T.C. ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ UYGULAMALI İKTİSAT ANABİLİM DALI OECD ÜLKELERİNDE GENİŞBANT İNTERNET TALEBİ: PANEL VERİ UYGULAMASI

T.C. ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ UYGULAMALI İKTİSAT ANABİLİM DALI OECD ÜLKELERİNDE GENİŞBANT İNTERNET TALEBİ: PANEL VERİ UYGULAMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Mustafa Can KÜÇÜKER Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Seyit Mümin CILASUN ANKARA 2012

T.C. ATILIM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ UYGULAMALI İKTİSAT ANABİLİM DALI OECD ÜLKELERİNDE GENİŞBANT İNTERNET TALEBİ: PANEL VERİ UYGULAMASI YÜKSEK LİSANS TEZİ Hazırlayan Mustafa Can KÜÇÜKER Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. Seyit Mümin CILASUN ANKARA - 2012

ii ÖNSÖZ Gerçekleştirilen bu tez çalışmasında OECD ülkeleri için genişbant internet talebi modellenmiştir. Ayrıca talep esneklikleri tahmin edilmiş ve sonuçlar mevcut literatür ışığında değerlendirilmiştir. Tezimin hazırlanması sırasında desteğini hep yanımda hissettiğim, yakın ilgisini ve değerli yardımlarını gördüğüm tez danışmanım Sayın Yrd. Doç. Dr. Seyit Mümin CILASUN a teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Değerli hocalarım Doç. Dr. Mustafa İSMİHAN, Yrd. Doç. Dr. Salih AK, Yrd. Doç. Dr. Özgür BOR, Prof. Dr. Sinan SÖNMEZ, Dr. Esra Şengör ŞENALP e teşekkür eder, saygılarımı sunarım. Benim için her zaman yol gösterici olan ve desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen Prof. Dr. Celal KÜÇÜKER ve Doç. Dr. Sevgi KÜÇÜKER e, her zaman yanımda olan ablam Elif ACARAKÇAY ve eniştem Gökhan ACARAKÇAY a, moral ve motivasyonumu üst seviyede tutmamı sağlayan sevgili arkadaşım Serdar ÖZTÜRK e, neşe kaynağım olan yeğenlerim Aybars ve Egemen e, Atılım Üniversitesinden arkadaşlarım Naciye ÇAKIR, İlkay PULAN ve Alejandra PEDRAZA ya teşekkürlerimi sunuyorum. Son olarak ilgi ve sevgileriyle beni hep destekleyen sevgili aileme sonsuz teşekkürlerimi iletiyorum. Ankara, Mayıs, 2012 Mustafa Can KÜÇÜKER

iii İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ....ii İÇİNDEKİLER....ii ŞEKİLLER LİSTESİ.....iv TABLOLAR LİSTESİ...vi KISALTMALAR...vii 1. GİRİŞ.......1 2. GENİŞBANT İNTERNET TEKNOLOJİSİ VE MEVCUT DURUM 5 2.1 Genişbant İnternet Teknolojileri 5 2.2 Genişbant İnternet Teknolojisinin Ekonomik Katkıları. 14 2.3 Türkiye de İnternet..18 3. GENİŞBANT İNTERNET TALEBİ ÜZERİNE YAPILAN AMPİRİK ÇALIŞMALARA İLİŞKİN LİTERATÜR TARAMASI.43 4. VERİ VE YÖNTEM..53 4.1 Panel Veri Analizi 53 4.1.1 En Küçük Kareler Gölge Değişken Modeli......56 4.1.2 Bireyler İçi Etki Modeli 57 4.1.3 Bireyler Arası Etki Modeli..59 4.1.4 Tesadüfi Etkiler. 59 4.2 Model..61 5. TAHMİN SONUÇLARI 65 5.1 OECD Ülkeleri İçin Yatay Kesit Analizi....65 5.2 OECD Ülkeleri İçin Panel Veri Analizi Sonuçları....68 6. SONUÇ.72 KAYNAKÇA.75 ÖZ..84 ABSTRACT..85

iv ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 2.1 DSL, Kablo, ISDN ve Fiber genişbant aboneliği 1997-2009...12 Şekil 2.2 Genişbant İnternet Abone Sayıları... 19 Şekil 2.3 xdsl Abone Sayıları 22 Şekil 2.4 Türkiye ve AB Üye Ülkelerin Sabit İnternet Bağlantı Çeşidi Yüzdeleri, %...24 Şekil 2.5 Hızlara Göre Sabit Genişbant İnternet Abonelerinin Dağılımı 25 Şekil 2.6 AB ve Türkiye de Hızlara Göre Sabit Genişbant İnternet Abonelerinin Dağılımı, %...26 Şekil 2.7 ADSL Bağlantısı Penetrasyon Haritası 27 Şekil 2.8 Ülkelere Göre Toplam Sabit Genişbant Abonelikleri, milyon, Haziran 2011 28 Şekil 2.9 Ülkelere Göre Toplam Kablosuz Genişbant Abonelikleri, Milyon, Haziran 2011.29 Şekil 2.10 OECD Ülkelerinde Sabit Genişbant İnternet Aboneliklerinin Nüfusa Oranı, Haziran 2011 30 Şekil 2.11 OECD Ülkelerinde Sabit Genişbant Teknolojileri Kullanım Oranları, Haziran 2011..31 Şekil 2.12 OECD Ülkelerinde Sabit Genişbant İnternet Aboneliklerinin Nüfusa Oranı, Haziran 2011...32 Şekil 2.13 OECD Ülkelerinde Sabit Genişbant Kullanım Oranlarındaki Artış, Haziran 2010-2011.33

v Şekil 2.14 OECD Sabit Genişbant Piyasasındaki Kullanıcı Oranlar Grafiği, Haziran 2011 34 Şekil 2.15 OECD Kablosuz Genişbant Piyasasındaki Kullanıcı Oranlar Grafiği, Haziran 2011 35 Şekil 2.16 OECD Ülkelerinde Toplam GSYH ve Kablolu Genişbant İnternet Oranları.36 Şekil 2.17 Bilgisayar Erişimi Bulunan Hanelerin Nüfusa Oranı....37 Şekil 2.18 OECD Ülkelerinde Genişbant Erişimi Olan Hanelerin Tüm Hanelere Oranı 38 Şekil 2.19 OECD Ülkelerinde 10 Veya Daha Fazla Çalışanı Olan İş Yerlerinde Genişbant İnternet Kullanım Oranları, 2010.39 Şekil 2.20 Kablolu Genişbant İnternet Penetrasyonu ile Nüfus Yoğunluğu Arasındaki İlişki, 2008 40 Şekil 2.21 OECD Ülkelerinde İlan Edilen Ortalama İnternet Hızları, Eylül 2011... 41

vi TABLOLAR LİSTESİ Tablo 2.1 Genişbant Teknolojilerinin Karşılaştırılması...10 Tablo 2.2 Bantgenişliği ve Yükleme Süresi.13 Tablo 2.3 İnternet Abone Sayıları..20 Tablo 2.4 Yöntemler Bazında Diğer İnternet Abone Sayıları.21 Tablo 2.5 İnternet Erişim İmkanı Olan Hane Oranı 22 Tablo 2.6 İSS Pazar Payları..23 Tablo 4.1 Değişkenlere Ait Betimsel İstatistikler..63 Tablo 5.1 OECD İçin Yatay Kesit Analizleri Sonuçları.65 Tablo 5.2 OECD İçin Panel Veri Analizi sonuçları.70

vii KISALTMALAR 3G AB ABD 3. Nesil (3rd generation) Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri ADSL Bakışımsız Sayısal Abone Hattı (Asymmetric Digital Subscribers Line) ARPANET İleri Araştırma Projeleri Ajansı Bilgisayar Ağı (Advanced Research Projects Agency Network) BPL lines) Bps BTK DSL EKK Elektrik Hattı Üzerinden Genişbant (Broadband Over Power Saniye Başına Bit (Bits Per Second) Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Sayısal Abone Hattı (Digital Subscribers Line) En Küçük Kareler ENIAC Elektronik Numara Entegreli Hesaplayıcı (Electronic Numerical Integrator And Computer) FTTH GLS GSYH Hz IP Evlere Fiber (Fiber To The Home) Genelleştirilmiş En Küçük Kareler (Generalized Least Squares) Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Hertz İnternet Protokolü ISDN Bütünleştirilmiş Sayısal Ağ Hizmetleri (Integrated Services Digital Network) ISP İTÜ Kbps KOBİ İnternet Servis Sağlayıcı (Internet Service Provider) İstanbul Teknik Üniversitesi Saniye başına Kilobit (Kilobits Per Second) Küçük ve Orta Bütçeli İşletme

viii LAN MB Mbps ODTÜ Yerel Alan Ağları (Local Area Network) Megabyte Saniye Başına Megabit (Megabits Per Second) Orta Doğu Teknik Üniversitesi OECD İktisadi Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (Organization for Economic Co-operation and Devolopment) PC PLC PPP TÜİK VDSL Wi-Fi Kişisel bilgisayar (Personal Computer) Elektrik Hattı İletişimi (Power Line Communication) Satınalma gücü paritesi (Purchasing Power Parity) Türkiye İstatistik Kurumu Çok yüksek Veri Hızında (Very High Bit Rate DSL) Kablosuz Bağlantı Alanı (Wireless Fidelity) WiMAX Mikrodalga İçin Evrensel Uyumluluk (Worldwide Interoperability for Microwave Access)

1 BİRİNCİ BÖLÜM GİRİŞ Bilgi ekonomisi olarak isimlendirilen ve bilgiye erişimin ve bu bilginin etkin kullanımının ülkelere rekabet avantajı sağladığı günümüz iktisadi koşullarında, genişbant internet teknolojileri en önemli alt yapı unsurlarından biridir. Günümüzde tüm sektörler genişbant internet erişimi ile yeni imkânlar edinmiş ve yapısal dönüşüm yaşamaya başlamıştır. 19. ve 20. yüzyılda ulaşım ve haberleşme alanlarında yapılan değişiklikler hemen hemen tüm sektörlerde yapısal değişimler yaratmış ve hem devletlere hem de firmalar ve vatandaşlara birçok avantajlar sağlamıştır. Demiryolları ve havacılık alanındaki gelişmeler ulaşım ve taşımacılık alanında çığır açmış, üretilen malların transfer masraf ve sürelerini büyük ölçüde azaltmıştır. Nicola Tesla, Guglielmo Marconi, John Logie Baird, Samuel Morse, Alexander Graham Bell gibi bilim adamları tarafından icat edilen telgraf, radyo ve televizyon ve telefon gibi cihazlar ise küresel haberleşmeye yeni bir boyut kazandırmıştır. Bu teknolojik gelişmelerin tümü haberleşmeyi kolaylaştırmış, ulaştırma maliyetlerini düşürmüş ve liberalleşmenin de etkisiyle ticaret hacminin günümüzdeki seviyesine gelmesine olanak sağlamıştır. 20. yüzyılda bilgisayar teknolojisinin gelişmesi bilim ve teknoloji alanında büyük yenilikler getirmiştir. 1940 lı yıllarda John Von Neumann ın geliştirdiği ENIAC 1 ile birlikte başlayan bilgisayarlaşma süreci, insan beyninin hesaplamasının yıllar alacağı karmaşık işlemlerin bilgisayarlar tarafından saniyeler içerisinde hesaplanabilmesini sağlamıştır. Bu durum hem bilime çağ atlatmış, mekatronik alanının doğmasına yol açmış ve birçok sektörde girdi başına üretim miktarının artmasına sebebiyet vermiştir. 1 Electronic Numerical Integrator And Computer (Elektronik Numara Entegreli Hesaplayıcı) 1941 yılında üretilen ilk bilgisayardır.

2 1969 yılında ARPANET 2 ile temelleri atılan internet ise kendinden önceki teknolojik gelişmeleri kullanarak oluşturulmuş ve bu teknolojileri çok daha fazla ileriye taşımış bir teknolojidir. 1990 lı yıllarda yaygınlaşmaya başlayan internet basit veri transferi için kullanılmakta ve darbant erişim bu veri transferi için yeterli olmaktaydı, 2000 li yıllarla birlikte artan internet içerikleri veri boyutlarını arttırmış ve yüksek hızlı internet olarak nitelendirilen genişbant teknolojisi kullanılmaya başlanmıştır. The Boston Consulting Group un 2012 de yayınladığı rapora göre günümüzde sadece OECD (İktisadi Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) ülkelerindeki genişbant internet abone sayısı yaklaşık olarak 1 milyardır (Dean ve diğerleri, 2012). 2010 yılında G-20 ülkelerindeki internet iktisadının boyutu 2,3 trilyon dolardır. Bu büyüklük G-20 ülkelerinin gayri safi yurt içi hâsılasının %4,1 ine denk gelmektedir. Türkiye de 16 milyar dolar olan internet ekonomisinin boyutunun 2016 yılında 31 milyar dolara yani gayri safi milli hâsılanın %2,3 üne ulaşacağı tahmin edilmektedir. Genişbant teknolojilerinin kullanımının yaygınlaşması ile eğitim, sağlık, medya, finans sektörlerinde yeniden yapılanma oluşmuş ve bu sektörlerdeki firmalar hizmetlerini internet ortamına taşımak zorunda kalmışlardır. Bunun yanında uzaktan eğitim, uzaktan çalışma, internet üzerinden yayınlanan gazeteler, elektronik alışveriş, e-posta hizmetleri gibi faaliyetler insanların yaşam tarzlarını değiştirmiş ve genişbant internet ev ve işyerleri için bir zorunluluk haline gelmiştir. Günlük yaşam tarzına ve ekonomiye olumlu katkıları olan genişbant kullanımının yaygınlaştırılması birçok ülkede ulusal politikanın önemli bir ayağı konumunda bulunmaktadır (Hansu, 2008). Genişbant internet erişimini temel olarak kullanan bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü ülkelerin bilgi ekonomisi çağında rekabet avantajını sürdürebilmeleri için sürekli bir yenilenmeye ihtiyaç duymaktadır. Darbant erişimle başlayan ve günümüzde genişbant teknolojisi ile sürdürülen internet hızlarında ülkeler yeni nesil şebekelerini oluşturma çabası içerisindedir. Özellikle Japonya ve Kore gibi ülkelerde temeli fiber optik teknoloji olan bu tür 2 Advanced Research Projects Agency Network (İleri Araştırma Projeleri Ajansı Bilgisayar Ağı)

3 şebekelerin kurulmasında önemli aşamalar kaydedilmiştir ve bu gelişmeler Japonya ve Kore nin genişbant internet kullanımında lider ülkeler arasında yer almasını sağlamıştır. Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımında belirli bir yaygınlığa ulaşmış ülkelerde bu aşamaya geçişin daha da fazla olacağı belirtilmektedir (Tozer, 2008). Tüketicilerin günlük yaşamlarını, firmaların iş modellerini ve kamunun vatandaş ve özel sektör ile ilişkilerini önemli ölçüde değiştirmekte olan genişbant hizmetleri tüm piyasaların odak merkezi haline gelmiştir. Bu nedenle ülkeler ekonomik politikalarını belirlerken, ülke rekabet seviyesinin artırılması için eğitim politikaları, sektörel gelişmelerle ilgili yol gösterici politikalar, şirketler arası bilgi alışverişi gibi politikalar ön plana çıkmıştır. Bu politikaların en önemli bileşeni genişbant internet erişimi olarak görülmektedir. Genişbant hizmetlerinin maliyetleri düşürücü etkisi, rekabet ve ticaret hacmini arttırıcı etkisi ve genişbant hizmetlerinin toplumun sosyal refahına olan katkısı nedeniyle de devlet, genişbant altyapısını genişletmek, geliştirmek ve ileri teknolojilerin ülkeye girmesini sağlamaya çalışmalıdır. Bu nedenlerden ötürü ülkeler genişbant erişimini yaygınlaştırmak ve kullanım oranlarını yükseltmek için çeşitli politikalar uygulamakta ve bu süreci desteklemektedir. Genişbant internet kullanımının büyümeye, üretkenliğe, rekabete ve istihdama olan makroekonomik katkıları arttıkça kamunun genişbant erişim olanlarını arttırması gerekmektedir. Bu nedenle öncelikle genişbant talebini etkileyen ekonomik parametrelerin belirlenmesi ve bunların analizinin yapılması gerekir. Genişbant internet talebini etkileyen faktörlerin belirlenmesi ve bu faktörlerin genişbant internet talebini ne kadar etkilediğinin hesaplanması genişbant internet hizmetlerinin ülke genelinde yaygınlaştırılması için uygulanacak politikaların ve politika yapıcıların gereken alt yapı maliyetlerini belirlemesinde büyük önem taşımaktadır. Literatürde bu amaçla yapılmış birçok çalışma bulunmakla beraber bu çalışmaların bazı eksikliklerinin olduğu görülmektedir. Bu çalışmaların

4 birçoğunda kullanılan veri ve istatistiklerin eski dönemlere ait olması, sürekli değişen ve gelişen genişbant internet piyasasının analizinde yetersiz kalmaktadır. Bunun dışında yapılan çalışmaların bazıları kısıtlı ülke sayısı ile yapılmış çalışmalardır ve bu çalışmaların birçoğunda Türkiye verileri kullanılmamıştır. Ayrıca literatürde genişbant internet talebini incelemek üzere oluşturulan ekonometrik modellerde genişbant internet talebini etkileyen önemli faktörlerden olan gelirin ve fiyatların tek başına kullanıldıkları görülmektedir. Bu da kurulan modellerin talebi çok iyi açıklayamamasına sebebiyet vermektedir. Genişbant altyapısı üzerinden verilen hizmetlerin çeşitliliği arttıkça genişbant teknolojisinin telekomünikasyon sektörü ve ülke politikası açısından önemi daha da artmaktadır. Bu sebeple bu çalışmada son yıllarda önemi giderek artan ve makro ekonomik parametreleri önemli ölçüde değiştirdiği düşünülen genişbant internete olan talep ele alınacak ve OECD ülkeleri için genişbant internet talebinin ekonometrik bir analizi yapılacaktır. Çalışmanın birinci bölümünde genişbant internet teknolojisinden, ekonomiye doğrudan veya dolaylı katkılarından bahsedilecek ve ekonomik gelişmedeki rolü ele alınacaktır. İkinci bölümde Türkiye de genişbant internet güncel veri ve istatistiklerden yararlanılarak incelenecek, Türkiye ile OECD ülkelerindeki genişbant internet piyasasının karşılaştırması yapılacaktır. Üçüncü bölümde genişbant internet talebi üzerine ve talep yapısı genişbant internet talebine benzediği varsayılan diğer sektörlerle ilgili yapılmış olan çalışmaların yer aldığı literatür taraması bölümü yer alacaktır. Dördüncü bölümde çalışmada kullanılan veriler ve model tanıtılacak, analizde kullanılacak olan panel veri yönteminden bahsedilecektir. Beşinci bölümde içlerinde Türkiye ye ait verilerin de bulunduğu veri seti ile OECD ülkelerindeki genişbant internet talebini incelemek için hem yatay kesit hem de panel veri analizleri yapılacak, tahmin edilen sonuçlar rapor edilecektir. Altıncı ve son bölüm olan sonuç bölümünde sonuçlar tartışılacak ve genişbant internet kullanımının yaygınlaşması için uygulanması gereken politika önerilerinden bahsedilecektir.

5 İKİNCİ BÖLÜM GENİŞBANT İNTERNET TEKNOLOJİSİ VE MEVCUT DURUM 2.1. Genişbant İnternet Teknolojisi İnternet teknolojisinin gelişme sürecinde darbant ve genişbant erişimi kavramları ortaya çıkmıştır. Darbant erişim, çevirmeli modemler aracılığı ile genellikle telefon hatları üzerinden yapılan bağlantı çeşitidir. Darbant genel olarak yüksek veri iletişimine ihtiyaç duymayan uygulamalar için kullanılır. Yetersiz bant genişliği sebebiyle bu teknolojinin kullanımı günümüzde çok azdır. Bant genişliği ifadesi bir ağın veya haberleşme kanalının kapasitesini ifade etmek için kullanılır. Bir kanal üzerinde taşınabilecek en fazla frekansa sahip sinyal o kanalın bant genişliğini gösterir. Bu genişlik eğer analog sinyal kullanılıyorsa Hertz(Hz), dijital sinyal kullanılıyorsa bps (bit per second) 3 ile ifade edilir. Genişbant terimi ise, son kullanıcıya ulaşan alt yapının, yüksek hız gerektiren hizmetlere uygun olması demektir. OECD bu tanımı sayısal olarak ifade etmiş, en az bir yöndeki hızı 256 Kbps 4 veya daha yüksek hızlı olan veri transferini genişbant olarak tanımlamıştır. 5 Bu tanımın yapıldığı 2001 yılında 3 bps terimi saniyede aktarılan bit miktarını ölçen bir hız terimidir. 4 Bit terimi bilgi depolama ve haberleşmede bağlantının en küçük birimi olarak tanımlanabilir. İkili rakam anlamına gelen Binary Digit kelimelerinin kısaltılmışıdır. Yalnızca 0 veya 1 değerlerini alırlar. 8 bit bir byte oluşturur, 2 10 bit yani 1024bitlik bir değer 1Kbit, 2 20 bitlik değer ise 1Mbit olarak isimlendirilir. 5 Committee For Informatıon, Computer And Communıcatıons Polıcy, The Development Of Broadband Access in OECD Countrıes, www.oecd.org [5.3.2012].

6 genişbant hizmetlerinin günümüzdeki kadar yaygın olmaması ve yüksek hızlı bant genişliği sunan alt yapı esikliği sebebiyle günümüzde en az 1 Mbps bant genişliğine sahip internet temelli hizmetlere erişim genişbant olarak adlandırılabilir (Hansu, 2008). Genişbant internet kavramının ortaya çıktığı zamanlarda bu terim darbant (çevirmeli bağlantı) hizmetinden ayırt edilmesi için kullanılmış ve bu noktada iki temel unsur önem kazanmıştır. Hız ve kesintisiz erişim. Genişbant erişimin en önemli özelliği olan veri transfer hızının dışında, bu teknoloji ile internete her zaman bağlı olma durumu ortaya çıkmış ve bu durum da yeni uygulamalarla birlikte soysal ve ekonomik hayatta bir dönüşüm sürecinin başlamasına neden olmuştur (Tözer, 2010). Teknolojik gelişmeler sonucunda İnternet üzerinden verilen hizmetlerin içeriklerinin zenginleşmesi ve transfer edilen dosya boyutlarının gittikçe artmasından dolayı abonelerin ihtiyaç duydukları bantgenişliği zamanla artmaktadır. Bu sebeple bu gün için kabul edilen bantgenişliği miktarları gelecekte ihtiyaçlara cevap vermeyebilir. İnternet üzerinden ses haberleşmesi, görüntülü konuşma, internet TV, interaktif online eğitim, interaktif oyun gibi yüksek bant genişliği isteyen uygulamalarda bant genişliği arttıkça uygulama kalitesi de artmaktadır. Bu genişbant internet hizmetlerinin tümü en az 256 Kbps bant genişliği gerektirmektedir ve bu bant genişliği DSL, Kablo, Wi-Fi/WiMAX, 3G, uydu, BPL, FTTH altyapıları kullanılarak karşılanabilmektedir. Aşağıda bu altyapılar kısaca incelenecektir. Sayısal Abone Hattı (Digital Subscribers Line DSL): Mesken kullanıcıları ve KOBİ ler için genişbant erişimi sunan bu teknolojide, en çok 56 Kbps hıza ulaşabilen geleneksel modemler yerine bunlardan yaklaşık 100 kat daha yüksek hızlara çıkılmasını sağlayan sayısal modemler kullanılmaktadır. Bu teknoloji bakır ağa dayalı olarak çalışmakta ve hattın her iki ucundaki modemler aracılığı ile bakır ağ hattını yüksek hızlı sayısal hatlar haline getirmektedir. Ülke çapındaki sabit telefon altyapısını kullandığı için

7 yatırım maliyetleri göreceli olarak düşük olan bu teknoloji ile aynı anda hem telefon görüşmeleri hem de yüksek hızda internet kullanımı mümkün olabilmektedir. Ses trafiği bakır kablolar üzerinde düşük frekans aralığını kullanarak analog iletimi, DSL ise daha yüksek frekansları kullanarak sayısal iletimi yapmaktadır (Güngör ve Evren, 2002). Bu teknolojide hız, kullanıcı sayısının artmasıyla değişmezken, kullanıcıların santrale olan uzaklığı ve bakır kablonun çapı gibi teknik bazı parametreler bağlantı hızını etkileyebilmektedir. DSL teknolojisi farklı amaçlar için kullanılabilecek çeşitli tiplerde sunulmaktadır. Bunların içinde en yaygın ve en ucuz olanı Asimetrik Sayısal Abone Hattıdır (ADSL). Daha çok meskenlerde kullanılan bu DSL teknolojisinde yüksek indirme hızına karşılık nispeten daha düşük gönderme hızına sahip olunabilmektedir. Asimetrik kelimesi de gönderme ve indirme hızları arasındaki oranın farklı olması anlamını taşımaktadır. Diğer DSL teknolojileri arasında SHDSL ve VDSL gibi teknolojileri saymak mümkündür. Bu teknolojiler de sahip oldukları bazı özelliklerden dolayı farklı müşteri gruplarına hitap etmektedirler. Örneğin VDSL (Çok yüksek veri hızında sayısal abone hattı) yaklaşık 300 metre gibi kısa mesafede 52 Mbps gibi çok yüksek bağlantı hızları sunmaktadır. SHDSL(Simetrik yüksek bit hızında DSL) ise her iki yönde de yüksek hız kapasitesiyle sunucular ve video konferans gibi gibi hizmetler için iş dünyasında kullanılabilmektedir. Kablo: Kablo TV şebekeleri asıl olarak TV yayıncılığı amacıyla tek yönlü iletişimi destekleyen bir yapıda kurulmuşlardır. Veri iletimine yönelik kullanılabilmeleri için şebekenin iki yönlü trafiğe imkan verecek şekilde geliştirilmesi gerekmekte ve bu durum ayrıca bir yatırımı zorunlu kılmaktadır. Teoride Kablo modemler 30-40 Mbps indirme hızı sağlayabilirler ancak Kablo internet teknolojisinde var olan bant genişliği kullanıcılar arasında paylaştırılır. Yani kullanıcı sayısı ile hız arasında ters orantı vardır. Pratikte kablo teknolojisinde indirme yönünde sağlanan hız 1-6 Mbps, gönderme yönünde ise 128-768 Kbps arasındadır. Kablo internetin en önemli dez avantajı sabit bir IP numarası kullanması nedeniyle dijital saldırılara daha

8 açık olmasıdır. Bunun dışında teknolojik yatırım gerektirmesi de bir dez avantaj sayılmaktadır ancak bakır kablo teknolojisine benzer olan yenileme masrafları, bu teknolojiyi diğer teknolojilere göre daha makul kılacaktır. Bu teknolojinin alternatif bir platform olarak etkin bir şekilde kullanılması ve yaygınlaştırılması rekabetin artmasını sağlayacağı için önemli görülmektedir (Tözer, 2010). Wi-Fi/WiMAX: Bu teknolojiler iki yönlü iletişim imkânı tanımakta ve haberleşme için telsiz frekansı veya kızıl ötesi ışınları kullanmaktadır. Genel olarak havalimanları, istasyonlar, kafeler, oteller, okul kampusları veya bazı sokak ve caddelerde kullanılmaktadır. Günümüzde bu bağlantı türüne olan ilgi giderek artmaktadır. WiMAX ise baz istasyonları aracılığı ile Wi-Fi den daha geniş alanlara genişbant hizmeti verebilmektedir. Uydu: Genellikle diğer platformlarla ulaşılamayan bölgelere hizmet verebilmek için kullanılır. Bu teknolojinin ilk kurulum masrafları diğer platformlara göre daha yüksektir. Ortalama olarak 400 Kbps gibi düşük indirme hızları sağlar. Ayrıca kötü hava koşulları sebebiyle hizmet kalitesi değişken olabilmektedir. Tüm bu dezavantajlar sebebiyle genel olarak evrensel hizmet kapsamında kullanılmakta ve kırsal kesimlerde tesisat sübvansiyonları gibi politikalar uygulanarak kullanılmaktadır. 3N Mobil (3G): Mobil iletişim ilk kullanılmaya başlandığı zamanlarda (1N) analog teknoloji kullanılmış ve bu teknoloji zamanla artan bant genişliği ve kapsama alanı ihtiyaçlarına cevap verememiştir. Bu ihtiyaçları karşılamak için 2N adı verilen ikinci nesil sayısal teknoloji kullanan mobil teknolojiye geçilmiştir. Veri sıkıştırma teknikleri ile transfer edilen veri miktarı fazlalaştırılmış olsa da bu teknoloji de bir noktadan sonra artan mültimedya hizmetlerine olan talebe karşı yetersiz gelmeye başlamıştır. Üçüncü nesil mobil teknolojisi de bu ihtiyacı karşılamak üzere tasarlanmıştır. 144 Kbps ile 2 Mbps arasında veri transferine izin veren bu teknoloji genel olarak video ve multimedya uygulamalarının daha etkin bir şekilde kullanmasını sağlamaktadır.

9 2N mobil şebekelerden, 3N mobil şebekelere geçiş belli bir yatırım harcaması gerektirse de, özellikle 2N altyapısını tamamlayan ülkeler için piyasa mekanizması yoluyla bu teknolojinin yayılması sağlanmaktadır. Günümüzde 3N kullanıcılarının sayısı hızla artmakta ve kablolu genişbant kullanıcı sayılarına yaklaşmaktadır. Kullanıcı sayısının bu kadar hızlı artması, diğer platformlara göre daha düşük hızlarda hizmet veren bu teknolojinin hızlarının daha da düşmesine sebep olabilir. Fiber: Kullanıcıların meskenlerine veya iş yerlerine fiber optik bağlantılarla internet erişimi sağlanması alternatif bir genişbant erişimidir. Bu teknoloji ilk aşamada pahalı gibi görünse de, giderek artan bir oranda yeni nesil teknolojilerin temel unsuru halini almaktadır. Bu teknolojinin en önemli özelliği diğer platformlara göre daha yüksek hızlarda erişim hizmeti sunabilmesidir. Entegre Hizmetler Sayısal Şebekesi (integrated services Digital Netowork ISDN): ISDN, müşteri ile telefon şebekesi arasında sayısal hizmetler sunulması amacıyla tanımlanmış telekomünikasyon standartlarıdır. Bir bakır çift kabloyu 2 kanala, dört bakır çift kabloyu ise 30 kanala bölerek ses, veri ve video iletiminin aynı hat üzerinden yapılmasına olanak sağlar. ISDN teknolojisinde sadece sayısal iletim yapılabilir. Analog telefonlar veya faxlar ise analog sinyallerinin sayısal formata çevrilmesi için ISDN modemler yardımıyla şebekeye bağlanırlar. ISDN in en önemli avantajı hata oranının düşük olması ve güvenli bir iletişim sağlamasıdır. Bunun dışında ISDN aynı hat üzerinde birden fazla cihazın kullanımına olanak verir. Genişbant erişim sunan bu teknolojilerdeki gelişme rekabeti arttırarak fiyatların düşmesini sağlamakta ve dolayısıyla genişbant teknolojilerine olan talebi arttırarak internetin yaygınlaşmasını sağlamaktadır. Daha fazla bant genişliği sunan bu teknolojilerdeki gelişme ve geniş bant kullanımının yaygınlaşması, genişbant hizmetlerinin sayılarının artmasına ve içeriklerinin zenginleşmesine sebep olmaktadır.

10 Tablo 2.1 Genişbant Teknolojilerinin Karşılaştırılması Teknoloji kapasitenin paylaşımlı olması Bant genişliği/maksimum uzaklık avantaj Dezavantaj Kablo İnternet Evet Kullanıcı başına tipik olarak 0.5-3 Mbps Mevcut Kablo- TV sebekesini kullanması. Kanal basına sınırlı bantgenisligi, bantgenisliginin kullanıcılar arasında paylasılması ve düsük upload bantgenisligi ADSL Hayır 12 Mbps 0.3 km 8.4 Mbps 2.7 km 6.3 Mbps 3.6 km 2 Mbps 4.8 km 12 Mbps 0.3 km 1.5 Mbps 5.4 km Altyapıda mevcut sabit telefon agının kullanılması. Bantgenisliginin uzaklıkla sınırlı olması ve düsük bantgenisligine sahip olması. upload VDSL Hayır 52 Mbps 0.3 km 26 Mbps 0.9 km 13 Mbps 1.3 km Altyapıda mevcut sabit telefon agının kullanılması. Altyapının fiber ile desteklenmesinin gerekmesi ve uzaklıkla sınırlı olması. bantgenisliginin BPL Evet Maksimum 200 Mbps Tipik olarak 2-3 Mbps 1-3 km Altyapı için mevcut elektrik sebekesinin kullanılması Elektrik altyapısının güncellenmesinin yüksek maliyetli olması. FTTH Pon: P2P: Hayır Evet, 1 Gbps - 20 km Çok yüksek bantgenisligi sunması. Yeraltına fiber optik kablo dösenmesini gerektirmesi. 3G Evet Mobil kullanıcılar için 2Mbps a kadar (HSPDA ile 14 Mbps a kadar), maksimum uzaklık agın kapsama alanına baglıdır. Mobil terminallerin kullanılması mevcut altyapısının kullanılması. ve GSM Kullanılan spektrum aralıgının (1.92-1.98 GHz ve 2.11-2.17 GHz) yüksek maliyetli olması ve sınırlı uygulama alanı. Wi-Fi Evet 100 Mbps, Maksimum 100 m uzaklık Ethernet standardı ile uyumlu olması Sadece yerel ag uygulamalarında kullanımı WiMax Evet LOS: 30 km ye kadar 70 Mbps gönderebilmesi, tipik olarak kullanıcı basına 2-12 Mbps bantgenisligi. Hızlı ve maliyetli altyapı. kurulum düsük Tamamen yeni bir altyapı gerektirmesi. Uydu Evet 2 Mbps a kadar. Çok genis kapsama alanı Çok genis kapsama alanı. Yüksek maliyetli olması ve kullanıcı basına sınırlı bantgenisligi. Kaynak: (Hansu, 2008)

11 Genişbant teknolojilerinin karşılaştırılmasında özellikle kent merkezlerinde kullanıcı talebi, nüfus yoğunluğu, penetrasyon oranı ve diğer ekonomik ve teknik faktörler gibi göz önüne alınması gereken faktörler vardır. Mevcut teknolojilerle çalışabilirlik de çok önemli bir faktördür. Örneğin WiMAX teknolojisinin Wi-Fi teknolojisi için bir altyapı oluşturması bir tamlayıcı unsurdur. Bu durum daha düşük maliyetle daha geniş bir ağ kurulmasını sağladığı için operatörlerin WiMAX teknolojisine olan talebini artırmaktadır. Tüm bu faktörler göz önüne alındığında talebi en çok karşılayan ve maliyeti en düşün olan teknoloji operatörlerce kurulması gereken teknolojidir. Kullanıcılar açısından bakıldığında temel anlamda bantgenişliği, mobilite ve maliyet faktörleri temel göstergelerdir. Bu üç parametrenin önem sırası kullanıcıdan kullanıcıya veya ihtiyaca göre değişebilir. Örneğin mesken kullanıcıları için maliyet veya mobilite birincil derecede önemli bir faktör iken, işyeri kullanıcıları için bantgenişliği daha önceliklidir. Bantgenişliği özellikle kablolu teknolojilerde yüksek iken mobilite kablosuz teknolojilerde yüksektir. Tablo 2.1 de kablolu ve kablosuz genişbant teknolojilerinin karşılaştırılması yapılmış, avantajları ve dezavantajları listelenmiştir. Bu tablodan görüldüğü üzere bantgenişliğinin paylaşımlı olmadığı tek teknoloji xdsl 6 teknolojisi, en yüksek hız veren teknoloji ise FTTH teknolojisidir. Mobiliteyi birinci derecede önemli gören kullanıcıların ise 3G, Wi-Fi veya WiMax gibi teknolojileri tercih etmesi gerekecektir. 6 xdsl DSL sınıfı bağlantıların genel ismidir (ADSL, VDSL gibi).

12 Şekil 2.1 de OECD ülkeleri için 1997-2009 yılları arasındaki sabit telefon hatları, mobil telefonlar ve genişbant aboneliklerindeki değişimler gösterilmiştir. 2009 Şekil 2.1 DSL, Kablo, ISDN ve Fiber genişbant aboneliği 1997-350 Subscribers' access (millions) 300 Fibre 250 200 DSL 150 100 Cable 50 ISDN 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Kaynak: OECD Communications Outlook 2011 Şekilde OECD genelinde en fazla kullanılan genişbant teknolojisinin DSL olduğu görülmektedir. Özellikle 2000 li yılların başından itibaren DSL ve Kablo teknolojisine olan talepte büyük bir artış olmuştur. Fiber teknolojisine olan talep artışı ise 2000 lerin ikinci yarısından itibaren gözlenmektedir. Genişbant teknolojilerin sunduğu bantgenişliği ne kadar fazlaysa sahip olduğu kapsam ekonomileri de o kadar yüksek olur. Genişbant internet tanımındaki en düşük bant genişliği olan 256Kbps hızında elektronik ticaret,

13 e-posta, gazete, grafik gibi fazla zengin olmayan içeriğe ulaşılabilirken; daha yüksek bantgenişliklerinde görüntülü ve sesli iletişim, video, yüksek çözünürlüklü TV gibi servis sağlayıcıların sunduğu hizmetler kullanılabilir. Tablo 2.2 Bantgenişliği ve Yükleme Süresi Bant Genişliği Yükleme Süresi 56Kbps 256Kbps 512Kbps 1Mbps 2Mbps 4Mbps 8Mbps 28 saat 6 saat 3 saat 1.5 saat 45 dakika 22.5 dakika yaklaşık 11 dakika Daha zengin içeriğe olan talep arttıkça daha yüksek bantgenişliği sunan altyapıya olan talep de artar. Yüksek bant genişliği arzı genişbant hizmetlerinin genişlemesine olan talebi ve bu yüzden de genişbant altyapısına olan talep de artmış olur. Daha yüksek bantgenişliği; internet içeriğinin daha hızlı gönderilebilmesi, ses, video ve datanın aynı anda gönderilebilmesi, görüntü kalitesinin yükselmesi yani sunulan hizmetinin kalitesinin yükselmesi demektir. Tablo 2.2 de görüldüğü üzere yüksek bantgenişliği içeriğe ulaşım süresini kısaltmakta yani zamandan tasarruf sağlamaktadır böylece arta kalan zamanda kullanıcı farklı içerik talebinde

14 bulunabilmektedir. Tabloda 700 MB boyutunda olan bir film dosyasının bantgenişliğine bağlı olarak indirilme süreleri gösterilmektedir. 7 Bu bölümde internet ve internet teknolojileri tanıtılmış ve bu teknolojilerin karşılaştırması yapılmıştır. Bir sonraki bölümde internetin firmalar, ülkeler ve kullanıcılar düzeyinde faydaları ve ekonomik katkılarından bahsedilecektir. 2.2. Genişbant İnternet Teknolojisinin Ekonomik Katkıları Ekonomide aynı girdi ile daha fazla çıktı üretilebiliyorsa verimlilik artışı söz konusudur. Ekonomik büyümeyi sağlayan bu verimlilik artışı beşeri sermayenin geliştirilmesi ve teknolojik yenilikler ile sağlanabilir. Verimlilik, üretilen toplam katma değer artışına ve dolayısıyla ekonomik refah artışına sebebiyet vermektedir. Kısa dönemde ekonomik büyümede verimliliğe sebep olan emektir. Emek bedensel ve zihinsel olmak üzere ikiye ayrılır. Zaman içerisinde bedensel emeğin yerini robotlar ve makineler almaya başladığı için bedensel emeğin girdi olarak önemi zaman içerisinde azalmıştır. Ekonomide teknolojik yenilik veri iken, üretimde yeniden yapılanma, kapasite artışı gibi verimlilik artıracak yöntemlerle kısa dönemde sınırlı olarak büyüme sağlamak mümkündür. Ancak uzun dönemde verimlilik teknolojik gelişmeler ile sağlanır. Bu teknolojileri üreten ise zihinsel emektir. Zihinsel emekte verimliliğin kaynağı bilgidir. Bilgiye ulaşmanın maliyeti düştükçe bilgi yaygınlaşmakta ve bu durum yeni teknolojilerin doğmasına olanak sağlamaktadır. 7 MB terimi Mega Byte kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. 1024 KB =1 MB tır. 1024 Byte ise 1 KB tır. Tabloda örneklenen dosya boyutu yaklaşık olarak 1CD nin veri kapasitesine eşit olduğu için 700 MB olarak seçilmiştir.

15 Beşeri sermayenin geliştirilmesinde önemli olan unsurlardan eğitim faaliyetlerinin internet üzerinden verilmeye başlanan kısmı gün geçtikçe artmaktadır. İnternetin ilk geliştiği zamanlarda sadece yazılı olarak yapılan eğitim faaliyetleri artık hem yazılı, hem sesli hem de görsel olarak daha da önemlisi interaktif olarak yapılabilmektedir. Bu durum eğitimin internet üzerinden verilmesini yaygınlaştırmış ve maliyetini düşürmüştür. Düşen maliyetler ile vatandaşlar daha düşük fiyatan eğitim alma şansına sahip olabilmişlerdir. Bu durum özellikle kırsal kesimde eğitim olanakları kısıtlı olan vatandaşların da eğitim imkanlarına sahip olmasını sağlayacaktır ve eğitim yaygınlaşacaktır. Genişbant internet teknolojileri sayesinde eğitimin yaygınlaşması ile sosyal ve ekonomik refah düzeyini artması beklenmektedir. Genişbant internetin yaygınlaşmasıyla birlikte üreticiler mal ve hizmetlerini internet üzerinden satmaya ve tanıtmaya sevk edilmiştir. Günümüzde tüketiciler alacakları mal veya hizmet ile ilgili yeterli bilgiye önceden internet vasıtasıyla sahip olmakta ve bu sayede aynı özellikteki malı en düşük fiyat veren satıcıdan alabilmektedir. İnternetin olmadığı bir durumda alıcı en düşük fiyat veren satıcı konusunda yeterli bilgiye hızlı bir şekilde erişemeyecekti ve kendisine en yakın olan satıcılardan birini tercih etmek zorunda kalacaktı. İnternet sayesinde tüketiciler kendilerine çok uzakta olan satıcılardan bile mal veya hizmet satın alabilmektedirler. Ayrıca tüketiciler internet üzerinden alacakları mal veya hizmetler hakkında daha detaylı bilgilere sahip olabilmekte ve bu mal veya hizmeti daha önce satın alıp kullanan insanların düşüncelerini de öğrenebilmektedirler. Bu durum üreticileri daha kaliteli mal ve hizmet üretmeye, müşteri memnuniyetini arttırmaya zorlamaktadır. İnternetin yaygınlaşmasıyla internetten satılan mal ve hizmet miktarı artmış ve bu durum tüm sektörlerde daha kaliteli ve düşük fiyattan mal ve hizmet satılmasını, dolayısıyla rekabetin artmasını sağlamıştır. İnternetin yaygınlaşmasıyla birlikte işverenler ilanlarını internet üzerinde verebilmektedir ve bu ilanlar daha çok kişiye ulaşmaktadır. Bunun sonucunda boş pozisyonlara daha çok kişi başvurmakta ve işverenlerin en

16 uygun elemanı işe almak için daha çok seçeneği olmaktadır. İş görüşmeleri internet üzerinden yapılabilmekte ve maliyetler düşmektedir. İş arayanlar ise internet üzerinden daha çok iş başvurusu yapabilmekte, bir gün içerisinde birden fazla iş görüşmesine katılabilmektedir. İş görüşmelerinin internet üzerinden yapılması hem işveren hem de iş arayan için maliyetleri düşürmekte ve zamandan tasarruf sağlamaktadır. İnternet sayesinde ev, araç, makine vb. sermaye sahiplerinin sermayelerini daha kısa sürede kiraya vermelerine sebep olmakta ve başkalarının daha kısa sürede bu sermayelere ulaşıp kullanmasına olanak sağlamaktadır. Genişbant altyapısı, genişbant hizmetlerinin verilmesi gibi yeni iş sahaları açıldığı için istihdam artmaktadır. Böylece genişbantın ekonominin gelişmesine ve istihdamın artmasına dolaylı yoldan katkıları olduğu gibi doğrudan katkıda da bulunmuş olur. Genişbant altyapısının artması ve geliştirilmesiyle kurumlarda genişbant kullanımı artmaktadır. Böylece kurumlar arası iletişim hızlanmakta, kamu kurumlarının vatandaşa daha hızlı hizmet vermesi sağlanmaktadır. Vergi borçlarının internet üzerinden yatırılması, pasaport başvuruları gibi konularda vatandaşlar kurumlara uğramadan yapabilmektedir. Elektronik imza gibi teknolojilerin tam olarak kullanılabilmesiyle vatandaş-kamu arasındaki işlemler ile kamu kurumlarının kendi aralarındaki işlemlerin büyük kısmı genişbant internet üzerinden yapılabilir hale gelecektir. Tüm bu kolaylıklar vatandaş için işlerinin daha hızlı halledilmesini sağlayacaktır. Kamuda bürokratik işlemler hızlanacak ve işlem maliyetleri düşecektir. Günümüzde e-devlet projeleri ile devletler bu tür bürokratik işlemleri internet üzerinden gerçekleştirmekte ve kamu kurumlarında maksimum düzeyde verimlilik artışı sağlamaya çalışmaktadır. Fiziksel uzaklıklar sebebiyle kırsal kesimdeki vatandaşların sağlık ve eğitim gibi hizmetlere ulaşması minimum düzeyde kalmaktadır. Genişbant internetin yaygınlaşmasıyla birlikte kırsal kesimdeki vatandaşlara uzaktan

17 eğitim, online sağlık hizmetleri gibi hizmetler ulaştırılabilmesi ile bu kesimde yaşayan vatandaşların refah düzeyi artması beklenmektedir. Genişbant altyapısının geliştirilmesiyle girişimciler internet üzerinden istedikleri bilgilere daha kısa sürede ve daha az maliyetle ulaşabilmektedir. Böylece ülkede daha fazla girişimci olması sağlanmakta, bu girişimciler yeni iş sahaları yaratıp istihdama katkı sağlamaktadır. Genişbant altyapısının gelişmiş olduğu ülkelerde yeni iş sahaları yaratılarak istihdama katkı sağlanmıştır. Tüm sektörlerde hizmet veren firmaların genişbant altyapısından faydalanarak maliyetlerini düşürmeleri, firmaların mal ve hizmetlerinin tanıtımlarını hem yurt içinde hem de yurt dışında daha az maliyetle internet üzerinden yapabilmeleri, tüketicilerin mal ve hizmetler hakkında gerekli bilgileri internet üzerinden kolayca edinebilmeleri sağlanmıştır. Bu durum ülke içerisindeki ekonomik faaliyetleri arttırmış, dış dünya ile olan ticaret hacmini arttırmıştır. Tüm bu gelişmeler genişbant ve ekonomi arasında doğrudan bir ilişki olduğunu göstermektedir. Genişbant internetin ekonomik gelişmeyi olumlu yönden etkileyen bir parametre olduğu yaygın kanı iken, genişbant talebinin yaygınlaşmasını sağlayan en önemli parametrelerden biri de gelir düzeyidir. Bundan ötürü genişbant ve ekonomi arasındaki nedensellik boyutu sürekli artmaktadır. Genişbant ve ekonomi arasında çift yönlü bir ilişkinin varlığı kabul edilmesine rağmen genişbantın ekonomik gelişmenin öncüsü olduğu yaygın kabul edilen görüştür (Hansu, 2008). Bu sebeple birçok ülke genişbant internetin yaygınlaşması ve uygun fiyattan sunulabilmesi için politikalar geliştirmeye ve kamu desteği sunmaya başlamıştır. Genişbant, tüm sektörlerde ülke içi ve dışında firmalar arasındaki rekabeti arttırır. Rekabet yeni yatırımlar doğurur ve yatırımlar da ekonomik büyümeyi sağlar. Rekabet firmaları fiyat düşürmeye zorlar. Düşen fiyatlar maliyetlerin de düşürülmesini zorunlu kılar. Düşen fiyatlar talebi arttırır, artan talep de yatırımların yapılmasına olanak sağlar. Giderek daha fazla sektörün internet ile tanışması ve daha fazla hizmetin internet üzeirnden verilmeye

18 başlanması ile daha fazla rekabet sağlanmakta ve maliyet avantajı elde edilebilmektedir. Genişbant internetin var olan bir başka faydası ise çözülmesi süper bilgisayarlar tarafından bile yüzlerce yıl sürebilecek karmaşık işlemlerin dağıtık hesaplama 8 teknolojisi sayesinde kısa sürelerde hesaplanabilmesidir. Bu sayede insan gen haritalarının çıkarılabilmesi, kanser araştırmalarının ileri seviyelere götürülebilmesi, çözümü çok zor olan bilimsel hesaplamaların sonuca erdirilebilmesi mümkün olabilmektedir. Bu bölümde internet kullanımının ve yaygınlaşmasının firmalar, ülkeler ve kullanıcılar için getirdiği faydalar ve ekonomik katkılar incelenmiştir. Bir sonraki bölümde Türkiye de ki genişbant internet kullanımı incelenilecektir. 2.3. TÜRKİYE DE İNTERNET Türkiye de ilk internet bağlantısı ODTÜ tarafından 1993 yılında gerçekleştirilmiştir. 64Kbps hızında olan bu hat çok uzun bir süre ülkenin tek çıkışı olmuştur. ODTÜ nün ardından 1994 yılında Ege Üniversitesi, 1995 ekim ayında Bilkent Üniversitesi, kasım ayında Boğaziçi Üniversitesi ve 1996 şubat ayında İTÜ internet bağlantılarını gerçekleştirmiştir. 1997 yılında akademik kuruluşların internet bağlantısını sağlayan ULAKNET çalışmaya başlamış ve üniversiteler nispeten hızlı bir internet bağlantısıyla birbirlerine bağlanmışlardır. İnternet in Türkiye de ticari kuruluşlar ve meskenler gibi geniş kitlelere ulaşması 1996 yılında mümkün olmuştur. Türk Telekom un internetten ticari 8 Distributes Computing veya dağıtık hesaplama denilen bu teknolojide internet yolu ile birbirine bağlanmış birçok bilgisayarın işlem güçleri birleşmekte ve böylece hesaplama işlemleri hızlandırılmaktadır.

19 kuruluşların ve internet servis sağlayıcıların (ISP) yararlanmasını sağlayacak TURNET projesi 1996 ağustos ayında faaliyete geçmiştir. 1999 yılı içerisinde, ticari ağ altyapısında büyük değişiklikler olmuş ve TURNET in yerini TTNET adında yeni bir oluşum almıştır. 2000 lerin başından itibaren; ticari kullanıcılar TTNET omurgası üzerinden; akademik kuruluşlar ve ilgili birimler ULAKNET omurgası üzerinden internet erişimine sahiptir. Ayrıca bu iki omurga arasında yüksek hızlı bağlantı mevcuttur. Genişbant internet 1998 yılında kablo internet ile başlamış, 2003 yılında ise DSL teknolojisi Türkiye de aktif hale gelmiştir. Aşağıda Türkiye nin özellikle son birkaç yılına ait internet ve genişbant verileri üzerine istatistiki veriler verilmektedir. Şekil 2.2 Genişbant İnternet Abone Sayıları Kaynak: BTK (Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu)

20 Genişbant internet abone sayısı şekil 2.3 de görüleceği üzere hızla artan bir ivme içindedir. 2003 yılında sadece 18.604 genişbant internet abonesi bulunmaktayken 2011 yılı sonunda abone sayısı yaklaşık olarak 755 kat artmış ve 14 milyonu geçmiştir. 2010-2011 dönemindeki artışın bu denli yüksek olmasının sebebi 3G teknolojisi ile birlikte mobil cepten internet kullanımının yaygınlaşmasıdır. Tablo 2.3.1 de Türkiye de bağlantı çeşidine göre internet abone sayısı ve çeyrek ile yıllık artış yüzdelerine yer verilmiştir. 2011 yılı 4. çeyreği itibariyle Türkiye deki toplam internet abone sayısı 14.12 milyona ulaşmıştır. Türkiye internet aboneliğinde 2011 yılının dördüncü çeyreğinde bir önceki üç aylık döneme göre %6,9 artış gerçekleşmiş olup; fiber, kablo ve özellikle mobil internet abonelerinin artmasıyla birlikte internet abone sayılarındaki genel artış eğilimi de devam etmiştir. Toplam internet abone sayılarının yıllık büyüme oranı ise hızlanarak %62,8 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 2.3 İnternet Abone Sayıları Kaynak: BTK 2009 yılı temmuz ayında kullanımı başlayan ve günümüz itibariyle iki yıldan fazladır kullanımda olan 3G hizmetlerinde kullanım oranı bir önceki çeyreğe göre yaklaşık %14 oranında artmış ve 6.454.801 e ulaşmıştı

21 Tablo 2.3 deki diğer kaleminin açılımına tablo 2.4 de yer verilmiştir. 2011 sonu itibariyle 15.481 ISDN, 10.805 uydu, 37.865 PLC ile internet hizmeti alan abone bulunmaktadır. Ayrıca 2011 yılı dördüncü çeyrek itibariyle Türkiye de 71.000 den fazla çevirmeli bağlantı yapan abone bulunmakta olup, PLC aboneliğinde son çeyrekte hızlı bir artış olmuştur. Tablo 2.4 Yöntemler Bazında Diğer İnternet Abone Sayıları Kaynak: BTK Şekil 2.3 de xdsl abone sayısının üçer aylık dönemler itibariyle gelişimine yer verilmektedir. 2011 dördüncü çeyreğinde, bir önceki çeyreğe göre %6.9 ortalama büyümeye karşılık ilk defa düşen xdsl abone sayısı yaklaşık 6.8 milyon olmuştur. ADSL teknolojisinin xdsl platformundaki Pazar payı ise %99.8 seviyesindedir.

22 Şekil 2.3 xdsl Abone Sayıları Kaynak: BTK 2011 yılı Avrupa Komisyonu ilerleme raporunda evde internet sahibi olan hane halkı oranı giderek artmaktadır. Tablo 2.5 de görüldüğü üzere, 2011 yılı itibariyle bu oran %42.9 olarak tespit edilmiştir. Tablo 2.5 İnternet Erişim İmkanı Olan Hane Oranı % 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Evde İnternet Sahibi Olan Hane Halkı Oranı 7 8 19.7 25.4 30 41.6 42.9 Kaynak: TÜİK Not: 2006 yılına ait veriler elde edilememiştir.

23 Tablo 2.3.4 de internet servis sağlayıcıların kendi aralarındaki Pazar paylarına yer verilmiştir. Buna göre pazardaki en büyük paya sahip olan işletmeci TTNet tir. Tablo 2.6 İSS Pazar Payları Kablo internet ve mobil internet dahil değildir. İnternet servis sağlayıcıları tarafından sağlanan tüm diğer erişim yöntemleri dahildir. Kaynak: BTK Şekil 2.4 de Türkiye de ve AB ülkelerinde, mobil internet hariç olmak üzere genişbant internet bağlantı çeşitlerinin dağılımına yer verilmektedir. Türkiye de 2011 dördüncü çeyrek itibariyle genişbant internet abonelerinin yüzde 89 u xdsl teknolojisini tercih ederken, AB ortalaması Temmuz 2010 itibariyle yüzde 78 olarak gerçekleşmiştir. Temmuz 2010 tarihi itibariyle AB ülkelerinde ortalama yüzde 16 oranında kablo internet tercih edilirken, Türkiye de kablo internetin Pazar payı yüzde 6 olarak tespit edilmiştir.

24 Şekil 2.4 Türkiye ve AB Üye Ülkelerin Sabit İnternet Bağlantı Çeşidi Yüzdeleri, % Kaynak: ComReg 2010 Yılı üçüncü çeyrek raporu, aktaran BTK. 2011 yılı 4. Çeyreğinde toplam sabit genişbant internet kullanımı yaklaşık 468.000 tera byte olarak gerçekleşmiştir. Bu kullanımın yaklaşık %89 u veri indirme, %11 i veri yükleme olarak gerçekleşmiştir. Şekil 2.5 de ise sabit genişbant internet abonelerinin hızlara göre dağılımı verilmiştir. Buna göre Türkiye deki sabit genişbant internet abonelerinin yaklaşık %80 i 8 Mbps hıza kadar olan bağlantıya sahip abonelik türünü tercih ettikleri görülmektedir. 1Mbps hızındaki genişbant internet abonelerinin yüzdesi %9 a kadar gerilemiştir. Bu çeyrekte de 1Mbps

25 den 8Mbps ye geçiş devam etmiştir. 2,4 ve 8Mbps den daha hızlı bağlantıların oranlarının toplamı %10 a yaklaşmıştır. Şekil 2.5 Hızlara Göre Sabit Genişbant İnternet Abonelerinin Dağılımı Kaynak: BTK

26 Şekil 2.6 AB ve Türkiye de Hızlara Göre Sabit Genişbant İnternet Abonelerinin Dağılımı, % Kaynak: Comreg 2010 3. Çeyrek raporu, Aktaran BTK Şekil 2.6 da Avrupa Birliği ülkeleri ile Türkiye nin sabit genişbant internet aboneliklerinin hızlara göre dağılımları verilmektedir. 2 ila 10 Mbps arası sabit genişbant aboneliğinin AB ortalaması %58 iken, bu oran Türkiye de %82 ye çıkmaktadır. 10Mbps üzeri bağlantılarda ise AB ortalaması %29, Türkiye de ise bu oran %8 seviyesindedir.