MTA Dergisi 117. 17-28. 1995 DiVRiĞi (SİVAS) DEMiR YATAĞININ KÖKENİ, ORTA ANADOLU, TÜRKİYE-BİR CEVHER MİKROSKOBİSİ ÇALIŞMASI Taner ÜNLÜ*. Henrik STENDAL**; Emil MAKOVICKY" ve l. Sönmez SAYILI' ÖZ - Divriği A-Kafa demir yatağı, serpantinler ve kireçtaşları ve/veya granitik kayaçlar arasındaki dokanakla, Divriği B-Kafa demir yatağı ise serpantinitler ve kireçtaşları arasındaki dokanakla tektonik konumlu olarak yer alır. Her iki yatak serpanbnitlerin hidrotermal alterasyonu sırasında oluşmuştur. A-Kafa'nın baskın cevher mineralini % 5lere kadar varan pirit içeriklerivle manyetitler oluşturur. B Kafa'dakı ana cevher minerali ise karbonat ve silikat damarcıklarıyla kesilmiş maghemitleşmiş ve martitleşmiş manyetitlerdir. Cevher minerallerinin dokusal ilişkileri demirin serpantinitlerden türediğine işaret etmektedir. Demir, önce serpantinleşme süreçleriyle zenginleşmiş, daha sonra Murmano pjütonunun intruzyonu ile oluşan hidrotermal konvektif hücreler tarafından yeniden zenginleştirilmiştir Bu konvektif hücreler cevher kütlesinin şekli üzerinde önemli rol oynamışlardır. Önerilen model, gelecekte yapılacak aramalarda, ilâve demir cevheri rezervleri açısından yüksek şansa sahip potansiyel bir bölgeye işaret etmektedir. GİRİŞ Orta Anadolu'daki Divriği bölgesinin demir cevherleri Türkiye'nin en önemli demir yataklarını oluşturur. Ünlü ve Stendal (1986, 1989a; 1989b)ve Stendal ve Ünlü (1988; 1991) Divriği demir cevherlerinin kökenini jeokimyasal açıdan tanımlamışlardır. Bu çalışmada ise cevher mineral dokuları ele alınmıştır. Bölgeye ve yakın civarına özgü öncel saha incelemeleri Koşal (1973), Bayhan (1980), Özgül ve diğerleri (1981) ve Gültekin (1993) tarafından yürütülmüştür. Cevher yatakları ve çevresinde yapılan ayrıntılı jeokimyasal çalışmalar Gümüş (1979), Stendal ve Ünlü (1988, 1991), Ünlü ve Stendal (1986, 1989a., 19890), Ünlü ve diğerleri (1989), Zeck ve Ünlü (1987, 1988a, 19880, 1991) ve Ünlü (1989) tarafından gerçekleştirilmiştir. Cevher mikroskobisi incelemeleri ise Gysin (1938), Klemm (1960), Gümüş (1969), Bozkurt (1974. 1980), Çağatay (1975), Çağatay ve Arda (1976), Bayhan (1980), Bayhan ve Baysal (1981) tarafından yapılmıştır. JEOLOJİ Divriği demir yataklarının ana ve yan kayaçları, Mesozoyik yaşlı kireçtaşları ile tektonik ilişkili serpantinitler, hidrotermal alterasyona uğramış serpantinitler ve granitik kayaçlarca temsil olunur. Cevher yatakları intruzif kayaç dokanaklarma komşu, yoğun biçimde hidrotermal alterasyona uğramış serpantinitler içinde yer alır. Alterasyon süreçleri demir cevherlerini farklı evrelerde etkileyerek demirin remobilizasyonuna ve demir cevher minerallerinin rekristalizasyonuna yol açmışlardır. Cevherleşmenin ana süreçleri ultramafik kayaçların serpantinleşmesi ve onu izleyen Murmano granitik plütonunun intruzyonu evreleridir. Cevherdeki en son değişiklikler atmosferik bozunma süreçleri sırasında meydana gelmiştir. Bu çalışmada, cevher yatağının oluşumu Divriği A- ve B-Kafa'daki cevher mineralleri arasındaki dokusal ilişkilere dayanılarak tartışılacaktır. Ayrıca Divriği-Güneş-Soğucak bölgesindeki özellikle granitik kayaçlardan uzak olarak derlenen serpantinit örneklerindeki ve Murmano plütonu ile kesilen serpantinitlerdeki (Sek. 1) veya hidrotermal alterasyona uğramış kayaçlar içindeki cevher minerallerinin dokusal özellikleri ele alınacaktır. Divriği demir yataklarının Serpantinitleri hidrotermal sıvılar tarafından yoğun biçimde altere edilmişlerdir. Granitik kayaçların intruzyonu ile ısıtılarak harekete geçirilen konvektif sistem içinde hem magmatik hem de meteorik sular döngülenmiştir. Bu çalışmada, serpantinleşme ve serpantinitlerin hidrotermal alterasyo nundan oluşan iki farklı alterasyon evresinin rolü, mineral dokularının cevher mikroskobisi olarak incelenmesi yoluyla tartışılacaktır. ' Ankara Üniversitesi. Fen Fakültesi. Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Beşevler-Ankara ** Kopenhag Üniversitesi. Jeoloji Enstitüsü, Oster Vokdgade 10. 1350. Kopenhag K
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emil MAKOVICKY ve I. Sönmez SAYILI
BiR CEVHER MİKROSKOBİSİ ÇALIŞMASI Soğucak çevresinde Güneş ofiyolit özgü serpantinleşmiş ultramafik kayaçlar ile mafik kayaçlar ve Mesozoyik yaşlı kireçtaşı bloklarından oluşan litolojiler yüzeyler. Serpantinitler, saçılmış ve damar tip mineralizasyonların anakayaçlarıdır. CEVHER MİNERALOJİSİ DİVRİĞİ DEMiR YATAĞI A- ve B-Kafa Serpantinitleri Serpantinitler, Divriği demir yatağına yakın yüzeylerler ve genellikle peridotitlerden türemişlerdir. Piroksenitler de yaygın biçimde serpantinleşmişlerdir. Serpantinitler, olivin artıkları ile lizardit, krizotil, antigorit, bastit ve uralitlerle, opak mineral disseminasyon ve damarcıkları içerirler. Serpantinitler Divriği A- ve B-Kafa demir yataklarının ana kayaçlarıdır. Serpantinitlerdeki baskın opak mineral manyetittir. Çeşitli kristal biçimleri sunan manyetitler farklı oluşum koşullarını yansıtır. Masif manyetitler; düzensiz dağılmış, özşekilsiz pirit ve silikat mineralleri içerirler. Manyetitler götit ve lepidokrosit olarak ikincil ornatmaya uğramışlardır. Serpantinitler içindeki ikinci bir manyetit tipi, özşekilli ile yarı özşekillı ve yer yer kataklastik kromitlerin kenar kuşakları boyunca oluşmuştur (Levha III, şek. 2). Kromit ile manyetit arasında geçiş zonu Levha l, şek. 5, 6 ve Levha V, şek. 4'te gösterilmiştir. Ayrıca manyetitler, kromitlerin çatlaklarında yer almaktadır. Üçüncü bir tür manyetit ise kayacın serpantinleşmiş dokusu içinde olivin ve ortopiroksen artıkları arasındaki sınırlar boyunca bulunmaktadır. Bu manyetit tipleri serpantınleşme sırasında oluşmuştur ve az miktarda pirit (t Nı-sülfidler) ve bol oranda silikat kapammlarıyla karakterize olurlar (Levha III, şek. 1). Manyetitin diğer şekilleri çoğunlukla, silikat psödomorfları saran yüzük benzeri biçimlerde ve kısmen limonit tarafından ornatılmış olarak gözlenir (Levha II, şek. 1-4). Ayrıca manyetitler yukarıda söz edilen silikatların küçük çatlaklarında yoğunlaşmıştır (Levha IV, şek. 4). Cevher mineral kapanımları içermeyen özşe- killi manyetitler, yukarıda belirtilen manyetitlerden gençtirler ve ana kayacı kesen damarcıklar şeklinde az miktarda izlenirler. Pirotin ise Serpantinitler içinde ancak seyrek olarak yer yer gözlenir A- ve B-Kafa'nın hidrotermal alterasyona uğramış Serpantinitleri Divriği demir yatağı civarındaki granitik kayaçların dokanaklanna yakın konumlarda yüzeyleyen hidrotermal alterasyona uğramış Serpantinitler. altere olmamış serpantınitlerden daha açık renkleri ve dissemine opak minerallerinin daha az oluşu ile ayrılabilir. Serpantınitlerdeki ve damarcıklardaki breşler hidrotermal alterasyona uğramış Serpantinitler içinde sıklıkla görülmektedir. Damarcıklar kayacı yoğun biçimde keserler ve sülfid, silikat ve karbonat mineralleri de içeren manyetitlerce doldurulmuştur. Dissemine. ince taneli özşekilsiz manyetitler, pirit ve kalkopiritle birlikte oluşmuştur. Bazı manyetitler götitler tarafından ornatılmıştır. Piritler ise pirotin, manyetit, kalkopirit ve silikat kapanımları içerirler. Kalkopirit ise özşekilsiz millerit ve linneit (viyolarit) minerallerince eşlik olunur. Manyetitler, serpantinlerde gözlendiği gibi özşekilli-yarı özşekillı ve kısmen kataklastik, yuvarlak kromitlerin dış sonlarında oluşmuştur. Bu tip manyetitler kromıtlerı sarar ve keza kromitlerin çatlaklarında yer almaktadır (Levha V, şek. 3). Kromit ve onları saran manyetitler arasında çeşitli renklerden oluşan bir geçiş zonu mevcuttur (Levha V, şek. 2). Bazı kromıtler içinde silikat kapanımları gözlenmektedir. Manyetit-kromit oluşumları ince taneli özşekıil ve dissemine pirit, kalkopirit ve manyetitlerce eşlik olunur. Manyetitlerin çoğu kataklastik olup kapanımsızdır. Bır diğer manyetit jenerasyonu, bol silikat kapanımlı manyetitlerden kapanmışız manyetitlere geçişle karakterize olunur. Bu evre, granitik kayaçlarca yaratılan hidrotermal alterasyona uğramış Serpantinitleri, birincil serpantinlerden ayıran en önemli özelliğe işaret eder. Manyetitteki silikat mineral kapanımları gitgide azalarak sonuçta kapanımsız bir manyetit kuşağına geçer. Saf. rekristalize
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emil MAKOVICKY ve l. Sönmez SAYILI manyetit bazen kapanımsız piritten», fakat çoğunlukla kaba taneli, köşeli silikat minerallerince eşlik olunur. Manyetit, pirit ve silikatlar arasında iç içe büyümeler mevcuttur ve manyetit genellikle silikatlarca sarılmıştır. Manyetitli damar ve damarcıklar bol silikat kapanımları içerir. Bu genç manyetit jenerasyonu kaba tanelidir ve çok zayıf anizotropi ile baklava dilimi benzeri sektörel zonlanma gösterir. Bu zonlanmanın ortopiroksenlerin manyetitlerce ornatılma dokusu olarak oluşmuş olabileceği de göz ardı edilmemelidir (Levha VII, şek. 2). Bu tür manyetitler, köşeli, ince taneli ve levhamsı mika mineralterince (örneğin flogopit) eşlik olunur. Bu parajenezde sülfid mineralleri bulunmaz, sadece manyetitlerle silikatlar birlikte oluşmuşlardır. Rutil taneleri, hidrotermal alterasyona uğramış, kısmen serpantinleşmiş ve kloritleşmiş mafik kayaçlar içinde yer alır. Rutil keza silikatlarca çevrilmiş piritler içinde kapanımlar olarak da bulunur. Rutil yer yer sfene dönüşmüştür. Rutil oluşumu primer titanomanyetit ve ilmenitlerin alterasyonu olarak yorumlanmıştır. Yoğun biçimde hidrotermal alterasyona uğramış serpantinitler sfalerit, kalkopirit, kalkozin, dijenit, tetraedrit-tennantit ve galenit içeren birkaç geç evre damarlara sahiptir. A-Kal» cevher yatağı Divriği A-Kafa, Divriği yöresinde bilinen en büyük cevher kütlesidir (100 milyon ton). Yatak serpantinitler ile granitik kayaçların dokanağında oluşmuştur ve ana kayacı hidrotermal alterasyona uğramış serpantinittir (Şek. 1). Farklı kayaç birimleri arasında dokanaklar keskindir. Yoğun parçalanma ve breşleşme cevher kütlesinin ve granitik kayaçların bakanaklarında gözlenmiştir. Manyetit cevherleri hacimsel olarak % 1-5 arasında değişen oranlarda dissemine pirit içerirler. Cevher kütlesinde en eski manyetit jenerasyonu bol silikat, ancak ender sülfid kapanımları içerir. Çoğu sülfid kapanımları çözünmüş ve limonitler tarafından ornatılmıştır. Sadece çok az bir miktar pirit artık olarak korunmuştur. Manyetit cevheri kataklastiktir ve tane boyutları çok ince ile çok kaba arasında değişir (Levha V, şek. 5). Kataklastik taneler, hidrotermal alterasyona uğramış serpantinitlerdeki manyetitlerden daha yaygın biçimde zorlanmışlardır. Tanelerin iç kesimleri daha çok silikat ve daha az sülfid kapanımları içerirken, dış kesimleri daha saf manyetitten oluşmuştur (Levha V, şek. 6). Bu saf manyetit, yaşlı manyetitin rekristalizasyonu sonucu oluşmuştur. Manyetit, genellikle köşeli, yarı özşekilli yuvarlak taneler olarak oluşmuştur ve ince taneli silikat ve karbonattan oluşan matriks içinde yer alır. Silikat kapanımları içermeyen pirit bu saf manyetit kristalleri arasına dağılmıştır. Bu, yaşlı manyetit jenerasyonundan demirin çözünmesiyle yeni minerallerin çökelim koşullan arasındaki ilişkiye işaret eder. Oksijen içeriği ne kadar yüksekse örnekteki manyetit o kadar zengindir. Manyetit, pirit ve silikat mineral oluşumları arasındaki oransal dağılım oksijen ve kükürt lugasitelerine bağlıdır (Levha VI, şek. 1-6). Bu üç bileşenli doku Divriği A-Kafa demir yatağından işletilen ham cevherin önemli bir kısmını oluşturur. A-Kafa manyetitleri genellikle tazedir, fakat yer yer martitleşmiş ve daha az oranda da maghemitleşmiştir. Manyetitin en genç jenerasyonu kırık dolgularıdır. Manyetit ve silikat kapanımlı pirit, damla biçimli, özşekilsiz ve çok ince taneli agregatlar oluşturur. Silikat kapanımı içermeyen kaba taneli pirit saf manyetitlerle birlikte bulunur. Kaba taneli pirit bazı kalkopirit ve pirotinlerce eşlik olunur. Yer yer de kalkepiri: ve pirotinleri kapanımlar (ve/veya damarcıklar) olarak içerir. Kalkopirit ve pirotin çoğunlukla çözünmüş iken pirit daha duraylıdır. En geç piritler içinde çok ender olarak altın parçacıkları saptanmıştır. Kalkopirit, pirit içinde pirotin ile birlikte kapanımlar ve damarcıklar olarak oluşmuştur. Kaba taneli kalkopiritler lamelli ikizlenmeler gösterir ve milleri! ve linneiti (viyolarit) sararlar. Kübanit ve valleriyit ayrılımları kaba taneli kalkopiritler içinde görülebilir. Ayrıca, silikatlar içinde özşekilsiz-yarı özşekilli kalkopiritler, markazit ve bravoyite eşlik ederler ve bu iki mineral sırasıyla pirotin ve pentlandili ornatırlar.
BiR CEVHER MİKROSKOBİSİ ÇALIŞMASI Millerit, linneit (viyolarit) ve pentlanditbravoyit ise pirit, Kalkopirit ve pirotin ile birlikte oluşmuşlardır. Ayrıca, milleri) ve linneit (viyolarit) kapanımları kalkopirit içinde gözlendiği gibi bunun tersi durumlarda vardır. Millerit ve viyolarit arasındaki alterasyon olayının ötesinde, ilksel dokusal ilişki katı çözelti kristalleşmesini temsil eder. Yarı özşekilli-özşekilli pirotin kristalleri çoğunlukla kalkopirit kapanımları içerir. Pirotin, pirit ve markazitçe ornatılmıştır. Pirotinin iç kesimleri çözünmüştür ve hidrogötitler gelişmiştir (Levha VII, şek. 5). Markazit ve piritçe temsil olunan iki bileşen kök benzeri geçişli seviyeler oluşturarak kuş gözü dokusunu oluşturmuştur. Pentlanditten türeyen ikincil özşekilsiz bravoyitler pirotin içinde gözlenmiştir ve daha sonra piritmarkazite altere olmuşlardır. Markazit ve pentlandit içinde makinavit aynlımlan gözlenmiştir. Köşeli, Özşekilli, ince taneli linneitler (karolit?) silikat ve kalkopirit içinde dağılmışlardır. Lepidokrosit, götit ve bazen hidrogötit mineralleri sülfid minerallerinin yerlerinde ikincil ürünler olarak gelişmişlerdir. Bol miktarda limonit oluşumları ile kovelin çatlaklarda gözlenmiştir. Kaba taneli silikatların çoğu biyotit, flogopit ve muskovitten oluşmaktadır. Çok ince taneli ve tanınamayan silikat ve karbonat mineralleri kataklastik manyetit içinde bulunmuştur. B-Kafa cevher yatağı B-Kafa cevher kütlesi serpantinitlerle kireçtaşları arasındaki dokanakla yer alır. Serpantinitler hidrotermal olarak altere olmuşlardır ve cm.-dm. kalınlıklara ulaşan manyetit damarlarınca ve yer yer cevher mineralleri içeren Silika ve karbonat damarları ile yoğun biçimde kesilmişlerdir. Manyetit kısmen maghemitleşmiş ve martitleşmiştir. Ayrıca çeşitli sülfid mineralleri de gözlenmektedir. B-Kafa cevher kütlesinde iki tür manyetit ayırt edilebilir. Birisi saf manyetitler olup maghemitleşme ve martitleşme göstermezken diğeri bu alterasyonları sergiler. Manyetitin farklı jenerasyonları alterasyon göstermeyen örneklerde saptanmıştır. Birinci jenerasyon, özşekilsiz manyetit olup pirit, pirotin gibi ince taneli sülfid mineralleri ile biraz silikat kapanımları içerir. Saf manyetitten oluşan daha genç bir jenerasyon çok az miktarda pirit ile birlikte oluşur. Özşekilli kalkopirit taneleri, pirite eşlik eden çok az miktardaki pirotin ile birlikte disseminasyonlar ve damarcıklar biçiminde oluşmuştur. Kalkopirit içinde millerit kapanımları ve çok ince taneli sfalerit gözlenmiştir. Kataklastik manyetitler, martitleşme ve ona eşlik eden maghemitleşme biçiminde altere olmuşlardır (Levha VII, şek. 3). Martitleşme iki farklı evrede gelişmiştir, lik evre tanelerin etrafını sarar biçimde gelişmiş iken daha genç jenerasyon, tane sınırlarına dik olarak tanelerin iç kesimlerine doğru gelişmiş ve daha önceki martitleşmeyi keser biçimde iğnecikler oluşturmuştur. Martitleşme manyetitlerin kenarlarında, çatlaklarında ve (111) dilinim yüzeyleri gibi zayıf zonlarında gelişmiştir. Maghemitleşmiş ve martitleşmiş manyetite eşlik eden piritler çatlaklarında götit ve lepidokroslt içerirler ve yaygın biçimde iğnemsi veya tanesel markasitleşme ile karakterize olunurlar (Levha VII, şek. 4). Bazen kolloform (jel benzeri) götitler de gözlenmiştir. Sülfid mineralleri ikincil olarak lepıdokrosit ve götit tarafından ornatılmış olup, yer yer "box work" dokusu görünümü kazanmışlardır. ince taneli silikat kapanımları yaşlı manyetitler içinde oluşurken genç saf manyetit ve piritler kaba taneli silikatlarla eşlik olunurlar. A-Kafa granıtik kayaçları Divriği A-Kafa demir yatağı ile dokanak ilişkili olan Murmano plütonu magmatik kayaçların bileşimi kuvars siyenitten monzonite hattâ diyorite kadar değişmektedir. Bu kompleks plütonun hakim kayaç türü monzonit ile karakterize olunur (Zeck ve Ünlü, 1987.1988a, 1988b). Levhamsı hematit ve ilmenit taneleri ve özşekilli-yarı Özşekilli manyetitler monzonitin silikatları arasında oluşmuştur. Manyetitler dilinimleri boyunca martitleşmiştir. Sfen ve rutile de rastlanmaktadır. Bu mineraller ince hematit aynlımlan içeren kaba taneli ilmenitlerle eşlik olunurlar. Manyetit kısmen götit tarafından ornatılmıştır ve/veya manyetit içinde piritten dönüşme götitler izlenir. Bazı hidrogötitler de pirit artıkları içerir.
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emil MAKOVICKY ve l. Sönmez SAYILI Kaba taneli manyetitin büyük kısmında gözlenen yaygın martitleşme, manyetitin hem çatlaklarında hem de (111) yüzeylerine paralel olarak gelişmiştir. Martitleşme, manyetitin içinde oluşan özşekilli ilmenit tanelerinin sınırlarında da görülmektedir. Sülfid mineralleri genellikle limonitlerce ornatılmıştır. A-Kafa demir yatağından biraz uzakta yer alan Murmano plütonunun diyoritlerinde iki tip manyetit bulunmaktadır. Birinci tip primer kökenli kaba taneli manyetitlerle temsil edilmekte olup martitleşme ve maghemitleşme gelişmeleri sergiler, ikinci tip manyetit ise silikat minerallerinin arasındaki reaksiyonlar sırasında oluşma eğilimindedir ve silikatların kenarlarında çok küçük manyetit kristalcikleri olarak yoğunlaşmışlardır. Diyoritler içinde ayrıca az miktarda ilmenit, rutil, sfen ve hematit de gözlenmektedir. SOGUCAK (GÜNEŞ) YÖRESİ SERPANTİNİTLERİ Serpantinitler Divriği ile Çetinkaya arasında yüzeylerler ve çoğunlukla peridotitlerden türemişlerdir. Piroksenitler de serpantinleşmişlerdir. Serpantinitler; lizardit, antigorit ve krizotil ile temsil olunan serpantin grubu minerallerle olivin artıkları, uralitler ve bol miktarda opak mineraller içermektedir. Serpantinleşmiş peridotit ve piroksenitler Ni-, Co-, Cuve Fe-sülfid mineralizasyonları ve manyetit ile kromit disseminasyonlarının ana kayacıdır. Serpantinitler içinde kırık ve çatlaklardaki manyetit içeren damarların kalınlıkları mm. ile birkaç dm. arasında değişir. Dissemine, ince taneli, özşekilli-yarı özşekilli manyetitler genellikle pirit ve silikat kapanımları ile pirit damarcıkları içerirler. Piritler genellikle damla biçimlidir. Özşekilli-yarı özşekilli, viyolaritlerce çoğu kez ornatılmış pentlandit ayrılımlan içeren pirotinler, manyetitleri» eşlik olunurlar. Makinavit. pentlandit içinde kurtçuklar seklindedir. Kübanit lamelleri içeren kalkopiritler dissemine pirotin ve pentlanditlerle beraber oluşmuştur. Manyetitler kromitleri bir zon gibi sarmaktadır. Manyetit ite kromit arasında bir geçiş zonu hemen hemen her tanede gözlenmektedir (Levha l, şek. 1-4). Tipik magmatik korozyon özellikleri bazı öz- şekilli kromitlerin kenarları boyunca gözlenir (Levha III, şek. 4), fakat diğer kromitlerde bu özellik yoktur (Levha III, şek. 5, 6). Kromitte, Kromiti bir hale gibi saran manyetitten saf manyetite geçiş zonu bulunmaktadır. Bu manyetitlerde özşekilli pirit ve silikat kapanımları gözlenmektedir. (Levha III, şek. 3). Silikat kapanımları kromit içinde de oluşmuştur. Serpantinleşme süreci ile açığa çıkan manyetitler kromitlerden daha gençtirler (Levha IV, şek. 5). Silikatlarla, manyetitçe sarılmış kromitler arasındaki dokanaklarda iki tür dokusal ilişki gözlenmektedir. Kromitlerin bir bölümü hemen hemen tam köşeli ve düzenli dokanak ilişkileri sergilerken diğer kısmı silikatlarla düzensiz, çözünme benzeri ilişkiler sunarlar (Levha IV, şek 6). Serpantinleşme ikinci tip ilişkiler sunan dokularda yaygındır. Bazı kromit taneleri her iki tür ilişkiye de sahiptir (Levha V, şek. 1). Serpantinleşme ile oluşmuş manyetitler olivinin ve ortopiroksenin psödomorfları olarak yer almaktadır (Levha II, şek. 5). Yaygın silikat kapanımları ve pirit oluşumlan bu tür manyetitlerde gözlenmektedir, ince taneli düzensiz olarak dağılmış manyetitler ile özşekilli ve/veya yarı özşekilli manyetit tanelerinin yanı sıra gözlenen çiçek benzeri büyümeli manyetitlerin de serpantinleşme ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca ince taneli ikincil manyetitler genellikle silikat minerallerinin dilinimleri ve çatlaklan boyunca yer almaktadır (Levha II, şek. 6) (Levha IV, şek. 1-3). Serpantinine pirotin yoğun şekilde pirit ve manyetite (Levha VII, şek. 6) ve nadiren de kuş gözü dokusunu oluşturarak markazite altere olmuştur. Manyetit, maghemitleşmiş ve martitleşmiştir. En genç manyetitler serpantinitlerin kırık ve çatlaklarında ve damarcıklarda oluşmuştur (bknz. Bozkurt, ig?4; Bayhan, 1980; Bayhan ve Baysal, 1981). TARTIŞMA Dokusal çalışmalar sonucunda, Soğucak ve Divriği bölgelerinin cevherleri, ana ve yan kavaflarında yapılan cevher mikroskobisi incelemeleriyle üç tane ana ve bir tane de geçiş evresi saptanmıştır. Genel olarak, ilk evre primer minerallerle karakterize olurken, ikinci evre serpantinleşme, geçiş evresi yoğun kataklazma ve üçüncü evre granitik kayaçların intruzyonu ile karakterize olunur (Şek. 2).
Şek. 2 devamı arkadadır. BİR CEVHER MİKROSKOBİSİ ÇALIŞMASI
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emil MAKOVICKY ve I. Sönmez SAYILI Şek. 2- Yaşlıdan gence doğru gelişen farklı mineralizasyon evrelerine özgü dokusal karakteristikler (II. Evre ve Geçiş Evresi silikat mineralleri büyük oranda krizotil, antigorit v.s. gibi serpantin grubu minerallerden; III. Evre silikat mineralleri büyük oranda klorit, biyotit, flogopit ve/veya muskovit gibi mika grubu minerallerden oluşmaktadır, Mika grubu minerallerde kataklazma hemen hemen hiç gözlenmemektedir. Geçiş Evresi a- fazında çok ince taneli, anizotrop özellikli silikat ve/veya karbonat mineralleri ayrıca izlenmektedir).
BiR CEVHER MİKROSKOBİSİ ÇALIŞMASI 25 I. Evre: Primer mineraller Üst manto koşullarında oluşmuş primer mineraller Levha l'de sunulmuştur. II. Evre: Serpantinleşme Kıtasal kabuğa okyanusal litosferin üzerlemesi ve daha sonraki granitik kayaçların intruzyonundan oluşan dizinim olayları bu evrede vurgulanmaktadır (Levha II-IV). Geçiş Evresi: Yoğun kataklazma Serpantinleşme ve granitik intruzyonun erken evrelerinde gelişen, birbiri üzerine eklenmeli biçimde yoğunlaşan deformasyon bu evrede tanımlanmıştır (Levha V). III. Evre: Granitik kayaç etkileri Serpantinit içinde hidrotermal konvektif hücreler tarafından geliştirilen hidrotermal alterasyon olayları bu evrenin ana süreçleridir (Levha VI-VII). Bu şekilde Divriği demir yatağının kökensel yorumlanmasını; üst manto koşullarında gelişen metamorfizma olaylarıyla başlayan, kıtasal kabuk üzerine üzerleyen okyanus kabuğunun yerleşim süreci ile eş yaşlı çeşitli metamorfik koşullarla devam eden ve onu izleyen hidrotermal alterasyon süreçleri ve en sonunda atmosferik bozunma olayları ile nihayetlenen bir metamorfik+hidrotermal alterasyon dizisi biçiminde karakterize etmek olasıdır (Çizelge 1). Kökensel özellikler Divriği ve Soğucak bölgelerinin cevherlerinin kökeni Çizelge 1'de özetlenmiştir. Divriği ve Soğucak cevher yatak ve oluşumları için her iki bölgenin cevher minerallerinin dokusal özelliklerinin karşılaştırılmasına dayanan bir genel sentez aşağıda ileri sürülmüştür. Primer minerallerle belirginleşen likid magmatik faz (örneğin kromit) Soğucak yöresinde Divriği'ye göre daha karakteristiktir. Bu, her iki bölgedeki göreceli hidrotermal alterasyonun yoğunluğunu yansıtır. Erken evrelerde gelişen oto hidratasyon olayı hem Divriği ve hem de Soğucak bölgelerinde benzerdir. Serpantinleşme ile oluşmuş ve kromitlerce eşlik olunan manyetitler Soğucak yöresinde iyi bili- Çizelge 1- Cevher mikroskobisi çalışmaları sonucu saptanmış bulunan cevherleşmeye özgü evreler ve kökensel öğeler
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emil MAKOVICKY Ve I. Sönmez SAYILI Şek. 3- Divriği A- ve B-Kafa demir yatağının şematize edilmiş ötüşüm modeli (ölçeksiz). nirken Divriği yöresinde manyetit, pirit ve silikat toplulukları daha yaygındır. Demirin mobilizasyonunu izleyen damarcık tipi manyetitler Soğucak bölgesinde Divriği'ye göre daha az ortaya çıkmaktadır. Manyetitli damarcık zenginleşmeleri hidrotermal sıvıların çokluğu ile oransallık gösterir. Kromit ve manyetitlerin kataklazma ve deformasyonları gibi tektonik olaylar Divriği'de Soğucak'a göre daha fazladır. Bu aynı zamanda granitik intruzyonun doğrudan ve dolaylı etkilerini doğrulamaktadır. Granitik kayaç intruzyonu demiri mobilize etmekte ve Divriği demir yatağı tipi manyetit, pirit ve silikatların gelişmesini sağlamaktadır. SONUÇLAR Maghemitleşme, martitleşme ve markazitleşme gibi alterasyon süreçleri Divriği'de Soğucak'a göre daha yaygındır ve hidrotermal konveksiyonlarca yaratılan süreçlere işaret eder. En genç damarcıklar tüm yapıları keserler ve bu hidrotermal olay her iki bölgede de benzerdir. Mobilizasyon ve köken Divriği bölgesindeki çoğu demir yatakları ser pantinleşmiş ultramafik kayaçlar içinde yer almakta dir. Granitik kayaçlar bu kayaçları kesmektedirler Bu nedenle, serpantinitler hidrotermal olarak alterı
BiR CEVHER MİKROSKOBİSİ ÇALIŞMASI olmuşlardır. Serpantinleşme evresi, üzerinde çalışılan demir yataklarının oluşumunda en önemli evredir. Bu oluşumlar aşağıdaki model reaksiyonları ile gerçekleşir: (Engin ve Hirst, 1970; 7(Mg 09 Fe 01 ) 2 SiO 4 (forsteritik olivin) + 3(Mg 09 Fe 01 )SİO 3 (enstatitik piroksen) + 10.57 H 2 O - 5H 4 Mg 3 Sİ 2 O 9 (serpantin) + 0.57 Fe 3 O 4 (manyetit) + 0.3 MgO + 0.57 H 2 ; Spooner ve Fyfe, 1973; 11Fe 2 SİO 4 (fayalit) + 2SO%» 4H* - 7Fe 3 O 4 (manyetit) + FeS 2 (pirit) + 11SO 2 (kuvars) + 2H 2 O; Pallister ve Hopson, 1981). Primer kökenli demir içeren silikatlar demir yataklarının oluşumu için esasdır ve bu yüzden genellikle düşük tenörlü demir cevheri içerirler. ikinci evre, liçlenme ile karakterize olunur. Granitik kayaçların intruzyonu ile doğan ısı sonucu yaratılan konvektif hücreler içinde hidrotermal sıvılar döngülenir ve serpantinitten demiri mobilize ederler, fakat demir Serpantinitin içinde derhal yeniden çökelir ve bu yolla yüksek tenörlü demir yatağına konsantre olurlar (Şek. 3). Yüksek tenörlü cevher tekrarlanan mobilizasyon ve demirin çökelimi sonucu oluşmaktadır. Arama Öncel maden jeolojisi çalışmalarına göre, Divriği demir yatağı ve Divriği yöresindeki diğer demir yatakları granitik kayaçlara bağlı skarn tiplerle ilişkili olarak değerlendirilmektedir (Gysin, 1938; Klemm, 1960; Koşal, 1973; Petrascheck ve Pohl, 1982 ve Gümüş, 1989). Ayrıca Gümüş (1979) Divriği demir yatağını piro-mobilo-metasomatizma süreçler ite oluştuğu şeklinde de yorumlamıştır. Skarn oluşumlarına olan yüksek ilgi sondajlı aramaların granitik kayaçların dokanaklarmda yürütülmesine sebep olmuştur. Son çalışmalar (Stendal ve Ünlü, 1991) ve Hidrotermal alterasyona uğramış serpantinitler üzerindeki manyetik anomalilerin izlenmesi, serpantinitlerde yüksek tenörlü demir cevherinin 40 milyon tonluk yeni bir rezervinin bulunmasına yol açmıştır. Dünya standartlarına göre (Bottke, 1981) Divriği demir yatakları % 55'ten büyük tenörleri ve 100 milyon tonluk rezervleri ile orta büyüklükte bir yataktır. 1939'dan beri ve Divriği yatağındaki yeni rezerv bulguları ile yatak 140 milyon tonluk bir rezerve ulaşmıştır, fakat devam eden arama çalışmaları ile yatağın boyutu gelecekte daha da büyüyebilecektir. TEŞEKKÜR Yazarlar, makaledeki yapıcı kritikleri için Dr. Ahmet Çağatay, Prof. Dr. Ayhan Erler, Doç. Dr. Okan Tekeli ve Prof. Dr. Hasan Bayhan'a teşekkür ederler, ayrıca Kopenhag Üniversitesine lâboratuvar çalışmalarına katkılarından dolayı müteşekkirdirler. Bu makalede incelenen kayaç örnekleri ve cevher parlatmaları Kopenhag Üniversitesi, Jeoloji Enstitüsünde saklanmaktadır. Yazarlar maddi katkılarından dolayı Danimarka "NATO FELLOWSHIP PROGRAMME'ma (No 29/86 ve 38/87) ve saha çalışmalarına destek olmalarından dolayı MTA ve TDÇİ Genel Müdürlüklerine teşekkür ederler. DEĞİNİLEN BELGELER Yayına verildiği tarih. 18Nisan1995 Bayhan. H.. 1980, Güneş-Soğucak (Divriği/Sivas) yöresinin jeolojik, mineralojik, petrografik petrolojik ve metalojenik incelenmesi: H.Ü. Doktora Tezi. 188 s. (yayımlanmamış). Ankara. ve Baysal, O., 1981, Güneş-Soğucak (Divriği- Sivas) yöresindeki sülfür cevherleşmelerinin mineralojik ve jenetik incelenmesi: H.Ü. Yerbilimleri, 8, 41-52. Bortke, H., 1981, Lagerstâttenkunde des Eisens: Verlag Glückauf GmbH, Essen, 202 s. Bozkurt, R., 1974, Dumluca Köyü (Sivas) Nİ-Co-Bİ mcneralizasyonunun metalojenik ve yakın yöresinin petrografik etüdü: K.T.Ü. Doktora Tezi. 144 s. (yayımlanmamış), Trabzon. 1980, Divriği demir madenleri cevher minerallerinin incelenişi ve oluşumu: Doçentlik Tezi, 59 s., (yayımlanmamış). Çağatay, A.. 1975, Makinavit minerali içeren Kangal- Yellice karot numunelerinin maden mikroskopisi etüdü: MTA Derg., 84, 62-72.
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emit MAKOVICKY ve I. Sönmez SAYILI Çağatay, A., ve Arda, O., 1976, Sivas'ın Divriği-Güneş Köy-Ağpınar deresi mıntıkasında, wilkeit ile birlikte bulunan enteresan maden minerallerinin etüdü: MTA Derg.,86, 105-112. Engin, T. ve Hirst, D.M., 1970, Serpantinization of harzburgites from the Alpine peridotite belt of southwest Turkey: Chem. Geol., 6, 281-295. Gültekin, A.S., 1993, Alacahan-Çetinkaya-Divrigi (Sivas ili) arasında kalan alanın jeolojisi: LU. Doktora Tezi, 183 s., (yayımlanmamış), istanbul. Gümüş, A., 1969, Pınargözü-Davutoğlu (Kangal-Sivas) hematit yatağı jeolojisi ve jönezi: Doçentlik Tezi, 41 s. (yayımlanmamış). 1979, Nouvelles observations sur la genese du gisement de Fer de Divriği (Sivas, Turquie): Verh. Geol. B-A, 3, 347-355.,1989, Metalik Maden Yatakları: Bilim Ofset, izmir, 528 s. Gysin, M., 1938, L ere imression sur la geologie de la region de Divrik, sur la structure et sur Toriğine du gisement de fer: MTA Rap. No. 700 (yayımlanmamış), Ankara. Klemm, D.D., 1960, Die Eisenerzvorkommen von Divrik (Anatolien) als Beispiel tektonisch angelegter pneumatolytısch-metasomatischer Lagerstattenbildungen: N. Jb. Min., 94, 591-607. Koşal, C., 1973, Divriği A-B-C demir yataklarının jeolojisi ve oluşumu üzerine çalışmalar: MTA Derg., 81,1-22. Özgül, N.; Turşucu, A.; Özyardımcı, N.; Şenol, M.; Bingöl, L ve Uysal, S., 1981, Munzur Dağlarının jeolojisi: MTA Rap. No. 6995 {yayımlanmamış), Ankara. Pallister, J.S. ve Hopson, C,A., 1981, Samail ophiolite plutonic süite: Field relations, phase variation, cryptic varioation and layering, and a model of a spreading ridge magma chamber: J. Geophys. Res., 86, 2593-2644, Petrascheck, W, ve Pohl, W., 1982, Lagerstâttenlehre: E.S.V.H., Stuttgart, 341 s, Spooner, ET.C. ve Fyfe. W.S.. 1973, Sub-sea-floor metamorphism, heat and mass transfer: Contr. Mineral, and Petrol., 42, 287-304, Stendal, H. ve Ünlü., T., 1988, An example to evaluation of geochemical data by murtivariate geostatistical analyses: Divriği region iron deposits, Central Anatolia: Commun. Fac. Sci. Univ. Ank. Series C, 6, 361-379. ve 1991. Rock geochemistry of an iron ore field in the Divriği region, Central Anatolia, Turkey. A new exploration model for iron ores in Turkey: Journal of Goechemical Exploration. 40, 281-289. Ünlü. T.. 1989, Türkiye demir yatakları arama çalışmalarında 1. derecede ağırlıklı hedef saha seçimi ve maden jeolojisi araştırmaları ile ilgili proje teklifi: MTA Rap. No. 8593 (yayımlanmamış), Ankara. ve Stendal, H., 1986, Divriği bölgesi demir yataklarının element korelasyonu ve jeokimyası (Orta Anadolu-Türkiye): Jeo. Müh., 28. 5-19. ve, 1989a, Divriği bölgesi demir cevheri yataklarının nadir toprak element (REE) jeokimyası; Orta Anadolu, Türkiye: Türkiye Jeol. Bült., 32,1-2, 21-38. _ ve, 19890, Jeokimya verilerinin çok değişkenli jeoistatistik analizlerle değerlendirillmesine bir örnek, Divriği bölgesi demir yatakları, Orta Anadolu: MTA Derg., 109. 127-140. : Yıldızeli, N.; Yıldırım, A.; Yurt, Z.; Adıgüzel, O,; Özcan, H.: Avcı, N. ve Çubuk. Y., 1989, Divriği (Sivas) yöresi granitik kayaç-yan kayaç ilişkilerine yönelik jeoloji raporu: MTA Rap. No. 8914, (yayımlanmamış), Ankara. Zeck, H.P. ve Ünlü. T., 1987, Parallel whole rock isochrons from a composite, monzonitic pluton, Alpine belt, Central Anatolia, Turkey: N. Jb. Min. Mh.,5, 193-204. ve 1988a, Alpine ophiolite obduction before 110±5 Ma ago, Taurus Belt, eastern central Turkey: Tectonophysics, 145, 55-62. ve 19886, Murmano Plütonunun yaşı ve ofiyolitle olan ilişkisi (Divriği/Sivas): MTA Derg., 108.82-97. ve. 1991, Orta Anadolu'nun doğusunda yer alan, şoşonitik, monzonitik Murmano Plülonu-Ön Çalışma: MTADerg., 112,103-115.
LEVHA-I Şek. 1- Şek. 2- Şek. 3- Şek. 4- Serpantinit içinde deforme olmuş pirotin (açık gri). Pirotin içinde orta ve sağ alt konarda manyetit tarafından (gri) sarılmış özşekilli kromit (koyu gri). Pirotinin orta üst kesiminde makinavit kurtçukları içeren pentlandit tanesi (beyaz). Sağ kenarda kübanit lamelleri içeren kalkopirit (beyaz) oluşumları. (Soğucak N 83. hava ortamı, paralel nikol = P.N.), Şekil 1'deki pentlandit tanesi dilinimlerinde makinavrt kurtçukları. (Soğucak N-83, hava ortamı, P.N.). Şekil 1'in sağ kenarındaki pirotin içinde özşekilli kromit (orta kesimde koyu gri) ve onu çevreleyen manyetit (gri) ile onun hemen yanında Kübanit lamelleri içeren özşekilli kalkopirit içinde manyetit-kalkopirit dokanağında ufak makinavit kurtçukları içeren dil biçimli pentlandit (açık gri). (Soğucak N-83, hava ortamı, P.N.). Serpantinit içinde, dilinimleri boyunca çatlaklanmış pirotin (açık gri). Pirotin içinde özşekilli manyetitler (gri) ve çekirdek kesimlerinde kromrtler (koyu gri). Manyetit ile pirotin arasında yer yer makinavit kurtçukları içeren pentlandit (çok açık gri). (Soğucak N-83, hava ortamı. P.N.). Şek. 5- Serpantinit içinde kromit artıkları (açık gri) içeren manyetit kristali (beyaz). Manyetit içinde sol alt kesimdeki artığın sağ tarafında kromitmanyetit ara fazı (çok açık gri). (Divriği CS 1-12, hava ortamı, P.N.). Şek. 6- Serpantinit içinde kromit artığı (çekirdek kesim, koyu gri) ve onu çevreleyen kromit-manyetit ara fazı (gri) ile en dışta manyetit oluşumu (açık gri). Şeklin tam ortasında özşekilli manyetit kristali (beyaz). (Divriği CS 1-12, yağ ortamı. P.N.).
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emi! MAKOVICKY ve I. Sönmez SAYILI LEVHA-I
LEVHA -II Şak. 1- Şek. 2- Şek. 3- Serpantinit içinde özşekilsiz olivin artıkları etrafında yüzük biçiminde ve aralarında kılcal damarcıklar biçiminde manyetit (beyaz) oluşumu. (DlvrtğiCS1-12,havaortamı, P.N.). Serpantinit içinde özşekilsiz olivin artıkları (iskeletler halinde kenarları beyaz) içinde hidrogötit (gri) ve çekirdeğe doğru manyetit (beyaz) oluşumu. (Divriği CS 1-12. yağ ortamı, P.N.). Serpantinit içinde elips biçimli olivin artıklarının çekirdek kısımları hidrogötit (gri-açık gri benekli), etrafında onu saran manyetitler (beyaz) ve artığın en dış kısmında yüzük biçimli manyetit (açık gri). (Divriği CS 1-12, yağ ortamı, P.N.). Şek. 4- Serpantinit içinde olivin artıkları (açık gri) etrafında ve resmin en sağında ve orta üst kesiminde olivin artıklarını aşan biçimde, pirit kapanımları içeren (beyaz) manyetit toplulukları (gri). (Divriği CS 1-12, yağ ortamı, P.N.). Şek. 5- Serpantinit içinde serpantini eşme sonucu oluşmuş manyetitler (beyaz özşekilsiz iskeletler). (SoğucakG-120, hava ortamı, P.N.). Şek. 6- Serpantinit içinde etek dokusu gösteren ufak manyetit tanecikleri (beyaz). (Soğucak G-48, hava ortamı, P.N.).
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emil MAKOVICKY ve I. Sönmez SAYILI LEVHA-II
LEVHA -III Şek. 1- Serpantinleşmiş olivinler içinde ona sağ ve solda manyetitler (açık gri). Soldaki manyetit içinde pirit kapanımları (beyaz). Sağdaki manyetit içinde silikat kapanımları (koyu gri). Sağ alttaki özşekilli manyetitin üzerinde büyümü; ikincil manyetit oluşumları. (Divriği CS 1-12, hava ortamı, P.N.). Şek. 2- Şek. 3- Şek. 4- Şek. 5- Serpantinit içinde kromit (açık gri) çekirdek etrafında manyetit (beyaz) oluşumu. Kromit içinde pıimer silikat kapanımları (Koyu gri). (Divriği CS 1-12, hava ortamı, P.N.). Serpantinit içinde manyetitçe sarılmış (beyaz) özşekilli kromit (gri). Kristalin en dış kenarlarında ikincil manyetit (beyaz). Kristalin sol orta kesiminde kısmen çözülmüş ulak pirit kapanımı (açık beyaz) ve sağ orta ve ait kesimlerde Kromit ve manyetit içinde ufak silikat kapanımları (koyu gri). (Soğucak G-48, hava ortamı, P.N.). Serpantinit içinde özşekilli kromit (açık gri) çekirdek etrafında manyetitler (beyaz). Sağ ortadaki kristalin en üst ve sağ en alt kesimi pirit (açık beyaz). Kromit çekirdeklerinin en dış zonunda ufak siyah benekler ile özgünleşen magmatik korozyon izleri ve manyetit zonu içinde silikat kapanımları (siyah). (Soğucak G 119. hava ortamı, P.N.). Ufak manyetitler (beyaz) ve serpantinit içinde özşekilli kromit çekirdeklerinin etrafında manyetit zonları (beyaz). Soldaki kromit içinde üstle üçgen şekilli manyetit. Sağdaki kristalin manyetit zonu içinde sağ üstte silikat kapanımı (koyu gri). Girintili çıkıntılı en dış zon ikincil manyetit. (Soğucak G-120, hava ortamı, P.N.). Şek. 6- Serpantinit içinde çekirdekte kromit (gri), etrafı kromit-manyetit ara fazı (açık gri) ile resmin sağ, alt kenarında arafaz içinde çok ufak pirit taneciği (açık beyaz), arafazın etrafında manyetit (beyaz). En dış kenarda birincil sınırları bozan ikincil manyetit. Kristal içinde ufak köşeli, silikat kapanımları (koyu gri). (Soğucak G-162, hava ortamı, P.N.).
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emil MAKOVICKY ve I. Sönmez SAYILI LEVHA-III
LEVHA-IV Şek. 1- Serpantinit (gri) içinde özşekilsiz olivin reliktleri (koyu gri) aralarında mobilizasyon sonucu oluşan manyetitler (beyaz). (Soğucak N-83. hava ortamı, P.N.). Şek. 2- Serpantinit içinde İri özşekilli manyetitler (beyaz) ile hemen kenar kesimlerinde korozyon nedeniyle oluşmuş manyetit kuşakları (açık gri) ve ayrıca serpantinit içindeki çatlaklarda ikincil manyetitler (açık gri). (Soğucak N 83, hava ortamı, P.N.). Şek. 3* Şek. 4- Serpantinit içinde en sol ortada pirotin (beyaz) ve pentlandit (beyaz) birlikte büyümeleri ve çatlaklarda mobilizasyon sonucu oluşmuş manyetitler (beyaz). (Soğucak N-83, hava ortamı, P.N.). Serpantinit içinde serpantini eşme sonucu oluşan özşekilsiz manyetitler (beyaz eliptik iskeletler) ve aralarında damarcık biçimli mobilize manyetitler (beyaz). (Divriği CS 1-12, hava ortamı, P.N.). Şek. 5- Şek. 6- Serpantinit içinde manyetit (çok açık gri), çekirdeğinde özşekilsiz kromu artıkları (gri) ve her İki mineral arasındaki ara fazlar (açık gri). Bu mineral içinde orta altta primer silikatlar (siyah). Bu mineralin dış kesiminde sağ alt uzantı içinde ikincil manyetitler (beyaz). (Soğucak G-162, hava ortamı, P.N.). Serpantinit içinde en ortada kromit (gri) etrafında kromit -manyetit ara zonu (açık gri) ve onunda dışında manyetit (beyaz). Kristalin en dış, girintili-çıkıntılı kenarları ikincil manyetitler. Sağ kesimde jel biçimli manyetitler. (Soğucak G- 119, hava ortamı, P.N.).
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emil MAKOVICKY ve I. Sönmez SAYILI LEVHA-IV
LEVHA -V Şek. 1- Şek. 2- Serpantinit içindeki kristalin çekirdek kesimi kataklastik kromit (gri), hemen çevresi kromitmanyetit ara fazı (açık gri) ve etrafı manyetit (beyaz). Manyetitler içinde silikat kapanımları (koyu gri) ve en dışa doğru ikincil manyetitler. (SoğucakG-162, hava ortamı, P.N.). Serpantinit içinde manyetitler (açık gri) içinde çekirdekte kataklastik kromit (gri), etrafı kromitmanyetit ara fazı (koyu-açık gri). Boşluklarda silikat dolgular (koyu gri). (Divriği AS 1-12, hava ortamı, P.N.). Şek. 3- Serpantinit içinde ortada kataklastik kromit çekirdek (gri), etrafında manyetitler (beyaz) ve Kromitin ortasında damar biçimli manyetit. Serpantinit içinde daha ufak taneli manyetitler (beyaz). (Divriği AS 1-12, yağ ortamı, P.N.). Şek. 4- Şek. 5- Şek. 6- Serpantinit içinde kromitin zonlu ornatılması (gri), çekirdekte kalıntı biçiminde ve etrafında dar bir zonda kromit-manyetit ara fazı (açık gri). Etraflarında manyetit topluluğu (beyaz). Sol alt kesimde benekli görünümlü hidrogötit. (Divriği CS 1-12, yağ ortamı, P.N.). Serpantinit içinde kataklastik dokulu manyetitler (beyaz). (Divriği AÇ 1-2, hava ortamı, P.N.). Kataklastik zonlu manyetitler (gri). Çekirdek kesimlerde silikat kapanımları (koyu gri), Kristalin kenar kesimleri kapanımsız saf manyetitler. (Divriği AÇ 1-2, hava ortamı, çapraz nikol = Ç.N.).
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emil MAKOVICKY ve l. Sönmez SAYILI LEVHA-V
LEVHA -VI Ş9k. 1- Manyetit (beyaz) ve silikat (gri) minerallerinin arasında çözünmüş sülfid minerallerinin bıraktığı boşluklar (siyah). Manyetitler içinde köşeli silikat kapanımları (gri). (Divriği AÇ 2-6, hava ortamı, P.N.)- Şek. 2- Silikat mineralleri (gri) ile birlikte büyümüş köşeli manyetitler (beyaz). (Divriği AÇ 3-15, hava ortamı, P.N.). Şek. 3- Şek. 4- Köşeli manyetit (açık gri) kristalleri arasında çözünmüş sülfid alanları (koyu gri). Manyetitler içinde silikat kapanımları (siyah). Orta üstte çok küçük pirit tanesi (beyaz). (Divriği AÇ 2-1, hava ortamı, P.N.). Köşeli kapanmışı? saf manyetitler (gri) içinde özşekilli pirit (beyaz). Manyetitlerin çekirdek kesimleri içinde ulak silikat kapanımları (siyah). Manyetitler arasındaki alanlar (koyu gri) silikat mineralleri. (Divriği AÇ 3-2, hava ortamı, P.N.). Şek. 5- iri, köşeli manyetitler (gri), çekirdek kesimlerinde ufak ve bol silikat kapanımları (siyah). Sol altta özşekilli pirit (beyaz). Piritin hemen üzerinde özşekilli kapanımsız saf manyetit (gri). Öz- Şekillİ manyetitler ve piritler arasında silikat dolgu (koyu gri). (Divriği AÇ 1-6, hava ortamı, P.N.). Şek. 6- Silikat kapammlı manyetitlerin etrafında kapanımsız, köşeli saf manyetit Kristalleri (gri) ile birlikte özşekilli pirit kristalleri (beyaz), Boşluklarda silikat mineralleri (siyah). (Divriği AÇ 3-15, hava ortamı, P.N.).
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emil MAKOVICKY ve I. Sönmez SAYILI LEVHA-VI
LEVHA -VII Şek. 1- Şek. 2- Kapanımsız saf manyetitler İçinde silikat kapanımları içeren (siyah) manyetitler (gri). Resmin üst kesiminde çatlakta gelişmiş genç manyetitler (gri) ve içinde ufak pirit kristalleri (beyaz). (Divriği AÇ 2-16, hava ortamı, P.N.). Damarcık içinde sektöriyel zonlanma gösteren manyetit kristalleri (açık gri ve gri kesimler). (Divriği AS 1-2, hava ortamı, P.N.). Şek. 3- Şek. 4- Orta kesimleri maghemitleşmiş (açık gri), kenarları ise iğnecikler şeklinde martitleşmiş (beyaz) manyetitler (gri). (Divriği BC 2-24, yağ ortamı, P.N.). Resmin alt ve sağ kenarında manyetitlerin (gri) damarcık görünümlü maghemitleşmesi (açık gri). Sol kenarda pirit (beyaz) kristalinin en dış kenarında markazitleşme (açık gri). Sol üst köşede ve en altta silikatlar (siyah). (Divriği BC 2-3, hava ortamı, P.N.). Şek. 5- Şek. 6- Resmin üst kesiminde pirelinden dönüşmüş kirli beyaz tabakalı iğnecikler şeklinde markazit (beyaz) ve iri pirit (beyaz) kristalleri ile üstteki piritin üzerinde boşluklarda hidrogötit oluşumu (gri). (Divriği AÇ 3-6, yağ ortamı, P.N.). Resmin ortasında çekirdekte kromit (koyu gri) etrafında kromit-manyetit ara (azı (gri) ve onları saran manyetit kuşağı (açık gri). Resmin büyük bölümü pirotinden dönüşmüş pirit (beyaz) ve manyetit (açık gri) oluşumları. Soldaki siyah kesim silikat mineralleri. (Soğucak G-49, hava ortamı, P.N.).
Taner ÜNLÜ; Henrik STENDAL; Emil MAKOVICKY ve I. Sönmez SAYILI LEVHA-VII