasyonlarının, besin keselerini henüz tüketmi olan larvalara ilk yem olarak verilmesi ile ikinci deneme kurulmu tur. Her iki denemede, 5 muamele ve 3 tekerrürlü olarak tesadüf parselleri deneme planına göre dizayn edilmi tir. Fry denemesi 30 gün, larva denemesi 7 gün süre ile sürdürülmü tür. Fry denemesinde, her deneme ünitesine 10 adet balık 5 lt su hacmindeki plastik kaplara stoklanmı ve 0,2 lt/sn su akı ı olacak ekilde tesisat ba lanmı tır. Larva denemesinde ise, 25 er balık 30X30X40 cm ölçülerinde cam akvaryumlara stoklanmı, akvaryumlar günlük olarak yenmeyen yem ve ölü balıkların ortamdan uzakla tırılması için sifonlanmı ve taze su ile yeniden doldurulmu tur. Ara tırmada, yemleme elle ve ad libitum (doyana kadar) eklinde yapılmı, larvalara günde 5 ö ün, frylara ise günde 4 ö ün olarak uygulanmı tır (Hossain ve ark.,2001). Denemede kullanılan kontrol ve di er deneme rasyonlarına ait kuru madde, ham protein, ham ya ve ham kül analizleri Weende Analiz Metotları uygulanarak yapılmı tır (Köprücü ve ark.,1998). Hazırlanan rasyonların toplam enerji düzeyleri Akyurt (2004) ün bildirdi i formüllerle hesaplanmı tır. G. kischineffensis in aminoasit ve ya asidi kompozisyonları, Türkiye Bilimsel ve Teknik Ara tırma Kurumu (Tübitak) Marmara Ara tırma Merkezi Gıda ve So utma Teknolojileri Bölümü nde tespit edilmi tir. Ara tırmanın sonunda, her iki denemede de tüm tekerrürlerden alt örnekler alınmı, toplam boyları ±1 mm hassasiyetindeki kumpas aracılı ı ile, toplam a ırlıkları ise ±0,001 g hassasiyetindeki Scaltech marka hassas terazi ile ölçülmü tür. Balıkların canlı a ırlık artı ı, spesifik büyüme oranı (SBO), yem de erlendirme oranı (YDO) ve ya ama oranları Çetinkaya(1995) in bildirdi i standart formüllerle hesaplanmı tır. Su sıcaklı ı ve oksijen YSI 52 marka oksijen metre ile, ph Orion 420A marka ph metre ile ölçülmü tür. statistiksel de erlendirmede, SPSS (10,0) paket programı kullanılmı tır (SPSS,2000). Elde edilen veriler, tek yönlü varyans analizi ile de erlendirilmi ve gruplar arası farklılıklar Duncan çoklu kar ıla tırma testi ile belirlenmi tir (Düzgüne ve ark.,1987). Tüm testler P<0,05 önem seviyesinde yapılmı tır. BULGULAR G. kischineffensis in kuru madde miktarı esasına göre yapılan kimyasal analizler sonucunda, %40,19 ham protein, %13,17 ham ya, %29,45 ham kül içerdi i tespit edilmi tir. G. kischineffensis in içerdi i aminoasit ve ya asidi kompozisyonu a a ıdaki Tablo 2 de verilmi tir. 129
Tablo 2. G. kischineffensis in aminoasit ve ya asit kompozisyonu Ya Asidi Komp.(%) G. kischineffensis Aminoasit Komp.(mg/100g) G. kischineffensis C4:0 0 Aspartik asit 3390,5 C6:0 0 Treonin 1332 C8:0 0,27 Serin 1428 C10:0 0 Glutemik asit 4903,5 C11:0 0 Glisin 1241 C12:0 0,37 Alanin 2296 C13:0 0 Valin 1786,5 C14:0 5,15 Metiyonin 741 C14:1 0,21 Sistin 2503 C15:0 0,65 solösin 1675 C15:1 0,18 Lösin 2062,5 C16:0 26,76 Trosin 1227,5 C16:1 9,95 Fenilalanin 1807 C17:1 1,93 Histidin 1084 C18:0 5,54 Lizin 8905 C18:1n9t 0,3 C18:1n9c 20,12 C18:2n6c 4,53 C18:3n6 0,42 C18:3n3 3,13 C20:0 0,17 C20:1n9 0,82 C20:2 0,49 C20:3n3 0,3 C20:4n6 4,86 C20:5n3 10,68 C21:0 0,26 C22:0 0,28 C22:2 0 C22:1n9 0,13 C22:6n3 2,08 C23:0 0,13 C24:0 0 C24:1n9 0,29 Karabalık (C. gariepinus, B. 1822) larva ve frylarına ait deneme verileri a a ıdaki Tablo3 ve Tablo 4 te verilmi tir. Tablo 3. Fry denemesine ait veriler (ortalama±standart sapma) Ba langıç Ort. A ır.(mg) 0,31±0,12 a 0,32±0,23 a 0,30±0,19 a 0,32±0,74 a 0,31±0,26 a Sonuç Ort.A ır.(mg) 1,739±0,96 a 1,798±0,11 a 2,092±0,96 b 1,993±0,89 c 1,917±0,113 c SBO 5,72±0,13 a 5,75±0,63 a 6,50±0,58 b 6,10±0,79 c 6,07±0,44 c YDO 2,4±0,21 a 2,1±0,89 b 1,4±0,46 c 1,6±0,34 d 1,7±0,96 d Ya ama oranı (%) 83,30 66,60 83,30 96,60 90 Farklı harfler farklı ortalamaları ifade etmektedir (p=0,05) 130
Tablo 4. Larva denemesine ait veriler (ortalama±standart sapma) Ba langıç Ort. A ır.(mg) 5,79±1,22 a 5,80±0,23 a 5,79±0,19 a 5,83±0,33 a 5,71±1,26 a Sonuç Ort. A ır.(mg) 22,50±6,67 a 18,60±6,06 b 18,60±5,74 b 17,70±4,95 c 12,80±3,91 d SBO 19,29±1,26 a 16,57±0,96 b 16,57±1,24 b 15,86±2,01 c 11,57±2,23 d Ya ama Oranı (%) 29,32 65,32 82,64 64,00 64,00 Farklı harfler farklı ortalamaları ifade etmektedir (p=0,05) Karabalık fryları ile yapılan ilk denemede, Rasyon II ile beslenen deneme grubu, canlı a ırlık artı ı, spesifik büyüme oranı ve yem de erlendirme oranı açısından di er gruplardan farklı (P<0,05) bulunmu tur (Tablo 3). Rasyon III ve Rasyon IV ile beslenen gruplar arasında fark bulunmamı (P>0,05), Kontrol ve Rasyon I ile beslenen gruplardan elde edilen sonuçların hem birbirlerinden, hem de di er gruplardan farklı oldukları tespit edilmi tir (P<0,05). Ya ama oranları incelendi inde, en verimli rasyonun Rasyon III oldu u gözlemlenmi ve bunu sırasıyla Rasyon IV, Rasyon II, Kontrol ve Rasyon I takip etmi tir. Karabalık larvalarıyla yapılan ikinci deneme sonucunda ise, kontrol grubundan elde edilen a ırlık artı ı ve spesifik büyüme oranı, di er tüm gruplardan elde edilen de erlerden istatistiksel olarak farklı (P<0,05) bulunmu tur (Tablo 4). Rasyon I ve Rasyon II ile beslenen gruplar arasında fark bulunmamı (P>0,05), di er gruplar arasında ise önemli fark tespit edilmi tir (P<0,05). Ya ama oranları incelendi inde, en verimli rasyonun Rasyon II oldu u gözlemlenmi ve bunu sırasıyla Rasyon I, Rasyon III, Rasyon IV ve Kontrol grubu takip etmi tir. Balıklardaki pigmentasyon de i imi incelendi inde, deneme rasyonları ile beslenen grupların, G. kischineffensis miktarı arttıkça, kontrol grubuna oranla tüm balık vücudunda kırmızı- kahverengi bir renk dönü ümü tespit edilmi tir. Su kalite parametreleri incelendi inde, su sıcaklı ının 24-26 0 C, ph ın 7,8-8,2 ve oksijenin 5,89-6,37 ppm arasında de i ti i tespit edilmi tir. SONUÇ VE TARTI MA Yapılan literatür taramasında, G. kischineffensis in Karabalık (C. gariepinus, B. 1822) rasyonlarında protein, aminoasit ve pigment maddesi olarak kullanıldı ını gösteren herhangi bir çalı maya rastlanılmamı tır. Ancak, alabalık yeti tiricili inde protein kayna ı olarak kullanılmı ve vücuttaki pigment de i imi açıkça gözlenmi tir (Mathias ve ark.,1982; Köprücü ve ark.,1998). Ara tırmada, en yüksek verim elde edilen Rasyon II nin %50,15 ham protein, %14,23 lipid ve 344,92 sindirilebilir enerji de erine sahip oldu u tespit edilmi tir. Yapılan bu çalı mada, % 50 oranında G. kischineffensis ilave edilmi ticari alabalık ekstruder ba langıç yeminin, Karabalık larva ve fryları üzerine olumlu etki yaptı ı tespit edilmi, bu oranın altında ve üstündeki ilavelerin büyüme, yem de erlendirme ve ya ama oranı açısından daha verimsiz oldu u belirlenmi tir. Larva çalı masında ya ama oranları incelendi inde, kontrol grubunda gözlemlenen büyümenin rasyondan de il, stok içerisindeki kanibalizmden meydana geldi i tespit edilmi tir. Yine aynı ekilde, Rasyon I ile Rasyon II arasında fark bulunmamasına ra men, Rasyon I deki ya ama oranının daha dü ük olması, bu grup içerisinde de kanibalizm oldu unu göstermektedir. Daha önce de bahsedildi i üzere, ülkemizde Karabalık, do adan avcılık yolu ile üretiminin büyük bir kısmı gerçekle tirilen bir türdür. Dolayısıyla, ülkemizde ticari amaçla Karabalık rasyonu üretilmemektedir. Bu denemede, benzer beslenme alı kanlı ına sahip alabalıklar için üretilmi ticari yem kullanılmı tır. G. kischineffensis in ya asidi kompozisyonu incelendi inde, oleik asit (C18:3n3), linoleik asit (C18:2n6), linoleik asit (C18:3n3), arachidonic asit (C20:4n6), eicosapentanoik asit (C20:5n3) ve dokosahexanoic asit (C22:6n3) miktarının oldukça yüksek oldu u görülmektedir. G. kischineffensis in glisin düzeyi balık unundan daha dü ük; sistin, trosin ve serin gibi endojen aminoasit miktarları ise yüksektir. Burada, özellikle sistin ve trosin aminoasitleri önem ta ımaktadır. Çünkü, National Research Council (1990) tarafından bildirildi ine göre sistin metiyonin e %60, tirosin ise fenilalanin e %50 oranında dönü ebilmektedir (Köprücü ve ark.,1998). Sonuç olarak, G. kischineffensis in Karabalık (C. gariepinus, B. 1822) rasyonlarında protein, aminoasit ve pigment kayna ı olarak kullanılabilece i tespit edilmi tir. Sadece alabalık yeminin (kontrol) veya sadece G. kischineffensis in (Rasyon IV) Karabalık larva ve frylarını beslemede yeterli olmadı ı, büyüme, yem de erlendirme ve ya ama oranı açısından % 50 alabalık yemi-% 50 gammarus içeren rasyonun en verimli rasyon oldu u görülmü tür. G. kischineffensis in aminoasit ve ya asidi kompozisyonunun, Karabalık larva ve frylarının ihtiyacı olan miktarı içerdi i, ancak protein ve lipid miktarının tek ba ına yeterli olmadı ı gözlenmi tir. Karabalık üretimi amacıyla, Gammarus un 131
protein kayna ı olarak kullanıldı ı ticari rasyonlar ve bunların patent alma çalı maları üzerindeki çabamız halen devam etmektedir. KAYNAKLAR Akyurt,., 2004. Balık Besleme. Mustafa Kemal Üniv. Su Ürünleri Fak., Yayın No:3, 221. Choubert, G. ve Noue, D.L., 1987. Utilization of Invertebrate Biomasses for Rainbow Trout (Salmo gairdneri, Rich.) Pigmentation: Apparent Digestibility of Carotenoids. Arch. Hydro.,- Vol. 110:3,461-468. Çetinkaya, O., 1995. Balık Besleme. Yüzüncü Yıl Üniv. Ziraat Fak. Yayın No:9,Van. Driver, E.A., Synder, L.G. ve Kowach, R.J.,1974. Calorific, Chemical and Physical Values of Potential Duck Foods. Freshwater Bio.,4:281-292. Düzgüne,O., Kesici, T., Kavuncu, O., Gürbüz, F., 1987, Ara tırma ve Deneme Metodları ( statistik Metodlar II ). A. Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları: 1021., 981 s., Ankara. FAO,1993. Aquaculture Production, 1985-1991. FAO Fisheries Circular 815,rev.5,FAO, Rome;213. Hogendoorn, H., 1980. Controlled propagation of African catfish, Clarias lazera (C&V). III. Feeding and growth of fry. Aquaculture, 21: 233-241. Hossain, M.A.R., Haylor, G.S. and Beveridge, M.C.M., 2001. Effect of feeding time and frequency on the growth and feed utilization of African catfish fingerlings. Aqua. Research,32: 999-1004. Karaman, G. S. ve Pinkster, S., 1977. Freshwater Gammarus species from Europe, North Africa and Adjacent Regions of Asia (Crustasea-Amphipoda). Part 1, Gammarus puleks- group and related species. Bijdragen Tot De Dierkunde, 47(1). Köprücü, K., Harlıo lu, M.M. ve Konar. V.,1998. Gökku a ı alabalı ı (Oncorhynchus mykiss, Walbaum, 1792) rasyonlarında protein, aminoasit ve pigment kayna ı olarak Gammarus kischineffensis Schllenberg 1937 in kullanılması. Su Ürünleri Dergisi,15:199-210. Mathias, J.A., Martin, J., Yurkowski, M., Lark, J.G :I., Papst, M., ve Tabachek, J.L.,1982.Harvest and Nurtitioanl Quality of Gammarus lacustris for Trout Culture. Transactions the American Fish. Soc.,111;83-89. National Research Council, NRC., 1990. Nutrient Requirement of Coldwater Fishes. National AcademyPress, Third Printing, D.C., No:16;63. SPSS, 2000. SPSS for windows base system user s guide, release 10,0, Chicago,USA. Verreth, J.,1994. Nutrition and related ontogenetic aspects in larvae of the African catfish, Clarias gariepinus. Wageningen;9-14. Watanabe, T., Arakawa, C., K tajima, C. ve Fujita, S., 1978. Nutritional Evaluation of Proteins of Living feeds Used in Seed Production of Fish. Bull Jpn. Soc. Sci. Fish.,44;985-988. 132